ۇلتتىڭ ۇلت ەكەنىن انىقتايتىن، وسى كاتەگوريانى نەگىزدەيتىن 3 ولشەم بار. سونىڭ ەڭ ءبىرىنشىسى - ءتىل. ەكىنشىسى - ءدىل، ياعني ۇلتتىق سالت-سانا، تانىم-تۇسىنىك. ءۇشىنشىسى - اۋماقتىق تۇتاستىق. ءتىلىمىز اتا-بابادان قالعان اسىل مۇرامىز. «ءتىل جوق جەردە ۇلت جوق». ءتىل - ءبىزدىڭ بارلىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدىڭ تۇعىرى. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولعان انا ءتىلىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، قاستەرلەي ءبىلۋ - بارشامىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز.

ۇكىمەتتەگى ءۇش قازاقتىڭ تۇبىنە جەندەتتەر جەتىپ تىندى

ۇلتتىڭ ۇلت ەكەنىن انىقتايتىن، وسى كاتەگوريانى نەگىزدەيتىن 3 ولشەم بار. سونىڭ ەڭ ءبىرىنشىسى - ءتىل. ەكىنشىسى - ءدىل، ياعني ۇلتتىق سالت-سانا، تانىم-تۇسىنىك. ءۇشىنشىسى - اۋماقتىق تۇتاستىق. ءتىلىمىز اتا-بابادان قالعان اسىل مۇرامىز. «ءتىل جوق جەردە ۇلت جوق». ءتىل - ءبىزدىڭ بارلىق رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدىڭ تۇعىرى. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە بولعان انا ءتىلىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، قاستەرلەي ءبىلۋ - بارشامىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز.

ۇكىمەتتەگى ءۇش قازاقتىڭ تۇبىنە جەندەتتەر جەتىپ تىندى

وسى قاسيەتتى پارىزىمىزعا ءجۇردىم-باردىم قارايتىندارعا، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءمان-ماڭىزىن تۇسىنبەيتىندەرگە الاش ارىستارىنىڭ ءتىل ماسەلەسىندەگى قيمىل-قارەكەتتەرىن ۇلگى ەتىپ ۇسىنۋعا ابدەن بولادى. مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «ويان، قازاق!» دەپ جار سالعانىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. حالەل دوسمۇحامەدوۆ «ءوز ءتىلىن ءوزى بىلمەگەن ەل - ەل بولا المايدى. تىلىنەن ايرىلعان جۇرت - جويىلعان جۇرت»- دەپتى. 1905 جىلى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ماسكەۋدە زەمستۆو جانە قالا قايراتكەرلەرى سەزىندە ءسوز سويلەپ، سول كەزدەگى 5 ميلليون قازاق حالقىنىڭ تەڭ قۇقىعىن ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ ەتكەنىن ۇمىتساق، ونى مۇلدە كەشىرۋگە بولماس ەدى. كەيىنگى قالدىرۋعا بولمايتىن الەۋمەتتىك ماسەلەلەرمەن قاتار ول ءوز سوزىندە ءتىل، سايلاۋ ەركىندىگى پروبلەماسىن دا كوتەردى: «...قازاقتاردىڭ جۋىق اراداعى مۇقتاجى, اسىرەسە الداعى سايلاۋ ۇگىتىنە بايلانىستى قاجەت بولاتىن انا ءتىلىن قولدانۋداعى ەركىندىك بولىپ تابىلادى جانە مەن سەزدە جەرگىلىكتى تىلدەر قۇقىقتارىنا وراي بارلىق شەكتەۋلەردى دەرەۋ جويۋدى جاقتاپ پىكىر ايتىلۋىن وتىنگەن جولداستاردىڭ ۇسىنىستارىنا قوسىلامىن».

الاشتىڭ ساياسي كوسەمىنىڭ وسىدان ءبىر عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن پاتشالى رەسەيدىڭ داۋىرىندە ايتقان «قازاقتاردىڭ جۋىق اراداعى مۇقتاجىنا» - انا ءتىلىنىڭ ەركىندىگىنە ءالى قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. ساكەن سەيفۋللين قازاق ۇكىمەتىن باسقارعان تۇستا قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە باسىما قاتەر تونەدى-اۋ دەمەي «قىرعىز» اتاۋىن قازاق دەپ تۇزەپ، «قازاقتى قازاق دەيىك» دەپ ماقالا جازعان. پارتيانىڭ قارسىلىعىنا قاراماي، توتەنشە سەسسيا شاقىرىپ، دەكرەت قابىلداۋعا ۇيىتقى بولعان. سوندا «قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولسىن، ءىس قاعاز قازاق تىلىندە جۇرگىزىلسىن، ول قازاق اۋداندارى مەن بولىستارىندا 1924 جىلدىڭ 1-ءىنشى قاڭتارىنان شىلدەگە دەيىن جۇزەگە اسسىن. ال 1-ءىنشى شىلدەدەن ءارى قاراي قازاق پەن ورىس ارالاس وتىرعان جەردىڭ بارلىعىندا دا ءىس قاعازى قازاق تىلىندە جۇرگىزىلسىن» دەپ جازىلعان. بۇل سول كەزەڭنىڭ تۇرعىسىنان العاندا كوزسىز ەرلىك، تاۋەلسىزدىك جوق، كۇنىڭ بىرەۋگە قاراپ تۇرعان زاماندا باستى وققا بايلاۋ. وسىنى ايتقان ساكەندى دە قىزىلداردىڭ جىرشىسى دەپ كەرگىگەندەردىڭ بولعانى جاسىرىن ەمەس.

تاعى ءبىر الاشتىڭ ۇلىنا جۇگىنەيىك. ساكەن سەيفۋلليننىڭ ورنىنا كەلگەن نىعمەت نۇرماقوۆ ادىلەت كوميسسارياتىنىڭ القا ماجىلىسىنە قاتىسىپ، «ارالاس ايماقتاعى سوت قازىلارى مەن تەرگەۋشىلەرى ورىسشا دا ساۋاتتى بولسىن. مۇنداي ايماقتارداعى قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، قىزمەتكە جارامسىز بارلىق ءىس جۇرگىزۋشىلەر جۇمىستان بوساتىلىپ، قازاقشا جەتىك بىلەتىندەرمەن الماستىرىلسىن»، - دەپ تالاپ قويعان. سول كەزدەگى ۇكىمەت قۇرامىندا ءۇش-اق قازاق بولىپتى. اقىرى كەڭەستىك يمپەريانىڭ جەندەتتەرى ولاردىڭ تۇبىنە جەتىپ تىندى. ەندى وسى الاش ارىستارى قازىرگى تۇستا ۇلتتىڭ رۋحىنا اينالۋى ءتيىس ەمەس پە؟

... ءوز ەلىندە ازشىلىقتىڭ تىلىنە اينالۋ قاۋىپى بار

تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىن دا تاريح قويناۋىنا قالدىردىق. سول تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ەڭ مىقتى تۇعىرلارىنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى بولۋى ءتيىس مەملەكەتتىڭ ءتىلدى نىعايتۋ باعىتىندا اڭىسىن اڭديىق، اپتىقپايىقپەن 20 جىلىمىزدى وتكىزدىك. رەسپۋبليكا ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى يگەرۋ قارقىنى ءبىزدىڭ كۇتكەنىمىزدەن الدەقايدا تومەن. سوندىقتان «الاش» ارىستارىنىڭ رۋحىن كوتەرۋ جولىن ۇستانعان «اق جول» پارتياسى قوعام مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ شىنايى، ناقتى مارتەبەسىن ءتيىستى تۇعىرىنا قوندىرۋ جونىندە جاڭا مىندەتتەر قويۋعا تولىق قۇقىلى دەپ سانايدى. بۇل ۋاقىت ىشىندە ءبىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە تۇتاس ءبىر ۇرپاق تۋىپ، ءوسىپ جەتىلدى. ەگەر وسى باعىتتا شىن مانىندەگى العا جىلجۋ بولماسا، مەملەكەتتىك ءتىل ءوز ەلىندە ازاماتتاردىڭ ازشىلىعىنىڭ ءتىلى بولىپ، عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەستىڭ سىرتىندا قالىپ قويۋ قاۋپى بار. مەملەكەتتىك تىلگە بايلانىستى كونستيتۋتسيانىڭ، «قازاقستاننىڭ تىلدەر تۋرالى» زاڭىنىڭ تالاپتارى ورىندالماي وتىر. تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ تالاي باعدارلامالارى جاسالدى. بىراق سونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جاسالعان ءىس-شارالاردىڭ ورىندالۋىنا شىنايى نيەت تانىتپايتىن، ءتىپتى ەلەمەيتىن احۋالعا جەتتىك. 20 جىل بويى مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ ءوزىنىڭ زاڭدى تۇعىرىنا قونباۋى - كونستيتۋتسيانى قۇرمەتتەمەۋدەن، زاڭدارىمىزدى سىيلاماۋدان، زاڭدى ورىنداماۋدان شىعادى. سوندىقتان ەندىگى جەردە تىلگە قاتىستى زاڭ تالاپتارىنىڭ ورىندالماعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتەتىن كەز كەلدى.

ءتىل ساياساتىنداعى ءپرينتسيپتى ماسەلەلەردە سولقىلداقتىقتار كورسەتۋگە بولمايدى، ول ءتىپتى ءتۇپتىڭ-تۇبىندە ورعا جىعۋى مۇمكىن. ەلدە دۇرلىگۋ تۋعىزعان بىلتىرعى جىلعى زيالى قاۋىمنىڭ ۇندەۋىنىڭ شىعۋىنا سەبەپ بولعان مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ شىنايى ەمەس، جوبا دەڭگەيىندەگى قۇجاتىنىڭ تارالىپ كەتۋىنە كىنالىنى ىزدەمەي-اق قويايىق. ال، وسى مينيسترلىكتىڭ جاۋاپتى حاتشىسىنىڭ ۇستانىمىن ءسال عانا ۋاقىتتان كەيىن ءمينيستردىڭ ورىنباسارىنىڭ وزگەرتىپ ءتۇسىندىرىپ جاتۋىن قالاي ۇعىنۋعا بولادى؟ مينيسترلىك ءوزىنىڭ بۇرىنعى پوزيتسياسىنان نەگە كەرى قايتتى، نەگە شەگىنىس جاساپ اقتالدى؟ جالپى، ىشىندە مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ بىرنەشە لاۋرەاتتارى بار ەلگە بەلگىلى ازاماتتاردىڭ كوزقاراسىنا بايلانىستى نەگە ۇكىمەت ءوز ۇستانىمىن بىلدىرمەدى؟ جاقىندا لاتۆيادا وتكەن رەفەرەندۋمدا وسى ەلدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ورىس ءتىلىن ەكىنشى مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قوسارلاۋ ەلدىڭ تۇراقتىلىعىن بۇزاتىن ەڭ ءبىرىنشى فاكتور دەپ اشىقتان-اشىق مالىمدەدى. بىزدە ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل ەمەس قوي دەپ بۇل سالىستىرۋدى ورەسكەل كورەتىندەر تابىلار. بىراق بىزدەگى جاعداي ودان دا جامان. ءبىزدىڭ ەلدە ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولماسا دا رەسمي ءتىل رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى تۇتاستاي ايىرباستاپ، جولىن كەسىپ وتىر. جالپى، ءبىزدىڭ ۇكىمەت مۇشەلەرى قوعامدا، ەل ىشىندە وتكىر ماسەلەلەر تۋىنداعاندا جۇرت الدىنا نەگە شىقپايدى، نەگە جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشادى؟ كۇن وتكەن سايىن مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياسات ماسەلەلەرىنە بەي-جاي قاراي المايتىندار قوعامدا بارعان سايىن كوبەيىپ كەلە جاتقانىن بيلىك سەزىنۋى ءتيىس.

قازاقتار ورىستاردان قۇرمەت كۇتۋگە ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان دا قاقىلى

ادامزاتتىڭ قازىرگى دامۋ دەڭگەيىندە ۇلتتىق نىشانسىز، ۇلتتىق مادەني ەرەكشەلىكسىز دەربەس مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋ مۇمكىن ەمەس. ال ونىڭ ەڭ باستى كورسەتكىشى - تاعى دا ءتىل. ءتىپتى ءبارىمىز بىلگىشسىنىپ ايتا بەرەتىن جاhاندانۋ ۇردىسىنە توتەپ بەرۋىمىز ءۇشىن دە ءتىلىمىزدى ساقتاۋىمىز كەرەك. جاhاندانۋ كەزىندەگى ءتۇپ قازىعىمىز  - انا ءتىلىمىز بەن مادەنيەتىمىز. ەندەشە انا ءتىلىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاۋ - مەملەكەتىمىزدىڭ باستى مىندەتى. قازاقستاننان باسقا بىردە-ءبىر مەملەكەت ءۇشىن قازاق ءتىلى قاجەت ەمەس. قازاق ءتىلى سول رەسەي ءۇشىن مۇلدەم قاجەتسىز ءتىل. ال بىزدە ورىس ءتىلىن قاجەتسىز، مۇلدەم كەرەگى جوق دەپ وتىرعان ەشكىم جوق. الەمدىك تاجىريبە كورسەتكەندەي، ەشقانداي ءتىلدىڭ دامۋى باسقا ءتىلدىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە اسپايدى. مۇنى بىلەمىز. بىراق ءبىزدىڭ ەلدە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن بەكىتۋ ءۇشىن جاساعان ارەكەتتەردىڭ ءبارىن قۇمعا سىڭگەن سۋداي جوق ەتىپ وتىرعان فاكتور - وسى رەسمي ءتىل بولىپ تۇر. ادىلدىگىنە كەلەر بولساق، مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلىپ تۇرعان قازاقتاردى باسقا تىلدەردى ءبىلۋدى كۇشتەپ تاڭۋعا ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق، باسقا تىلدەردى ۇيرەنۋ اركىمنىڭ جەكە شارۋاسى. ءبىزدىڭ ەلدە مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەگەننەن ءومىر ءسۇرۋ قيىندىعى تۋىنداپ وتىرعان جوق، كەرىسىنشە ورىس ءتىلىن بىلمەسەڭ قيىندىقتارعا تاپ بولاسىڭ. سول سەبەپتى دە قازاق ءتىلىن يگەرۋگە قاجەتتىلىك تۋىنداپ وتىرعان جوق. قاجەتتىلىك بولماسا، مىڭ جەردەن قازاقشا-ورىسشا، ورىسشا-قازاقشا سوزدىكتەردى ءۇيىپ تاستاساڭدا ءتىل ۇيرەنبەيسىڭ. انا تىلىڭدە ەركىن سويلەيتىندەردىڭ انا تىلىندە سويلەي المايتىنداردىڭ كەسىرىنەن ءومىر ءسۇرۋدىڭ قيىندىعىن سەزىنۋىنەن ارتىق قورلىق بار ما؟ تاۋەلسىزدىكتىڭ 15 جىلدىعىندا ايۋدىڭ دا مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋىنە مۇمكىندىك بولعانىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى دە ايتىپ قالعانى ەستە. ارينە، مۇنى ول كۇيىنگەننەن ايتتى. سودان بەس جىلدان كەيىن دە العا قاتتى جىلجىپ كەتكەنىمىز شامالى. وزگە ەلدەردىڭ ەشبىرىندە مۇنداي سوراقىلىق جوق. حالقىنا، ۇلتىنا شىن جان اشيتىن مەملەكەتتەر ونشاقتى جىلدىڭ كولەمىندە ءوز رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن ورىستىلدىلەردى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە كوندىردى. ءتىپتى سلاۆيان تەكتەس ۋكراين حالقىنىڭ ءوزى باسقىنشى ءتىلى، شەت ءتىلى ساناپ، ورىس ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىن تارىلتىپ، ماسكەۋدىڭ ىسقىرعانىنا پىسقىرماي مەملەكەتتىك ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ الدى.

ءبىز قازاقتار ءوزىمىزدىڭ انا تىلىمىزدەن باسقا تاعى ءبىر شەت ءتىلىن - ورىس ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەنبىز دەپ ايتۋىمىزعا ابدەن بولادى. بۇل ءبىزدىڭ ەشكىم تارتىپ المايتىن يگىلىگىمىز. قازاقتار وسىنداي قۇرمەتتى باسقا ۇلتتاردىڭ وكىلدەرىنەن، اسىرەسە ورىستاردان كۇتۋگە ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان دا، زاڭدىق تۇرعىدان دا قاقىلى. بىراق ءتىل ساياساتى تۋرالى قوعامدا تالقىلاۋ ءجۇرىپ جاتقان كەزدە، «بوساعادان سىعالاپ تۇرعان ءتىلىمىزدى تورگە شىعارىڭىزشى» دەگەن جالىنۋدان ارتىلماي جۇرگەن «ۇلتشىلدىعىمىزدىڭ» وزىنە ورىس «دوستارىمىز» قاتتى شامداندى. ۇيىمشىلدىقپەن قارسىلىق كورسەتتى. ولاردىڭ ءبىرازى ناعىز شوۆينيست ەكەندىگىن اشىقتان-اشىق تانىتتى. پىكىرسايىستى مەملەكەتتىك تىلگە وشپەندىلىك بىلدىرۋگە پايدالاندى. ولار انا تىلىنە ۋىزىندا جارىماعان قازاقتاردى ەرتىپ الىپ، تاسادان تاس اتقىزدى. ال ءبىز بولساق، ءوزىمىزدى ۇلتشىل دەپ ايتپاسىن دەپ ونە بويى بۇگەجەكتەپ، كۇمىلجىكتەپ جۇرەمىز. «اق جول» پارتياسى ءوزىنىڭ مالىمدەمەسىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى تۋرالى پىكىر-تالاستى شىدامسىزدىقپەن ءبىر-بىرىنە ءتىل تيگىزۋگە، قورلاۋعا اينالدىرىپ جىبەرۋگە تىرىسقانداردى ايىپتادى. بۇل قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن جانە مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت رەتىندە قازاق ۇلتىن قۇرمەتتەمەۋ كورسەتكىشى دەپ اتاپ ايتتى.

شىنىندا دا مۇنداي كوزقاراس ەلىمىزدىڭ تاريحي دامۋىنىڭ جانە بىزگە دەيىنگى كوپتەگەن بۋىندار كۇرەسىنىڭ، سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ پارتيا جولىن جالعاستىرىپ وتىرعان «الاش» قايراتكەرلەرىنىڭ كۇرەسىنىڭ زاڭدى ناتيجەسىندە كەلگەن تاۋەلسىزدىكتىڭ ماڭىزىن باعالاماۋ بولىپ تابىلادى. قالاي بولعاندا دا قازاقتىڭ نامىستى ۇل-قىزدارىنىڭ وزدەرىنىڭ «ۇلتشىلدىعىنان» قىمسىنباي، قايتا «مەن - قازاقپىن!»  دەپ ماقتانىشپەن ايتاتىن كەزى كەلەدى. ولار ەرتە مە، كەش پە، «ءبىزدىڭ ەلدە شوۆينيزمگە ورىن جوق» دەپ بار داۋىسپەن ايتاتىن بولادى. ويتكەنى ءبىز «ەڭكەيگەنگە ەڭكەيىپ، شالقايعانعا شالقايا العان» بابالاردىڭ ۇرپاعىمىز.

بۇگىنگى كوتەرىلىپ وتىرعان  ماسەلە - ءبىر ادامنىڭ، ءتىپتى ءبىر عانا پارلامەنتتىڭ ماسەلەسى ەمەس، بۇل بۇكىل ۇلتتىڭ ابىرويى، مارتەبەسى. ۇلت، مەملەكەت جانە ۇلتتىڭ كۇرەتامىرى - ءتىل ۇعىمدارى: ءبىرتۇتاس ۇعىمدار. بۇل ەگەمەندىگىن العان قاي ەلدىڭ بولماسىن ساياسي-فيلوسوفيالىق  ىرگەتاسى. ەندەشە، مەملەكەتتىك ءتىلدى يگەرۋ جانە دامىتۋ، وعان ءوزىنىڭ ءتيىستى مارتەبەسىن بەرۋ ماسەلەسى ونە بويى «كەيىنگە قالدىرىلاتىن»، «ەكىنشى دارەجەلى» مىندەت دەپ ەمەس، مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ ەڭ باسىم ماقساتتارىنىڭ ءبىرى دەپ قاراستىرىلۋى ءتيىس. پارتيا ليدەرى ازات پەرۋاشەۆ مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى وسىنداي  ۇستانىمدارىن ءبىرتالاي باسىلىمداردا ءبىلدىردى. ماسەلەن، بىلتىرعى جىلى "ايتپارك" قوعامدىق-ساياسي ينتەللەكتۋالدىق كلۋبىنا كەزەكتi قوناق رەتiندە كەلگەن كەزدە"اق جول" پارتياسىنىڭ توراعاسى مىناداي ويلارىمەن ءبولىستى. «ينتەرنەت رەسۋرستارىنداعى تiل تۋرالى پiكiرلەرگە قاراسام، ورىستiلدi وقىرمانداردىڭ پiكiرلەرi ورەسكەل ەكەن. ولار "بiزگە قازاق تiلiنiڭ كەرەگi جوق. تاۋەلسiزدiك بiزگە اسپاننان تەگiن كەلگەن" دەپ جازىپتى. بۇل - مۇلدەم قاتە نارسە. مەن بۇعان تۇبەگەيلi قارسىمىن. بۇگiنگi تاڭدا قازاق تiلi - تاۋەلسiزدiكتiڭ ەلەمەنتi رەتiندە كورiنiپ ءجۇر مە؟ مەن ورىستiلدi قازاقپىن. ورىس مەكتەبiن ءتامامدادىم. بۇل مەنiڭ بايلىعىم دەسەم دە بولادى. بiراق تا مەنiڭ ەلiمدە مەنiڭ مەملەكەتتiك تiلiم تاۋەلسiزدiكتiڭ نەگiزگi بەلگiلەرi - تۋى، ەلتاڭباسى، ءانۇرانى سياقتى باعالانۋى كەرەك. سوندىقتان دا باسقا تiلدەردiڭ بەدەلiن ارتتىرىپ نەمەسە ازايتۋدى ايتپاعاننىڭ وزiندە، مەملەكەتتiك تiلدiڭ شىنايى قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋدi قولعا الۋ كەرەك. بارلىق ماسەلە - مەملەكەتتiك تiلدiڭ بەدەلiن كوتەرۋدە جاتىر. مەنiڭشە، ەلiمiزدە ورىس تiلi ونسىز دا لايىقتى دەڭگەيدە. ال قازiرگi كەزدە وسى دەڭگەيگە ءوزiمiزدiڭ انا تiلiمiز جەتپەي وتىرعانى قىنجىلتادى» («تۇركiستان» گازەتى، № 38 (896), 22.09.2011)

«اق جول» اجىراتۋشى ەمەس، بىرىكتىرۋشى ماقساتقا قىزمەت ەتەدى

«اق جول» پارتياسىنىڭ پارلامەنت ماجىلىسىندەگى دەپۋتاتتىق فراكتسياسى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ ازىرلەنىپ، قابىلدانۋىنا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن قازاق ءتىلىن، قر كونستيتۋتسياسىن جانە قازاقستان تاريحىن ءبىلۋى جونىنەن ەمتيحان تاپسىرعاننان كەيىن بەرۋدى زاڭنامالىق تۇرعىدان بەكىتتىرۋگە كۇش سالادى. پارتيا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋدى باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى سانايدى. ماسەلەن، پارتيا قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىستارىندا ەرەسەكتەرگە مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتىپ-ۇيرەتەتىن جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر جەلىسىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىر. ءتىلدى وقىتۋ ءۇش دەڭگەي بويىنشا جۇرگىزىلەدى: جاڭادان ۇيرەنۋشىلەر ءۇشىن، جالعاستىرۋشىلار ءۇشىن جانە تەرەڭدەتىپ وقىتۋ بويىنشا. ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىنا، ادىستەمەلىك قۇرالدارعا، جاريالانعان ادىستەمەلىك بايقاۋ وتكىزۋگە، وقىتۋشىلاردىڭ جالاقىسىنا جۇمسالاتىن قارجىنى «اق جول» پارتياسى ءوز موينىنا الادى. ءبىز قازىرگى تاڭدا مەملەكەتتىك ءتىل بولىپ وتىرعان قازاق ءتىلىنىڭ كۇندەلىكتى ءومىر پەن وتانداستارىمىزدىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىندا كەڭىنەن قولدانىلۋى الاش ارىستارىنىڭ دا اڭساعان ارمانى بولعانىن ەشۋاقىتتا ەستەن شىعارمايمىز.

قازاق ءتىلى مەن رۋحانياتىن دامىتۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن «اق جول» ءوز موينىنا الۋعا دايىن ەكەندىكتەرىن ءبىلدىرىپ كەلەدى. «اق جول» پارتياسى قر-نىڭ 2010-2020 جىلدارعا ارنالعان جاڭا ۇلتتىق ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسىن جاسادى. وسى تۇجىرىمدامانىڭ كوپتەگەن قاعيداتتارى «اق جول» پارتياسىنىڭ سايلاۋالدى تۇعىرناماسىنا ەنگەن. ال بۇل تۇعىرناما سايلاۋالدى قۇجات عانا ەمەس، سايلاۋدان كەيىنگى ىستەرىمىزدىڭ دە باعدارلاماسى. پارتيا جاساعان بۇل قۇجاتتاردا مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى ۇستانىمدارى ايقىن كورسەتىلىپ، وندا كەلەسى باسىمدىقتار بەلگىلەنگەن:

- قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنىڭ ەل ىشىندە جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە باسەكەگە قابىلەتتىگىن كۇشەيتۋ ماقساتىندا قازاق ءتىلدى جۋرناليستەر مەن مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىن الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە باق پەن قازاق مادەنيەتىن قارجىلىق جاعىنان قولداۋعا باسىمدىق بەرۋ;

- باسقا مەملەكەتتەر تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ، زاڭ نەگىزىندە ۇلتتىق مادەنيەتتى قورعاۋ، باق، كينوپروكات، تەاترلار مەن كونتسەرتتەر رەپەرتۋارلارىنىڭ ۇلتتىق مولشەرىنىڭ شەتەلدىككە قاراعاندا باسىمدىعىن قاداعالاۋ;

- ايماقتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ بارلىق سالادا حالىققا قىزمەت ەتۋىنىڭ ناقتى مەرزىمدەرىن انىقتاۋ;

- اقپاراتتىق كەڭىستىك دامۋ ەرەكشەلىكتەرىن جانە اقپارات ينفراقۇرىلىمنىڭ، ينتەرنەتتىڭ ۇلتتىق باسەكەلەستىككە قابىلەتتىك دەڭگەيىن انىقتاۋداعى ۇزدىكسىز ارتىپ كەلە جاتقان ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ، جاڭا تالاپتارعا ساي قازاق ءالفاۆيتىن قابىلداۋ..;

وسى سەكىلدى پراكتيكالىق ماسەلەلەردى ىسكەرلىكپەن شەشۋدى سوزبۇيدالىققا سالۋ - كونستيتۋتسيادا مەملەكەتتىك مارتەبە بەرىلگەن انا ءتىلىمىزدىڭ ءوز جەرىندە وگەيدىڭ كەبىن كيگىزىپ وتىرعان كىم ەكەنىن اشكەرەلەپ وتىر. ول ءبىزدىڭ ورىس ءتىلدى، ياعني شەت ءتىلدى ۇكىمەت. ءبىز ۇكىمەتتەن، پارلامەنتتەن مەملەكەتتىك ءتىلدى رەسپۋبليكا اۋماعىنا تولىق ەنگىزۋ ءىسىن مىقتاپ قولعا الۋىن تالاپ ەتۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن: وسى اسا ماڭىزدى مەملەكەتتىك ۇلتتىق ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدى ۇكىمەت پەن پارلامەنت قازاق ەلىنىڭ زاڭدارىن دايىنداپ، ۇسىنۋ، تالقىلاۋ، قابىلداۋ تەتىكتەرىنىڭ ءبارىن مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرۋدەن باستاۋ قاجەت. پارلامەنت پەن ۇكىمەت بارلىق ماجىلىستەرىن، وندا قابىلداناتىن قۇجاتتاردىڭ بارلىعىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋى ءتيىس. ورىس تىلىنەن اۋدارىپ، ءىس-قاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىپ جاتىرمىز دەگەن كەشەگى «جەتىستىگىمىز»، بۇگىنگى ءبىزدىڭ باستى كەدەرگىمىز. ەندەشە ءوزىمىزدى-ءوزىمىز الداۋدى دوعارايىق. كوزبوياۋشىلىققا بارمايىق. ارىمىزدىڭ الدىندا ادال بولايىق. وسى تالاپتى ۇكىمەت بارلىق مينيسترلەر مەن وبلىستاردىڭ اكىمدەرىنە قويىپ، بارلىق سالالىق مينيسترلىكتەردە جانە رەسپۋبليكانىڭ بارلىق وبلىستارىندا ءىس-قاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزىلۋىن جۋىر ماڭدا قامتاماسىز ەتۋلەرىن مىندەتتەۋلەرى كەرەك. سونىمەن قاتار ۇكىمەت جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى دياسپورا وكىلدەرىنىڭ شوعىرلانىپ تۇرعان ايماقتارى مەن ەلدى مەكەندەرىن ناقتى انىقتاپ، سولاردا قاجەتتىلىگىنە وراي ورىس ءتىلى جانە باسقا تىلدەردى قولدانۋدىڭ جاعدايلارىن جاساۋدى تياناقتاپ قويعاندارى ءجون.       

وسى جانە تاعى باسقا ناقتى شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدى شۇعىل باستاۋ ارقىلى ۇكىمەت جانە پارلامەنت مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ءوزىنىڭ زاڭدى دەڭگەيىنە جەتكىزۋ ماسەلەسىن شەشۋگە مۇددەلى ەكەنىن كورسەتىپ، قازاق حالقىنىڭ سەنىمىنە ەنۋى ءتيىس. مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىنىڭ بيلىكتەگىلەردىڭ پەندەلىك، وتكىنشى مۇددەلەرىنىڭ تاساسىندا قالىپ قويماۋىن ازاماتتىق قوعام قاداعالاۋىن توقتاتپاۋى كەرەك. كونستيتۋتسيانىڭ، زاڭداردىڭ تالاپتارىن ورىنداۋ سالتانات قۇراتىن ەلدە ءومىر سۇرۋگە بارلىعىمىز مۇددەلى بولۋعا ءتيىسپىز. «اق جول» مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تولىققاندى دامۋى جانە ونى ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ مەڭگەرۋى ءاربىر قازاقستاندىق ءۇشىن ەلدى اجىراتۋشى ەمەس، بىرىكتىرۋشى ماقسات بولۋى كەرەك دەپ سانايدى جانە وسىعان قىزمەت ەتەدى.

«اباي-اقپارات»

ءسابيت بايدالى،

«اق جول» پارتياسى

ورتالىق اپپاراتى

يدەولوگيا ءبولىمىنىڭ ديرەكتورى.