قاجىعۇمار شابدانۇلى. قىلمىس. ادالانعان الباستىلار (جالعاسى)
ءتورتىنشى ءبولىم
ادالانعان الباستىلار
ءى
قۇدىرەتتى «تەرگەۋشىم»، وتىرىك قوسسام تاس توبەمنەن ۇرىڭىز! «مۇسىلماندار باس كوتەردى، پايعامباردىڭ اق تۋىن كوتەرىپ، ما سىليڭ دەيتىن باتىر كەلىپتى، شاۋەشەككە» دەگەن ءسوز - جەل سوقتىردى، بىزگە الدىمەن ەرگەيتى حۇيزۋلارىنان ەستىلدى دە، بۇكىل ەل اۋزىمەن قۇيىنداتىپ الا جونەلدى. «حۇڭقۋزىلاردى قىرادى ەكەن، قىتاي ۇكىمەتىن قۇلاتىپ، دۇنگەن پاتشالىعى ورنايدى ەكەن.»
- وندا مىنا سمازى قىرادى دەشى ءبىزدى! - دەپ اكەم شەشەمە ءوز قاۋپىن ايتا باستادى.
ءتورتىنشى ءبولىم
ادالانعان الباستىلار
ءى
قۇدىرەتتى «تەرگەۋشىم»، وتىرىك قوسسام تاس توبەمنەن ۇرىڭىز! «مۇسىلماندار باس كوتەردى، پايعامباردىڭ اق تۋىن كوتەرىپ، ما سىليڭ دەيتىن باتىر كەلىپتى، شاۋەشەككە» دەگەن ءسوز - جەل سوقتىردى، بىزگە الدىمەن ەرگەيتى حۇيزۋلارىنان ەستىلدى دە، بۇكىل ەل اۋزىمەن قۇيىنداتىپ الا جونەلدى. «حۇڭقۋزىلاردى قىرادى ەكەن، قىتاي ۇكىمەتىن قۇلاتىپ، دۇنگەن پاتشالىعى ورنايدى ەكەن.»
- وندا مىنا سمازى قىرادى دەشى ءبىزدى! - دەپ اكەم شەشەمە ءوز قاۋپىن ايتا باستادى.
باتىس جاعىمىزداعى ءبىر جەر ۇيدە ءالىمجان اتتى قوجا تۇراتىن. اكەم بۇل قورجادا تامىر ۇستاپ، اۋرۋ كورە باستاعالى، ءالىمجان قوجا ءبىزدىڭ ۇيگە ات ءىزىن سالمايتىن دا، سالەمدەسپەيتىن بولعان. ويتكەنى، بۇل قورجانىڭ بۇرىنعى «دارىگەرى» سول ەكەن. بۇرىن اۋرۋلارعا ول قويعان دياگنوزداردى اكەم جوققا شىعارىپ تاستاپتى. بىرنەشە سىرقاتقا ونىڭ بەرگەن ىشىرتكىسى ىشىلمەي، دۇعالىق تۇمارى تاعىلماي قالىپتى. اركىم شاقىرىپ دۇعا وقىتىپ، دەم سالدىراتىن ابىرويى ءسويتىپ ارزانداپ كەتىپتى. ونىڭ «زيارات باسىپ كەتىپسىڭ»، «پەرىنىڭ شالىق جەلى ءتيىپتى»، «تۇندە الدىڭنان قارا مىسىق ءوتىپتى» دەگەن «بولجاۋلارى» كۇلكىگە اينالىپتى. بۇرىن كەلگەن ءارى بۇل ماڭايدا سۇيەنىش، تۋىستارى بار ىرگەلى قوجا اكەمدى كۇندەپ قىرىنا الماقشى بولعاندا، سمايىل مەن سمازىنىڭ ايەلى اراعا تۇسكەندىگىنەن توقتاپ قالعان ەكەن. سويتسە دە، كەلىسە المايتىن دۇردارازدىعى بار ەدى. توسىننان سول قوجا كەلىپ كىردى ءبىزدىڭ ۇيگە، ءسۇيىنشى سۇراي كەلدى.
- «لايلاحي يلوللا» دەپ التىنداپ جازىلعان اق تۋلار شاۋەشەكتى قورشاپ الىپتى، جاكە! - دەدى ول. قۋقىل سىرىڭكە قارا جۇزىنە يمان ۇيىرىلگەندەي جىلتىراپ، وڭەيىپ الىپتى. ويناقتاپ تۇراتىن كىشكەنە كوزدەرىمەن سويلەگەندە شوشاڭداپ كەتەتىن، كوپ «دارەت» پەن بۇيرالانعان شوقشا ساقالى بۇرىنعىدان دا تەز ويناقتاپ، شوشاڭداي جونەلدى. - يسلام احاللاسى كوز اشاتىن بولدى. اللا راقىم ايلاپ ما سىليڭدى جىبەردى. بۇكىل مۇسىلمان مۇھمەن ءبىر تۋىسقان عوي، بىزگە دە اللا تاۋپيىق بەرسىن ەندى! ءبىر-ءبىرىمىزدى قۇرمەتتەپ، ەندى تاتۋ-ءتاتتى تۇرايىق، جاكە! نە كورسەك تە بىرگە كورەيىك! يسلام ۇقماتىنا قولىمىزدان نە كەلسە سونىمىزبەن جاردامداسايىق! مولدانىڭ اۋزىندا اللانىڭ ءسوزى بار، وعان كىر كەلتىرگەن كۇناعا كىرىپتار بولادى. بايلاردىڭ قولىندا اللانىڭ مال-قازىناسى بار، وعان قايىر بولماعان نەسىبەدەن تاقاززاعا ۇشىرايدى. «ءبارىمىزدى وسى ءيسلام لاشكەرىنە باعىشىلايىق!» دەپ جاتىر جۇرت. بەرەرىڭ بولماسا دا بەرەكەدە بىرگە بول!..
- ەي، قوجا، - دەدى اكەم، - بۇل شاريعاتىڭدى بىلەمىن. مەن دە اللانىڭ قۇلى، مۇحاممەدتىڭ ءۇمماتىمىن، مەن سەنىڭ مولدالىعىڭدى تارتىپ الايىن دەپ نەمەسە اللا سوزىنە كىر كەلتىرەيىن دەپ جۇرگەنىم جوق. يمانداي شىنىمدى ايتايىن: باسقا مولدا - قوجا ەمەس، تەك سەنىڭ بەيشارا اۋرۋلاردى «جىن سوقتى» دەپ شوشىتۋىڭا عانا قارسىمىن. وسى ماڭايداعى سىرقاتتانعان ادامنىڭ ءبىرىن دە جىن سوققان ەمەس، سوقسا، ءوزىڭ مەن بالا-شاعاڭدى قۇدايعا قارسى سول جىن-شايتاندار اياپ ءجۇر دەيمىسىڭ. باسقا بەرەكەڭدى بۇزعانىم جوق، ەلمەن بىرگەمىن! قاستىق ويلاعان قاستان شىقپاسىن!
ءالىمجان مىرس-مىرس كۇلدى دە، تاتۋلاسقان بولىپ شىقتى. باستالعان بۇل اپالاڭ-توپەلەڭدە ءوزىنىڭ قاستىق ويلاعان بىرەۋىنەن قاستىق كورىپ قالماي «يسلام لاشكەرىنە دەگەن اتپەن بىردەمە جيىپ الۋدى كوزدەپ جۇرگەن كورىنەدى. اكەمنىڭ رايىن بايقاپ، ونىسىن ايتپاي شىقتى.
شاۋەشەكتەن اتىلىپ جاتقان زەڭبىرەك ءۇنى جەردى سىلكىندىرىپ، ەلدى تىتىرەتە باستادى. ءپىسىپ تۇرعان ەگىندى جيىپ الۋ قامى جايىنا قالدى دا، حۇيزۋ قوجايىندار جاقسى كيىمدەرىن كيىپ الىپ، قالا جاقا شاپقىلاۋمەن بولدى. ەشكىم زورلاماي-اق قازاققا اينالىپ كەتكەن ءبىزدىڭ حۇيزۋلار ەشكىم زورلاماي-اق حۇيزۋ قالپىنا تۇسە قالدى. سمايىل جاڭا جىرىق قالپاعى مەن سۋ جاڭا قارا كوك پالتوسىن كيىپ، بەيۋاز عانا كۇدىرەيگەن مىرزا حۇيزۋ بولىپ اتانسا، سمازىنىڭ ۇزىن موينى ودان ءارى ۇزارىپ ەدىرەيگەن جاۋىنگەر حۇيزۋ بولىپ اتتانىپ ءجۇردى. ول قورجاداعى ەش قازاققا ءۇن قاتپايدى، ءتىپتى، قازاقشا ءتىل بىلمەيتىن سياقتى، ءجۇزى وتە سۇرلانىپ، قانىن ىشىنە تارتىپ الىپتى. سونىسىنان شوشىنعان اكەم بيگەلدى مەن بيعازىنى ەگىن جاقتان كۇندىز كەلتىرمەي، ءوزى دە سول جاققا يەندەپ شىعىپ الا ءجۇردى.
- ءبىزدىڭ قايدا كەتكەنىمىزدى ەشكىمگە ايتپاڭدار، - دەپ تاپسىردى بىزگە، - وزدەرىڭ وسى جەر ۇيدەن ەشقايدى شىقپاڭدار، دۇنگەن قورجاسى بولعاندىقتان بۇل جاققا زەڭبىرەك اتار، بىراق، جەر ۇيدەن شىقپاساڭدار زاقىم كەلتىرمەيدى! ال سمازى سەندەرگە تيىسپەيدى!
ءبىز سول نۇسقاۋ بويىنشا ۇيدەن شىقپاي، كوك بورميىمىزدى كەمىرىپ وتىرا بەردىك. سول وتىرىستىڭ ەكىنشى كۇنى، ءبىز كورمەگەن ءبىر جاستاۋ ايەل بيعادىل ەكەۋمىزدەي ەكى كىشكەنە بالاسىن ەرتىپ، «كوشىپ كەلدى» دە، شەشەممەن جىلاپ كورىستى. بىزگە تۋىستىق جاعىنان جاقىن جولدىباي دەيتىن مارقۇمنىڭ جەسىر-جەتىمى ەكەن. جاۋگەرشىلىك ۋاقىتتا ءبىزدىڭ قاسىمىزدا بولۋدى كوكسەپ كەلىپتى. ەرگەيتىنىڭ باتىس جاعىنداعى ساقاباي دەيتىن زورەكەرگە بالاسىمەن مالاي بولىپ، قورلىق-زورلىقتا جۇرەدى ەكەن. الاي-دۇلەي زامان بولا قالسا بالامنان ايىرىلىپ قالمايىن دەگەن ويمەن تۇندەلەتىپ قاشىپ ارەڭ قۇتىلىپتى.
ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ الدىندا توبەسى تەسىلىپ، قۇلاپ تۇرعان ءبىر جەر ءۇي بار ەدى، شەشەم سونى جوندەسىپ بەرۋگە شىقتى. ۇلىنىڭ ۇلكەنى جەبەسىن مەن قۇرالىپتاس بولسا دا، مەنەن زورىراق ادەمى بالا ەكەن. جاستاي جەتىم قالعاندىعىنان بولسا كەرەك، جۇمىس جونىنەن بىزدەن الدەقايدا مىقتى. «تەسىك وكپە» كورىندى. شەشەسى ءبىزدىڭ ۇيدەن شىققانشا ءىنىسى جەبەجاندى ەرتە ءجۇرىپ ميانى ءۇيىپ قويىپتى.
ءبىز دە شىقتىق. بۇلىڭعىر كۇننىڭ قاباعى قاتۋلى، دەمى سالقىن ەدى. اندا-ساندا زەڭبىرەك ۇنىمەن قاتتى كۇرسىنىپ قويادى، ەكى شەشە جەر ءۇيدىڭ تەسىگىن بىتەپ، ىشىنە ميا توسەپ جاتقاندارىندا جۋان كۇرەڭ ات مىنگەن سەمىز سارى قازاق شاۋىپ كەلدى. سارى مۇرتى تىكىرەيىپ، شەگىر كوزى تۇزداي بولىپ شاتىناپ كەتىپتى. جەبەسىن «ساقابايدىڭ ءىنىسى» دەپ بىزگە ۇقتىرعانشا بولعان جوق، قامشىنىڭ باسىنا شارت ەتە تۇسكەنىن ءبىر-اق ءبىلدى، جىعىلىپ ءتۇستى. بيعادىل ەكەۋمىز ەكى جاققا قاشتىق. سارى قازاق اتىنان قارعىپ ءتۇستى دە، جىرتىق-جىرتىق كويلەكشەڭ عانا جالاڭ اياق، جالاڭ باس جەبەسىندى دىراۋ قامشىمەن شىقپىرتىپ الا جونەلدى. ەكى ۇيدەگى ىڭعاي ءالسىز بالا-شاعا تۇگەل شۋلاپ كەتتىك. ەكى شەشەمىزدى ەكى جاققا يتەرىپ قۇلاتتى ول.
- اكەڭنىڭ... قاڭعىعان قاراكەرەي!.. سيىر قايدا؟! - دەپ تۇرىپ شىقپىرتادى. - سيىر قايدا، تاپ!.. سيىردى تاپ!
العاشىندا شىرىلداپ كەتكەن جەبەسىننەن ءۇن شىقپاي قالدى. بۇكىل قورجا بولىپ جينالسا دا، الۋەتتى جىگىتتەردەن ەشقايسىسى قالماپتى. ەشكىم ارا تۇسە المادى. بيعادىل، جەبەجان ۇشەۋمىز شىرقىراعان بويى قايتا كەلىپ، اركىمنىڭ ەتەگىنە ءبىر جابىستىق.
- اعاتاي!.. اپاتاي!.. ءولتىردى عوي. ايىرىپ الساڭدارشى!.. ايىرىپ الشى، اعاتاي!..
شەشەلەرىمىزبەن ءتورت-بەس كەمپىر توپتاسا كەلىپ، ىسقىرعان قامشىسىنا ميزەمەي، سارى قازاقتىڭ الدىنا توسا قالدى دا، ءبىر كەمپىر جەبەسىندى الا جونەلدى.
- ايتشى ءوزىڭ، قايداعى سيىر، - دەپ توستى كەمپىرلەر.
- اناۋ ۇرى اكەتكەن سيىر، - دەپ كىشكەنتاي جەبەسىنگە تاعى ۇمتىلدى سارى قازاق. بار قازاقتىڭ قاتىن-بالاسى شۋ ەتە ءتۇستى.
- سيىر اكەلگەن جوق!.. اكەلگەن جوق! قۇداي بىلەدى، بۇلار سيىرىڭ تۇرماق، لاعىڭدى اكەلە المايدى! انداي-مۇندايلارىن ءبىر قاپپەن عانا شەشەسى كوتەرىپ اكەلدى عوي.
- ءوزىن كوتەرە الماي جۇرگەن كىشكەنە بالا سيىر ۇرلاي ما؟
- مەنىڭ بار سيىرىمدى ايداپ ءيىرىپ جۇرگەن بۇل قاراقشى ءبىر سيىر ۇرلاي الماي ما!.. ۇرلاماسا تۇندە نەگە قاشادى؟!
- كۇندىز جىبەرمەسەڭ، تۇندە قاشپاي قايتپەكپىز! - دەپ جەبەسىننىڭ شەشەسى زارلاي جونەلدى. - ەكەۋمىز بىردەي جالشى بولىپ تاماققا جارىماساق! كيىمىمىزدىڭ ءتۇرى مىنە!.. سيىرىڭدى ۇرلاعىن بولساق قۇداي بار عوي! كوكتەتپەسىن ءبىزدى!..
سارى قازاقپەن بار قازاق سالعىلاسىپ تۇرعاندا، ءبىزدىڭ ەكى كوزىمىز تۇرا الماي جاتقان جەبەسىندە بولدى. قامشى تيگەن جەرلەرى قىپ-قىزىل قانمەن بىلەۋ-بىلەۋ بولىپ شىعا كەلدى. جاڭا عانا جايناپ تۇرعان قاپ-قارا كوزى جۇمىلىپ كۇپ بولىپ ءىسىپ كەتىپتى. سول تومپاقتىڭ ۇستىندە ۇپ-ۇزىن قالىڭ قارا قاسى عانا تۇر. قارا-تورى ادەمى ءجۇزى كوك-قىزىل جاسىل رەڭمەن ادام اشىنارلىقتاي بىت-شىت بولىپ كەتىپتى. جاڭا عانا تۇپ-تۇتاس بولىپ، وڭكەيىپ تۇرعان كەڭ ماڭدايى ورقاش-ورقاش. ادام بالاسىنا سيرەك بىتەتىن وسىنداي سۇيسىنەرلىك كەلبەتتى وسى جاۋىز سارىنىڭ قامشىسى ءاپ-ساتتە بۇزىپ بولىپتى!
ءبىز ۇڭىلە قاراپ جىلاپ تۇر ەدىك، «سۋ» دەگەندەي بولدى جەبەسىن. بيعادىل ەكەۋمىز بىردەي جۇگىرىپ اعاش شومىشپەن سۋ اكەلىپ بەردىك. ءشومىشىمىزدىڭ قالىڭ ەرنەۋىنە ونىڭ كونەكتەي بولىپ ءىسىپ كەتكەن ەرنى ارەڭگە جەتتى.
- مەنىڭ ۇرىمدى سەندەر اقتاي المايسىڭدار! - دەدى سارى قازاق. - ءوز جاندارىڭدى باعىڭدار، ۇقتىڭدار ما!.. بۇل ۇرى قاشان مەنىڭ سيىرىمدى تاۋىپ بەرگەنشە، ءيا، تولەپ بەرگەنشە مەنىڭ قولىمدا بولادى!.. تاراڭدار، بۇلىك شىعارعالى تۇرسىڭدار ما، بۇلىك كورگەلى تۇرسىڭدار ما!..
جيىلعان ءالسىز كوپشىلىك كۇرسىنە-كۇرسىنە تاراستى. سارىنىڭ «اتاقتى زورەكەر»، «قيدا كەزدىك نەمە» ەكەنىن، «قۇدايدىڭ ءوزى قانا جازاسىن بەرەمەسە، بۇعان داۋا جوق» ەكەندىگىن، «سيىرىنىڭ جوعالعانى قىپ-قىزىل جالا» ەكەنىن، «اسقان جاۋىزدىعىنان» ەشكىم جالعا دا تۇرماي، «قوڭسى بولىپ تا قونباي قويعاندىقتان، مىنا جەسىر قاتىن - جەتىم بالانى قاندى شەڭگەلىنەن شىعارماۋ ءۇشىن جاۋىپ تۇرعان جالاسى» ەكەنىن ءبىر-بىرىنە كۇبىرلەپ ايتىسا تارادى كوپشىلىك. جاۋىنگەر بەس كمپىرمەن ۋاقيعانى جاڭا ەستىپ كەلگەن بالبيكە عانا قالدى.
- ەي، تۇر! - دەپ سارى جەبەسىنگە قامشىسىن توندىرە جەتىپ كەلدى. جەبەسىن ورنىنان ارەڭ تۇردى.
- مەن سيىر ۇرلامادىم، اعاتاي! - دەگەنگە اۋىز يكەمى ارەڭ كەلىپ، جىلاي تۇردى.
- ەق.. ۇرلامادىڭ! اكەڭنىڭ... سەن تاۋىپ بەرگەنشە باقتىرامىن قالعان سيىردى!
سارى قازاق شىلبىرمەن جەبەسىننىڭ قولىنان بايلاي باستادى.
- ەي، اپارساڭ بايلاماي اپار! - دەدى بالبيكە. - قارشاداي بالانى ءولىمشى ەتىپ تىلگىلەپ، ەندى قورىققانداي بايلاپ ايداۋدان ۇيالمايمىسىڭ!
- مەن ۇرىمدى قالاي اكەتسەم، ءوزىم بىلەمىن، سەنىڭ نەڭ بار!
- مەنىڭ نەم جوق ەكەنىن ءالى كورەسىڭ، بۇل مەنىڭ باۋىرىم!...
- سەن مۇنى ولتىرسەڭ دە ىزدەۋسىز-سۇراۋسىز كەتەدى دەپ ويلاما! وسى سيىرىڭنىڭ جوعالۋى تۋرالى سۇراستىرا جاتارمىز، قۇداي مەن حالىقتىڭ قاھارىنا ۇشىراي بەرمە دەيمىن مەن ساعان، قاتە مە؟!
بار كەمپىر شۋلاپ ءجۇرىپ شىلبىردى ارەڭ شەشتى. «مال باعۋدا قول-اياق پەن ساۋ دەنە كەرەك ەكەنىن، ەندى ۇرماۋدى ايتىپ تۇرعان «اقىماق قاتىنداردىڭ» ءسوزىن تىڭداعىسى كەلمەگەن سارى، اتىنا مىنە سالىپ، جەبەسىنگە قامشىسىن ءۇيىردى.
- ءجۇر، ءتۇس الدىعا!.. قاشپاقشى بولساڭ ولەسىڭ!.. - نەشە ءجۇز يت تالاعانداي بورشا-بورشا بولعان جەبەسىن الدىعا ءۇنسىز اقساڭداي ءتۇسىپ جۇرە بەردى. قامشىنىڭ قاھارىنا «سۇيەنبەسە» جۇرە الاتىن دارمەنى جوق كورىنەدى، ارەڭ كەتىپ بارادى. جىرتىلىپ ءتۇسىپ كەتكەن جەڭى مەن اۋىنا دەيىن جىرتىلعان بالاعى جالپ-جۇلپ ەتىپ، بار كۇشىن جۇرۋگە عانا سالعانىن ءبىلدىرىپ بارادى. جۋان ات مىنگەن، جۋان سارىناڭ الدىندا ارىقتاعان اقساق قوزىداي، سىرت جاعىنان ارەڭ كورىنىپ بارا جاتقانىمەن، ادەمى ءجۇزىنىڭ الگى ويراندالعان سۋرەتى مەنىڭ كوزىمە اپ-ايقىن كورىنگەندەي. ونىڭ شەشەسى مەنىڭ شەشەممەن العاشقى كورىسكەندەگىسىنەن قاتتىراق ءۇن سالىپ، قايتا كورىستى. جاۋىنگەر كەمپىرلەردىڭ ەندى جىلاۋى باسىلدى. ءبىز ولارشا مۇڭلى-زارلى ءسوز ايتا الماعانىمىزبەن «قارنىمىزعا» تولىپ العان مۇڭ مەن دارمەنسىز ىزا ءۇنسىز-اق ءوزى ايتىلىپ تۇرعانداي، ولاردان قالىسپاي جىلاپ تۇردىق. جەبەسىننىڭ شەشەسى كوتەرىپ كەلگەن قابىن قايتا كوتەردى دە، كىشكەنە جەبەجانىن جەتەكتەپ، جەبەسىننىڭ ارتىنان كەتتى. قوزىسىن سۇيرەي جونەلگەن قورقاۋ سارى ەنەسىنىڭ ماڭىراي ەرەتىنىن ءبىلىپ بارا جاتقان ءتارىزدى، ارتىنا قاراپ-قاراپ قويادى...
ءبىزدىڭ ولارعا قاراپ تۇرۋىمىز ۇزاققا سوزىلمادى، شي اراسىنا كىرىپ عايىپ بولدى. ۇلكەن جولدىڭ شاڭىن اسپانعا كوتەرىپ، ءارلى-بەرلى شاۋىپ جۇرگەن سالت اتتىلار، ءبىزدى ەلەڭدەتە ءتۇسىپ ەدى.
- داكىل قارا، داكىلدەت! - دەگەن ءبىر زور ۇنگە جالت بۇرىلدىق. قالا جاقتان قۇيىنداتىپ كەلە جاتقان قارا جورعالى، قارا ساقالدى جۋان بىرەۋ بىزگە قاراي بۇرىلدى. داركەنبەك دەيتىن اتامىز ەكەن، ول ارعى بەتتەن كەمپىرى مەن جالعىز ۇلىن وسى قارا جورعامەن اكەلگەنىن، ءۇيى قازىر ەمىل جاقتا ەكەنىن ايتىپ، ءبىزدىڭ ۇيگە امانداسا كەلىپ ايتقان بولاتىن. ءوزىنىڭ جالعىز ۇلىنان كەم كورمەيتىن وسى اتىن مىنگەندە وعان باقىلداپ دەم بەرە جۇرەتىن ادەتى بار ەدى. داكىل قارانىڭ ۇستىنە قارا داكەڭ وقتان دا قورىقپايدى، - دەيتىن ول، - وعىڭنىڭ اۋزىن ۇرىپ وتە شىعادى!
ءداۋ قارا توقال تەكە سياقتى، بادىرايعان ۇلكەن تومپاق كوزدى، دوڭكيگەن جۋان يمەك مۇرىن، ۇزىن قارا ساقالدى كىسى ەدى. ءسوزدى دە تەكەشە باقىلداپ سويلەيتىن. سول «داكىل قاراسىمەن» قالاعا قورىقپاي كىرىپ قايتىپتى. اكەمنىڭ قايدا ەكەنىن سۇرادى دا، اتتان تۇسپەي، قالادا بولىپ جاتقان جايدى شەشەمە قىسقاشا باياندادى. ساق تۇرۋدى، بالالاردىڭ قيا باسىپ سىرتقا شىقپاۋىن قاتتى تاپسىردى.
- داكىلدەت! - دەدى سونان سوڭ «داكىل قاراسىنا»، لەزدە عايىپ بولدى.
جاڭا عانا جىلاپ تۇرعان شەشەم قايىن اعاسىنىڭ ارتىنان جىميا كۇلىپ قالدى.
- تولەڭدىسىن قاماۋعا اسىعىپ بارادى ەندى؟ - دەدى.
ول جالعىز ۇلىن تىپ-تىنىش كۇندەردە قاماۋعا بۇيىرىپ جۇرەتىن: «وي، بايبىشە، ىستىق جەل ىسقىرىپ تۇر، جالعىزىڭدى قاعىپ اكەتەدى، شىعارما ۇيدەن!» دەپ باقىلدايتىن. وسى جولى قالاعا كىرگەندە دە سول تولەندى ءۇشىن قاتەر بار-جوعىن بىلۋگە عانا بارعانىن تۇسىندىك. قىتاي اسكەرى جامبىلعا قاشىپ كىرىپ بەكىنىپ الىپتى دا، دۇنگەن لاشكەرى سول جامبىلمەن قوسىپ ءبىر-اق قورشاپ الىپتى!.. «قۇڭقۋزىلار جامبىلىنىڭ قۇلاقتارىن دالدالاپ، مىلتىقپەن اتقىلاپ جاتىر ەكەن. دۇنگەندەر ونىسىن ەلەڭ دە قىلماي، ساتى قويىپ جانە ەكى پىشاقپەن ورلەپ جامبىلدىڭ ۇستىنە شىعۋعا تىرمىسىپ جاتىر». «باستارىنا قازان كيىپ الىپتى. ەكى پىشاقپەن بيىك جامبىلدىڭ قابىرعاسىنا ورلەگەندە مىسىقتان دا ەپتى ەكەن! نەشەۋى مەنىڭ كوز الدىمدا سولاي ورلەپ شىعىپ، وق ءتيىپ ءولىپ ءتۇستى». «دۇنگەندەر ولگەنىنە قارامايدى ەكەن، بىرەۋ جامبىلعا ورلەي الماي، ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، باستىعى كەلىپ قىلىشپەن ءبىر-اق شاپتى». «مەنىڭ بايقاۋىمشا جامبىلعا سول شويىن باستى دۇنگەندەردىڭ ءجۇز شاقتىسى كىردى مە، قۇڭقۋزىنى قىزىل كوتەن ەتىپ، قىرىپ سالاتىن كورىنەدى». «جەڭبەي قوياتىن ەمەس، قۇداي ساقتاسىن وتە دۇلەي حالىق ەكەن». بايقاپ تۇرعان بىرەۋدىڭ ايتۋىنشا، حۇڭقۋزى مىلتىقتى قايمانا اتا بەرەدى ەكەن، قىزىقتى وعى تاۋسىلعاندا كورەسىڭ، دۇنگەندەر كىرىپ جاركەمدەي سالادى دەيدى. «ال، كەلىن، جاپپار كەلگەندە ايتىپ قوي، مۇسىلمان دەپ بۇل دۇنگەندەردىڭ تىلەۋىن تىلەمەي-اق قويالىق، شاۋەشەككە جاقىنداپ كەلە بەرە ءبىر اۋىل قازىقتى ءبىر-اق قىرىپ سالىپتى! مىلتىعى مەن قىلىشىن ءسويتىپ قازاقپەن قانداپ كىرىپتى! ولاردان نە راقىم، نە مۇسىلماندىق سۇرايسىڭ»، «دۇنگەننەن باسقانى ادامعا سانايتىن حالىق ەمەس كورىنەدى. مەن ءبىر دۋالدى باسپالاپ قاراپ تۇر ەدىم. ارت جاعىمداعى دۋال ىشىنەن ءبىر سارت ايقاي سالدى: مىنا دۇنگەندەردىڭ ءوزى-اق قايىرىلا قالىپ، تارس قويادى. بىرنەشە مۇسىلماندى وسىلار اتىپ تاستادى. كورمەي تۇرعاندارىندا كەتىپ قال!» دەدى. مەن قايسىسى جەڭەرىن انىقتاپ ءبىلىپ الىپ كەتەيىن دەپ ەدىم، وسىنى ەستىگەن سوڭ داكىل قاراعا قامشى باسا جونەلدىم. ايتەۋىر قايسىسى جەڭسە دە بىزگە جاقسى ەمەس ەكەن: قۇڭقۋزىلار جەڭسە ءبىزدى «مۇسىلمان» دەپ قىرادى دا، دۇنگەندەر جەڭسە «دۇنگەن» ەمەس دەپ قىرادى. مەن سونى عانا ءبىلدىم. تىعىلا تۇرماساق ءبىز سورلىعا ەششقايسىسىنان كۇن جوق!»
ۇزدىكسىز باقىلداپ كەلىپ ءبىر-اق توقتاعان داكەننىڭ سوزىنەن مەنىڭ ۇققانىم وسى بولدى.
جۇرت تىنىشسىزدانا باستادى. ارقايسىسى ءوز قامىمەن بولىپ، وزدەرىنىڭ الىپ جۇرە المايتىن نارسەلەرىن تىققىشتاپ، ءوز ۇيلەرىنەن شىقپاي ءجۇردى. ال ءبىزدىڭ جاسىراتىن نارسەلەرىمىز بولماسا، ءوزىمىزدى جاسىرار جەر تابا الماي جۇردىك. «اناۋ اتىسىپ جاتقان جامبىلىنان قاشىپ شىققاندارى دا، قۋىپ شىققاندارى دا قىرادى». زەڭبىرەك گۇرس ەتىپ تۇسكەندە، ءبىر جەرىمىزگە كەلىپ ءدۇرس ەتە تۇسكەندەي بولدى. قورجا حۋيزۋلارى ات ۇستىندە قوقيىپ، كۇندىز قالا جاققا كەتەدى دە، قاي ۋاقىتتا قايتىپ كەلگەنىن بىلمەيسىڭ. تاڭەرتەڭ اتتارىنا قايتا ءمىنىپ جاتادى.
تومەن ەمىل جاقتان كورىنىپ تۇراتىن كوپ قورجانىڭ يەسى ماشىڭ شاڭيانىڭ مۇساسى دەيتىن ءبىر ءداۋ حۇيزۋ بار ەدى. ول ءار كۇنى ۇلكەن جولمەن تور جاعاسىن تايپالتىپ، سالتاناتپەن ءوتىپ تۇراتىن. ءبىر كۇنى سول قالا جاقتان قۇيىنداتىپ كەلەدى ەكەن. قارسى جولىعىپ، «نە بولىپ جاتىر» دەپ سۇراعان بىرەۋگە: «نە بولعاي، نە بولعاي» دەپ ەسسىز گۇرىلدەپ وتە شىقتى. وسىدان ءبىزدىڭ قورجا دا تىكسىنە ءتۇستى. ۇدىرەيىسىپ توپ-توبىمەن سويلەسىپ جاتىر.
سمايىل قاقپاسىنىڭ الدىنداعى توپقا شەشەم بارعانىن اڭدىپ شىعىپ، ءبىز دە باردىق. كورىپ كەلگەندەر حۇيزۋ «لاشكەرىنىڭ باتىرلىعىن» ايتتى. ولاردىڭ ءسوزى داركەنبەكتىڭ ايتقانىمەن ۇپ-ۇقساس ەدى. ءبىز بارىسىمىزبەن مىنگەن اتىنشا ەنتىگە جەتكەن بىرەۋ، ءىستى جەدەلدەتىپ جىبەرەدى.
- قۇڭقۋزىدان وق تاۋسىلىپ، سيرەك اتىلاتىن بولىپ قالىپتى. دۇنگەندەر قابىنداپ، ءبىر جاعىنان قاقپانى بۇزا باستاپتى دا، ەكىنشى ءبىر جاعىنان كوپ ساتى قويىپ، جاپا-تارماعاي باسىپ كىرۋدىڭ بۇيرىعىن كۇتىپ تۇر ەكەن. سول مەزەتتە حيلاۋسكي باستاعان ەكى ءجۇز شامالى اق ورىس وق جاۋدىرىپ، دۇنگەندەردىڭ ءبىر قاناتىن توسىننان كۇيرەتىپ جىبەرىپتى. قازىر دۇنگەندەر جامبىلدى تاستاي سالىپ، حيلاۋسكيمەن سوعىسىپ كەتتى. ءاي، بىراق انا كوك كوزدەردىڭ از بولعانىمەن قيىن كورىنەدى، ىقسىراتىپ بارادى! - دەدى ول.
- ەندى قۇڭقۋزىلار شىعا كەلىپ، ولارعا قوسىلىپ جايعادى دەشى!
- جوق، ونداي جۇرەك قالماپتى قۇڭقۋزىلاردا، جامبىلدارىنان سىعالاپ قارار اۋسەلەسى دە جوق سياقتى. ۇيىقتاپ قالعانداي تىم-تىرىس! وزدەرى قالانىڭ بار قىتايىن ەنگىزىپ اپتى عوي جامبىلدارىنا! قالادا ءبىر قىتاي كورىنبەيدى. ولار جامبىلعا كىرىسىمەن ساۋدا دۇكەندەرىن بۇزىپ، حالىق تالاپ اكەتىپتى.
- قاھار سوققار حيلاۋسكي دەيتىن پالەڭ قايدان شىعىپ ەدى! - دەپ تىجىرىندى ءالىمجان قوجا.
- حيلاۋسكي باكىشپەن بىرگە كوممۋنيستەردەن قاشىپ وتكەن اق ورىستىڭ ءبىر باستىعى ەكەن شاۋەشەكتە تۇراتىن.
ول ۇرىمجىدەگى جين شۋرىن وكىمەتىنە بارىپتى دا، دۇنگەندەردى جەڭىپ بەرەمىن دەپ قۇرال اكەلىپتى. ەكى ءجۇز ورىسىن ءوزى قۇراستىرىپ الىپتى. سول كەلىپ قالماسا، ما سىليڭ قۇڭقۋزىنى بۇگىن-اق قىرىپ بولاتىن ەدى!
- پالە ەندى بولدى! - دەدى ءبىر شال، - قۇڭقۋزىلار وزدەرىنە جاردەم كەلگەنىن بىلىسىمەن جامبىلدان قاپتاپ شىعا كەلەدى دە، وي-قىردى شاۋىپ مۇسىلمانداردى قىرادى!
- ەندى قالادان موينى الىسىراق جەرگە بارىپ پانالاي تۇرۋىمىز كەرەك!
- ەمىلگە، ەمىلگە! - دەدى ءالىمجان قوجا. كۇن باتتى. ءتۇن ىشىندە قايتا كەتەتىنىن بىلمەي تۇرعان كوپشىلىككە قالادان شاۋىپ كەلگەن سمايىل باسۋ ايتتى:
- بۇگىن، ەرتەڭ كۇتەيىك، - دەدى ول. - ما سىليڭ «ورىستى دا» جويامىز دەپتى. ءوزى ءبىر توپ لاشكەرىمەن ورىستىڭ سىرت جاعىنان شىعا كەلگەن ەكەن، ورىستار پۋلەمەتتى سولاي قاراي جاۋدىرىپ كەپ جىبەردى. لاشكەرلەر جالت بەرىپ ءبىر جاعىنا زىتا جونەلگەندە، جارعا قامالىپ قالدى. سوندا ما ءسىليڭنىڭ ءوزى اتىن جاتقىزا سالدى دا، سوعان دالدالاپ وتىرا قالىپ پۋلەمەتتى قارسى جاۋدىردى. باسقا شىققان سول ءبىر توپ اسكەرى قىرىلىپ كەتكەندە وزىنە وق دارىعان جوق. اتىنا قايتا قارعىپ ءمىنىپ، جاردىڭ الاسالاۋ جەرىنەن ىرعىتىپ وتە شىقتى. ورىستارعا قىلىشىن جارق ەتكىزىپ بىلەپ كەتە باردى. قازىر وسى ەكىنتىدە عانا قالىڭ اسكەرىنە بۇيرىق ءتۇسىرىپ، ءار تۇستى كورسەتىپ جاتقان. قىتايلاردى ءبىر پۋلەمەت قانا كاماپ وتىر!
- اللا تاعالانىڭ ءوزى بەلگىلىپ جىبەرگەن قاھارمانىنا وق داري ما! - دەدى ءالىمجان قوجا، - ونىڭ تانىندە اللا دۇعاسى جازىلماعان جەر بار دەيمىسىڭ، وق دارىسا دا وتپەيدى وعان. ءدىن مۇسىلماندى كاپىر زۇلماتىنان قۇتقارسىن دەپ جىبەرگەن اللانىڭ شەرى-ارسىلانى حازىرەت ءالى شاحيمارداننىڭ رۋحى عوي ول، جالعىز قالسا دا جەڭەدى، ءامين...
ءالىمجان قوجا ەندى «حازيرات ءالى شاحيمارداننىڭ» ءبىر شاھارعا ءوز تالابىمەن قۇل بولىپ، ساتىلىپ بارىپ، قالاي ويرانداپ، قالا حالقىن دىنگە كىرگىزگەنى تۋرالى ەرتەككە كوشكەندە، توپ بەت-بەتىمەن تاراپ جۇرە بەرىستى. تەگى «ما سىليڭ شاحيمارداننىڭ» ءوزى جەڭە قالعان كۇندە دە مۇكىمەن ۋا مۇسىلماندىق تامۇققا قامايتىن، اۋىلىن قىرعان قىرىسىن ءبىلىپ تاراسقان بولسا كەرەك.
اكەم ەكى بالاسىن ەرتىپ تۇندە كەلدى. ماساق تەرىپ جيناعان بيدايىن كورسەتىپ كۇلدىرە كەلدى.
- ءبىر جاققا تاعى دۇركىرىپ بوسا جونەلسەك، كوك ءبوربيدى كوتەرىپ جۇرۋگە بولمايدى، بايبىشە! - دەدى سايقىعا اينالدىرعان شەشەمە، - ەل نە دەسە و دەسىن، قايسىسى جەڭسە سونىسى جەڭسىن، بىزگە وسى بيدايدان باسقا ەشقانداي ساناتى كەرەك ەمەس!
ەگىندىكتە تىعىلىپ جۇرەگەنىمەن حاباردى ەستي ءجۇرىپتى. وسى قازىر عانا قالادان كەلە جاتقان بىرەۋدەن ەستىگەنىن ايتتى:
- قاس قارايىپ ىمىرت جابىلا باستاعان كەزدە شاۋەشەككە سابەتتەن ءبىر توپ اتتى اسكەر كەلىپ كىرىپتى. تەك الدىڭعى ءبىر توبى عانا بولۋ كەرەك. شاۋەشەكتىڭ شەتىنە قارادوڭ جاقتان ىلىنىسىمەن ەڭ الدىندا كەلە جاتقان باستىعى قازاعا ۇشىراپتى.
- نەعىپ؟ - دەپ شەشەم ۇدىرەيە قالدى.
- مىنا دۇنگەندەرىڭ اسقان قانسۇيىق كورىنەدى عوي، ءدال تەلەگرامما اعاشى سياقتى قىلاڭ كيىنگەن بىرەۋ تەلەگرامما اعاشىنا جابىسىپ تۇر ەكەن. اتتى اسكەرلەر جاقىنداپ كەلگەندە ىرشىپ شىعىپ باستىقتى قانجارىمەن جارىپ سالىپتى. باستىق اتتان قۇلاپ تۇسكەندە ءبىر-اق بىلگەن ارتىنداعى سولدات قاراقشىنى اتىپ تاستاپتى. قاراسا، ىشكەرىدەن كەلگەن وسى دۇنگەن لاشكەرىنىڭ بىرەۋى ەكەن.
- ويپىرماي، نە دەگەن جانىنان كەشكەن نەمە بۇل.... ونى كىم كورىپتى؟
- سول دۇنگەن تاسالاپ تۇرعان تەلەگراممانىڭ قارسىسىنداعى قاقپا الدىندا ءبىر قازاق تۇرعان ەكەن، سول كورىپتى.
- سولداتتار ونى نەگە اتپاي وتىر؟
- ونى شاقىرىپ الىپ تەكسەرگەن ەكەن، قازاق بولعان سوڭ قويا بەرىپتى. قىزىل اسكەر ءوزىنىڭ قارسى ادامى بولماسا قۇڭقۋزى مەن دۇنگەنشە ادامدى بەت الدى قىرا بەرمەيدى. سولاردىڭ كەلگەنى جاقسى بولدى. ەندى ءتارتىپ ورنايدى، ونشالىق قورقىنىش جوق، ۇيىقتاي بەرىڭدەر!
ءبىز ءبىر-ءبىر كەرىلىپ الىپ قۇرعاق ميا مەن جۇمساق سابان ۇستىندە تىنىشتىق ۇيقىعا كەتتىك. تاڭەرتەڭ تۇرىپ قاراساق، ۇلكەن جول سەڭدەي سوعىلىسقان قارا ءنوپىر شۇبىرىندىعا اينالىپ كەتىپتى.
- «باس ەرگەيتىنىڭ دۇنگەن قازاقتارى، ۇركىپ، تومەن ەمىلگە تارتىپ بارادى ەكەن!»
- «تۇندە سوۆەت ارمياسى كىرىسىمەن-اق دۇنگەندەر قاشىپ جوعالىپتى دا، قۇڭقۋزىلار جامبىلدان شىعا سالا «قاساپقا» كىرىسىپتى، مۇسىلماندى قىرادى دەيدى!»
- «سوۆەت اسكەرىنىڭ كوبى ما ءسىليڭدى قۋىپ كەتىپتى. شاۋەشەكتىڭ تىنىشتىعىن قورعاۋعا ولاردان از ادام عانا قالعان ەكەن. قۇڭقۋزىلار حالىقتى وعان باعىنباي قىرىپ ءجۇر ەكەن!»
- حيلاۋسكيدى كەشە سوۆەت اسكەرى كىرۋدىڭ الدىنا دۇنگەن اتىپ ءولتىرىپتى... ول ءبىر توپ اتتى ورىسىن ەرتىپ، قالاداعى جاي حىلىقتى ىلاڭداپ جۇرگەن دۇنگەن لاشكەرىن ىزدەپ شىققان ەكەن. ءبىر يەن قوراعا الدىمەن كىرە بەرگەندە جالاڭباس حيلاۋسكيدى جالتىراعان ماڭدايىنان تانىعان كورىنەدى، تەرەزەدەن دالدەپ وتىرىپ، ءدال ماڭدايىنان اتىپتى! جالعىز دۇنگەن ەكەن، ارتقى ەسىكتەن قاشىپ قۇتىلىپ كەتىپتى!
- «دۇنگەن لاشكەرى تەلىم-تەلىم بولىپ بىتىراپ قاشقان ەكەن. سولاردى ماڭايداعى قورجالاردان ىزدەي شىققان قۇڭقۋزىلار جاي حالىقتى قىرىپ ءجۇر دەيدى، قاشپاساق قىرىلامىز!»
- «تىعىلعان دۇنگەندەرىڭدى تاۋىپ بەر» دەپ شاڭقىلدايدى ەكەن. تەز كەتپەسەك قىرىلامىز!
- «قۇڭقۋزىلار قۇتىردى، جاۋدى وزدەرى جەڭگەندەي-اق شاقشيىپ، كوزدەرى قانتالاپ كەتىپتى. قاشپاساق قىرىلامىز!» ءبىزدىڭ قورجا وسىلاي دۇرلىكتى. قۇيزۋلارىمىز مويىندارىن ىشتەرىنە تىعىپ، اربالارىنا كەرەك-جاراقتارىن باسىپ جاتتى.
- دۇنگەندەر دۇنگەن بولعاندىعى ءۇشىن قاشسىن، - دەدى اكەم دۇرلىگىپ جۇرگەندەردىڭ بىرىنە، - ال ءبىز نە كۇنامىزعا بولا قاشامىز؟! ورىستار قۇڭقۋزىلاردىنا بىردەڭە دەر، ارتىن كۇتە تۇرالىق! ەگەر بولماي بارا جاتسا، ەمىلگە شۇباماي-اق مىنا توتەمەن ءوز جەرىمىزگە وتە سالمايمىز با!
- وي، جاكە، كۇتە تۇرۋىڭىزعا قۇڭقۋزىلار قارايتىن ەمەس، اتقا مىنگەن تۇگەل قوقشيىپ الىپتى! جالاڭاش قىلىشتارىن جارقىلداتىپ كىرىپ كەلگەنىن قالا جانىنداعى كەي قورجالار بىلمەي دە قالىپتى. سىتىلىپ كەتۋگە ۇلگەرە الماپتى.
- «جامبىل ىشىندە نەشە كۇن جاتىپ، ۇيقىسىن قاندىرىپ العان قۇڭقۋزى حالىقتى قىرىپ بولعانشا دەم الار ەمەس، ال كەتتىك!»
سەڭدەي سوعىلىسقان جۇرت تولقىنى اكەمدى دە ىلە جونەلگەندەي بولىپ ەدى، سمايىلدىڭ جۇگىن ارباعا تيەپ بولعان بيگەلدى جەتىپ كەلدى. شەشەمىزدى «جەڭەشە» دەپ اتايتىن:
- جەڭەشە، شاۋەشەكتەن اسپەت اپام مەن مولتاي دا قاشىپ كەلگەن ەكەن، - دەدى ول، - سولارمەن بىرگە ەمىلگە كەتە تۇرىڭدار! اكەل، انا نارسەلەرىڭدى ارباعا باسايىق!
بيگەلدى بۋىنشاعىمىزدى كوتەرە جونەلدى دە، ءبىز ونىڭ ارتىنان شۇباي شىعىپ، جاياۋ ىلەستىك. بيگەلدى بىرنەشە جىگىتپەن بىرگە قورجا مەن ەگىن كۇزەتىندە قالاتىن بولىپتى.
- قۇڭقۋزى قايسى ارىقتى ءتىنتىپ ارىلتار دەيسىڭ، - دەدى ويلانا قاراعان اكەمە، - كۇندىز بۇتىندەي ەگىن اراسىندا، ارىق ىشىندە جاتامىز! - اكەم كۇتە تۇرۋ ويىنا قايتا بەكي قالدى ەندى:
- بيگەلدىنى جالعىز تاستاپ كەتەم بە؟ ولاي بولسا مەن دە قالا تۇرامىن! اڭىسىن اڭدىپ، بولماي بارا جاتسا ەكەۋمىز ارتتارىڭنان جەتىپ الامىز! ال، بالبيكە، مولتايجان، بالالاردى سەندەرگە تاپسىردىق. بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا كەتەر زامان بولسا، بيگەلدى ەكەۋمىز قۋىپ جەتە الامىز. ەڭ ارعى كومبەمىز ءۇرجار ماڭايى بولسىن!
ءتورت-بەس وگىز اربانىڭ سوڭىنان بۇزاۋشا ىلەسە بەردىك ءبىز. بيعازى مەن بيعادىل ۇشەۋمىز عانا ەمەس، قورجادان شىققان بىزدەي كىشكەنە قاشقىن كوپ ەدى. ونىڭ ىشىندەن بىزدەي بۇزاۋ، تايىنشا قاشقىندار دا، قۇنان قاشقىن دا، دونەن قاشقىن دا، ءتىپتى، ءتىسى مەن بۋىنان مۇلدە ايىرىلعان لاقسا كارى قاشقىن دا كوپ ەدى. قالايدا تۋا ءپىسىپ كوز اشا جەتىلگەن قاشقىن ەمەسپىز بە، مۇنداي بوسقىن تىزبەگىندە ىلەسە الاتىندايمىز. ەرگەيتىننىڭ تومەنگى قورجاسىنان وتە بەرگەنىمىزدە ءتۇن بولىپ كەتتى. ارىدىم دەۋگە مۇنداي ۇركىنشىلىكتە اربا توقتاي ما، سىقىرلاي بەردى، شيقىلداي بەردى، جولسىزبەن شي تۇبىرگە سوعىلىپ شويقاڭداي تارتتى. اربادا كىشكەنە بيعايشادان باسقا ەشكىم قالمادى. جەتەكتەپ العان شەشەمىز ءتۇن تۇيىلگەن سايىن بيعادىل ەكەۋمىزدىڭ قولىمىزدان قىسا تۇسەدى. «ۇيىقتاپ جىعىلىپ تۇسپە!» دەپ سىلكە جەتەكتەيدى. ءبىز دە ءوزىمىزدى سىلىكىگەندەي، باسىمىزدى شايقاپ-شايقاپ قويىپ دەدەكتەيمىز. «سوعىستىڭ ەڭ ۇلكەن قىلمىستىسى ما سىليڭ دا مۇنداي قينالماعان بولار!» دەگەندەي شايقاۋ ەدى بۇل. بۋىننان ايىرىلىپ مۇلدە قالجىرادىق. وياۋ ەكەنىمىزدى دە، ۇيقىلى ەكەنىمىزدى دە، ءجۇرىپ كەلە جاتقانىمىزدى دا، ۇشىپ كەلە جاتقانىمىزدى دا بىلمەدىك. كەيبىر شايپاۋ قامىس ماڭدايعا سوعىپ قالعاندا عانا ەس جيىپ، ءبىر جەرگە كەلدىك تە قۇلاي كەتتىك.
تۇسىمىزدە ءوزىمىزدىڭ ميا مەن سابان توسەلگەن «التىن سارايىمىزدا» راقاتتانىپ ۇيىقتاپ جاتقان سياقتى ەدىك. كوزىمىزدى اشىپ الساق شوشقا وتە المايتىن قالىڭ قامىستىڭ اراسىندا سىزدا جاتىرمىز. ويدا جوقتا كۇننىڭ ءوزى دە قاڭعىرىپ قامىستىڭ اراسىندا شىعىپ تۇرعان سياقتى. سول قالىڭ قامىستىڭ قاي تۇسى بولسا دا سالدىر-سۇلدىر، سىبىر-كۇبىر «ءالدي-ءالدي»، «ىڭگا-ىڭگا». ءتىپتى، اكىرەڭدەسكەن ەگەستەر دە كوپ. قالىڭ قامىستىڭ سىلكىنبەي، سىبىرلاماي تۇرعان بىرەۋى جوقتاي ەكەن. «جاۋ ءبىلىپ قويادى، وت جاقپاڭدار!» «ايقايلاماڭدار!» دەگەن ايقايلار ۇزدىكسىز، بار تۇستان ەستىلىپ تۇر. «ايقايلاماڭدار!» دەپ ءبارى ايقايلاسا ول ايقاي ەسەپتەلمەيتىن ءتارىزدى.
ءسويتىپ «شەكسىز-شەتسىز» قامىستىڭ ءىشىڭ قاشقىنعا تولىپ الىپتى. كەشە تاڭەرتەڭنەن بەرى سەڭدەي سوعىلىسىپ تاسىعان بوسقىننىڭ بارلىعى وسىندا قۇيىلىپ، لىقسىعان شەكسىز قاشقىن تەڭىزىنە اينالىپتى.
«تەرگەۋشىم»، قىلمىسسىز ادام قاشا ما؟.. قىلمىسى بولماسا نەدەن قورقادى! دەمەك، بۇلاردىڭ ءبارى قىلمىستى، وزدەرىنىڭ سىيىنعان ءپىرى «حازىرەت ما سىليڭ شاحيماردان» قۇدىرەتتى جامبىلدان جەڭىلىپ قاشقاندا، بۇلار - كىرەرگە جەردىڭ تەسىگىن تابا الماي بوسقان قىلمىستىلار. مەن دە سول قاندى قول ارميانىڭ ءبىر مۇشەسى بولعانمىن.
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
