ءبىزدىڭ قولىمىزعا تيگەن كسەروكوشىرمەلەر رگاسپي-ءدىڭ 17-قورىندا، 85-تىزبەدەگى 77-ءىستىڭ 196-244-رەتتىك ساندارمەن بەتتەلگەن پاراقتاردان جاسالعان. قۇجاتتاردىڭ مازمۇنىنا جانە ولاردىڭ سوڭىنا قويىلعان داتالارعا قاراعاندا، ىسكە تىگۋ كەزىندە ولاردىڭ بەرىلۋ رەتى ساقتالماعان. ءىس جۇرگىزۋشىنىڭ ولاردى وزىنشە جۇيەلەپ حاتتاعانى اڭعارىلادى. ءبىز دە قۇجاتتارمەن سول ءتارتىپتى بۇزباي تانىستىرعاندى ءجون كورىپ وتىرمىز.
سونىمەن، 196-198-ءشى بەتتەردى ماشينكاعا باسىلعان ءۇش پاراق الىپ تۇر. شارتتى تۇردە ونى 1-ءشى قۇجات دەپ اتايىق.

№ 1 قۇجات
قۇپيا
ركپ وك-گە ستالين جولداسقا
(قالعان دانالارى وبك-گە جانە گپۋ-گە بەرىلدى)

بۇرىنعى «الاش-ورداشىلار» تۋرالى نەگىزگى باياندامامەن ءبىر مەزگىلدە  مەن مىنانى حابارلاعان ەدىم: قازاق كوممۋنيستەرى ىشىنەن بىرقاتار ادام ولاردىڭ ۇستىنەن تاشكەنتتەگى پارتورگاندار مەن گپۋ-گە ءسوز جەتكىزبەك بولىپ جۇرگەنىن ولار بىرەۋلەر ارقىلى ءبىلىپ الدى، ءسويتىپ، سول كەزدىڭ وزىندە كورسەتىلگەن ارىزدى، مۇمكىن بولسا، ءتىپتى بارلىق فاكتىلى ماتەريالدى ۇستاپ الۋعا تىرىسقان شارا قولداندى.

ءبىزدىڭ قولىمىزعا تيگەن كسەروكوشىرمەلەر رگاسپي-ءدىڭ 17-قورىندا، 85-تىزبەدەگى 77-ءىستىڭ 196-244-رەتتىك ساندارمەن بەتتەلگەن پاراقتاردان جاسالعان. قۇجاتتاردىڭ مازمۇنىنا جانە ولاردىڭ سوڭىنا قويىلعان داتالارعا قاراعاندا، ىسكە تىگۋ كەزىندە ولاردىڭ بەرىلۋ رەتى ساقتالماعان. ءىس جۇرگىزۋشىنىڭ ولاردى وزىنشە جۇيەلەپ حاتتاعانى اڭعارىلادى. ءبىز دە قۇجاتتارمەن سول ءتارتىپتى بۇزباي تانىستىرعاندى ءجون كورىپ وتىرمىز.
سونىمەن، 196-198-ءشى بەتتەردى ماشينكاعا باسىلعان ءۇش پاراق الىپ تۇر. شارتتى تۇردە ونى 1-ءشى قۇجات دەپ اتايىق.

№ 1 قۇجات
قۇپيا
ركپ وك-گە ستالين جولداسقا
(قالعان دانالارى وبك-گە جانە گپۋ-گە بەرىلدى)

بۇرىنعى «الاش-ورداشىلار» تۋرالى نەگىزگى باياندامامەن ءبىر مەزگىلدە  مەن مىنانى حابارلاعان ەدىم: قازاق كوممۋنيستەرى ىشىنەن بىرقاتار ادام ولاردىڭ ۇستىنەن تاشكەنتتەگى پارتورگاندار مەن گپۋ-گە ءسوز جەتكىزبەك بولىپ جۇرگەنىن ولار بىرەۋلەر ارقىلى ءبىلىپ الدى، ءسويتىپ، سول كەزدىڭ وزىندە كورسەتىلگەن ارىزدى، مۇمكىن بولسا، ءتىپتى بارلىق فاكتىلى ماتەريالدى ۇستاپ الۋعا تىرىسقان شارا قولداندى.
ماعان جەتكەن مالىمەتتەر بويىنشا،  «الاش-ورداشىلار» وزدەرىنىڭ ۇستىنەن جازىلعان وسى ارىزدىڭ مازمۇنىن تاشكەنتتە الدەن ءبىلىپ الدى. بۇل بىلاي بولدى. ارىزدىڭ ءبىر داناسىن قوجانوۆ الدە-ءبىر جولمەن قولىنا ءتۇسىرىپ العان، وقىپ شىققان دا، وسى پارتيادا جوق بۇرىنعى الاش-ورداشىلارعا جاسىرىن تۇردە كورسەتىپ شىعىپتى. سوڭعىلار ىڭعايى بىرنەشە ءماجىلىس وتكىزگەن دە، الدىن الۋ شارالارىنىڭ تۇتاس ءبىر قاتارىن قابىلداعان.  ال بايانداما پارتيالى جولداستار توبى اتىنان ەنگىزىلگەن ەدى عوي، وندا ماڭىزدى قۇپيا حابارلار بار، ماسەلەن، مىنانداي: «الاش-ورداشىلاردىڭ» قۇپيا وتىرىستارى تۋرالى، ولاردىڭ پاتەرلەرىن ءتىنتۋ قاجەتتىگى جونىندە جانە تاعى سوندايلار.
پارتورگانداردارعا جولدانعان ارىزدىڭ ءبىر داناسىن قولعا ءتۇسىرىپ الا العان پارتيا مۇشەسى قوجانوۆ قالاي عانا ونى ارتىنشا سول الاش-ورداشىلارعا حابارلاي الدى. ول ءوزى تۋرالى ايتىلعاندارعا جاۋاپ بەرە الار ەدى، بىراق ەگەر باياندامانىڭ سوڭعى بولىگىندە ايتىلاتىن الاش-ورداشىلارمەن ەش ورتاقتىعى جوق بولسا،  وندا ونى ول باسقالارعا بەرمەس ەدى، بەرمەك تۇگىل، سول الاش-ورداشىلاردى ءوزى اشكەرەلەگەن بولار ەدى.
ەندى بەلگىلى بولىپ وتىرعانداي، وسى ارىز تۋرالى حابار جان-جاققا تاراپ كەتىپتى. الاش-ورداشى بەلسەندى قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى  ەسبولوۆ (كولچاك پولكىنىڭ بۇرىنعى كومانديرى، ال تۇركىستاندا ناركومزەم القاسىنىڭ مۇشەسى بولدى، قوسشى اتىنان ماسكەۋدەگى حالىقارالىق شارۋالار سەزىنە قاتىستى جانە س.س.) قولدارىنا تۇسىرگەن ارىزدىڭ حابارىن قازىر ورىنبورعا اكەلدى، سونداعى دۋلاتوۆ، اح. بايتۇرسىنوۆ جانە باسقالاردى ەسكەرتۋ ءۇشىن كەلدى، سونداي-اق الاش-ورداشىلاردىڭ قايتادان قازاقياعا كوشىپ بارۋىنا ورىن دايىنداماقشى. مۇنىڭ ۇستىنە، جۇرتتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل ارىز، قوجانوۆتىڭ ءسوزى بويىنشا، رىسقۇلوۆتىڭ ىستەگەنى دەپ بارىنە حابارلاپ جۇرگەن كورىنەدى. جالپى الاش-ورداشىلار تاشكەنتتى تاستاپ كەتۋگە بەلدى بەكەم بۋعان ءتارىزدى (ىڭعايى، قوجانوۆتىڭ كەڭەسى سولاي بولعان).
بۇل تۋرالى ءتىپتى ماسكەۋدەگىلەر دە بىلەدى. ءبىر ادام ارقىلى جاقىندا ماعان قابىلداۋىمدى سۇراپ (شاماسى وسى حابارعا شوشىنعان بولۋ كەرەك) ءال. بوكەيحانوۆ تەلەفونمەن حابارلاستى. مەن كەزدەسۋدەن بۇلتارىپ كەتتىم، ويتكەنى ونىمەن ءوزى جاقسى تانىس تا ەمەسپىن.
قوجانوۆ ەندى، شاماسى، مەنىڭ ماقالالارىما جاۋاپ بەرۋگە دايىندالىپ جاتىر. ول وندا دا مەنىڭ ۇستىمنەن «ماتەريال» بار دەپ ەلدىڭ بارىنە ايتىپ ءجۇر دەسەدى - مەن ول ماتەريالداردى بىلەمىن، بىراق مەن پەردە سىرتىنان «سىپسىڭداسپاي»، ولارىن اشىق جاريالاۋىن قالاپ ءجۇرمىن. باسماشىلار جايىنداعى (ايتپاقشى، جاڭا ەمەس), اتاپ ايتقاندا جانۇزاقوۆ تۋرالى اڭگىمەلەرگە كەلسەك، مۇنىڭ ءبارىنىڭ استارىن مەن دە اشامىن. مەن جانۇزاقوۆ پەن قوجانوۆتىڭ اراسىندا نە بولعانىن بىلەمىن، بىراق بۇل جايىندا جەكە جازامىن.
مىنە ەندى باسماشىلار  تۋرالى ماسەلەگە بايلانىستى مىنانداي سۇراقتار توڭىرەگىندە ويلانعان ءجون: قوجانوۆتىڭ دوستارى، مىسالى، ح.بولعانباەۆ، دۋلاتوۆ، ءبىرىمجانوۆ جانە باسقالار  1921 جىلى قايدا بولدى ەكەن. ولار وسى باسماشىلارمەن بايلانىسقا شىققان جوق پا ەكەن. مەن قازىر باسقالاردان ءبىلىپ وتىرمىن، ماسەلەن، ءبىرىمجانوۆ (الاش-وردانىڭ بۇرىنعى قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى) 1921 جىلى الدەبىر شارۋامەن، جاناما تۇردە قوجانوۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا، بۇحاراعا بارىپ قايتقان (ەنۆەرمەن كورىسۋ ءۇشىن دەسەدى). ال وسى  ءبىرىمجانوۆ كەيىن، وزگە دە كونتر-رەۆوليۋتسيالىق كوڭىل-كۇيدەگى ادامدارمەن قاتار، گەرمانياعا وقۋعا جىبەرىلدى.
مەن ءوزىمنىڭ بىلتىرعى ساپارىمدا تۇركىستان مەن بۇحارانىڭ گەرمانياداعى ستۋدەنتتەرىمەن تانىسىپ شىعىپ، ولاردىڭ كوپشىلىگى سوۆەتتىك قۇرىلىسقا قارسى تاربيەلەنىپ جاتىر دەپ تاپتىم، ال ولاردىڭ جەتەكشىسى قايداعى ءبىر بۇرىنعى اۆانتيۋريست (بىراق ءبىلىمدى) تاتار يدريسوۆ تۇرىكتىك جانە باسقا دا كونسۋلدىقتارمەن بايلانىس جاسايدى، بۇحارا مەن تۇركىستانداعى جاعدايدىڭ ەگجەي-تەگجەيىن ءبىزدىڭ قارسىلاستارىمىزعا حابارلاپ تۇرادى.
ماسكەۋگە كەلگەننەن كەيىن مەن بۇل جايىندا رۋدزۋتاك جولداسقا ايتتىم، بىراق ول ءوزىنىڭ ادەتىمەن، بىلاي ايتقاندا، «كوڭىل اۋدارمادى». مەن سوندا ستۋدەنتتەردىڭ بىرلىگىن ىدىراتىپ، ءبىزدىڭ وكىلەتتى وكىلدىككە ءوزارا ءجيى قاتىناسىپ جاقىنداسۋعا يكەمدەدىم، سوڭعىنى ەسكەرتتىم، ال ءبىرىمجانوۆتى ستۋدەنتتەر بيۋروسىنا ەنگىزدىم، سەبەبى ول يدريسوۆپەن جاۋلاسىپ جۇرگەن، ولار ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ءبىرى وكىلەتتى وكىلدىككە تولىق حابار جەتكىزىپ تۇرعان بولار ەدى. ەكىنشى جاعىنان، بۇل باسشىلاردى بىردەن الىپ تاستاۋعا نەمەسە ولارعا كۇدىك كەلتىرۋگە بولمايتىن ەدى، ويتكەنى ولار وندايدا دايىندالىپ ۇلگەرە الار ەدى.
بىراق سول ءبىرىمجانوۆ بىردە ماعان شوقاەۆتىڭ پاريجدەن بەرلينگە كەلگەن سايىن ۇدايى ونىمەن جانە باسقالارمەن كورىسىپ تۇراتىنىن ايتتى، ءتىپتى مەنەن شوقاەۆقا ماتەريالدىق كومەك سۇراپ الۋعا تىرىستى، سەبەبى ول مۇقتاجدىقتان قينالىپ ءجۇر دەدى. مەن سوندا وعان كومەكتەسپەك تۇگىل، ستۋدەنتتەر جالپى وسى ءبىر شوقاەۆپەن كورىسە بەرەتىن بولسا، وندا ءبارى دە كەرى شاقىرىپ الىنادى دەدىم. ەندى ولار قايتادان تاتۋلاسقان بولىپ شىقتى، قازىر يدريسوۆتىڭ (فايزۋللا حودجاەۆتىڭ يتارشىسى جانە سەنىمدى ادامىنىڭ) توننىڭ ىشكى باۋىنداي كومپانياسى ءوز جۇمىسىن جالعاستىرۋدا.
وسى ءبىرىمجانوۆ ارقىلى الگى قوجانوۆ جانە باسقالار شوقاەۆپەن بايلانىس جاساپ تۇرماي ما ەكەن. مەنىڭشە،   بايلانىستارى بار. شوقاەۆ ءوزىنىڭ ماقالالارىندا سوۆەت وكىمەتىنە جالا جابۋ ءۇشىن تەگىننەن تەگىن «اق جولعا» جانە ودان الىنعان ۇزىندىلەرگە كۋا رەتىندە جۇگىنىپ جۇرگەن جوق قوي (ونىڭ «دني» گازەتىندەگى ماقالالارىن قاراڭىز).
مىنە مەن وسى فاكتىلەر تۋرالى حاباردار ەتسەم دەپ ەدىم جانە باقىلاۋدى كۇشەيتۋ قانشا دەگەنمەن گپۋ-گە قىزىقسىز بولماس ەدى دەپ ويلايمىن.
ءسوزىمنىڭ قورىتىندىسىندا مىنانى ايتۋعا ءتيىسپىن: تۋزەمدىكتەردىڭ قازىر ءوسىپ كەلە جاتقان  جانە ءبىز ارقا سۇيەۋگە ءۇمىت ارتىپ وتىرعان كوممۋنيستىك دەپ اتالاتىن جاستارى ازىرگە وتە جاس بولىپ شىقتى، ولار جاس جانە شاتاسىپ جۇرەدى. وسى جاستار الدىندا، ماسەلەن قازاق  جاستارى الدىندا الاش-ورداشىلار ۇلكەن بەدەلگە يە بولىپ تۇرعان كورىنەدى، جاستار ولاردىڭ يدەولوگياسىنا قارسى شىقپاق تۇگىل، ءتىپتى ولاردىڭ بەتىنە تىك قاراۋعا باتپايدى. سوندىقتان وسى جەردە كوممۋنيستىك جاستارعا شاماسى پارتيانىڭ ءوزى جاردەمگە كەلۋى كەرەك شىعار.

1924 جىلدىڭ 30-شى ءساۋىرى. ماسكەۋ ق. (ت.رىسقۇلوۆ دەپ قولى قويىلعان).

وسى قۇجاتتان كەيىن، اتالعان ءىستىڭ 199-بەتىن تۇراردىڭ ءوز قولىمەن جازىلعان شاعىن حات الىپ تۇر...

№ 2 قۇجات

پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ سەكرەتارياتىنا
توۆستۋحا جولداسقا.

ستالين جولداستىڭ اتىنا ۇسىنىلعان «الاش-وردا» تۋرالى بايانداماعا مەن قول قويىپ بەرگەن جونەلتپە قاعازدا ۇلكەن قاتە كەتىپ قالىپتى. قازاقتاردىڭ (تۇپنۇسقا ماتىندە: كيرگيز - ب.ق.) سانى 9-10 ميلليون دەپ كورسەتىلگەن، بۇل دۇرىس ەمەس، ال دالىرەك بارلىق قازاقتاردىڭ سانىن 5 ½ - 6 ميلليون دەپ ساناۋ كەرەك. ەگەر قازاق اۋداندارىندا تۇراتىن («ناسەليايۋششيح كيررايونى») جالپى بارلىق ۇلتتاردىڭ سانىن ەسەپكە الساق، تەك سوندا عانا بۇل مولشەر 8-9 ميلليونعا جاقىندايدى.
ءتيىستى ورىنعا تۇزەتۋ ەنگىزۋىڭىزدى وتىنەمىن.
15 - V. (ت.رىسقۇلوۆ دەپ قولى قويىلعان).

يۆان پاۆلوۆيچ توۆستۋحا ستالينمەن بىرگە قىزمەتىن 1918 جىلى ۇلت ىستەرى جونىندەگى حالكلماتتا باستاپ، 1921 جىلى ونىڭ جەكە سەكرەتارياتىنىڭ مەڭگەرۋشىلىگىنە اۋىسقان، ياعني سەنىمىنە بەكەم كىرگەن قىزمەتكەر بولاتىن. ستالين 1922 جىلى باس حاتشى بولىپ سايلانعاننان سوڭ ونى  ورتالىق كوميتەتتىڭ سەكرەتارياتىنا اۋىستىرىپ، رەسمي تۇردە «وك حاتشىسىنىڭ كومەكشىسى» لاۋازىمىن بەرەدى. توۆستۋحا باس حاتشىنىڭ كومەكشىسى رەتىندە وك سەكرەتارياتىنىڭ بيۋرو جۇمىسىنا دا باسشىلىق جاسايدى. رىسقۇلوۆ ونىمەن ماسكەۋدە ناركومناتستا قىزمەتتە بولعان جىلدارىنان تانىس بولسا كەرەك. ىڭعايى، ستالينگە جازعان حاتتارىنىڭ ءبارىن تىكەلەي وسى قايراتكەر ارقىلى جەتكىزىپ وتىرعان...
200-پاراققا، ءىس جۇرگىزۋشى كەڭەسە ياكي مۇراعات قىزمەتكەرىنىڭ  مۇقياتسىزدىعىنىڭ سالدارى بولار، باسقا حاتتىڭ (شاماسى، ول دا حاتشىلىققا،  ي.توۆستۋحا اتىنا جازىلعان بولۋ كەرەك) سوڭعى بەتى تىگىلگەن.  بۇل حات تا قولمەن جازىلعان. ونى كەزەگىمەن 3-ءشى قۇجات دەپ تاڭبالاپ، جەكە كەلتىرەيىك..

№ 3 قۇجات

...ەگەر ستالين جولداس جەكە ءوزى ءبارىن وقىپ شىعا المايتىن بولسا، وندا تىم بولماسا مىنالاردى وقىعانى دۇرىس بولار ەدى: ا) نەگىزگى باياندامادا - ايىپتاۋ تارماقتارى (22-بەتتى قاراڭىز), ب) «الاش-وردا» قايراتكەرلەرىنىڭ ءتىزىمى جانە ولاردىڭ تۇركىستانداعى قازاق حالقىن باسقارۋ جونىندەگى قازىرگى جۇمىسىنىڭ سيپاتى - قوسىمشا ۇسىنامىن، ۆ) بارلىق قالعان متەريالدى تانىسىپ شىعۋعا باسقا الدەكىمگە تاپسىرۋعا بولادى، بىراق جولداس  ءستاليننىڭ تىكەلەي ءوزى وقىعانى جاقسى بولار ەدى. گ) «دني» گازەتىنىڭ شوقاەۆتىڭ شەتەلدە تۇركىستان تۋرالى جازعان ماقالالارى بار (وسى جىلعى 1 جانە 4 اقپاندا جانە كەيىەنگى كۇندەرى شىققان) نومىرلەرىن وقىعانى جاقسى بولار ەدى.
باياندامانى وسىمەن ءبىر مەزگىلدە مەن وبك (تسكك) مەن مسب-عا (گپۋ-گە) بەرىپ وتىرمىن.
22 - IV.    (ت.رىسقۇلوۆ دەپ قولى قويىلعان).

بۇدان كەيىنگى 201-202-ءشى پاراقتارعا «انىقتاما» دەپ اتالعان ءتورت بەتتىك حات تىركەلگەن. ەندى سونىمەن تانىسايىق. بۇل وسى ىستەگى 4-ءشى قۇجات.

№ 4 قۇجات

قۇپيا
ركپ وك-گە ستالين جولداسقا
(ودان باسقا، بۇل بايانداما تسكك مەن گپۋ-گە بەرىلگەن)
/انىقتاما/

وسى بايانداماعا جونەلتپە جازباسىمەن بىرگە كەلەسى جولداستار: ساماتوۆ، م.ابدۋراحمانوۆ جانە باسقالار (كوممۋنيستىك جاستاردىڭ قازاق بولىگىنىڭ باسشىلارىنان) جانە ق.سارىمولداەۆ، م.قاشقىمبەتوۆ، د.نىسانباەۆ، د... ، اراباەۆ جانە باسقالار (نەگىزىنەن 1918 جىلدان كوممۋنيستەر) قول قويۋعا ءتيىس ەدى.
بۇل ادامدار ماعان بولەك-بولەك ءۇن قاتىپ، تۇركىستان حالقىنىڭ قازاق بولىگىندە «الاش-ورداشىلار» كونتررەۆوليۋتسيالىق جۇمىس جۇرگىزۋدە، ولاردى قوجانوۆ توبى قولدايدى دەپ كورسەتتى. بىرقاتار فاكتىلەرگە نۇسقادى. سوندا ءبىز بىرلەسىپ سول فاكتىلەردى زەرتتەپ كوردىك تە، ولاردىڭ كۇدىكتەنۋىنە نەگىز بار ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. ونىڭ ۇستىنە، وسى نەگىزدە ولاردىڭ اراسىندا كيرينپروس (قازاق اعارتۋ ينستيتۋتى - ب.ق.) پەن كومۋنيۆەرسيتەتتە (كوممۋنيستىك ۋنيۆەرسيتەتتە) الدەن-اق ۇلكەن ەگەسۋ ورىن العان.  
مەن ءوزىمنىڭ سوڭعى ساپارىمدا بارلىق ۋاقىت بويى دەرلىك،  جەرگىلىكتى پارتيا جۇمىسىنا مۇلدەم كيلىكپەي، ءتىپتى جەرگىلىكتى ورگانداردىڭ وتىرىستارىنا بارۋعا دا تۋرا كەلگەن جوق، ۇيىمنەن شىقپاي ادەبي جۇمىسپەن اينالىستىم (3 كىتاپشا جازدىم). سوندىقتان، مەن مۇندا توپشىلدىقپەن شۇعىلدانۋدى قالادىم دەپ ايتۋدىڭ رەتى بولماسا كەرەك، بىراق قاۋىپتى كونتر-رەۆوليۋتسيالىق جۇمىس اشىلىپ جاتقاندا، بولىپ جاتقان ءىستى تۇسىنۋگە تىرىسۋ - مەنىڭ مىندەتىم.
مەن كورسەتىلگەن جولداستارعا تكپ وك مەن ركپ وك-گە اشكەرەلەۋشى ماتەريالداردى تىركەپ قۇپيا بايانداما بەرۋ جايىندا كەڭەس ايتتىم. سولارمەن بىرگە وسى باياندامانى جازۋعا قاتىستىم. تەك قانا ورىن العان جانە كوپشىلىگى قۇجاتتارمەن راستالاتىن فاكتىلەردى تىزبەلەدىك. مەن ءوزىم الدىندا بۇل بايانداماعا قول قويۋدى ىڭعايسىز كورگەن ەدىم، كورسەتىلگەن جولداستار العاشقىدا ءوز بەتتەرىنشە شىعۋعا ءتيىس ەدى. بىراق الدەبىرەۋ مەن ءجۇرىپ كەتكەننەن كەيىن ازىرلەنىپ جاتقان شارالار جايىندا «الاش-ورداشىلارعا» جەتكىزىپ قويىپتى دا، ولار بىرقاتار ۇرەيلەندىرەتىن  جانە تەررور جۇرگىزەتىن شارالار قابىل الىپ ۇلگەرگەن كورىنەدى. ماسەلەن، ولار تۋرالى ايتىلاتىن باياندامالار مەن ماتەريالداردى اتالعان جولداستاردىڭ پاتەرلەرىندە تارتىپ الۋعا نيەتتەنىپتى.
سوندىقتان جوعارىدا مەن تىزگەن جولداستاردىڭ كوبى شاماسى ابىرجىپ قالدى، سوندىقتان دا وسى ۋاقىتقا دەيىن وزدەرى ماسەلەنى كوتەرە المادى... مەن ولارعا ەڭ الدىمەن كپت وك جاۋاپتى حاتشىسى ۆارەيكيس جولداسپەن جانە گپۋ باسقارماسىمەن كەلىسىپ الۋ جونىندە كەڭەس بەردىم. باياندامانى ايالداماستان ماسكەۋگە سالىپ جىبەرۋلەرى كەرەك ەدى، بىراق شاماسى مۇنى دا وسى ۋاقىتقا دەيىن ىستەپ ۇلگەرمەدى. سوندىقتان مەن، ماسەلەنىڭ ايرىقشا ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، اتالعان باياندامانىڭ ماعان بەرىلگەن كوشىرمەسىن راستاپ، تسكك ركي-گە (وبك - جشي-گە، ورتالىق باقىلاۋ كوميسسياسى - جۇمىسشى-شارۋا ينسپەكتسياسىنا - ب.ق.) ۇسىنۋعا شەشىم قابىلدادىم.
مەن ەشقاشان «الاش-وردادا» بولعان ەمەسپىن، «قوقان اۆتونومياشىلى» بولمادىم جانە «ءجاديد» يگتەلليگەنتسياسىنا دا كىرگەن ەمەسپىن، مەن مۇلدەم قاراما قارسى جاعدايدا ءوستىم. كەيبىر جاعدايلاردا مەن «قاتەلىكتەر» مەن «ءيىنى جۇمساقتىققا»  جول بەرگەن ەكەنمىن، مويىندايمىن، ولاردىڭ سەبەپتەرىن مەن كەيىن اشىپ جازامىن. بىراق مىنانى ايتۋعا ءتيىسپىن: ءوزىنىڭ تاباندى يدەياسىمەن سوۆەت وكىمەتىنە  قارسى، ءوز ويى مەن ناسيحاتىن ءتىپتى پارتيالىق قازاق ءباسپاسوزى ارقىلى وتكىزۋدەن ۇيالمايتىن ۇيىمنىڭ تۋرا ءبىر بۇيىرىمدە جۇمىس ىستەپ تۇرعانى جايىندا مەن كۇدىكتەنبەگەن ەكەنمىن.
مۇنىڭ ءبارى تولىق مانىندە قازىر عانا جانە مۇلدەم كۇتپەگەن جەردەن اشىلىپ كەلەدى. بۇل ۇيىم 3 جىل جۇمىس ىستەدى جانە وسى 3 جىل ىشىندە تۇركىستانداعى قازاق حالقىنىڭ بۇقاراسىنا ىقپال ەتۋ تەتىكتەرىن ءوز قولدارىنا الىپ، شىنىمەن دە  نىعايىپ ۇلگەرگەن بولىپ شىقتى. سوندىقتان دا مەن ءوز تاراپىمنان «الاش-وردا» تۋرالى ماسەلەنى وبك مەن وبك - جشي الدىندا تىكە قابىرعاسىنان قويامىن. قازاق (تۇپنۇسقادا: «كيرگيزسكيە») كوممۋنيستەرى (كوپشىلىگى) الدەن بىلەدى، بۇل جايىندا قاۋەسەت تە تاراپ جاتىر. شىنايى كوممۋنيستەر ءتيىستى شەشىمدەردى كۇتۋدە جانە وسى ماسەلەگە پارتيانىڭ باسشى ورگانى تاراپىنان باعا بەرىلۋىن توسىپ وتىر.
ەگەر وسى باياندامادا ايتىلعانداردىڭ ءبارىن ايگىلى مۇستافا شوقاەۆتىڭ جاقىندا ەسەرلىك «كۇندەردە» باسىلعان تۇركىستان تۋرالى ۇزىن ماقالاسىمەن جانە  «قارساڭدا» («ناكانۋنە»، 1922-1924 جىلدارى بەرليندە كۇن سايىن شىعىپ تۇرعان گازەت - ب.ق.) بەتتەرىندە باسىلعان مەنىڭ ماقالاما جاۋابىمەن سالىستىرىپ قاراساق، وندا شوقاەۆ تۇركىستاننان جۇيەلى تۇردە ماتەريالدار مەن انىقتامالار الىپ تۇراتىنى تۋرالى كورسەتەدى، وندا مىنا ءجايت ايقىن بولا تۇسەدى: شەتەلمەن بايلانىس ورناتقان ۇلكەن ۇيىم بار.
مەن باسىندا كورسەتكەن جولداستاردى شۇعىل تۇردە سۇراستىرۋ قاجەت، ولار وسى باياندامانى راستايدى. جانە ولاردان قولدارىندا بار قوسىمشا فاكتىلى ماتەريالداردى تالاپ ەتۋ كەرەك. باياندامانىڭ بۇل رەداكتسياسى ولاردىڭ جوعارعى پارتورگانداردا جوبالانعان ماسەلە كوتەرۋلەرىنە قاتىستى ەتىپ جاسالعان بولاتىن جانە رەداكتسيانىڭ سول ءتۇرىنىڭ كوشىرمەسى مۇندا تولىعىمەن كەلتىرىلىپ وتىر. تسكك مەن تسكك ركي ماسەلەنىڭ وتە سالماقتىلىعىن ەسكەرەر جانە وسى ماسەلەگە ءبىرشاما قاتالىراق قاراپ، سوعان سايكەس شەشىم شىعارار دەپ ويلايمىن، ويتكەنى مۇندا پارتيا باعىتىن تۇزەۋ تۋرالى جانە وتە قاۋىپتى انتي-كوممۋنيستىك قۇبىلىستار جونىندە اڭگىمە بولىپ تۇر. قاجەتتى فاكتىلىك ماتەريالداردى مەن مۇقتاجدىق تۋىنا قاراي قوسىمشا ۇسىنىپ تۇراتىن بولامىن.
جالپى العاندا، بۇل جەردە اڭگىمە ەكى قاراما-قارسى يدەيالىق باعىتتا بولىپ تۇر جانە سوتتاسۋعا تيىستەرگە ماسەلەنىڭ تۋرا وسىلاي ءپرينتسيپتى  قويىلۋى تۇرعىسىنان سوتتاسۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل جەردە ىشكىپارتيالىق توپتانۋشىلىقپەن ماسەلەنى ارالاستىرۋدىڭ رەتى كەلمەيدى. ماسەلە وتە ەلەۋلى سيپات الۋدا.
مەن سوڭعى ۋاقىتقا دەيىن قوجانوۆ پەن ونىڭ ادامدارى شىنىمەن دە كوممۋنيست بولا العان شىعار، وزدەرىنىڭ بارلىق ەسكى وتكەن جولدارىنا ىرگە بولگەن شىعار دەپ ويلاعان ەدىم. سوندىقتان بەلگىلى ءبىر دارەدەشە دەيىن ولارمەن ىمىرالاسىپ كەلگەنمىن. بىراق ونىڭ بۇرىنعى قالىپتا قالعانى، ءوز تۇلعاسىمەن تۇتاس ۇيىمدى بۇركەمەلەپ وتىرعانى  انىقتالعاندا، وندا مىنانى ايتۋ كەرەك: ونى تەك يدەيالىق جاۋ رەتىندە قاراپ، ودان مەجەلەنىپ بولىنۋگە تۋرا كەلەدى. بۇل جەردە كىم كىمدى ايىپتاپ تۇر دەگەنگە ەمەس، فاكتىلەرگە سۇيەنۋ كەرەك جانە سول فاكتىلەر بويىنشا  قورىتىندى جاساۋ قاجەت. مەن تۇسىنىكسىز ءارى پارتيانىڭ دۇرىس باعىتىن شاتاستىرعان كوپ ءجايت، سونىڭ ىشىندە جەكە مەنىڭ باسىما دا ءۇيىپ-توگىلگەن جالالار دا قازىر انىقتالۋدا جانە اشكەرەلەنۋدە دەپ ويلايمىن. مەن وزىمە ارتىق جاعداي جەڭىپ الۋعا مۇلدەم تىرىسپايمىن، مەن بۇعان مۇقتاج ەمەسپىن، كەز كەلگەن جەردە جۇمىس ىستەۋگە ءازىرمىن. اتىمەن ادەبي جۇمىسقا كەتىپ قالۋعا دا بارمىن (ەگەر بۇعان رۇقسات بەرسە، مەن قۋانار ەدىم), بىراق ءوسىپ كەلە جاتقان شىنايى كوممۋنيستىك  ۇرپاققا جولدى تازالار بەرۋ كەرەك. وزدەرىن قازاق حالقى ءۇشىن قاسىرەت شەگىپ جۇرگەندەي ەتىپ كورسەتەتىن الاش-وردالىقتار مەن ولاردىڭ قىزمەتكەرلەرى ازىرگە ساياسي جانە مورالدىك تۇرعىدا بيلەپ تۇرعاندا، ولار كەڭ جولعا شىعا المايدى.بۇل باياندامانىڭ نەگىزدى ءمانى مىنە وسىندا. تاعى ءبىر رەت سەندىرە ايتامىن، مەنىڭ ماقساتىم جانعا باتقان جانە تولعاعى جەتكەن ماسەلەنى اشۋ. بىراق بۇدان جوعارعى پارتورگاندار مەن مۇنى ءوزىمنىڭ جەكە كوڭىل-كۇيىمنىڭ جەتەگىمەن   جاساپ تۇرعانداي ويلاپ قورىتىندى شىعارماسىن. بۇل كوتەرىلۋ تابيعي تۇردە ءپىسىپ-جەتىلدى. ءبىر-ءبىرىن بىلمەسە دە، ءار شالعايداعى تالاي قازاق كوممۋنيستەرى  وسىنداي كوڭىل-كۇيگە بولەنگكەن بولىپ شىعىپ وتىر. بۇل باياندامادا جەكە باستى كۇيتتەيتىن ساتتەر جوق، دەگەنمەن وسى ماسەلەگە ارالاسۋىما تۋرا كەلگەنىنە مەن ءوزىمدى ىڭعايسىزدىق جاعدايدا سەزىنەمىن.
جالپى، قازاق ەڭبەكشىلەرى ءۇشىن نەگىزگى ماسەلە كوتەرىلدى دەپ ەسەپتەيمىن (ال قازاقتار ەلەۋلى بۇقارا - 9-10 ميلليون شاماسىندا), ەندى ماسەلەنىڭ نە ولاي نە بۇلاي شەشىلۋىنەن كوپ جاعدايدا قازاقتار اراسىنداعى كوممۋنيستىك قۇرىلىستىڭ بولاشاعى  ايقىندالاتىن بولادى.
18 ءساۋىر 1924 ج. ماسكەۋ قالاسى.
(ت.رىسقۇلوۆ دەپ قولى قويىلعان).
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»