الگi بiزدiڭ بالا اسكەردەن كەلگەننەن كەيiن "شوپىرلىقتى يگەرiپ كەلدiم، بiر تراكتور الايىق" دەدi. سول كۇنi ۇيگە قىزىم مەن كۇيەۋبالام كەلگەن. ەكەۋi دە مۇعالiم عوي، "الساڭدار،الىڭدار" دەپ قوشتاي كەتتi. "مىنا ەكi وگiز تۇرعاندا، تراكتور نەگە كەرەك؟" دەپ ەدiم، بالەگە قالدىم. قىزىم دەرەۋ كۇنتiزبەنi اشتى دا: "اكەتاي-اۋ، قاي عاسىردا تۇرمىز؟ 1955 جىل. XX عاسىر" دەپ اقىلگويسiدi. كۇيەۋ¬بالام ناسيحات ايتا جونەلدi. وگiزبەن جەر جىرتۋ ەسكiشiلدiك ەكەن. وگiز جۇمىس iستەمەسە دە تاماق جەيدi ەكەن. ال تراكتور بوس تۇرعان كەزiندە ەشتەڭەنi كەرەك قىلمايدى ەكەن. ەكi كەسە بەنزين قۇيساڭ دىرىلداپ جۇرە بەرەدi ەكەن...

بالام ەسەبiن شىعارۋعا كiرiستi: "ەگەر تراكتور الساق، مەنiڭ بiر ءوزiم جەردi ءاپ-ساتتە جىرتىپ تاستايمىن. سودان سوڭ باس¬قالاردىڭ جەرiن جىرتىپ اقشا تابامىن. وسىلايشا بiر جىلدىڭ iشiندە تراكتورعا بەرگەن اقشانى شىعارىپ الامىز". بالام توقتاسا، قىزىم سويلەيدi, قىزىم توقتاسا كۇيەۋبالام سويلەيدi. ميىم اعىپ سۋ بولعانداي. ولارعا كەمپiرiم قوسىلدى: "انا مۇسالار الىپتى، تۇگەن الىپتى، بالەن الىپتى تراكتوردى. بiزدiڭ تراكتور الا المايتىنداي قاي جەرiمiز كەم؟" سودان بiزدiڭ ۇيدە كۇندiز دە، تۇندە دە تراكتوردىڭ جارناماسى قىزدى دا كەتتi. اۋىلداعى ءالي مۇعالiمنەن سۇرادىم. ول: "تراكتوردا 80 ايعىردىڭ كۇشi بار" دەگەن سوڭ ويلانا باستادىم.

الگi بiزدiڭ بالا اسكەردەن كەلگەننەن كەيiن "شوپىرلىقتى يگەرiپ كەلدiم، بiر تراكتور الايىق" دەدi. سول كۇنi ۇيگە قىزىم مەن كۇيەۋبالام كەلگەن. ەكەۋi دە مۇعالiم عوي، "الساڭدار،الىڭدار" دەپ قوشتاي كەتتi. "مىنا ەكi وگiز تۇرعاندا، تراكتور نەگە كەرەك؟" دەپ ەدiم، بالەگە قالدىم. قىزىم دەرەۋ كۇنتiزبەنi اشتى دا: "اكەتاي-اۋ، قاي عاسىردا تۇرمىز؟ 1955 جىل. XX عاسىر" دەپ اقىلگويسiدi. كۇيەۋ¬بالام ناسيحات ايتا جونەلدi. وگiزبەن جەر جىرتۋ ەسكiشiلدiك ەكەن. وگiز جۇمىس iستەمەسە دە تاماق جەيدi ەكەن. ال تراكتور بوس تۇرعان كەزiندە ەشتەڭەنi كەرەك قىلمايدى ەكەن. ەكi كەسە بەنزين قۇيساڭ دىرىلداپ جۇرە بەرەدi ەكەن...

بالام ەسەبiن شىعارۋعا كiرiستi: "ەگەر تراكتور الساق، مەنiڭ بiر ءوزiم جەردi ءاپ-ساتتە جىرتىپ تاستايمىن. سودان سوڭ باس¬قالاردىڭ جەرiن جىرتىپ اقشا تابامىن. وسىلايشا بiر جىلدىڭ iشiندە تراكتورعا بەرگەن اقشانى شىعارىپ الامىز". بالام توقتاسا، قىزىم سويلەيدi, قىزىم توقتاسا كۇيەۋبالام سويلەيدi. ميىم اعىپ سۋ بولعانداي. ولارعا كەمپiرiم قوسىلدى: "انا مۇسالار الىپتى، تۇگەن الىپتى، بالەن الىپتى تراكتوردى. بiزدiڭ تراكتور الا المايتىنداي قاي جەرiمiز كەم؟" سودان بiزدiڭ ۇيدە كۇندiز دە، تۇندە دە تراكتوردىڭ جارناماسى قىزدى دا كەتتi. اۋىلداعى ءالي مۇعالiمنەن سۇرادىم. ول: "تراكتوردا 80 ايعىردىڭ كۇشi بار" دەگەن سوڭ ويلانا باستادىم.

ءبارiمiز شۇبىرىپ ارتىنىپ-تارتىنىپ قالاعا، تراكتور الماققا دۇكەنگە كەلدiك. تراكتور 4 مىڭ ليرا تۇرادى ەكەن. ساۋدالاسىپ ەك، تۇسiرمەدi. "تايشى اتاعىم بولماسا دا، قويشى اتاعىم بار" دەگەندەي، حاميت بەي دەگەن اتاعىم بار ەمەس پە، قايتەيiن، ەلگە ماسقارا بولمايىق دەپ ەكi وگiزدi بازارعا شىعاردىم. وزەگiمنiڭ ورتەنگەنi-اي. وگiزدەرiم مەنi قيمايدى، مەن وگiزدەرiمدi قيمايمىن. 3 مىڭ ليراعا ەكi وگiزدi ساتتىم. وگiزدەن تۇسكەن 3 مىڭ ليراعا بانكiدەن العان نەسيەنi قوسىپ 4 مىڭعا تولتىردىق تا، تراكتور ساتىپ الدىق. تراكتورىمىز بiزگە تاۋداي بولىپ ايباتتانىپ قاراپ تۇر ەكەن. ەكi كەسە بەنزين دەگەندەرi قايدا؟ ونىڭ جانىندا ماي مەن مازۋت دەگەن پالەسi تاعى بار ەكەن پاتشاعاردىڭ.

بالامنىڭ ەكi ەزۋi ەكi قۇلاعىنا جەتكەن. ءماز. ءاي، قويشى، مەنەن باسقاسىنىڭ ءبارi ءماز. سودان تيەلiپ تراكتورعا مiنiپ الدىق. تراكتور ءدۇر ەتە قالدى. اۋىلعا تارتىپ كەتتiك. "تiل-كوزدەن ساقتاسىن" دەپ تراكتورىمىزدىڭ توبەسiنە سارىمساق پەن ەسكi بiر اياق كيiمدi ۇزىن جiپپەن سالبىراتىپ iلiپ قويدىق. كوزمونشاق تاعىپ، قىزىل شۇبەرەك بايلادىق. كەشكە تامان اۋىلعا جەتتiك. تراكتورىمىزدى كورسەتiپ ماقتانايىق دەپ اۋىلدى ءتورت اينالىپ شىقتىق. بiزدiڭ تراكتوردى كورگەندەردiڭ قانى قىزىپ، بiرi قارىز الىپ، بiرi جەرiن ساتىپ تراكتور الماققا قالاعا جۇگiردi. اۋىلداعىلاردىڭ ءبارi بiر-بiر تراكتور ساتىپ الدى. كەش بولسا بولدى، راحات، اۋىلدى كوك شاڭعا كومiپ جارىسقا شىعادى دارىلداپ. بiزدiڭ بالانىڭ شوپىرلىعىندا مiن جوق قوي. جارىسقاندا وزىپ شىعادى.

وي، نەسiن ايتاسىڭ، العاشىندا بۇل تراكتورلار عاجاپ بولدى عوي. سەنبi كۇندەرi تيەلiپ مiنiپ الىپ، اۋدان ورتالىعىنا كينو كورۋگە بارامىز. كلۋبتىڭ الدىندا قازداي تiزiلiپ تۇرادى جارىقتىقتار. كينو بiتكەن سوڭ، اۋىلعا قايتار جولدا "تراكتور جارىس" باستالادى. بiرiن-بiرi قاعىپ-سوعىپ، قۇيىنداتا جونەلەدi. بiزدiڭ جارىمەستە ەس جوق. تراكتورعا مiنسە، دەلەبەسi قوزىپ، ارقالانىپ كەتەدi. بiزدiڭ بالا عانا ەمەس، اۋىلدىڭ بۇكiل بالاسى سونداي. تاۋ ما، تاس پا، جىرا ما، پىسقىرىپ تا قارامايدى. قۇيىنداتا جونەلەدi. قۇيىنداتىپ كەلە جاتقاندا، بiرەۋ كەلiپ بiزدiڭ تراكتوردىڭ بۇيiرiنەن سوقتى. تراكتورىمىز ادام اياعانداي ىشقىنىپ گۇر-گۇر ەتتi دە توقتاپ قالدى. جۇرگiزە المادىق. ولگەن وگiزدەي جولعا تاستاپ، اۋىلعا سالپاقتاپ جاياۋ قايتتىق. ەرتەڭiنە اربا جالداپ، ادام جيناپ، اۋىلعا ازەر يتەرiپ الىپ كەلدiك. سودان قالانى شارلاپ، تاباننان توزىپ، سىنعان بiر بولشەگiن iزدەدiك. بۇل ماڭايدا جوق ەكەن. العان جەرiمiزگە باردىق. "اقشاسى قانشا بولسا دا بەرەيiك تاۋىپ بەر" دەپ جالىندىق. "جوق" دەدi. تاۋداي تراكتوردىڭ كۇنi بارماقتاي تەمiرگە قاراپ قالدى دەگەن نە سۇمدىق؟! بالام: "ستامبۋلدان iزدەپ كەلەيiن" دەپ جولعا شىقتى.

- ويباي، جەر جىرتاتىن مەزگiل تاياۋ، تەز تاۋىپ كەل! - دەپ قالا بەردiك.

اپتا ءوتتi, اي ءوتتi. بالا جوق. جەر جىرتاتىن مەزگiل ءوتiپ كەتتi. وگiز ساتىپ الاتىن كوك تيىن جوق. بiرەۋدiڭ وگiزiن جالعا الىپ جەر جىرتتىق. بiر كۇنi بالادان حات كەلدi. "اكە! بولشەكتi تاپتىم. بiراق اقشام تاۋسىلدى. تەزدەتiپ 1000 ليرا سالىپ جiبەر" دەپتi. بانكiگە نەسيەگە جۇگiردiم. جiبەردiم اقشانى. بالام كەلدi. قولىنداعى تيىنداي تەمiر مىڭ ليرا تۇرادى ەكەن. جۇگiرiپ ءجۇرiپ جوندەۋشi تاۋىپ تەمiردi سالعىزدىق. جەرiمنiڭ جارتىسىن ساتىپ، بانكiدەگi نەسيەنiڭ ۇستەمەسiن تولەدiم. كوزiمنەن iرiڭ اقتى. جاز كەلدi. "Iسكە ءسات!" دەپ جەر جىرتۋعا كەلدiك.

قۇيىنداتىپ جەتكەنiمiز سول ەدi, باتشاعار "دىر" ەتiپ ءوشتi دە قالدى. بۇل اۋىلدا تراكتوردىڭ تiلiن تۇسiنەتiن ادام دا جوق. العان جەرiمiزگە تاعى بارىپ، جوندەۋشi تاۋىپ، الاقانىمىزعا سالىپ جالىنىپ-جالپايىپ اۋىلعا الىپ كەلدiك. "تiسi سىنىپتى" دەدi. "ە، وندا بەرiڭدەر، اقشاسى قانشا بولسا دا ساتىپ الايىق" دەدiك. "جوق" دەدi. كۇيەسiڭ بە، كۇيمەيسiڭ بە؟ "باسقا تراكتور ساتىپ الىپ، تiسiن وسىعان قوندىرساڭدار جۇرەدi" دەيدi. ءاي، بۇل يتتiڭ تiسi سىناتىن بولسا، ول تiس بۇل مەملەكەتتە تابىلمايتىن بولسا، بiز سياقتى بايعۇستاردى نەگە الدايدى ەكەن؟

ادانادا بiرەۋ وسىنداي بولشەك ساتادى دەپ ەستiدiم. ء"اي، جۇتتىڭ بالاسى! بارىپ قايت!" دەدiم. تiلi سالاقتاپ بالام كەلدi. 500 ليرا كەرەك دەيدi. ەلگە ماسقارا بولمايىق دەپ، بارىمىزدى جيىپ تاعى وڭداتتىق. بiر كۇنi دەمالىسقا قىزىم مەن كۇيەۋبالام كەلدi. بiزدiڭ كەمپiردiڭ تاعى ەلiرمەسi ۇستادى. "قىرعىن اقشاعا العان تراكتوردىڭ قىزىعىن كورمەيمiز بە، اۋىل اينالىپ قىدىرامىز" دەستi ءبارi. تراكتورعا تيەلiپ مiنiپ الىپ، جۇرە بەرگەنiمiزدە بiردەڭە "تىرس" ەتتi دە، تراكتور توقتاپ قالدى. يتەرەمiز، قوزعالمايدى. قايران، وگiزدەرiم، ساعىندىردىڭ-اۋ...

اي ءوتتi. ۇستەمە نەسيەمiز ءولتiرiپ بارادى. ال بۇل تراكتور تiسi تۇسسە - 500 ليرا، بارماقتاي تەمiرi كەتسە - 1000 ليرا تiلەيدi دە تۇرادى. ونىڭ ۇستiنە بۇلارى ەش تابىلمايدى. انا جەرiن جامادىق، مىنا جەرiن جامادىق. اقىرىندا تراكتور مىنا بۇتىمداعى شالبار سياقتى قىرىق جاماۋ بولدى.

سودان بiر كۇنi اۋىلعا دەپۋتات كەلدi. مۇڭ-زارىمدى تىڭدار دەپ الدىنا باردىم.

- بiزدiڭ بۇل جايىمىز نە بولادى، بارماقتاي تەمiر ءۇشiن پiلدەي تراكتور شوگiپ جاتا ما؟ - دەپ سۇرادىم. دەپۋتات كوپ نارسە ايتتى. فيلوسوفيالىق تۇرعىدان سويلەيدi ەكەن. ءسوزiنiڭ جارتىسىنان كوبiن تۇسiنبەدiم. تۇسiنگەنiم مىناۋ: ەرتە زامانداردا ادامدار تاس داۋiرiندە دە ءومiر سۇرگەن ەكەن. قازiر تەمiر ءداۋiرi ەكەن. مادەنيەت ەلiمiزگە تەمiرمەن كەلەدi ەكەن.

- مادەنيەتتi اكەلiپسiڭدەر، ولارىڭ دۇرىس، بiراق مۇنىڭ بارماقتاي بولشەگi قايدا؟ بiزدiڭ اۋىلعا ءجۇرشi. ءوزiڭ كورەسiڭ، مادەنيەت ءپارشا-ءپارشا بولىپ جاتىر. ءار ءۇيدiڭ اۋلاسىندا تەڭكيiپ جاتىر. مادەنيەتتi اكەلگەننەن كەيiن ونى زاپاس بولشەگiمەن قوسا اكەلمەدiڭدەر مە؟ - دەدiم.

- بiز امەريكاعا تاپسىرىس بەردiك. بiراز سابىر ەتiڭiزدەر. ءالi-اق كوكتەن نوسەر جاۋعانداي قوسالقى بولشەكتەرگە قارىق بولامىز. كۇتۋ كەرەك، - دەدi دەپۋتات.

- بiز كۇتۋiن كۇتەمiز-اۋ. بانكi كۇتپەيدi عوي. بانكiگە ايتساڭشى، بiزدi كۇتسiن - دەدiم. دەپۋتات ۇندەمەدi.

سالىم سۋعا كەتiپ اۋىلعا كەلدiم. كەلدiم دە بالامدى، قىزىمدى، كۇيەۋبالامدى، كەمپiرiمدi دەدەكتەتiپ تراكتوردىڭ جانىنا الىپ باردىم. "يا مىنا ولەكسەنi جوندەيسiڭدەر، يا مەن سەندەردiڭ مويىندارىڭا قىلبۇراۋ سالىپ، تراكتوردى ارقالارىڭا بايلاپ جەر يiسكەتەمiن" دەدiم. ءبارi جابىلىپ تراكتوردى شۇقىلادى. يت اۋرەگە ءتۇستi.

- ءاي، يتتiڭ بالالارى، بىلاي تۇرىڭدار! مەن قازiر سەندەرگە مۇنىڭ قالاي جوندەلەتiنiن كورسەتەيiن، - دەدiم. موتورىنان بiر ۇردىم: ء"ما،ساعان XX عا¬سىر!". ەسiگiنەن بiر سوقتىم: ء"ما، ساعان مادەنيەت!" دوڭگەلەگiنەن بiر تەپتiم: ء"ما، ساعان مادەنيەتتiڭ قوسالقى بولشەگi!" بوقتاپ-بۇرقىلداپ تراكتوردىڭ يت تەرiسiن باسىنا قاپتادىم. بiر كەزدە ەسiمدi جيسام، "بiزدiڭ شال جىنداندى" دەپ كەم¬پiرiم جاۋلىعى جەلمەن جارىسىپ ايدالاعا بەزiپ بارادى ەكەن. بالا-شاعا باجىلداپ قاشىپ ولار ءجۇر بiر جاقتا. مەن دە باسىم اۋعان جاققا جۇرە بەردiم...

ءازيز نەسين، تۇرiك ساتيريگi

تۇرiكشەدەن اۋدارعان مارجان ەرشۋ

«جاس الاش» گازەتى