وتىرار مەملەكەتتىك ارحەولو¬گيالىق قورىق-مۋزەيىنە بيىل 30 جىل تولدى

بۇگىندە قازاق حالقىنىڭ ورتا عا¬سىرلىق عىلىمى مەن ءبىلىمى، ءما¬دەنيەتى مەن ونەرىنىڭ كەڭ تاراعان ولكەسى وتىرار دالاسىنىڭ تاريحي جادىگەرلەرىن كوزدىڭ قاراشىعىن¬داي ساقتاپ، ناسيحاتتاپ كەلە جات¬قان رەسپۋبليكادا العاش قۇرىلعان وتىرار مەملەكەتتىك ارحەولوگيا¬لىق قورىق-مۋزەيىنە 30 جىل، وسى وڭىردە ارحەولوگيالىق كەشەندى قازبا جۇمىسى جۇرگىزىلگەنىنە 40 جىل، ارىستانباب كەسەنەسىنىڭ قاي¬تا قالانعانىنا 100 جىل تولىپ وتىر.

وتىرار مەملەكەتتىك ارحەولو¬گيالىق قورىق-مۋزەيىنە بيىل 30 جىل تولدى

بۇگىندە قازاق حالقىنىڭ ورتا عا¬سىرلىق عىلىمى مەن ءبىلىمى، ءما¬دەنيەتى مەن ونەرىنىڭ كەڭ تاراعان ولكەسى وتىرار دالاسىنىڭ تاريحي جادىگەرلەرىن كوزدىڭ قاراشىعىن¬داي ساقتاپ، ناسيحاتتاپ كەلە جات¬قان رەسپۋبليكادا العاش قۇرىلعان وتىرار مەملەكەتتىك ارحەولوگيا¬لىق قورىق-مۋزەيىنە 30 جىل، وسى وڭىردە ارحەولوگيالىق كەشەندى قازبا جۇمىسى جۇرگىزىلگەنىنە 40 جىل، ارىستانباب كەسەنەسىنىڭ قاي¬تا قالانعانىنا 100 جىل تولىپ وتىر.
قورىق-مۋزەي رەسپۋبليكا كو¬لەمىندە ارحەولوگيالىق جادىگەر¬لەردى زەرتتەۋدى، قازبا جۇمىسىن جۇرگىزەتىن، رەستاۆراتسيا جانە جە¬دەل جوندەۋ ارقىلى ەسكەرتكىشتەر¬دى ساقتاۋ بارىسىن دامىتاتىن ءبىر¬دەن-ءبىر مەكەمە دەسەك، وتىرار ءوڭى¬رى¬نىڭ باي تاريحي ەسكەرتكىشتەرىنىڭ بولاشاعىن باعامداي بىلگەن اۋىل ۇستازدارى اسانتاي ءالىموۆ، اۋەل¬حان ەسجانوۆ، اداسحان التاەۆ، ەركەباي بۇرلىباەۆ ولكەمىزدىڭ تاريحي مۇرالارى تۋرالى ما¬قالالار جازىپ، ءجا¬دىگەرلەر جي¬ناستىرىپ، مەكتەپ جانى¬نان ولكەتانۋ مۋزەيلەرىن ۇيىم¬داستىردى. وتىرار اۋدا¬نىنداعى (قىزىلقۇم اۋدانى) العاشقى مۋزەي 1962 جىلى بالتاكول مەكتەبىندەگى ۇستاز ا.التاەۆتىڭ ۇيىمداستى¬رۋى¬مەن اشىلدى. اعالارىمىز ەلگە ەلەۋسىز بولىپ قالعان ءار¬بىر ەسكەرتكىشتەر ماڭىنان تا¬بىلعان، حالىق قولىندا ءجۇر¬گەن ارحەولوگيالىق، ەتنوگرا¬فيا¬لىق جادىگەرلەردى جيناس¬تىرىپ، ساقتاپ، قازاق حالقى¬نىڭ وتكەن تاريحىن ەلگە تا¬نى¬تىپ، جاس ۇرپاقتى ەلىن-جە¬رىن، وتانىن سۇيۋگە، ۇلتتىق تاري¬حىن بىلۋگە، حالقىنىڭ شىن سۇيگەن ازاماتى بولىپ قالىپتاسۋىنا ءسۇ¬بەلى ۇلەس قوستى.
وتىرار مەملەكەتتىك ارحەو¬لو¬گيالىق قورىق مۋزەيىنىڭ نەگىزى وسىنداي باستامالار ارقىلى 1967 جىلى اسانتاي ءالىموۆ اشقان مەكتەپ مۇراجايىنان باستاۋ الدى. 1973-1975 جىلدار ارالىعىندا وبلىستىق ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ في¬ليالى رەتىندە قورىندا 600 ءجادى¬گەرى بار اۋداندىق ولكەتانۋ مۋ¬زەيى، 1976 جىلى اۋداندىق مەملە¬كەتتىك ولكەتانۋ مۋزەيى، 1979 جىل¬دىڭ 11 مامىرىنان باستاپ عى¬لىمي زەرتتەۋ، مادەني اعارتۋ جانە قازاقستاندا تۇڭعىش رەت ارحەو¬لو¬گيالىق تاريحي ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ مەكەمەسى بولدى. قازىرگى مۋزەي عيماراتىنىڭ ىرگەتاسى 1979 جىلدىڭ 9 قازانىندا قالانىپ، 1982 جىلدىڭ باسىندا تولىق پايدالانۋعا بەرىلدى. مۋزەيدىڭ ىشكى كورمە زالىن جاساقتاۋدى “قاز¬مۋزەيرەستاۆراتسيا” مامان¬دارى جۇرگىزدى. سول جىلدان بەرى اۋدان كولەمىندەگى ەسكەرتكىشتەردى قورعايتىن قورىق-مۋزەيى بولىپ تابىلادى.
وتىرار مەملەكەتتىك ارحەولو¬گيا¬لىق قورىق-مۋزەيىنىڭ العاشقى ديرەكتورى اۋەلحان ەسجانوۆ بولسا، ودان كەيىن ءتو¬رەگەلدى سىزدىقوۆ، ودان كەيىن مۇح¬تار قوجا تاعا¬يىندالدى، ال 2004 جىل¬دىڭ تامىز ايىنان باس¬تاپ نۇرتازا الدا¬بەر¬گەنوۆ باسقارادى.
1980 جىلى شىمكەنت وب¬لىستىق كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ №66 قارارىمەن مۋزەي قاراما¬عىندا وتىرار اۋدانى بويىنشا 29 ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىش جانە ولاردىڭ 500 گا قورعاۋ ايماعى جانە تۇركىستان اۋدانى بويىنشا 30-دان استام ارحەولوگيالىق، ار¬حيتەكتۋرالىق (ول كەزدە تۇركىستان جەرىندەگى ەسكەرتكىشتەردىڭ ساق¬تا¬لۋىنا وتىرار مۋزەيى جاۋاپ بە¬رەتىن) ەسكەرتكىشتەر بەكىتىلىپ بە¬رىلدى.
ال 1982 جىلى قازسسر مي¬نيستر¬لەر كەڭەسىنىڭ №38 شەشىمى¬مەن وتىرار، وقسىز ارحەولوگيا¬لىق ەسكەرتكىشى، ارىستانباب كەسە¬نەسى رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى ەسكەرتكىش بولىپ بەكىتىلسە، 1993 جىلدىڭ 29 قاراشاسىندا وتىرار اۋدانى اكىمىنىڭ №325 شەشىمىمەن وتىرار ءوڭىرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە جاڭا جەردى تۇراقتى پايدالانۋعا قۇقىق بەرەتىن مەملەكەتتىك اكت الى¬نىپ، ەسكەرتكىشتەردىڭ قورىق¬تىق كارتاسى سىزىلدى. اۋدانداعى بارلىق بۇرىننان بەلگىلى بولىپ كەلگەن ەسكەرتكىشتەرمەن قاتار، ءبىر¬نەشە جاڭا ەسكەرتكىشتەر دە تىزىمگە الىنىپ، ولاردىڭ جەردى تۇراقتى پايدالاناتىن ايماعى جانە قورعاۋ ايماقتارىنىڭ كارتاسى جاسالدى. مەملەكەتتىك اكتىدە بارلىعى 110 تاريحي ەسكەرتكىش كورسەتىلىپ، ونىڭ 63-نە مەملەكەتتىك اكت الىندى. ولار¬¬دىڭ قورعاۋ ايماعى 11546,78 گا بولىپ ۇلعايدى. قازىرگى كەزدە وتى¬رار وڭىرىندە جاڭا ەسكەرت¬كىش¬تەردىڭ تابىلۋىنا قاراي قايتا قۇجاتتار جاساۋ ءىسى قولعا الىنۋدا.
وتىرار مەملەكەتتىك ارحەو¬لو¬گيالىق قورىق-مۋزەي قىزمەتىنىڭ ماق¬ساتى تاريحي جانە مادەني ماڭى¬زى بار ارحەولوگيالىق جانە ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرىن ساقتاۋ بولسا، وندا تاريحي مۇرالاردى جي¬ناقتاۋ، ساقتاۋ، عىلىمي زەرت¬تەۋ، ەس¬كەرت¬كىشتەردى قور¬عاۋ، اعارتۋشىلىق-ەكس¬كۋرسيالىق كوپشى¬لىك جۇمىستارىن ءجۇر¬گى¬زەتىن بەس عىلىمي ءبولىم جۇمىس جاسايدى.
سونىمەن قاتار عى¬لىمي كىتاپحانا قو¬رىندا 3000-عا تارتا اسا سيرەك كەزدەسەتىن كىتاپتار بار. مۋزەي قو¬رىندا مۋزەي سالا¬سىنا قاتىستى وتكەن تاريحىمىز بەن رۋحاني ءما¬دەنيەتىمىزدى، تۇر¬مىس-سالتىمىزدى حا¬لىققا كور¬نەكتى تۇردە جەتكىزەتىن 22 مىڭنان استام جادىگەرلەر ساق¬تاۋلى. سونداي-اق مۋ¬زەي قورىن جىلىنا ەل ىشىنەن جانە قازبا جۇ¬مىسى كەزىندە تابىلعان 300-دەن استام جادىگەر تولىقتىرادى.
2008 جىلعى ەسەپ بوي¬ىن¬شا، ارحەولوگيالىق كورمە زا¬لىندا 356, ەتنوگرافيا كورمە زا¬لىندا 465, ءال-فارابي زالىندا 78, ارىستانباب كەسەنەسىندە 18, وتىرار ءتو¬بەدە 1, مۋزەي اۋلاسىندا 5, مۋزەي¬دىڭ عىلى¬مي كىتاپحاناسىندا 56, ادە¬بيەت جانە ونەر ءبولىمىنىڭ ەكسپو¬زيتسيا زالىندا 700 جادىگەر قوي¬ىلعان. جالپى سانى 1679 دانا كور¬نەكىلەر مەن كى¬تاپتار كوپشىلىكتىڭ كورىپ تانىسۋىنا جانە تاريحي ءما¬لىمەتتەر الۋ ءۇشىن قويىل¬عان. كورمە زالدارىنا قويىلاتىن جادىگەرلەر ۋاقىتىنا قاراي وزگەر¬تىلىپ وتى¬رى¬لادى. مۋزەي قورىنداعى جادىگەرلەر سانى 22281 دانا. نەگىزگى قورداعىلار 19861, كومەكشى قوردا¬عىلار 2460 دانا.
ارحەولوگيا ءبولىمىنىڭ جادىگەر¬لەرى ءى-ءحVىىى عاسىرلار ارالىعىن قامتيدى. اتاپ ايتقاندا، كۇيدىرىلگەن ساز بالشىقتان، قۇرىلىس كىرپىش¬تەرىنەن باستاپ، نازىك فارفور، شى¬نى، ىدىس اياق، سۇيەك، التىن، كۇمىس، مىس تەڭگەلەر، تەمىر بۇيىمدار جانە ت.ب. جادىگەرلەر توپتاستىرىلعان. ونىڭ ىشىندە كوكماردان بەيىتىنەن تابىلعان ءىىى-V عاسىردىڭ تەمىر بۇي¬ىمدارى، ءVى-ءحىىى عاسىردىڭ ماقتا، بيداي كۇيىندىلەرى، ءVىىى-ءىح عاسىر¬داعى ىشكى قابىرعالاردى ساندەيتىن ويۋلى اعاشتاردىڭ ورتەنگەن قالدىق¬تارى، ءحىV-حV عاسىرلارعا ءتان وتى¬رارداعى ورتالىق مەشىتتىڭ التىن جالاتىلعان ساندىك كىرپىشتەرى، ارلەۋ تاقتالارى جانە حV-ءحVى عاسىردىڭ سىرلى ىدىستارى بار.
ەتنوگرافيا بولىمىندە ءحىح-حح عاسىرداعى وسى وڭىردەگى ەل ىشىنەن جينالعان قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس¬سالتى، زەرگەرلىك ونەرى، مۋزىكاسى، مال شارۋاشىلىعى، ديحانگەرشىلىك، ساياتشىلىق، اڭشىلىق، بالىق اۋلاۋ، سونىمەن قاتار رۋحاني مادەنيە¬تى¬مىزگە بايلانىستى ماڭىزدى ءجادى¬گەرلەر قويىلعان سۇيەكپەن ورنەك¬تەلگەن كەبەجەلەر، التىن جالاتىلعان كۇمىس كەمەر بەلدىك، زەرگەرلىك بۇي¬ىم¬دار ەكسپو¬زيتسياسىنىڭ ءسانىن كەل¬تىرىپ تۇر.
سونىمەن قاتار، ارىستانباب كەسەنەسى مەن ونداعى كورمە زالىندا ارىستانباب اۋليە ءومىر سۇرگەن ءدا¬ۋىرگە ءتان زاتتار: كەراميكالىق سىر¬لى ىدىستار، سىرتىنا ىزگى ءتى¬لەكتەر جازىلعان كۇمىس كەسە، قولا كەلى جانە ت.ب. جادىگەرلەردى كورۋگە بولادى.
كەسەنەدەن شىعىسقا قاراي شا¬ما¬مەن ەكى شاقىرىمداي قاشىق¬تىق¬تا كەزىندە شىعىسقا اتى ءماشھۇر بولعان جىبەك جولى بويىنداعى ءىرى قالا سانالاتىن كونە وتىرار قالا¬سىنىڭ ءۇيىندىسى، قازىرگى كولەمى 20 گەكتار جەردى الىپ جاتقان وتىرار¬توبە. كونە قالا ورنىندا ارحەولو¬گيا¬لىق قازبا جۇمىستارى ناتيجە¬سىندە جاسالعان اشىق اسپان استىن¬داعى مۋزەيدىڭ ءحىV- ءحVى عاسىرلار¬داعى جۇما مەشىتى، قۇدىق، تۇرعىن جايلار، سارايلار، قالا قورعانى، شى¬عىس مونشاسى سياقتى قالا ءما¬دەنيەتى مەن تۇرمىسىنان سىر شەر¬تەتىن جادىگەرلەرمەن تانىس بولا الاسىزدار.
ادەبيەت جانە ونەر بولىمىندە سىر بويى مەن قا¬راتاۋ اتىرا¬بىنداعى عالىمداردىڭ، اقىن-جازۋ¬شىلاردىڭ، ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ (مايلىقوجا سۇل¬تانقوجاۇلى، ايتباي بەلگىبايۇلى، ءسادۋا¬قاس جا¬قاش¬ۇلى، قۇ¬لىنشاق كە¬مەلۇلى، مىرزابەك بايجان¬ۇلى، ەرگوبەك قۇتتى¬بايۇلى، ەلەۋ¬سىز باي¬ىربەكۇلى، بالتاباي تەبەيۇلى، اسەلحان قالىبە¬كو¬ۆا، تاۋشەن ءابۋوۆا، وزبەكالى ءجانى¬بەكوۆ، كەمەل اقىشەۆ جانە ت.ب. تۇتىنعان بۇيىم¬دارىن، كىتاپتارىن، قولجازبالارىن، زەرگەرلىك بۇيىم¬دارىن كورۋگە بولادى.
قورىق-مۋزەي قىزمەتكەرلەرى، مۋزەي قۇرىلعان العاشقى جىلداردان بەرى الماتى قالاسىنداعى ءا.مار¬عۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينس¬تيتۋتىمەن بىرلەسە وتىرار ءوڭىرىنىڭ ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرىن زەرت¬تەۋ جۇمىستارىنا تۇراقتى قاتىسۋدا. 1989 جىلى مۋزەي مىڭشۇڭقىر شەبەرحاناسىنا دەربەس قازبا جۇ¬مىسىن جۇرگىزدى، بۇل جۇمىس قوڭىر¬توبە شىنى وندىرىسىندە، كوكماردان شەبەرحاناسىندا، وتىرار شاحريس¬تانىنداعى ءحىV-حV ع.ع. سارايىندا جالعاسىن تاپتى.
مۋزەي قىزمەتكەرلەرى وتىرار ءوڭىرىنىڭ بۇرىن-سوڭدى بەلگىسىز بوپ كەلگەن تاريحي-مادەني مۇرالارىن تاۋىپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن 2002-2003 جىلى العاش رەت قوعامدىق نە¬گىزدە، 2004 جىلدىڭ كۇزىنەن ارنايى ارحەولوگيالىق بارلاۋ ەكسپەديتسياسى نەگىزىندە جالعاستىرىپ كەلەدى. ار¬حەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە الپىستان استام جاڭا ەسكەرتكىشتەردى انىقتاپ، جوبا-سىز¬باسىن سىزىپ، سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، عىلى¬مي قۇجاتىن جاسادى. بۇرىنعى ەڭ¬بەكتەردە تورتكۇل تيپتەس قورعان قا¬مالدار، كوپ قۇدىقتى كارىز سۋلاندىرۋ جۇيەلەرى، تاس بەتىنە ويىپ جازعان جازۋ مەن تاڭبا بەلگىلەر، العاشقى ادامدار تۇراعى بولعان ۇڭگىرلەر، تاستان ۇيىلگەن وبالار، تاستاردى ءتورت بۇرىشتى ەتىپ قالاعان زيراتتار، تاسقا ويىپ جاساعان توعىز قۇمالاق تاقتاسى، ەجەلگى جانۋار¬لاردىڭ تاسقا اينالعان سۇيەكتەرى سياقتى ەسكەرتكىشتەر جايلى ماعلۇ¬ماتتار جوق بولاتىن. جاڭا ەسكەرت¬كىشتەردىڭ اشىلۋى ولكە تاريحىنا تىڭ جاڭالىقتار قوسىپ، جاڭا پىكىرلەر قالىپتاسۋدا. ەندى وتىرار ءوڭىرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىن جاڭا باعىتتا قايتا تالداپ، زەردەلەۋ جانە ولاردى بۇلىنۋدەن ساقتاۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. 2001-2004 جىلدارى وتىرارتوبە جانە قوڭىرتوبە، قۇي¬رىقتوبەدە جۇرگىزىلگەن يۋنەسكو جۇمىستارىنا مۋزەي قىزمەتكەرلەرى بەلسەنە ارالاستى.
ۇلى جىبەك جولىنىڭ كۇرە تا¬مىرىندا ورنالاسقان وتىرار ءول¬كە¬سىنىڭ تاريحي-مادەني مۇرالارى قا¬زاقستاننىڭ ورتاعاسىرلىق تا¬ري¬حىن تانىپ-بىلۋدە ماڭىزى زور.
2005 جىلدان بەرى وتىرار قالاسىنىڭ ورنىندا ارشىلعان تاريحي ورىنداردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى قولعا الىنىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ءحىV-حV ع.ع. مونشاسى مەن قولونەرشىلەر شە¬بەرحا¬ناسى ورامىنىڭ ۇستەرى جا¬بىلىپ، قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇ¬مىستارى جۇرگىزىلدى. جۇمىستاردى “قازرەستوۆراتسيا” مەكەمەسىنىڭ تۇركىستان بولىمشەسىنىڭ مامان¬دا¬رى مۋزەي قىزمەتكەرلەرىمەن ءبىر¬لەسىپ اتقاردى.
مۋزەي قىزمەتكەرلەرى سونىمەن قاتار ءوز سالا¬لارى بويىنشا 2005-2008 جىل¬دارى كوپ¬تەگەن جاقسى ءىس¬تەرگە قول جەت¬¬كىزدى. وتى¬رار ءوڭى¬رىنىڭ كونە تا¬ريحىن، ەتنو¬گرا¬¬فيا¬سىن نا¬سي¬حات¬تاۋدا، ەس¬كەرت¬كىشتەردى قور¬عاۋدا، مۋ¬زەي¬دەگى ءجادى¬گەر¬لەر¬دى ەلگە تا¬نى¬تۋدا ءتۇرلى گازەت-جۋرنال بەتتەرىندە 20-دان استام عى¬لىمي-تانىم¬دىق، 14 عى¬لىمي زەرت¬تەۋ ماقالا¬لا¬رى، 10-نان اس¬تام عىلىمي كى¬تاپ، البوم، جيناق، ەنتسي¬كلو¬پەديالىق كى¬¬تاپتاردى، 20-دان استام عى¬لىمي ەسەپ¬تەردى، 200-دەن استام عىلىمي، عىلىمي-تا¬نىمدىق ما¬قا¬لالاردى باس¬پا بەتىنە شى¬عار¬دى. بۇلاردىڭ بەلسەندى اۆتورلارى ا.جۇما¬شوۆ، ن.ال¬دابەرگەنوۆ، س.اح¬مەت، س.اقىل¬بەك، ا.جۇماشوۆا، ە.ەسجان¬دار. مۋزەي قىزمەت¬كەرلەرى رەس¬پۋبليكا كولەمىندە وتەتىن عىلىمي كونفەرەن¬تسيا¬لار مەن سەمينارلارعا جانە ءا.مارعۇلان اتىنداعى ارحەو¬لوگيا ينستيتۋتى ۇيىمداس¬تى¬راتىن جىل سايىنعى حالىق¬ارالىق “مارعۇلان وقۋلا¬رىنا” قاتىسىپ كەلەدى.
قازىرگى كەزدە مۋزەيدە جۇ¬ما¬شوۆا اقليما كانديداتتىق ديس¬سەرتاتسيا قورعاسا، مۋزەي قىزمەت¬كەرلەرى س.احمەت، س.اقىل¬بەك، ە.ەس¬جاندار ىزدەنۋشى رەتىندە عى¬لى¬مي جۇمىستارىن جالعاس¬تىرىپ وتىر. مۋزەي قىز¬مەت¬كەرلەرى س.اقىل¬بەك رەسەي اس¬تاناسى ءماس¬كەۋ، س.پارمەن¬قۇل سانكت-پەتەر¬بۋرگ قالا¬لا¬رىندا ءبى¬لىم الماسۋ عىلى¬مي-پراك¬تيكالىق اپتالىقتا وقىپ كەلدى. 2005 جىلى مۋز¬ەي ۇجى¬مى د. گايدينمەن ءبىر¬¬لەسە وتى¬رار قورىق-مۋ¬¬¬زەيى جانە وتىرار قالا¬شى¬عى مەن ونىڭ اي¬نا¬لاسىن¬داعى ەس¬كەرت¬كىشتەر ءجو¬نىندە مۋل¬تيمەديالىق پرەزەن¬تاتسيا جاسادى.
وتىرار اۋدانىنىڭ كونە تا¬ريحى مەن قازىرگى كەزەڭىن قامتىعان “وتىرار ەنتسيكلو¬پەدياسى” كىتا¬بىنا مۋزەي ۇجىمى 100-دەن استام ما¬قالا مەن ارحەولوگيالىق كارتا سىزباسى، ەسكەرتكىشتەر ءتىزىمى، 30-دان استام جادىگەرلەر سۋرەتىن بەردى.
مۋزەي ديرەكتورى ن.الدابەر¬گەنوۆ اكادەميك ك.بايپاقوۆپەن بىرلەسە جازعان “وتىرار القابى” اتتى ءتۇرلى-ءتۇستى كىتاپ البومى جانە پروفەسسور ۋ. شالەكەنوۆ¬پەن بىرلەسە جازعان “اقتوبە” كىتاپ البومى تۇركيانىڭ انكارا قالا¬سىنداعى باسپادان شىعارىلدى.
مۋزەيدىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ا.جۇماشەۆ پەن سەناتور ق.اي¬تاحانوۆ بىرلەسە جازعان “تاۋشەن”، سونداي-اق “وتىرار جادىگەرى”، اعا عىلىمي قىزمەتكەر ە.ەسجان مەن س.اح¬مەتتىڭ “وتىرار ەسكەرتكىش¬تەرى” اتتى كىتاپتارى جانە ك.باي¬پاقوۆ، د.ۆوياكين، س. اقىلبەك¬تەر¬دىڭ “كوكماردان” البوم كىتابى وقىر¬ماندار قولىنا ءتيدى. سونى¬مەن قاتار وتىرار اۋدانىنىڭ تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر جي¬ناعى جارىققا شىقسا، مۋزەيدىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ە.شوقاي، اعا عىلىمي قىزمەتكەر س.الدابەر¬گەنوۆ، ن.امزە “وتىرار مەملە¬كەتتىك ارحەولوگيالىق قورىق-مۋزەيى” جانە “ەسكەرتكىشتەر” كالەندارىن، ن.الدابەرگەنوۆ، س.احمەت، ە.ەسجان “وتىراردىڭ التىن قازىناسى” اتتى بۋكلەتتەر مەن پلاكات كارتالاردى كوپ¬شىلىككە ۇسىندى.
ەل ىشىندەگى حالىق-مۇراسىن جيناستىرىپ، ساقتاۋ مەن ناسيحات¬تاۋدا دا ءبىرشاما جاقسى ىستەر اتقارىلدى. سوڭعى ەكى جىل ىشىندە حالىق قولىنان 100-دەن استام، قازبا جۇمىستارىنىڭ بارىسىندا 500-دە جۋىق جادىگەرلەر مۋزەي قورىنا جيناقتالدى.
مۋزەيدىڭ ماقساتى – وسىنداي تاريحي مۇرالارىمىزدى ساقتاۋ، جيناقتاۋ، زەرتتەۋ، ولاردىڭ ءجادى¬گەرلەرىن حالىققا كورسەتىپ كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ.

س.احمەت، وتىرار مەملەكەتتىك ارحەولوگيالىق قورىق-مۋزەيى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى،
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى 2 شىلدە 2009 جىل