احاڭ ءالىپبيى مەن ونىڭ «وقۋ قۇرالى» اتتى قازاقشا ءالىپبي وقۋلىعىنا  - 100 جىل
ۇلاعاتتى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلى تۋعان ءتىل تۋرالى وزەكتى ماقالالارىندا: «ءتىل - ادامنىڭ ادامدىق بەلگىسىنىڭ زورى، جۇمسايتىن قارۋىنىڭ ءبىرى. ...ءبىزدىڭ زامانىمىز - جازۋ زامانى، جازۋ مەن سويلەسۋ اۋىزبەن سويلەسۋدەن ارتىق دارەجەگە جەتكەن زامان» دەپ جازعان ەكەن. شىندىعىندا، ول قازاق ءالىپبيىن تۇزەپ، تۇرلەۋدىڭ، انا تىلىندە وقۋلىقتاردى جازۋدىڭ ءمانى زور ەكەنىن عاسىر باسىندا قوعامي احۋالمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، اۋىر جۇكتى قولعا الىپ، زامانداستارىمەن بىرگە ۇلت ءتىلىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن كۇرەسكەن كەمەڭگەر. كەمەڭگەرلىگى سول، اركىمنىڭ تىلىنە ەرىپ، اداسىپ جۇرگەن جۇرتىنا «قازاق ءالىپبيىن» تايعا تاڭبا باسقانداي جاساپ بەردى. احمەت تۇرلەگەن ءالىپبيدى كۇللى تۇركى جۇرتى، سونىمەن بىرگە ورىس عالىمدارىنىڭ «...ەندى تۇزەتۋدى قاجەت ەتپەيتىن، تاريحي تۇرعىدان العاندا كەمەلدەنگەن، جەتىلگەن ۇلتتىق گرافيكا» دەپ باعالاعانى تاريحي شىندىق. مىنە، سول الىپبيگە بيىل - 100 جىل تولىپ وتىر! «قولدا بار التىننىڭ قادىرى جوق» دەمەكشى، بابا مۇراسىمەن العا جىلجۋدىڭ ورنىنا، ءالىپبيدى ءالى كۇنگە وزەكتى ماسەلەسى ەتىپ، تەككە داۋرىعۋدامىز... بۇل «داۋلى ماسەلەنى» عالىم اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى ءبىر شەشىمىن تاباتىنىنا كامىل سەنە وتىرىپ، ەندى احاڭ ءالىپبيىنىڭ تاريحىنا شولۋ جاساساق.   

احاڭ ءالىپبيى مەن ونىڭ «وقۋ قۇرالى» اتتى قازاقشا ءالىپبي وقۋلىعىنا  - 100 جىل
ۇلاعاتتى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنۇلى تۋعان ءتىل تۋرالى وزەكتى ماقالالارىندا: «ءتىل - ادامنىڭ ادامدىق بەلگىسىنىڭ زورى، جۇمسايتىن قارۋىنىڭ ءبىرى. ...ءبىزدىڭ زامانىمىز - جازۋ زامانى، جازۋ مەن سويلەسۋ اۋىزبەن سويلەسۋدەن ارتىق دارەجەگە جەتكەن زامان» دەپ جازعان ەكەن. شىندىعىندا، ول قازاق ءالىپبيىن تۇزەپ، تۇرلەۋدىڭ، انا تىلىندە وقۋلىقتاردى جازۋدىڭ ءمانى زور ەكەنىن عاسىر باسىندا قوعامي احۋالمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، اۋىر جۇكتى قولعا الىپ، زامانداستارىمەن بىرگە ۇلت ءتىلىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن كۇرەسكەن كەمەڭگەر. كەمەڭگەرلىگى سول، اركىمنىڭ تىلىنە ەرىپ، اداسىپ جۇرگەن جۇرتىنا «قازاق ءالىپبيىن» تايعا تاڭبا باسقانداي جاساپ بەردى. احمەت تۇرلەگەن ءالىپبيدى كۇللى تۇركى جۇرتى، سونىمەن بىرگە ورىس عالىمدارىنىڭ «...ەندى تۇزەتۋدى قاجەت ەتپەيتىن، تاريحي تۇرعىدان العاندا كەمەلدەنگەن، جەتىلگەن ۇلتتىق گرافيكا» دەپ باعالاعانى تاريحي شىندىق. مىنە، سول الىپبيگە بيىل - 100 جىل تولىپ وتىر! «قولدا بار التىننىڭ قادىرى جوق» دەمەكشى، بابا مۇراسىمەن العا جىلجۋدىڭ ورنىنا، ءالىپبيدى ءالى كۇنگە وزەكتى ماسەلەسى ەتىپ، تەككە داۋرىعۋدامىز... بۇل «داۋلى ماسەلەنى» عالىم اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى ءبىر شەشىمىن تاباتىنىنا كامىل سەنە وتىرىپ، ەندى احاڭ ءالىپبيىنىڭ تاريحىنا شولۋ جاساساق.   
ا.بايتۇرسىنۇلى رەفورمالاعان اراب جازۋى نەگىزىندەگى ءالىپبيى زامانىندا قازاق حالقىنىڭ مادەني دۇنيەسىندە زور سەرپىلىستەر اكەلگەنىن، قالىڭ كوپشىلىكتى جاپپاي ساۋاتتاندىرۋ ىسىنە، جازبا دۇنيەلەردىڭ دامۋىنا، باسپا جۇمىسىنىڭ جاندانۋىنا ىقپالى بولعاندىعى تۋرالى د.مىرجاقىپۇلى، ە.وماروۆ، ت.شونانۇلى، س.سەيفۋللين جانە م.اۋەزوۆ ت.ب. سول كەزدىڭ وزىندە ايىرىقشا اتاپ، جوعارى باعالادى.                                       
حح عاسىر باسىنداعى قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتە سان سالالى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋمەن بىرگە ءتۇرلى وقۋلىقتار جاساۋدىڭ دا قاجەتتىلىگى سەزىلىپ، اسا ماڭىزدى ماسەلە رەتىندە العا قويىلعان تۇستا - احمەت بايتۇرسىنۇلى ۇلت ءتىلى ماسەلەسىنە وتە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراعان. ول كيريلل تاڭباسىنداعى قازاق الفاۆيتىنە مويىنسۇنباعان. قازاق جۇرتىنىڭ ءتول، انا ءتىلىن ساف قالپىندا ساقتاۋ ءۇشىن قانداي تاڭبانى الۋ كەرەكتىگىنە زور ءمان بەرگەن. جانە وسى جولدا توتە جول ىزدەدى. اعارتۋشى ءوزىنىڭ ۇزاق جىلدار بويعى ىزدەنىسى بارىسىندا كيريلشە جازۋدىڭ بودانداعى قازاق ەلى ءۇشىن ءتىل ساياساتىنداعى «تۇساۋ»، ءتىپتى «بۇعاۋ» دەپ ءتۇسىندى. ول سول سەبەپتەن دە اسا ساقتىقپەن ۇلتىنىڭ بولمىسىن جوعالتپايتىن، دىبىستىق ەرەكشەلىكتەرىن بەرە الاتىن، ءارى يسلامدى ءدىل مەن ءدىننىڭ لۇعاتى دەپ زەردەلەگەندىكتەن اراب  گرافيكاسىن تاڭدادى.
ءالىپبي - تەك ساۋات اشۋ عانا ەمەس، عىلىم-ءبىلىم ۇيرەنۋدىڭ باسپالداعى. م.اۋەزوۆشە ايتساق، اقاڭ  اشقان قازاق مەكتەبىنىڭ ۇستانىمى - قازاق بالاسىن انا تىلىندە ساۋاتىن اشتىرىپ قانا قويماي، ونىڭ تانىمدىق تالعامىن قازاقشا قالىپتاستىرۋ بولعان. ويتكەنى، سول تۇستاعى وقىعان، ساۋاتتى جانداردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ  ءتىلى نە تاتارشا، نە ورىسشا شىققانى جانە سول تىلدەرمەن ءوز ءتىلىن ارالاستىرىپ، «قويىرتپاق ءتىل» جاساعانى تاريحتان  بەلگىلى. سوندىقتان دا اعارتۋشى قازاق ۇلتىنىڭ تابيعي قالپىن ساقتاۋ ماقساتىندا، كەمشىلىكتەردى بولدىرتپاۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە انا تىلمەن وقىتۋ ءتاسىلىن ۇستاندى. ءارى وسى جولدا قازاق بالاسى ءۇشىن تۇرەن جول سالىپ بەردى: «...قازاقشا دۇرىستاپ قات جازا بىلۋگە ءبىر-ەكى-اق جىل كەرەك. قازاقشا وقۋ دەگەندە مەن وسى كۇنگى مۇسىلمانشا وقىپ جۇرگەن جولمەنەن وقۋدى ايتپايمىن، قازاقتىڭ تىلىمەنەن وقۋدى ايتامىن. بۇل كۇنگى مۇسىلمانشا وقىپ جۇرگەن جولدىڭ بۇلعالاق-جىرعالاعى كوپ، ونىمەنەن ءجۇرىپ قات جازا بىلۋگە جەتكەنشە رۋسشا بىلۋدەن ۋاقىت كەم كەتپەيدى. سەبەبى، قازاق تىلىمەنەن وقىتپاي، نوعاي، تۇرىك، پارسى، اراب تىلىندە جازىلعان كىتاپتار ارالاسىپ باس قاتىپ، مىي اشىپ، بالالار اۋرە-تاۋرە بولادى. سوندىقتان وقۋ كەرەكتىگى داۋسىز بولسا، وقۋعا كەرەك قۇرالداردى سايلاۋ كەرەكتىگى دە داۋسىز. جاقسى قۇرالمەنەن ءىس ىستەگەندە كوپكە ءتيىپ جاندى قينامايدى. وقۋ قۇرالى دا سونداي، جان قينامايتۇعىن بولسا، جاقسى بولادى. ءار ءىستىڭ باسى قيىن. باسىندا قينالماي كەتسە، ونان ءارى تىڭ كەتەدى. بۇلاي بولعان سوڭ اۋەلى وقۋ قۇرالى جاقسى بولىپ جان قيناماسىنا نە كەرەك؟» - دەپ، «انا ءتىل» دەگەن ءپانسوزدىڭ نەگىزگى ءمانى اتاۋ تۇلعاداعى ۇعىم ەكەنىنە ۇلكەن سالماق سالىپ، ءارى ءتول ءتىلدىڭ باستاۋ كوزىن اشىپ الادى.
ماقالاداعى استى سىزىلعان تىركەستەردىڭ ماعىناسىن اشىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق، بىراق وسى «...قازاقشا وقۋ دەگەندە مەن وسى كۇنگى مۇسىلمانشا وقىپ جۇرگەن جولمەنەن وقۋدى ايتپايمىن، قازاقتىڭ تىلىمەنەن وقۋدى ايتامىن» دەپ، تازا ارابشامەن ءتىل سىندىرۋشىلاردىڭ دا ءتول تىلىنەن اجىرايتىنىن، قازاقشا بولمىسىن جوعالتاتىنىن ايتىپ وتىر. «قازاقتىڭ تىلىمەنەن وقىتۋدى» كوكسەيدى، سول قازاق تىلىندە وقىتۋدىڭ امال-تاسىلدەرىن، «سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي» كورسەتىپ تە بەردى. ەڭ باستىسى، «ءالىپبي تۇزەلمەي، ءىس وڭالمايتىنىن» بىلگەن اعارتۋشى قازاق ءارپىن ارلەۋدى قولعا الدى ەمەس پە! ەندى احاڭ تۇزگەن ءالىپبيدىڭ كەستەسى ۇسىنامىز.
بايتۇرسىنۇلى ءالىپبيىنىڭ كەستەسى

ﱠ    
احمەت بايتۇرسىنۇلى الىپبيىندەگى جەتىستىكتەردى لينگۆيست-عالىم قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ وتە جوعارى باعالاعان. جانە ق.جۇبانوۆ كىم كورىنگەنگە ءالىپبيدى تاپتاتپاۋعا بار كۇش-جىگەرىن جۇمساعان. ماسەلەن: «...ۆوزرەجەنيە نە ۆىدەرجيۆايۋت كريتيكي، پوتومۋ چتو ۆسياكيە كۋلتۋرنوە ي ينوە دوستيجەنيە، وستاۆلەننوە نام ناشيمي ۆراگامي - ەتو ناشە زاكوننوە ناسلەديە (...) وتكازىۆاتسيا وت پودوبنوگو ناسلەديا تاك جە گلۋپو (...) مى نە وتكاجەمسيا ني وت چەگو، چتو سوستاۆلياەت لۋچشەە تۆورەنياح پرەدىدۋششەي يستوري، ەسلي ونو ۆ ناشيح رۋكاح موجەت بىت پولەزنو دليا ناس» دەگەن ايشىعىنان قازاقتىڭ قاي-قاي وقىعاندارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە قالام ۇستاپ، ۇلت نامىسىن جىرتقان ءاربىر ەڭبەكتىڭ قادىر-قاسيەتىن ءبىلىپ قانا قويماي، ونى اسىل مۇرا دەپ تانىعان جانە ۇرپاققا جالعاستى كوپىردەي ايالاعانىن كورەمىز.
كەڭەس ءداۋىرى تۇسىندا ا.بايتۇرسىنۇلى مۇراسىنىڭ نەگىزىندە مەكتەپ وقۋلىقتارى - قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ جازىلىپ ءارى وقىتىلىپ كەلگەنىن انىق. الاش ارداگەرىنىڭ اتىن اتاۋعا كەڭەس ۇكىمەتى تىيىم سالعانىمەن، ونىڭ «زاتىن» قولدانۋعا تىيىم سالا الماعانى بەلگىلى. بۇعان دالەل رەتىندە عالىم-رەفورماتور قالىپتاستىرعان قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى پاندەرىنە قاجەتتى ۇعىم-اتاۋلار، ولارعا قاتىستى انىقتامالار مەن قيسىنداردىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن قولدانىستا بولۋىن اتاساق تا جەتكىلىكتى!
قازاق مەكتەبىنىڭ نەگىزىن سالعان اعارتۋشى ى.التىنسارين ورىس تىلىندەگى «يميا سۋششەستۆيتەلنوە» دەگەندى «نارسەلەردىڭ اتاۋى» دەسە، ا.بايتۇرسىنۇلى «زات ەسىم» دەگەن اتاۋ بەرەدى. ال «يميا پريلاگاتەلنوە»، «يميا چيسليتەلنوە» ءسوز تاپتارىنا تۇڭعىش اعارتۋشى «زات-ماقۇلىقتىڭ قاسيەتتەرىنىڭ اتتارى»، «ەسەپ اتتارى» دەپ بالاما بەرسە، ا.بايتۇرسىنۇلى «سىن ەسىم»، «سان ەسىم» دەگەن اتاۋ-ۇعىم بەردى. «مەستويمەنيە» دەگەن ورىس تەرمينىنە العاشقى ۇستاز «اقىرى وزگەرىلمەيتىن سوزدەر» دەپ اۋدارسا، كەيىنگى ادىسكەر-عالىم «ۇستەۋ»، «دەمەۋ» دەيدى. بۇگىندە بۇلار قازاق تىلىندە قالىپتاسىپ كەتكەن اتاۋ-ۇعىمدار. وسى اتاۋلاردىڭ قالىپتاسۋى ءۇشىن الدىڭعى بۋىن وكىلدەرىنىڭ جىبەرگەن كەمشىلىكتەرىن تۇزەپ-تۇرلەۋ ارقىلى حح عاسىردىڭ باسىندا قازاق مەكتەبىنىڭ كەرەگىن جاساۋشى، قازاق وقىعاندارىنىڭ كوشباسشىسى احمەت بايتۇرسىنۇلى بولعانى داۋسىز.
قازىرگى باستاۋىش مەكتەپتەرگە ارنالعان 1 سىنىپ الىپپەسىندەگى «قازاق ءالفاۆيتىنىڭ» اۆتورىن اجىراتا المايتىن وقىتۋشىلار بار ەكەنى دە جاسىرىن ەمەس. اقيقاتىندا، ەسىمى اتالماسا دا بايتۇرسىنۇلىنىڭ توتە جازۋداعى تۇزىلگەن ءالىپبيى از عانا وزگەرىسپەن كەڭەس كەزەڭىندەگى مەكتەپكە، ياعني ءبىرىنشى لاتىن، سونان سوڭ كيريل ارپىنە قوپارىلىپ، كوشىپ وتىردى... وسىلايشا عالىمنىڭ ەڭبەگى ۇرپاعىنا قىزمەتىن كورسەتە بەردى. جالپى، «قازاق ءالىپبيى نەمەسە ۇلت جازۋىن جەتىلدىرۋدەگى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءرولى» دەگەن تاقىرىپ اياسىندا ارنايى ساعات ءبولىپ وقىتۋ وزەكتى ماسەلەلەرلىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىز.
ورىستىڭ ءتىل زەرتتەۋشى عالىمدارى توتە جازۋداعى الىپبيگە 1924, 1931 جىلدارى «بايتۋرسۋنوۆسكايا گرافيكا»، «بايتۋرسىنوۆسكي الفاۆيت» دەپ اتاۋ بەرگەن. ءبىزدىڭ بۇگىنگى جەتىلگەن قازاق تىلىندەگى 40 (جۋان، جىڭىشكە بەلگىنى ەسەپتەۋ شارت ەمەس) ءارىپتىڭ ءتۇپ نەگىزى ا.بايتۇرسىنۇلى ەملەسىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن تۇسىنە بەرمەيمىز. جانە عاسىر باسىندا بايتۇرسىنۇلى تاڭداعان توتە جولدىڭ بايىبىن دۇرىس ۇعىنباۋدان جازۋ مادەنيەتىندە وركەنيەتتى ەلدەردەن كەيىن قالىپ، ءالى كۇنگە «قاي جازۋدى الۋ كەرەك» دەگەن ايتىستى ماسەلەنىڭ جەتەگىندە كەلەمىز. توتە جازۋعا تۇراقتاماۋىمىزعا سول تۇستاعى ساياسات تا اسەر ەتكەن بولۋى كەرەك. دەگەنمەن وزىق ەلدىڭ عالىمدارى جوعارى باعالاعان ا.بايتۇرسىنۇلى ەملەسىندە تۇراقتىلىق تانىتقان بولساق، وڭىنان جازىلاتىن ءحارىپتىڭ قاسيەتىن باسقاشا ۇعار ما ەدىك. يسلام دىنىمەن بىرگە كەلگەن ءالىپتىڭ ادامزات بالاسىن يگىلىكتى ىستەرگە جەتەلەرى حاق ەكەنىن وي-تۇيسىگىمىزبەن قابىلداعانمەن، ۇزاق جىلدار كيريل ارپىمەن قۇرساۋلانعان قۇلدىق سانا شىرماۋىنان شىعا الماي جۇرگەنىمىز دە شىندىق.
عالىم مەكتەپ وقۋلىقتارىن جازۋ ىسىنە كەنەتتەن كەلمەگەن. ول بۇل جولعا قازاق اراسىنداعى ۇزاق جىلداردان بەرى ارتتا قالىپ كەلە جاتقان وسى ءبىر كەنجە سالاعا ۇلكەن دايىندىقپەن، كىرىسسە كەرەك. اعارتۋشى ۇستاز 1913 جىلى عىلىم-ءبىلىم تۋرالى: «...عىلىم، ونەر تۋراسىندا ءبىزدىڭ جايىمىز ...جارلىنىڭ ءحالى سىقىلدى. عىلىمنىڭ جاڭا جولىن تابۋدى ىزدەمەك تۇگىل، تاپقان عىلىمعا قولىمىزدى جەتكىزەرلىك بىزدە ەش نارسە جوق. جۇرتقا عىلىم ۇيرەتۋمەن، كورۋمەن، بىلۋمەن جايىلادى.  ءبىلىمنىڭ باس  قۇرالى - كىتاپ. قازاق اراسىنا ءبىلىم جايىلۋىنا، اۋەلى، وقۋ  ۇيرەتەتىن ورىندار سايلى بولۋ كەرەك، ەكىنشى، ءبىلىم تاراتاتىن  كىتاپتار  جاقسى  بولارعا  كەرەك  ءھام حالىق اراسىنا كوپ جايىلارعا كەرەك» دەيدى. مىنە، وسى «كەرەكتەردىڭ» جولىندا ءبىرىنشى بولىپ ءوزى وزگەلەرگە ۇلگى بولا بىلگەن. ءتىل سالاسىندا  «وقۋ قۇرالى» (1912, 1913, 1914), «ءتىل - قۇرالى» (1914, 1915, 1923) وقۋلىقتارىن، ادىسكەر-ۇستاز رەتىندە «بايانشى» (1920), «ساۋات اشقىش» (1926), «ءالىپ-بي» (1928), «ءتىل جۇمسار» (1928) اتتى كىتاپتاردى جازدى.
احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ عاسىر تولىپ وتىرعان «وقۋ قۇرالى. قازاقشا اليفبا» اتتى وقۋلىعى العاش 1912-ءشى جىلى ورىنبورداعى جارىق كورگەن. اۆتور «بالالار، بۇل جول باسى دانالىققا» دەپ باستالاتىن «تارتۋ» اتتى عيبرات تاقپاعىن وقۋلىقتىڭ بەتاشارى رەتىندە بەرگەن. كىتاپتىڭ ءارىپ ۇيرەتەر ءبىرىنشى بەتىنىڭ ۇستىڭگى وڭ جاعىنا قۇران ءسوزى: «بي يسمي-يللاھي-راحماني-راھيم» شىراعدانداي ورنالاستىرىلعان. ءارى قاراي قازاق ارىپتەرى توتە جازۋ جولىمەن رەت-رەتىمەن بەرىلەدى دە، ءاربىر ءحارىپتىڭ تۇسىنا تاڭباسى جانە سول تاڭبانىڭ اتاۋى جازىلادى. جانە تومەنگى جاعىنا وقىتۋشىعا تۇسىنىك، ياعني نۇسقاۋلىعى قاتار ۇسىنىلادى. سونىمەن قاتار، سوڭىنا قازىرگىدەي شۇبىرتپالى ۇزىننان-ۇزىن ماتىندەر ەمەس، قىسقا ءارى نۇسقا وقۋشىنىڭ ۇعىمىنا ساي، تۇسىنىگىنە لايىق ماسەلەن: تۋىسقان-تۋعان اتاۋلارى، تۇرمىسقا قاجەتتى كيىم، ءۇي سايماندارى، ىدىس-اياق، مال مەن حايۋاندار اتاۋلارى جانە اس-تاعامدارمەن قاتار، دەنە مۇشەلەرىنىڭ اتاۋلارى ت.ب. قامتىلادى. وقۋ قۇرالىنىڭ ەكىنشى كىتابى العاشقى الىپپەگە جالعاستى رەتىندە تولىقتىرىلىپ، 1913-ءشى جىلى شىقسا، «الىپپە - استارى» اتتى الىپپەگە جەتەكشى قۇرالى 1924-ءشى جىلى جازىلعان.  وسى وقۋلىقتاردىڭ بالا ساۋاتتاندىرۋداعى قاجەتتىلىكتى وتەۋدەگى زور قىزمەتىنە، ونىڭ 1912, 1913, 1914, 1916, 1921, 1922 (2 رەت), 1923, 1925-ءشى جىلدارى ءجيى باسىلىم كورۋى ايعاق. وقۋلىق عالىمنىڭ اياۋلى ەسىمى اقتالعاننان كەيىن كيريلل قارپىنە ءتۇسىرىلىپ، ۇعا-نىڭ ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ دايىنداۋىمەن 1992-ءشى جىلى جارىق كورگەن «ءتىل تاعىلىمى» اتتى جيناققا ەندى.
قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ فيلولوگ-عالىمى دىيكانوۆ كاربوز دەگەن ازامات ءوز قاراجاتىمەن وسى كىتاپتىڭ 1914-ءشى جىلعى باسىلىمىن 1991-ءشى جىلى 5000 دانامەن قايتادان باستىردى. كىتاپ قاز-قالپىندا، ياعني توتە جازۋمەن جاريالاندى. بۇل كۇنى ءتىل ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى عۇلاما عالىم تۋرالى قازاق ءتىلى سالاسىندا بىرنەشە زەرتتەۋ ەڭبەك جازىلدى. اتاپ ايتساق، 1995 جىلى ا.قىدىرشاەۆ «احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ادىستەمەلىك مۇراسى»، 1996 جىلى ن.ماشقانوۆا «احمەت بايتۇرسىنۇلى - قازاق جازۋىنىڭ رەفورماتورى»، 2005 جىلى ق.يبرايموۆ «ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ ەڭبەكتەرىندەگى تەرمينولوگيا جانە ستيليستيكا ماسەلەلەرى» اتتى كانديداتتىق زەرتتەۋ جۇمىستارىن جازدى. وسى زەرتتەۋلەردە عالىمنىڭ قازاق ءتىل ءبىلىمى سالاسىنداعى كاتەگوريالارىن بۇگىنگى تانىممەن بايلانىستىرا ساراپتاۋلار جاسالدى. ءتىلشى-عالىمدار ا.بايتۇرسىنۇلى تۇجىرىمدامالارىن «قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ باستاۋى» دەپ تانىپ، ونى عىلىمي تۇرعىدا جۇيەلەپ بەردى.
قورىتا ايتقاندا، قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ تەورياسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، ۇلت مەكتەبىنىڭ ۇلى ۇستازى احاڭ ءالىپبيىن «ۇلتتىق مۇرامىز» دەپ ماقتان تۇتۋ - ۇرپاق پارىزى ەكەنىن ۇمىتپايىق! عالىم مۇراسىنا مەيلىنشە، ادالدىق تانىتىپ، قاجەتتى دەڭگەيدە قادىرلەي بىلسەك ەكەن.
يماحانبەتوۆا رايحان ساحىبەكقىزى،
ا.بايتۇرسىنۇلى مۇراجاي-ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، حبۋ-ءنىڭ دوتسەنتى
«اباي-اقپارات»