ەسەنگۇل كاپقىزى. كەلەسى پرەزيدەنت پۋتين بە؟
كەلەسى پرەزيدەنت پۋتين بە؟
2000 جىلى رەسەيدە بيلiك باسىنا كەلگەن ۆلاديمير پۋتين رەسەيدiڭ بۇكiل ساياسي تىنىسىن وزگەرتiپ جiبەردi. ەلتسين باسقارۋى كەزiندە ەكونوميكالىق، ساياسي تۇرعىدان السiرەپ، چەشەنستان، داعىستان سەكiلدi كاۆكازدىق رەسپۋبليكالار بوستاندىققا ۇمتىلىپ، چەشەنستان ءوز تاۋەلسiزدiگiن جاريالاپ ۇلگەرگەن ەدi. الپىس ايلالى، كەزiندە ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك كوميتەتiنiڭ پولكوۆنيگi بولعان پۋتين ءوز iشiنەن iرiپ، تاعى ون بەسكە ءبولiنiپ كەتۋ قاۋپiنiڭ الدىندا تۇرعان رەسەيدiڭ iرگەسiن بەكiتiپ، الەمدiك قاۋىمداستىق تانىپ ۇلگەرمەگەن چەشەنستانعا III رەسەي-چەشەن سوعىسىن جاريالاپ، ونىڭ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا قايتا ورالۋىن قامتاماسىز ەتتi. بۇدان كەيiن رەسەي حالقىنىڭ يمپەريالىق ارمانى قايتا وياندى. رەسەي فەدەراتسياسىن قاتارىنان ەكi رەت باسقارعان ۆ.پۋتين 2008 جىلى كونستيتۋتسيا بويىنشا پرەزيدەنتتiك وكiلەتتiگiن ءارi قاراي جالعاستىرا المايتىندىعىن ءتۇيسiنiپ، دميتري مەدۆەدەۆپەن وداقتاستى. ولاردىڭ ءوزارا كەلiسiمi بويىنشا، د. مەدۆەدەۆ بiر مەرزiمگە سايلانادى، سوسىن تiزگiندi پۋتين قايتا الاتىن بولدى.
5 ۇمىتكەر تىركەلدى
كەلەسى پرەزيدەنت پۋتين بە؟
2000 جىلى رەسەيدە بيلiك باسىنا كەلگەن ۆلاديمير پۋتين رەسەيدiڭ بۇكiل ساياسي تىنىسىن وزگەرتiپ جiبەردi. ەلتسين باسقارۋى كەزiندە ەكونوميكالىق، ساياسي تۇرعىدان السiرەپ، چەشەنستان، داعىستان سەكiلدi كاۆكازدىق رەسپۋبليكالار بوستاندىققا ۇمتىلىپ، چەشەنستان ءوز تاۋەلسiزدiگiن جاريالاپ ۇلگەرگەن ەدi. الپىس ايلالى، كەزiندە ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك كوميتەتiنiڭ پولكوۆنيگi بولعان پۋتين ءوز iشiنەن iرiپ، تاعى ون بەسكە ءبولiنiپ كەتۋ قاۋپiنiڭ الدىندا تۇرعان رەسەيدiڭ iرگەسiن بەكiتiپ، الەمدiك قاۋىمداستىق تانىپ ۇلگەرمەگەن چەشەنستانعا III رەسەي-چەشەن سوعىسىن جاريالاپ، ونىڭ رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قۇرامىنا قايتا ورالۋىن قامتاماسىز ەتتi. بۇدان كەيiن رەسەي حالقىنىڭ يمپەريالىق ارمانى قايتا وياندى. رەسەي فەدەراتسياسىن قاتارىنان ەكi رەت باسقارعان ۆ.پۋتين 2008 جىلى كونستيتۋتسيا بويىنشا پرەزيدەنتتiك وكiلەتتiگiن ءارi قاراي جالعاستىرا المايتىندىعىن ءتۇيسiنiپ، دميتري مەدۆەدەۆپەن وداقتاستى. ولاردىڭ ءوزارا كەلiسiمi بويىنشا، د. مەدۆەدەۆ بiر مەرزiمگە سايلانادى، سوسىن تiزگiندi پۋتين قايتا الاتىن بولدى.
5 ۇمىتكەر تىركەلدى
بىلتىر 26 قىركۇيەكتە رەسەيدىڭ بيلىك پارتياسى «ەدينايا روسسيانىڭ» كەزەكتى سەزىندە الداعى ناۋرىز ايىندا وتەتىن رەسەي فەدەراتسياسى پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋىنا پارتيا اتىنان ۆ. پۋتين تۇسەتىن بولدى دا، د. مەدۆەدەۆ مەملەكەتتىك دۋمادا «ەدينايا روسسيانىڭ» پارتيالىق ءتىزىمىن باسقاراتىن بولدى. بۇل ونى پرەمەر ەتۋگە جاسالعان بىردەن ءبىر قادام بولاتىن. بۇعان دەيىن مەدۆەدەۆ پەن ءپۋتيننىڭ ءوزارا تاندەمىنىڭ الىسقا بارمايتىندىعىنا بال اشىلىپ، مەدۆەدەۆ پەن پۋتين ءوزارا سىبايلاس ەمەس، باسەكەلەس بولۋى عاجاپ ەمەس دەگەن پىكىرلەر كوبىرەك ەستىلەتىن. الايدا مەدۆەدەۆ سوزىندە تۇردى، پۋتينگە باسەكەلەس ەمەس، ونىڭ قولداۋشىسى ەكەنىن تانىتتى. قازىر الداعى 4 ناۋرىزدا وتەتىن رف پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋىنا 5 كانديدات تىركەلدى. ولار - «ەدينايا روسسيا» پارتياسى اتىنان - ۆلاديمير پۋتين، رف كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى - گەننادي زيۋگانوۆ، «سپراۆەدليۆايا روسسيا» پارتياسىنان - سەرگەي ميرونوۆ، رەسەيدىڭ ليبەرال دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى - ۆلاديمير جيرينوۆسكي، ءوزىن-ءوزى ۇسىنۋشى، ميللياردەر ميحايل پروحوروۆ. ولار ۇمىتكەر رەتىندە تىركەلۋدەن بۇرىن رەسەي تۇرعىندارىنىڭ 2 ميلليون داۋىسىن جيناۋى قاجەت بولاتىن. «يابلوكو» پارتياسىنىڭ نەگىزىن قالاعان ياۆلينسكي مەن يركۋتسك وبلىسىنىڭ گۋبەرناتورى دميتري مەزەنتسەۆتەردىڭ جيناعان داۋىستارى جالعان دەگەن جەلەۋ¬مەن ۇمىتكەرلىككە تىركەۋدەن باس تارتقان. ءپۋتيننىڭ رەيتينگىسى قانداي؟
وتكەن سايلاۋلارداعى سەكىلدى ۆلاديمير پۋتيننىڭ باستى قارسىلاسى رەتىندە بۇل جولى دا كوممۋنيستەردىڭ جەتەكشىسى گەننادي زيۋگانوۆتىڭ ەسىمى اتالۋدا. الدىن الا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا، رەسەيلىكتەردىڭ 30 پايىزى پۋتينگە، 20 پايىزى زيۋگانوۆكە داۋىس بەرۋى مۇمكىن دەلىنگەن. بۇل ساۋالنامانى «لەۆادا» ساراپتاما ورتالىعى جۇرگىزگەن. اتالعان ورتالىق ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى الەكسەي گراجدانكين بۇل جولعى ساۋالنامانىڭ نەگىزگى ءتاسىلى - رەسپوندەنتتەرگە ۇمىتكەرلەردىڭ اتى-ءجونى ۇسىنىلماعان. تەك «سايلاۋدا كىمگە داۋىس بەرەر ەدىڭىز؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ العان. ساۋالناما ناتيجەسى بويىنشا، قازىرگى پرەمەر پۋتين - 37 پايىز داۋىسقا يە بولعان. قاڭتاردىڭ باس كەزىندە ۆتسيوم وتكىزگەن ساۋالناما ناتيجەسىندە پۋتينگە رەسپوندەنتتەردىڭ 52 پايىزى داۋىس بەرۋگە دايىن ەكەندىكتەرىن ايتقان. ال فوم اتتى ساراپتامالىق ورتالىقتىڭ ساۋالناما قورىتىندىسى بويىنشا، رەسەي پرەمەرى ءۇشىن ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 45 پايى¬زى داۋىس بەرەتىندىكتەرىن ايتقان. ال «لەۆادا» ساۋالناماسىنىڭ قورىتىندىسى مەن مەملەكەتتىك دۋماعا رەسەي كوممۋنيستەرى پارتياسى اتىنان سايلانعان ولەگ ءسموليننىڭ جاريالاعان مالىمەتتەرى سايكەسىپ تۇر دەيدى «نوۆايا گازەتا». «وتكەن اپتادا مەن رەسمي ەمەس مالىمەتتەر الدىم. وندا فاپسي ساراپتامالىق ورتالىعىنىڭ جۇرگىزگەن جابىق ساۋالناماسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جاقىن ارادا سايلاۋ وتەتىن بولسا، پۋتين - 38 پايىز، گەننادي زيۋگانوۆ - 20 پايىز داۋىسقا يە بولماق. مۇنداي جاعدايدا ەكىنشى كەزەڭ ءوتۋى حاق. ءپۋتيننىڭ رەسمي مالىمدەمەلەرى كۇن سايىن جارىق كورىپ جاتقانىنا قاراماستان، ونىڭ رەيتينگىسى قۇلدىراپ بارادى.سوڭعى كەزدەرى بوريس نەمتسوۆ، باسقا دا ليبەرالدار ەكىنشى كەزەڭدە پۋتين مەن زيۋگانوۆتىڭ بىرەۋىن تاڭداۋى قاجەت بولسا، تاڭداۋ زيۋگانوۆكە تۇسەتىنىن ايتۋدا. ءبىزدىڭ رەسمي ەمەس مالىمەتتەرىمىز بويىنشا، بيلىك كەز كەلگەن اكىمشىلىك رەسۋرستاردى پايدالانا وتىرىپ، ءپۋتيندى ءبىرىنشى كەزەڭدە-اق جەڭىسكە جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىرعان كورىنەدى. ەگەر بيلىك شەشىمىن وزگەرتپەسە، ءتورتىنشى ناۋرىزدان كەيىن بولوتنايا الاڭى مەن ساحاروۆ داڭعىلى بىزگە بالانىڭ ويىنى سەكىلدى كورىنۋى مۇمكىن» دەپ جازعان ەكەن دەپۋتات «نوۆايا گازەتاداعى» بلوگىندا.
الەمدىك باق نە دەيدى؟
WWW.INOSMI.RU سايتىنداعى الەمدىك باق-تاردىڭ شولۋىنا نازار اۋدارساق، الداعى رەسەيدىڭ پرەزيدەنت سايلاۋىندا ءپۋتيننىڭ جەڭىسكە جەتۋى حاق ەكەندىگى ايتىلعان. الەمدىك باق پۋتين قايتا تاققا وتىرعاننان كەيىنگى رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ قانداي بولاتىندىعىن تالقىلاۋدا. «ريا نوۆوستي» اگەنتتىگىنىڭ جازۋى بويىنشا، گەرمانيالىق الەمگە ايگىلى BERTELSMANN STIFTUNG زەرتتەۋ قورىنىڭ ساراپشىسى كورنەليۋس وحمانن ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ پرەزيدەنت بولۋى رەسەيدىڭ شەتتەگى يميدجىنە نۇقسان كەلتىرۋى مۇمكىن، بىراق رەسەي-گەرمان بيزنەسى ءۇشىن جاقسى جاڭالىق بولاتىنى ءسوزسىز دەگەن.
- ەگەر پۋتين پرەزيدەنتتىككە سايلانار بولسا، الداعى 12 جىلدا رەسەي-گەرمان بيزنەسى تۇراقتى جانە بولجالدى بولادى، - دەگەن ول.
نەمىس سىرتقى ساياساتى DGAP قوعامىنىڭ ورتالىق جانە شىعىس ەۋروپا جونىندەگى ساراپشىسى شتەفان مايستەر مەدۆەدەۆ جانە پۋتين تاندەمىنىڭ رف يميدجىسىنە نۇقسان كەلتىرەتىندىگىن ايتا وتىرىپ: - بۇل تەك لاۋازىمدى اۋىستىرۋ عانا. سايلاۋ وتكىزىلۋى ءتيىس دەمەسە، بۇكىل ماسەلە شەشىلىپ قويدى عوي، - دەگەن.
ۇلىبريتانيالىق «The Financial Times» گازەتىندە «پۋتين مەملەكەتتىك كاپيتاليزم ءۇشىن كۇرەسەدى» اتتى ماقالا جاريالاندى. وندا ءپۋتيننىڭ «ۆەدوموستي» گازەتىندەگى «نام نۋجنا نوۆايا ەكونوميكا» اتتى ماقالاسى تالقىلانادى. «Financial Times-ءتىڭ ارىپتەسى بولىپ كەلەتىن «ۆەدوموستي» گازەتىندە جاريالانعان ۇزىن سونار ماقالادا رەسەي پرەمەرى رەسەيدى ورگە سۇيرەيتىن كاسىپكەر تاپ قاجەت ەتىپ وتىرعان ەكونوميكالىق باسەكەلەستىكتى كۇشەيتۋگە ۋادە بەرمەيدى. كەرىسىنشە ول مەملەكەتتىك باسقارۋ تىزگىنى ارقىلى رەسەيگە قاجەت جوعارى تەحنولوگيالىق ەكونوميكاعا وتۋگە بولاتىندىعىن مالىمدەگەن. وڭتۇستىك كورەيا مەن قىتايدى مىسالعا الا وتىرىپ، پۋتين ءوزى باسقارعان كەزدە بوي كوتەرگەن رەسەيدى شيكىزات باعاسىنا تاۋەلدىلىكتەن قۇتقارۋ ماقساتىندا يننوۆاتسيانىڭ جوعارى تاۋەكەلىمەن بايلانىستى تەك مەملەكەت قارجىسىمەن قامتاماسىز ەتەتىن مەملەكەتتىك كورپوراتسيالاردى قورعاۋدى ماقسات ەتەدى» دەپ جازادى وندا.
فرانتسيانىڭ «AFP» گازەتىندە «نارازىلىق شەرۋىنەن كەيىن پۋتين «جاڭا ەكونوميكانى» جاساماق» اتتى ماقالادا ءپۋتيندى مەملەكەت باسىندا 12 جىل وتىرسا دا، رەسەيدەگى قوردالانعان پروبلەمالاردى شەشۋگە قابىلەتسىز دەپ ايىپتاعان.
«ەحو موسكۆى» راديوسى «نەزاۆيسيمايا گازەتادا» جارىق كورگەن «ناتسيونالنىي ۆوپروس» ماقالاسىن بۇگە شىگەسىنە دەيىن تالقىلاي كەلە، ءپۋتيننىڭ «ورىس ماسەلەسىن» كوزىر ەتىپ الۋىن جەڭىسىنىڭ كىلتى دەپ ەسەپتەيدى. «نەزاۆيسيمايا گازەتانىڭ» باس ديرەكتورى جانە باس رەداكتورى كونستانتين رەمچۋكوۆ «سوڭعى 80 جىلدا ۇلتتىق ماسەلە پاتشالىق رەسەي تۇسىندا عانا كوتەرىلدى عوي دەيمىن. بۇعان دەيىن، رەسەي - حالىقتار تۇرمەسى، پرولەتارياتتىڭ وتانى جوق دەگەن سەكىلدى بازالىق ماسەلەلەرمەن شەكتەلەتىن. ەندى پۋتين ورىس ۇلتىنىڭ ماسەلەسىمەن شىنداپ اينالىسا باستادى. بۇل ۇلتتى قۇتقارۋدىڭ العىشارتى» دەيدى «وسوبوە منەنيە» حابارىندا.
«تۇركىستان» گازەتى
