شىڭعىس حان جايلى ءۇش قازاقتىڭ پىكىرى
1. ءابىش كەكىلباەۆ:
- مۇنىڭ (شىڭعىس حاننىڭ-رەد.) قاي سوعىستىڭ سوڭىنان دا، قولعا تۇسكەن تۇتقىنداردى ءوزى ءجۇرىپ، ءتىنتىپ شىعاتىنى دا سوندىقتان. قاشان جوسا-جوسا بوپ اققان كوز جاسىن كورگەنشە، ەكى قولى ارتىنا بايلانعان تۇتقىنداردى اكەلدىرە بەرەدى، اكەلدىرە بەرەدى. كوز جاسىن كورگەندە بارىپ، مىناۋ ءۇنسىز تەرگەۋىن وقىس تيادى. الدا-جالدا ەشكىمنىڭ كوز جاسىن كورمەسە، شاھاردان دا ساۋتامتىق جۇرناق قالمايدى. شابىلعان ەلگە شابىنعان ەر ەمەس، مولتەڭدەگەن كوز جاسى عانا اراشا بولماق...
مۇنىڭ اسكەرى وتكەن جەردە نەشە مىڭ ادامنىڭ ساۋساعى قىرقىلدى! سول ءبىر توپار قولداردىڭ ۇزىن-ىرعاسى قانشا بولعانىن جۇزىك ارتقان تۇيەلەردىڭ سانىنا قاراپ سانايدى...بۇل ارتىنان اسكەرىنە قولى توپار كىسى كورسەڭدەر، ايەل بولسا - قارنىن جارىپ، جاتىرىن الىپ تاستاڭدار، ەركەك بولسا - ۇستاپ الىپ، اقتا قىلىپ جىبەرىڭدەر دەپ جارلىق شاشتى...
سودان بەرى مىناۋ اسپان استىنىڭ ءبىراز جەرىن كوزىمەن كوردى. تالاي ءامىرشىنىڭ اق ورداسىنا اتىن سارىتتى. سونىڭ ءبارى مۇنىڭ قاھارىن ارتتىرا ءتۇستى. بۇگىندە ونىڭ اتىن ەستىگەندە ازىرەيىلدىڭ اتىن ەستىگەندەي شوشىنبايتىن پەندە كەمدە-كەم.
«حانشا-داريا حيكاياسىنان».
2. مۇحتار شاحانوۆ:
- «ال قيمىلدا، قالدى ۋاقىت تىم قىسقا. قاعۋ ءۇشىن سەنىڭ قايسار باسىڭدى اسىعىپ تۇر مىناۋ زالىم شىڭعىس تا!
1. ءابىش كەكىلباەۆ:
- مۇنىڭ (شىڭعىس حاننىڭ-رەد.) قاي سوعىستىڭ سوڭىنان دا، قولعا تۇسكەن تۇتقىنداردى ءوزى ءجۇرىپ، ءتىنتىپ شىعاتىنى دا سوندىقتان. قاشان جوسا-جوسا بوپ اققان كوز جاسىن كورگەنشە، ەكى قولى ارتىنا بايلانعان تۇتقىنداردى اكەلدىرە بەرەدى، اكەلدىرە بەرەدى. كوز جاسىن كورگەندە بارىپ، مىناۋ ءۇنسىز تەرگەۋىن وقىس تيادى. الدا-جالدا ەشكىمنىڭ كوز جاسىن كورمەسە، شاھاردان دا ساۋتامتىق جۇرناق قالمايدى. شابىلعان ەلگە شابىنعان ەر ەمەس، مولتەڭدەگەن كوز جاسى عانا اراشا بولماق...
مۇنىڭ اسكەرى وتكەن جەردە نەشە مىڭ ادامنىڭ ساۋساعى قىرقىلدى! سول ءبىر توپار قولداردىڭ ۇزىن-ىرعاسى قانشا بولعانىن جۇزىك ارتقان تۇيەلەردىڭ سانىنا قاراپ سانايدى...بۇل ارتىنان اسكەرىنە قولى توپار كىسى كورسەڭدەر، ايەل بولسا - قارنىن جارىپ، جاتىرىن الىپ تاستاڭدار، ەركەك بولسا - ۇستاپ الىپ، اقتا قىلىپ جىبەرىڭدەر دەپ جارلىق شاشتى...
سودان بەرى مىناۋ اسپان استىنىڭ ءبىراز جەرىن كوزىمەن كوردى. تالاي ءامىرشىنىڭ اق ورداسىنا اتىن سارىتتى. سونىڭ ءبارى مۇنىڭ قاھارىن ارتتىرا ءتۇستى. بۇگىندە ونىڭ اتىن ەستىگەندە ازىرەيىلدىڭ اتىن ەستىگەندەي شوشىنبايتىن پەندە كەمدە-كەم.
«حانشا-داريا حيكاياسىنان».
2. مۇحتار شاحانوۆ:
- «ال قيمىلدا، قالدى ۋاقىت تىم قىسقا. قاعۋ ءۇشىن سەنىڭ قايسار باسىڭدى اسىعىپ تۇر مىناۋ زالىم شىڭعىس تا!
قايىر ايتتى: - ءيا، قوشتاسار كەلدى كۇن، ازبان شىڭعىس ەل تاريحىن قورلادى-اۋ. ويلاپ تۇرسام، ەندى ءباpى ارمان-اۋ. وتىراردىڭ جانقيارلىق ەرلىگىن جىر ەتەتىن، اتتەڭ، اقىن قالمادى-اۋ!
شىڭعىس ايتتى: - وكىنگەنمەن، بولمايدى، ەشكىمگە دە بەرىلمەيدى باس ساۋعا. بۇيرىق ەتتىم تۇگەل قىرىپ تاستاۋعا. وتىراردا ەركەك كىندىك قالمايدى!».
«جازباگەر جادى كوسموفورمۋلاسى»
3. مۇحتار ماعاۋين:
- ءحىىى عاسىردىڭ العاشقى شيرەگىندە بۇكىل ەۋرازيا كەڭىستىگىن ءوز عۇزىرىمەن قايتا قۇرعان، ال تياناقتاپ، باعدارلاپ كەتكەن بار ءىسى بۇدان سوڭعى زاماندا ماعلۇم الەمدى مۇلدە باسقاشا قالىپتاۋعا نەگىز بولعان شىڭعىس حان - ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ۇلى تۇلعالاردىڭ بىرەگەيى ەكەنى كۇمانسىز. كەڭىنەن قامتىپ، تەرەڭىنە بويلاي الماساق تا، ءسوز ۇققان، حات تانىعان كەزىمىزدەن كوكىرەككە ورناعان وزگەشە بەينە، الىپ ەر ەكەن. شىڭعىستاۋ - شىڭعىس حاننىڭ اتىمەن اتالاتىن، ۇلى اباي ورىندە تۋىپ، بار عۇمىرىن وتكەرگەن، مىنا مەن تۇستىك قۇلاماسىندا دۇنيەگە كەلىپ، جارىق ساۋلە، ايقىن سامالاعا تالاپ قىلعان كيەلى شىڭعىستاۋ - ەجەلگى تاريحپەن بىرگە جاساسىپ كەلە جاتسا، ۇلى قاعان نەگە قازاقتان الىس بولۋى كەرەك؟ ءبىز - تۇرىك تەكتى قازاقپىز، دالالىق كوشپەندىلەر ۇرپاعى ءوز تاريحىن وزىنشە باعالاۋعا ءتيىس. ايتتىق، شىڭعىس حانعا تىكەلەي قاتىستى ەسكىلىكتى مۇرالار تۇگەلدەي دەرلىك عىلىمي اينالىمعا تۇسكەن، جالپى جۇرتشىلىققا بەلگىلى، ەسەبى، قاجەتتى قۇرال-جابدىق اعىلشىن مەن نەمىسكە دە، قىتاي مەن جاپونعا دا ورتاق، باتىستىڭ دا، شىعىستىڭ دا مۇمكىندىك جاعدايى بىردەي، سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ، بۇل رەتتە قازاق مۇحتار ماعاۋيننىڭ ولشەۋسىز ءبىر ارتىقشىلىعى بار: مەن بۇرىنعى-سوڭعى جاتجۇرت بىلگىرلەرى سياقتى، شاڭىراقتىڭ سىرتىنان قاراپ، وي-جوتا، دولبارمەن كەسىپ-پىشپەيمىن، ءوز ءۇيىم، كيىز تۋىرلىعىمنىڭ استىندا وتىرىپ، بار بۇيىمدى قولمەن ۇستاپ، كوپە-كورنەۋ تۇگەندەيمىن. سايىپقىران شىڭعىس حاننىڭ بۇرىن ەشكىم جازباعان تولىق ءارى شىنايى تاريحى ەڭ الدىمەن وتكەندەگى قۇدىرەتتى ەكە ۇلىستىڭ تىكەلەي مۇراگەرى قازاق جۇرتىنىڭ يگىلىگىنە اينالۋعا ءتيىس، ءجۇز ەلۋ جىلدىق وتارلىق ءداۋىر، ودان سوڭعى، عاسىرعا پاراپار جيىرما جىلدىق تالاپاي، توناۋ زامانىندا ۇنجىرعاسى تۇسكەن ۇلتتىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ، ەلدىگىن قايتا تابۋىنا سەبەسىن بولۋعا ءتيىس.
«شىڭعىس حان»
قازاقتىڭ ءۇش ازاماتىنىڭ ەكەۋى شىڭعىس حانعا قانقۇيلى قانىشەر، قاتىگەز جاۋىز رەتىندە قارايدى. ءوز شىعارمالارىندا سولاي بەينەلەيدى. تەك مۇحتار ماعاۋين عانا شىڭعىستى قازاقتان بولە-جارا قارامايدى. شىڭعىس حان تاريحىمەن قازاق تاريحىن ساباقتاستىرا قارايدى.
قۇلدىق ساياسات قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىن سونشاما ماڭگۇرتتەندىردى مە؟
ءوز تاريحىمىزدان ءوزىمىز نەگە جەريمىز؟
«ايقىن» گازەتى
