ولەڭ دەسە ىشكەن اسىمىزدى جەرگە قوياتىن قازاقپىز عوي. ءداستۇرىمىزدىڭ باعزىلاردان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقانى كوز قۋانتادى. ونىڭ ىشىندە اۋىز-ادەبيەتى، ساز، حالىق اندەرى، ۇلتتىق سالت-ءداستۇرىمىز، قول ونەرىمىز ت.ب بار.

قازاق پوەزياسىنىڭ كوگىندە سوناۋ 50-ءشى جىلدان بەرى جارق ەتكىزىپ، وزىندىك اسىل مۇراسىن قالدىرىپ كەتكەن اقىنىمىز - مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 90 جىل تولىپتى. بۇل دەگەنىڭ عاسىرعا جۋىق حالقىمەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان الىپتىڭ جۇرەگىندەگى جانارتاۋلار ءالى دە اتقىلاپ جاتىر دەگەن ءسوز. سەندىرەتىنى ونىڭ جىرلارى. اسپانتاۋدا جىلدا توي. قاراسازدى جىرسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن ەمەس. ءتىلى شىققان بالاسىنان باستاپ، ەڭكەيگەن قارتىنا دەيىن جۇرەكتەرى جىر-قازىنا. اقىننىڭ تويى-حالىقتىڭ، پوەزيانىڭ تويى. قاراسازدىڭ قارا شالعىنى ءالى دە ولەڭ بولىپ تەربەلەدى. وعان كۋا: بىلتىرلارى قاراسازعا اققۋلار كەلىپتى دەگەندە ءبىرتالاي جۇرتتىڭ كوڭىلىنە مۇقاڭ ورالعانى انىق. ءوز كوزىممەن كورمەسەم دە مۇنى جاقسىلىققا جورىدىم. 

اقىننىڭ تۋعان كۇنى ارناۋلى كۇنتىزبەمەن عانا ەمەس، جىلدا اتالىپ وتىلەتىن ءداستۇرلى شاراعا اينالعانىنا مىنە 40 جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتىپتى. ءار جىلعىسى وزىنشە ءبىر جاڭالىق. بۇعان ءبىر مىسال: اسقار نايمانتاەۆ اعامنىڭ قالا مەن اۋىل اراسىن اپتالاپ ەمەس، ايلاپ ءتىپتى جىلداپ جول قىلىپ، مادەنيەت سالاسىنا جانكەشتى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. 

اۋدانىمىزدىڭ تەاترلارىنا جان بىتىرەم دەپ ازعانتاي قارا ارالاسقان شاشىن تۇتاستاي اق شالىپتى. ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ىستەرگە تاۋەكەل ەتىپ، ءبىراز شارۋانىڭ باسىن قايىردى. ول كىسىمەن بىرگە جۇرگەن ازاماتتارىمىزعا دا العىسىم شەكسىز. 

ۇمىتپاسام...  سوناۋ 90-شى جىلداردىڭ باسىندا نارىنقول اۋدانىنىڭ بارلىق اۋىلدارىن مۇقاعاليدىڭ «قوش ماحابباتىمەن» م.اۋەزوۆ تەاترىنان بيكەن اپامىز باستاپ، بەكجان تۇرىس، اسقار اعا ت.ب ونەر مايتالماندارى ارالاپ شىققانى بار. جاقىندا مۇقاعاليدىڭ «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» پوەماسىن ساحناعا قايتا الىپ شىققاندا وتكەن كۇننىڭ سول كادرلارى كوز الدىمنان ءوتىپ، سىرتتاي سۇيسىنگەن ەدىم. اقىننىڭ مۇراسىن تەك ءوز اۋىلى عانا ەمەس، بارشا قازاق ساقتاپ، عاسىرلارعا كوش باستاتۋىمىز كەرەك. 

مەنىڭ ايتپاعىم، جىلدا اقىن تۋعان كۇنىندە قاراسازعا جان-جاقتان قوناقتار اعىلارى ءسوزسىز. ارينە، بۇعان قۋانامىز. ەلشەنبۇيرەك باۋرايى بۇرىنعىسىنان دا ىستىق تارتىپ، بيىكتەپ كەتكەندەي سەزىمدە قالامىن. 

قاراسازداعى 1991 جىلى اشىلعان مۋزەي بارلىق مەيمانداردىڭ باس سۇعاتىن قاسيەتتى ورنى. كەيىنىرەك، 2011 جىلى قايتا جاڭارتىلىپ، زاماناۋي جابدىقتارمەن جابدىقتالىپ، كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى. وندا باس-اياعى بۇگىنگە دەيىن 800-دەن اسا ەكسپونات بار ەكەن. ولاردىڭ ىشىندە سىرتتان تارتۋ ەتىلگەن دۇنيەلەر دە بارشىلىق. تاريحي دەرەكتەر وزىنشە ءبىر مۇرا. 

مۋزەيدىڭ قۇرىلۋىنا العاش بوپ جۇماش وتەەۆ اعامىز مۇقاعالي مۇرالارىن جيناپ، ونى ناسيحاتتاۋدا ۇلكەن ەڭبەك ەتتى. جۇماش اعامىزدىڭ اتقارعان ىزگى ىستەرىن ەل بولىپ ۇمىتپايمىز. جاتقان جەرى جايلى بولسىن!

مۋزەيگە بارعان ادامنىڭ كوزىنە ەڭ ءبىرىنشى اقىننىڭ جەكە زاتتارى تۇسەدى. كوزى تىرىسىندە دۇنيەنىڭ قۇلى بولماعاندىعى ازعانتاي زاتتارىنان تايعا تاڭبا باسقانداي كورىنىپ تۇر. كيىم-كەشەگىن، پورتفەلىن، جازۋ ۇستەلىن، شاحمات تاستارىن، ناسىباي شاقشاسىن، بالىق اۋلايتىن قارماعىن، سۇيىكتى كىتاپتارىن ت.ب اينەكتىڭ ارعى جاعىنان كورۋگە بولادى. زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى ع.مۇسىرەپوۆ سىيلاعان التىن قالام دا كوزگە وتتاي باسىلىپ، ۇستەلىندە تۇر. جازۋ ماشينكاسىنا قاراپ، ءوزىمنىڭ تۇندەر بويى نوۋتبۋكتىڭ الدىندا جازۋ جازىپ وتىراتىنىم ەسىمە تۇسەدى. 

ەڭ سوراقىسى، وسى ازعانتاي دۇنيەنى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاي الامىز با دەگەن وي مەنىڭ جانىمدى جەگىدەي جەيدى. مۋزەيگە بارعان قوناقتار پورتفەلىن ۇستاپ، پالتوسىن كيىپ ىرىمدايدى ەكەن. بۇل نە ماسقارا؟!...

ءوزىم تانيتىن 2-3 ادامنىڭ وسىنى ماقتانىش ەتكەنىن بىلەم. بىراق ولاردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەمەي-اق قويايىن. 

اينالايىندار-اۋ، ىرىمدارىڭدى باسقا جەردە جاساڭدارشى. مىڭ جەردەن اۋدارىپ كيسەڭدەر دە ءبارىبىر مۇقاعالي بوپ كەتپەيسىڭدەر عوي. ماڭدايىڭا نە جازسا سونى كورەسىڭ. اقىنعا دەگەن كىشكەنتاي قۇرمەتىمىز بولسا ونىڭ دۇنيەسىنە قول ۇشىمىزدى تيگىزبەۋگە تىرىسايىقشى. اناۋ ءبىر كيسە، مىناۋ سوزىپ ەكى كيسە نە بولادى وندا؟!...

مۋزەي باسشىلارى، قىزمەتكەرلەرى ونداي «اقكوڭىل مىنەز» تاريحي جادىگەرلەرگە زيان تيگىزەتىنىن ەسكەرسە ەكەن. ولاردىڭ قىزمەت بارىسىنداعى مىندەتتەرى: رۋحاني قۇندىلىقتارعا باي جادىگەر جيناۋ، تاريحي مۇراعاتتاردى ساقتاۋ، ەسەپكە الۋ، جۇيەلەۋ، قالىپقا كەلتىرۋ ت.ب.. ۇيىمداستىرۋ جاعىنان: كورمە، ەكسپوزيتسيا ۇيىمداستىرۋ، تاقىرىپتىق دارىستەر وتكىزۋ ت.ب..

ەۋروپانىڭ مۋزەي مادەنيەتى 16-18 عاسىرلاردان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقانىنا قاراماستان ءالى دە ءوز مۇرالارىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلەدى. ساقتاۋ دەگەنىمىزدىڭ ءوزى-قول ۇشىن تيگىزبەۋ، ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا اۋىستىرماۋ، اتموسفەرالىق ىلعالدىعىن ساقتاۋ، جوعالتپاۋ، قولدى قىلماۋ.

دامىعان ەلدەردە ءتۇرلى سەبەپتەرمەن جادىگەردى ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا اۋىستىرۋ ۇلكەن سەنساتسيا. ءبىز دە وسى جاعىنان ۇلگى الۋىمىز كەرەك. 

قازاقستاندا العاشقى مۋزەيلەر بەرتىن كەلە 1830 جىلدارى قۇرىلعان ەكەن. دەگەنمەن دە ونىڭ دا ءبىرازىنا قول سۇعۋشىلىقتار بولعانى تاريحتان ايعاق. ءالى دە مۋزەي مادەنيەتىنىڭ ولقىلىقتارى جەتكىلىكتى. مەيلى ول اسپاپ بولسىن، مەيلى كيىم-كەشەك، زات بولسىن سىرتتاي عانا كورىپ، سەزىنىپ سۇيسىنە المايمىز با؟!

اينەكتىڭ ارتىنداعى كيىمدى ىرىمداپ كيىپ، زاتتى ۇستاۋ بارىپ تۇرعان مادەنيەتسىزدىك، داراقىلىق دەر ەدىم. 

ستۋدەنت كەزىمدە م.اۋەزوۆتىڭ مۋزەي-ۇيىنە توپپەن بىرگە تاماشالاۋعا باردىق. ول كەزدە وندا جازۋشى ت.جۇرتباەۆ اعامىز باسشىلىق ەتەتىن. تۇرسىن اعاي ءبىر جاعىنان مەنىڭ كۋرستىق جۇمىسىمنىڭ جەتەكشىسى بولدى. سودان اۋەزوۆ ءۇيىن توبىمىزبەن ارالاتىپ، تانىستىرىپ، ءبىر زاتىنا دا تيىسكىزبەي كابينەتىنە اپارىپ، لەكتسياسىن ارى قاراي جالعاستىرعانى بار. 

ايتپاعىم، اۋەزوۆ پەن ماقاتاەۆتىڭ تۇرمىستىق دەڭگەيلەرى جەر مەن كوكتەي.  اۋەزوۆتەن كوپ مۇرا، دۇنيە قالا تۇرا ونىڭ پالتوسىن كيىپ، سومكەسىن ۇستاپ ىرىمداعان بىردە-ءبىر قالامگەردى كورمەدىم. الدە كورمەي ءجۇرمىن بە؟!...

«تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق» دەگەندەي الدىمىزدا اقىن تويى كەلە جاتىر. تاعى دا شەكتەن شىقپايىقشى. اسىرەسە، ەل تانىعان ازاماتتار...

اينالايىن قازاعىم! اقىن مۇراسىن كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتايىقشى. 100 جىلدان كەيىن ۇرپاعىمىز مۋزەيدەن اقىن پالتوسىنىڭ قيقىمىن كورىپ جۇرمەسىن دەسەك ءار زاتقا سىرتتاي ءسۇيسىنىپ قارايىقشى...

ءا.وسپان،

اقىن 

Abai.kz