باسى.

رەسەيلىك جۋرناليست ب.ا.پەچنيكوۆ «رىتساري تسەركۆي. كتو وني؟» دەگەن ەڭبەگىندە ماسونداردىڭ قاتارىنا قابىلداۋ ءراسىمىن بىلاي سۋرەتتەيدى: «ۇمىتكەر جۇرەگى اۋزىنا تىعىلىپ قاتتى قوبالجىعان. بىرەر ساعاتتان سوڭ ول «شاكىرت» رەتىندە «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» ۇيىمىنا مۇشە بولادى. وزدەرىن وسىلاي اتايتىن ماسوندار بۇرىن بۇعان جاراتىلىستان تىس ەرەكشە قاسيەتكە يە ادامدار سەكىلدى كورىنىپ، كەزدەسكەن سايىن قىسىلىپ-قىمتىرىلاتىن. كەلە-كەلە بويى ۇيرەنەيىن دەدى. ايتسە دە بەلگىسىز ءبىر سەبەپپەن ولاردان ءالى دە ىعادى.

انە ماسون لوجاسىنىڭ مۇشەلەرى حرامنىڭ ورتاسىنداعى الاڭدا قىدىرىستاپ ءجۇر. مۇنى ولار جىل بويى سىناعان. سۇراق قويدى، سۇحباتتاستى، سىرلاستى. اقىرىندا مۇشەلىككە لايىق دەگەن شەشىمگە كەلدى. سوڭعى وتىرىستا بىرەۋى ءسوز الىپ، بۇعان سەنىم بىلدىرۋگە بولاتىنىن، 1728 جىلى قابىلدانعان «جارعىلار كىتابىنىڭ» تالاپتارىنا سايكەس دايىندىقتان وتكەنىن مالىمدەدى.

ەندى، مىنە، كوپتەن كۇتكەن ءسات جەتتى. بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا لوجانىڭ ارناۋلى وكىلى مۇنى ءۇشىنشى قاباتتاعى شاعىن بولمەگە الىپ بارادى. سول جەردە ءۇش نەگىزگى ساۋالعا جازباشا جاۋاپ بەرەدى: «ادامنىڭ مىنا جالعان دۇنيەدەگى مىندەتى نە؟ ءبۇل ماسون باۋىرلاستىعىنان نە كۇتەدى؟ باۋىرلاستىق بۇعان نە بەرە الادى؟».

ءبىرىنشى قاباتتاعى فويەگە وسىندا جان-جاقتان بۇگىنگى ءراسىم ءۇشىن شاقىرتۋمەن كەلگەن ماسوندار جينالا باستادى. كەزەككە تۇرىپ، ايرىقشا تىركەۋ كىتابىنا قول قويىپ جاتىر. جاعالاي قارا كوستيۋم-شالبار، اق قولعاپ كيگەن. ءبارىنىڭ باسىندا تسيليندر. ول – بوستاندىق پەن تەڭدىكتىڭ سيمۆولى.

كەۋدەلەرىندەگى ەمبلەمالاردان دارەجەلەرى قانداي ەكەنىن بىلە الاسىڭ.

ورتاعا تسەرەمەنومەيستەر شىقتى. قولىنداعى ءرامىز تاياعىمەن ەدەندى ءۇش مارتە ءدۇرس-ءدۇرس سوقتى. حرامعا كىرگەن ەل مارتەبەلەرىنە سايكەس جايعاسا باستادى. اۋليەسىندى پرەستول ماستەرى، جوعارعى ماگيستر مەن ماسون لوجاسىنىڭ بەلگىلى ۋاقىتقا سايلاناتىن جەتەكشىسى زالدىڭ شىعىس جاعىنداعى ستولعا بارىپ وتىردى. ولاردىڭ الدىندا ماسون لوجاسىنىڭ ءۇش كيەسى جاتىر.

– بار عالامنىڭ ۇلى ارحيتەكتورىنىڭ جوسپارلارى جازىلعان «قاسيەتتى زاڭدار كىتابى» – بيبليا. ول سابىرعا شاقىرادى.

– ءبىر بۇرىشتى ءرامىز. بۇل باۋىرمالدىق پەن ادالدىقتىڭ بەلگىسى.

– تسيركۋل. ادامداردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى، جاقىندارعا، اعايىن-تۋىسقا دەگەن ىقىلاستى بىلدىرەدى.

اۋليەسىندى پرەستول ماستەرىنىڭ وڭ جاعىندا حاتشى، سول جاعىندا حابارشى وتىر. باتىس قاپتالدا ەكى قاراۋىل تۇر.

ەل جايعاسىپ بولعان سوڭ پرەستول ماستەرى الدىنداعى بالعانى قولىنا الىپ، توستاعاندى تارس-تۇرس سوققان كەزدە ماسون باۋىرلاستارى ورىندارىنان تىك كوتەرىلدى. حرامنىڭ ورتاسىنا قاراي ءجۇرىپ، اسەم كولوننالارعا جەتە بەرە توقتادى.

ماستەر «دانالىق باعانىنداعى» شىراقتى جاعىپ، ساڭق ەتتى.

– كەمەڭگەرلىك، الەم قۇرىلىسىن قولىڭا ال!

جانىنداعى كومەكشىلەرى باسقا شىراقتاردى جاعىپ ءجۇرىپ جار سالدى.

– قۇدىرەتتى كۇش، وعان دەم بەر!

– سۇلۋلىق، شىرقاۋ شىڭىنا جەتكىز!

قىزمەتشىلەر زىر جۇگىرىپ تورگى بەتتەگى ءۇش ءمارمار كولوننانىڭ جانىنا كىلەمشەلەر توسەدى.

– لوجا اشىق! – دەدى ماستەر سالتاناتپەن.

ۇمىتكەر سول جاققا الابۇرتىپ اياڭدادى».

ح ح ح

ب.ا. پەچنيكوۆ ماسون باۋىرلاستىعىنا قابىلداۋ ءراسىمىنىڭ بۇل بايانىن گەرمانيا فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسىندا اي سايىن شىعىپ تۇرعان «گەو» جۋرنالىنىڭ 1988 جىلعى سانىنان العان.

ەندى قىرى مەن سىرى ۇزاق ۋاقىت قۇپيا بولىپ كەلگەن ماسونداردىڭ تاريحىن تاراتايىق.

وسىدان جەتى عاسىر بۇرىن، ياعني 1248 جىلى گوتيكالىق ساۋلەت ونەرىنىڭ عاجايىبى – كەلن سوبورىنىڭ ىرگەسى قالاندى. 1880 جىلى 15 قازاندا قۇرىلىسى 632 جىلعا سوزىلعان ءزاۋلىم عيماراتتىڭ اشىلۋ سالتاناتى بولدى. قالا تۇرعىندارى كورولدىڭ ءوزى قاتىسقان تويدا ەرەكشە شالقىدى. ءحىى-ءحىىى عاسىرلاردا بۇكىل ەۋروپادا قانات جايعان سوبورلار قۇرىلىسىنىڭ كەرەمەتى نەمىس جەرىندە بوي كوتەرگەنى قايتا-قايتا ايتىلدى.

وسى تۇستا كارى قۇرلىقتا، ونىڭ ىشىندە گەرمانيادا ارحيتەكتورلار مەن قۇرىلىس شەبەرلەرى، تاسقالاۋشىلار ايرىقشا كاسىپ يەلەرى رەتىندە قۇرمەتكە بولەنگەن ەدى. ولار كوپشىلىكپەن اسا ارالاسا قويمايتىن، ادەتتە سالىنىپ جاتقان سوبورعا جاقىن جەردە قاۋىمداسىپ بولەك تۇراتىن. قۇرال-سايماندارىن سىرت كوزدەن تاسا، لوجا دەپ اتالاتىن ارنايى ورىنداردا ۇستايتىن. ءار اسپاپ قۇرىلىس ارحيتەكتۋراسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس قۇپيا جاسالاتىندىقتان، باسەكەلەستەردىڭ قولىنا تۇسپەۋى قاتاڭ قاداعالاناتىن.

ۋاقىت وتە كەلە سوبور قۇرىلىسشىلارىنىڭ جەكە الەۋمەتتىك توپ تۇرىندەگى بىرلەستىكتەرى پايدا بولا باستادى. ولار وزدەرىن ساۋلەت ونەرىندەگى بەكزادالار سەكىلدى سەزىندى. لوجا اتاۋى شەبەرحانالارعا، ودان قاۋىمداستىقتىڭ تۇراتىن جەرىنە بەرىلدى. ءار لوجانىڭ جەكە سوتى، جارعىسى مەن قايىرىمدىلىق كاسساسى بولدى.

مۇنداي لوجالار اۋەلى كەلندە قۇرىلسا، كەيىن ۆەنادا، ستراسبۋرگ پەن بەرندە شاڭىراق كوتەرىپ، ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىس ورناتتى.

وسىنداي لوجالاردىڭ مۇشەلەرى وزدەرىن «ەركىن تاسقالاۋشىلار» («ۆولنىي كامەنششيك») دەپ اتاعانى تۋرالى العاشقى دەرەك لوندوندا 1376 جىلى تولتىرىلعان گراموتا بولىپ تابىلادى.

ماسونداردىڭ بۇلاي ءبولىنىپ، جەكە ۇيىم قۇرۋىنا ىقپال ەتكەن نەگىزگى سەبەپ – كاسىپتەرىن اسا جوعارى باعالاۋى بولسا، ەكىنشى سەبەپ – وسى كاسىپكە قابىلەتتىلىك جاراتۋشىنىڭ ەرەكشە سىيى دەگەن تۇسىنىك ەدى. سوعان وراي وزدەرىن تاڭىرلىك دانالىق دارىعان دارالار تۇرىندە كوككە كوتەردى. الەمدىك قۇرىلىسقا جاۋاپتىمىز دەپ ەسەپتەدى.

ۋاقىت ءوتىپ جاتتى. لوجالار كورنەكتى ارحيتەكتورلاردىڭ بەدەلىمەن ىقپالىن جىلدان جىلعا ارتتىردى. ولار ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە قۇرىلدى. ماقسات-مىندەت تە ايقىندالدى. ومىرگە، قوعام مەن زامانعا، ادامزات الەمىنە دەگەن دەربەس كوزقاراس قالىپتاستى. بۇعان دەيىنگى فيلوسوفيالىق پايىمدار مەن وي-پىكىرلەر اشىق جوققا شىعارىلماسا دا مويىندالمادى. عاسىرلار بويعى ءىس-تاجىريبە دە ىلتيپاتقا الىنبادى. سوندىقتان لوجالار قىزمەتىن قۇپيا جۇرگىزدى.

ءوز پايىم-بايلامدارىنا عانا سۇيەنەتىن وسىنداي العاشقى ماسوندار ۇيىمى 1717 جىلعى 24 ماۋسىمدا لوندوندا قۇرىلعان. ول لوجا مۇشەلەرى جاسىرىن جينالعان ءدامحانانىڭ اتىمەن «قاز بەن تابا» («گۋس ي پروۆيۆەن») دەپ اتالدى. بۇعان انگلياداعى «تاجدەر» («كورونى»), «الما اعاشتارى» («يابلوكي»), «ءجۇزىم باۋلارى» («ۆينوگرادنىە گروزدي») دەلىنەتىن ءۇش لوجانىڭ وكىلدەرى ەندى.

ناق وسى ۇيىم «ماسونداردىڭ ۇلى لوجاسىن» قۇرۋ جونىندە شەشىم قابىلداعان.

اراعا ون بەس جىل سالىپ ۇلى لوجا انگلياداعى 126 لوجانى بىرىكتىردى. وتىز جىلدان سوڭ «ۇلى انا لوجاسى» دەگەن اتپەن جەر شارىنداعى بارلىق «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» ورتالىعىنا اينالدى.

وسىدان كەيىن ەۋروپا زيالىلارى ماسوندار تۋرالى تەرەڭىرەك بىلۋگە تىرىستى. سەبەبى ولار جايىندا ءتۇرلى قاۋەسەت كوبەيىپ ەدى. «بۇلار مەملەكەتتەر باسشىلارىن وزدەرىنە قاراتىپ الىپ، ساياساتقا ارالاسا باستاپتى»، «انگليا مەن گەرمانيا سولاردىڭ ايتقانىن ىستەيدى ەكەن»، «اتاقتى جازۋشىلار مەن كومپوزيتورلار دا ماسونداردىڭ قاتارىنا قوسىلىپتى»، «بولاشاقتا الەمدى وسى ۇيىمنىڭ باسشىلارى بيلەپ-توستەيتىن بولادى» دەگەن لاقاپ تەڭىزدەن سوققان سۋىق جەلدەي سۋىلدايتىن.

وسىنداي الىپ-قاشپالاردىڭ اسەرى شىعار، ماسونداردىڭ ۇيىمىنا «كوزگە كورىنبەيتىن بيلىك» دەگەن ات تاعىلدى.

سونىمەن ماسونداردىڭ ۇيىمى قانداي ۇيىم؟ وعان مىنانداي كلاسسيكالىق انىقتاما بەرىلگەن: «ماسون باۋىرلاستىعى – ادام اتاۋلىنى ءوزارا قۇرمەت پەن كومەك، ادالدىق قاسيەتتەرى ارقىلى بىرىكتىرۋدى ماقسات ەتكەن، اريستوكراتتىق-بۋرجۋازيالىق ورتادا تۋعان ءدىني-فيلوسوفيالىق اعىم». اۋەلدە ەركىن ويلاۋشىلاردى، پىكىرىن اشىق ايتىپ، رەسمي شىركەۋدىڭ وزدەرىنە ورەسكەل كورىنگەن ءىس-ارەكەتىن سىناۋشىلاردى بىرىكتىردى. ۋاقىت وتە كەلە ميستيكالىق پايىمدار باسىم بولىپ، ماتەرياليزم مەن اتەيزمگە قارسى ۋاعىزدار تاراتتى. سول تۇستا، ياعني، 1738 جىلى شىركەۋ قۇدايعا قايشى پيعىلداعى ۇيىم دەپ جاريالادى. پاپا كليمەنت XII شىركەۋدى كىنالاپ، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزاتىن سەكتا رەتىندە، ونىڭ ناسيحاتىنا سەنبەۋگە شاقىردى.

كوپ ۇزاماي ريم پونتيفيكتەرى بەنەديكت XIV, لەۆ XII, پي VIII, گريگوري XVI جانە پي IX دا ايىپتادى. ماسونداردىڭ بيلىك اريستوكراتياسىنا ىقپالى كۇشەيىپ بارا جاتقاندىعى سەسكەندىردى. ال مەملەكەت باسىنداعىلار كەرىسىنشە «ەرىكتى تاسقالاۋشىلارعا» پەيىل ءبىلدىردى. گەرمانيا كورولى فريدريح II, فرانتسيادا ناپولەون I قولدادى.

سولاردى ارقالانعان ماسوندار ارەكەت اياسىن كەڭەيتۋگە كىرىستى. 1762 جىلى روسسياعا جەتتى. وسى جىلى اشىلعان ۇيىم 1917 جىلعا دەيىن ساۋ-سالامات ءجۇرىپ جاتتى.

ح ح ح

مارتەبەلىلەردىڭ ىقىلاسى قاي جاققا اۋسا، توڭىرەگىندەگىلەردىڭ سولاي قاراي قوعاداي جاپىرىلاتىنى بەلگىلى. ەۋروپانىڭ بىرقاتار ەلدەرىندە اتاقتىلار مەن داۋلەتتىلەر ماسونداردىڭ قاتارىنا ءبىر-بىرلەپ قوسىلا باستادى. بۇلاردىڭ كەيبىرى ولاردىڭ جەتەكشىلەرىنە اينالدى. 1721 جىلى انگليانىڭ اسا باي مەرى گەرتسوگ مونتەگيۋ بريتانيا «ۇلى لوجاسىنىڭ» اۋليەسىندى ماگيسترى بولىپ سايلاندى. وسىدان باستاپ ماسوندار كورولدىڭ سارايىندا توبە كورسەتە باستادى. ۇيىمدارى كۇرت كوبەيدى. جەتى-سەگىز جىلدىڭ ىشىندە 109-عا جەتتى.

بۇرىن «ەرىكتى تاسقالاۋشىلار» وزدەرىنىڭ ءداستۇرلى كيىمىن وڭاشا ءراسىم. كەزىندە عانا كيەتىن. ەندى قۇرىم كۋرتكالى، كەۋدەلەرىنە ايرىقشا بەلگىلەرىن تاققان ماسوندار كوشەلەردە، كوپشىلىك.جينالعان جەرلەردە ەمىن-ەركىن جۇرەتىن بولدى. ابىروي-بەدەلدەرى كوتەرىلگەنى سونشا، شىركەۋ رىتسارلارىمەن بىرگە كاتوليكتەردىڭ ءدىني كيەلى شارالارىنا قاتىسا باستادى. سوبورلاردىڭ ىرگە تاسىن قالاۋ، جاڭا شىركەۋدى ۇلىقتاۋ سەكىلدى راسىمدەرگە ارنايى شاقىرىلاتىن.

1737 جىلى «ۇلتتىق لوجانىڭ» ۇلى ماستەرى جان تەوفيل دەزاگليەنىڭ ۋەلس ءپرينتسىن ماسونداردىڭ قاتارىنا قابىلداۋى ەرەكشە وقيعاعا اينالدى. وسىدان سوڭ كاتوليك سۆياششەننيكتەرى مەن پروتەستانت پاستورلارى وزدەرى كۇنى كەشە عانا «ەرەتيكتەردىڭ جىن-ويناعى» دەپ ايىپتاعان ۇيىمعا توپ-توبىمەن كىردى.

ح ح ح

دۇنيەنى استى-ۇستىنە شىعارىپ، ساياسي-فيلوسوفيالىق اعىمدار مەن رەجيمدەردى سۋداي ساپىرعان ۋاقىت ماسوندار ءۇشىن ءبىر ەلدە جايلى بولسا، ءبىر ەلدە جايسىز بولدى. روسسيادا بولشەۆيكتەر بيلىككە كەلىسىمەن «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردى» تۇرە قۋىپ، ۇيىمدارىن جاعالاي جاپتى. يرلانديا بيلىگى دە قىرىن قارادى، ماسون لوجاسىن زياندى دەپ تاپتى. بىراق بۇل تيىم ۇزاققا سوزىلعان جوق، 1949 جىلى ەل رەسپۋبليكا دەپ جاريالانعان سوڭ كوزقاراس كۇرت وزگەردى. «كوزگە كورىنبەيتىن بيلىكتىڭ» ۇيىمدارى دۋبليندە، باسقا دا قالالاردا جۇمىسىن جالعاستىردى. قازىرگى تاڭدا بۇل ەلدە 730 لوجا، ولاردىڭ 50 مىڭ مۇشەسى بار. بۇلار وسى مەملەكەتتە تامىر جايىپ قانا قويماي، اۆستراليادا، جاڭا زەلانديادا، وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىندا، گانادا، ينديادا، يامايكادا، كەنيادا، مالايزيادا، مالتادا، نيگەريادا، زيمبابۆەدە، سينگاپۋردا، گونكونگ پەن گيبرالتاردا بولىمدەرىن اشقان.

ۇلىبريتانياعا كەلسەك، مۇندا بۇگىندە 730 مىڭ ادامدى بىرىكتىرگەن 8 مىڭ لوجا ارەكەت ەتۋدە. لوندوننىڭ وزىندە 300 مىڭ ماسون بار. ۇلى ماستەر – انگليا كورولەۆاسىنىڭ جاقىن تۋىسى گەرتسوگ كەنتسكي.

شوتلانديادا ماسون لوجاسى XVI عاسىردا پايدا بولعان. «مەريس چەپەل لودج»، «مازەر كيلۆيننينگ»، «مەلروۋز سانكت-دجون» لوجالارىنىڭ سان عاسىرلىق تاريحى بار. ولارعا تىكەلەي باعىناتىن بولىمدەر الەمنىڭ 50 ەلىنە تارالعان. ىرىلەرى – اۆستراليا، بەلگيا، بيرما، چيلي، يسلانديا، ينديا، جاپونيا، يوردانيا، مالتا، جاڭا زەلانديا، تايلاند، ۋگاندا رەسپۋبليكالارى مەن گيبرالتاردا.

امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن كاناداداعى لوجالار ءبىر-بىرىنەن تاۋەلسىز، جەكەدارا ارەكەت ەتەدى. جىلىنا ءبىر رەت مەكسيكانىڭ «ەرىكتى تاسقالاۋشىلارىمەن» بىرگە «سولتۇستىك امەريكا ۇلى ماستەرلەرىنىڭ كونفەرەنتسياسىنا» جينالادى. لوجالاردىڭ ۇزىن-سانى – الپىس. ولاردىڭ ەڭ جاسى – 1981 جىلى اشىلعان «الياسكانىڭ ۇلى لوجاسى».

اتالعان كونفەرەنتسيانىڭ ماڭىزدى ينستيتۋتى بۇكىل سولتۇستىك امەريكا مەن مەكسيكا لوجالارىنىڭ ءىس-قىزمەتىن رەتتەپ، باعىت-باعدار بەرىپ وتىراتىن «تانىم جونىندەگى اقپارات كوميسسياسى» (كوميسسيا ينفورماتسي پو پريزنانيۋ).

اقش-قا ماسون يدەياسىن انگليا، شوتلانديا مەن يرلانديانىڭ «ەرىكتى تاسقالاۋشىلارى» اكەلگەن. العاشقى لوجالار پورتتى قالالاردا قۇرىلدى. 1704 جىلى ەلدەگى بىرنەشە شتاتتىڭ گۋبەرناتورى بولعان دجوناتان بەلگەر بريتانياعا تيەسىلى «ماسوندار قوعامىنا» قابىلدانعان سوڭ جاعداي كۇرت جاقساردى. لوجالار كوبەيدى.

«كوزگە كورىنبەيتىن بيلىك» بەلسەندىلەرىنىڭ قالاي ىقپال ەتكەنىن كىم ءبىلسىن، امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ اسا كورنەكتى عىلىم جانە مەملەكەت قايراتكەرى بەندجامين فرانكلين ماسونداردىڭ بەلگىلى ءىس-قىزمەتىنە بىلەك سىبانىپ ارالاستى. فيلادەلفيادا باسپاحانا اشىپ، «پەنسيلۆانيا گازەتىن» شىعارعان، ەلدىڭ ازاتتىعى جولىنداعى سوعىسقا قاتىسىپ، قۇرلىقتىق كونگرەسكە سايلانعاننان كەيىن «تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىن» دايىنداۋعا ات سالىسقان، ەلەكتر توگىنىڭ بىرتەكتىلىگى تەورياسىن جاساپ، جاي تارتقىشتىڭ قۇرىلىمىن ۇسىنعان، ءبىلىمى مەن تالانتىن ەۋروپا تىك تۇرىپ مويىنداعان عۇلاما «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» الدىڭعى ساپىندا بولدى. 1730 جىلى ءوزىنىڭ گازەتىندە فيلادەلفيادا ماسون لوجاسى قۇرىلعانىن حابارلايدى. سول جىلى نيۋ-يورك، نيۋ-دجەرسي جانە پەنسيلۆانيانىڭ «ۇلى ماستەرى» بولىپ سايلانعان دانيەل كوكستى جان-جاقتى قولدايدى. 1734 جىلى ماسونداردىڭ «كونستيتۋتسيا كىتابىن» باسىپ شىعارادى. كوپ كەشىكپەي امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ «ۇلى ماستەرى» بولىپ سايلانادى.

امەريكانىڭ ازاتتىعى جولىنداعى كۇرەستە قاھارمانداعىمەن جانە ستراتەگ رەتىندەگى ەرەكشە قابىلەتىمەن تانىلعان، «كوزگە كورىنبەيتىن بيلىكتىڭ» ىقپالى ارتۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان ايگىلى ماسون جالعىز فرانكلين ەمەس. دجوردج ۆاشينگتون، دجون مارشالل، دجەيمس وتيس، الەكساندر گاميلتون، دجەيمس مەديسون – «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» كورنەكتىلەرى.

اقش-تىڭ ماسون اتانعان پرەزيدەنتى ۆاشينگتون جانە مەديسونمەن شەكتەلمەيدى. دجەكسون، ماككينلي، تەودار رۋزۆەلت، تافت، گارتينگ، فرانكلين، د.رۋزۆەلت، ترۋمەن، ەيزەنحاۋەر، فورد، كارتەر دە «ۇلى لوجانىڭ» قادىرلى مۇشەلەرى بولدى.

ازامات سوعىسى جىلدارىندا ۆاشينگتوننىڭ ۇزەڭگىلەستەرى بولعان گەنەرالدار ناتانيەل گرين، لي، سالليۆان، لورد ستيرلينگ، نەمىس بارونى شتويبەن، فرانتسۋز ماركيزى لافايەت، مونتگومەري، دجەكسون، پول رەۆەرە دە ماسون اتانعان ىرىلەر.

قازىرگى تاڭدا امەريكا قۇراما شتاتتارىندا 4 ميلليون ماسون – باۋىرلار تۇرىپ جاتىر. بالتىق جاعالاۋىنداعى لاتۆيا، ليتۆا، ەستونيا رەسپۋبليكالارىنىڭ حالقىن قوسىپ ەسەپتەسەك، بۇدان از. وسىنشا جان شتاتتارداعى، كوبىنە دەربەس قىزمەت ەتەتىن، لوجالارعا تارالعان. ءبارىنىڭ باسىن قوسىپ اقش-تىڭ «ۇلى لوجاسىن» قۇرۋ يدەياسى جۇزەگە اسپاي كەلەدى.

انگلياداعى ماسوندارمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتقان فرانتسياداعى «ەرىكتى تاسقالاۋشىلار» قاتارىن قالىڭداتا الماي ءجۇر. «فرانتسيانىڭ ۇلى ۇلتتىق لوجاسى» 1964 جىلى 3500 ادامدى بىرىكتىرگەن ەكەن. قازىرگى تاڭدا 7 مىڭنىڭ و جاق بۇ جاعىندا.

«كوزگە كورىنبەيتىن بيلىك» وكىلدەرىنىڭ قولىن بايلاي قويماعان ەلدى ءبىرى – يتاليا. مۇندا ريم پاپاسىنىڭ ماسونداردى قولداماۋ تۋرالى ءجيى ايتىلاتىن ناسيحاتىنا قۇلاق اسقاندار جوق ەمەس. سول سەكىلدى «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» جەتەگىندە جۇرگەندەر دە بارشىلىق.

ەلدەگى ماسون تاريحى 1733 جىلدان باستالادى. وسى جىلى لورد سەكۆيلل مەن گەرتسوگ ميدلسەكسا فلورەنتسيا قالاسىنىڭ مادجيو كوشەسىندەگى ۇيدە ماسون لوجاسىن اشقان لورد گەنري فوكس حوللاندقا رۇقسات پاتەنت تاپسىرادى. سول-اق ەكەن مۇنداي لوجالار پيزا، لينورنو، سيەن، پەرۋدج شاھارلارىندا بىرىنەن سوڭ ءبىرى تۇساۋلارىن كەستى.

1735 جىلى تىلسىم بيلىك بەلسەندىلەرى ماڭگىلىك قالا اتانعان ريمدە ۇيىمدارىن قۇرۋعا ارەكەت جاسايدى. بىراق پاپا كليمەنت XII قارسى شىعىپ، توسكان قالاسىنا ينكۆيزاتورلاردى جىبەرەدى. سونداعى لوجانى قاتاڭ تەكسەرۋدى تاپسىرادى. جالاڭداپ جەتكەن جازالاۋشىلاردىڭ جولىن گەرتسوگ فرانك-ستەفان توسكانسكي كەسەدى. «ەرىكتى تاسقالاۋشىلارعا» بۇيرەگى بۇراتىن ول شاھارداعى ماسوندارعا شاڭ جۋىتپايدى.

قۇدىرەتى كۇشتى ريم پاپاسى قۇرىقتاي الماعان سوڭ ابدەن ەركىنسىگەن ماسوندار ميلاندى، ۆەروندى، تۋرين مەن پادۋدى «جاۋلاپ» الدى. 1751 جىلى كاتوليك ءدىنى باسشىلارىنىڭ قايتا-قايتا سالعان قاتاڭ تيىمىنا قاراماستان لوجا نەاپولدا قونىس تويىن تويلادى. ال 1870 جىلى يتالياداعى بارلىق لوجا بىرىكتى. سيتسيليا، توسكانا، فلورەنتسيا، گەنۋيا، لامبارديا، ميلان، ۆەنەتسيا، تسيزالپان رەسپۋبليكاسى، ساردينيا، پەمونت، سەۆويا، نەاپول لوجالارى رەزيدەنتسيالارىن ريمگە كوشىردى. ۇلى ماستەر بولىپ يتاليا حالقىنىڭ جاتجەرلىكتەرگە قارسى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ كوسەمى دجۋزەپپە مادزيني سايلاندى.

قازىرگى تاڭدا «ۇلى شىعىس» («ۆەليكي ۆوستوك») اتالىپ كەتكەن «ۇلى يتاليا لوجاسى» 15 مىڭ ادامدى بىرىكتىرىپ وتىر.

ماسوندار ەۋروپانىڭ باسقا ەلدەرىنە قاراعاندا گەرمانيادا كوبىرەك قۋعىندالعان. ءسىرا ولاردىڭ ساپىندا ەۆرەيلەر از بولماعاندىقتان شىعار. ءبىر كەزدە ۇزىن سانى 80 مىڭعا جەتكەن ەرىكتى تاسقالاۋشىلار قاتاڭ تيىم سالىنعاننان كەيىن 74 مىڭ ادامدى جوعالتىپتى. كەيىن، ۇلى وتان سوعىسىنان سوڭ، قايتادان كوبەيە باستادى. 1986 جىلى 15 مىڭ مۇشە بولعان. اتاپ ايتارلىعى سول – بۇلاردىڭ 5 مىڭى ناتو-نىڭ ساربازدارى.

گەرمانياداعى ماسون لوجالارى شىركەۋلەردىڭ ورىنىنا «ادامگەرشىلىك حرامىن» تۇرعىزامىز دەگەندى ءجيى ايتادى. ونىڭ كىرپىشى – ادام، قۇرىلىس سازى – توزىمدىلىك پەن باۋىرمالدىق. ساۋلەت جوباسى – بيبليا، ارحيتەكتورى – قۇداي.

بۇل نەمىس ماسوندارىنىڭ عانا ەمەس، پلانەتاداعى بارلىق ماسونداردىڭ يدەيالىق ارمان-ماقساتى دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ولار قۇدايدى عالامنىڭ (جاراتىلىستىڭ) ۇلى ارحيتەكتورى دەپ جاريالاي وتىرىپ، سوعان جەتۋدىڭ جولىن ىزدەيدى. ادامزات بولىپ ۇيىسىپ، بارلىق باسارازدىقتار مەن قاقتىعىستاردان ارىلۋدى ۋاعىزدايدى.

جالعاسى بار...

الدان سمايىل،

جازۋشى، قر مەملەكەتتىڭ سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى

Abai.kz