الەمدە ادام اتاۋلىنى بىردەن جاقىنداستىرعان دا، ورتاق ءتىل تابىستىرعان دا ادەبيەت ەكەنى داۋسىز. ونەردىڭ وسى ءتۇرى ادامزاتتى رۋحاني دامۋعا جەتەلىپ، ىنتىماق پەن بىرلىككە شاقىردى. جاقسى مەن جاماندى، جاۋىزدىق پەن جاناشىرلىقتى اجىراتىپ، اقىلدىلىق پەن ناقۇرىستىقتىڭ اراجىگى قانشالىقتى قاشىقتىعىن قاراپايىم تۇردە عانا تۇسىندىرەتىن، بىراق سودان كەرەمەت ءلاززات الدىراتىن ادەبيەتتىڭ سانالى پەندەگە بەرەرى شەكسىز. الايدا ادەبيەت تۋرالى تۇسىنىك سان الۋان. ورايى كەلسە، ورتاق تا، ىڭعايى كەلمەسە ولاق تا پىكىر ايتۋ - تابيعي زاڭدىلىق. سوندىقتان دا بولار، پىكىر الۋاندىلىعى قازاق ادەبيەتشىلەرىنىڭ اراسىندا دا بار. ارينە، مۇنى تەرەڭ تۇسىنىستىكپەن قابىلداعان ءجون. بۇگىن «ادەبيەت الەمى» ايدارىنا اتسالىسۋشى قالامگەرلەردىڭ ايتار ويلارى دا ادەبيەتتىڭ بۇگىنى مەن كەلەشەگى تۋرالى بولماق.

گەرولد بەلگەر، جازۋشى، اۋدارماشى: مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ سىرى...

الەمدە ادام اتاۋلىنى بىردەن جاقىنداستىرعان دا، ورتاق ءتىل تابىستىرعان دا ادەبيەت ەكەنى داۋسىز. ونەردىڭ وسى ءتۇرى ادامزاتتى رۋحاني دامۋعا جەتەلىپ، ىنتىماق پەن بىرلىككە شاقىردى. جاقسى مەن جاماندى، جاۋىزدىق پەن جاناشىرلىقتى اجىراتىپ، اقىلدىلىق پەن ناقۇرىستىقتىڭ اراجىگى قانشالىقتى قاشىقتىعىن قاراپايىم تۇردە عانا تۇسىندىرەتىن، بىراق سودان كەرەمەت ءلاززات الدىراتىن ادەبيەتتىڭ سانالى پەندەگە بەرەرى شەكسىز. الايدا ادەبيەت تۋرالى تۇسىنىك سان الۋان. ورايى كەلسە، ورتاق تا، ىڭعايى كەلمەسە ولاق تا پىكىر ايتۋ - تابيعي زاڭدىلىق. سوندىقتان دا بولار، پىكىر الۋاندىلىعى قازاق ادەبيەتشىلەرىنىڭ اراسىندا دا بار. ارينە، مۇنى تەرەڭ تۇسىنىستىكپەن قابىلداعان ءجون. بۇگىن «ادەبيەت الەمى» ايدارىنا اتسالىسۋشى قالامگەرلەردىڭ ايتار ويلارى دا ادەبيەتتىڭ بۇگىنى مەن كەلەشەگى تۋرالى بولماق.

گەرولد بەلگەر، جازۋشى، اۋدارماشى: مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ سىرى...

- «مەملەكەتتىك سىيلىق ءادىل بەرىلەدى» دەگەنگە، مەنىڭ ۇلكەن كۇما­نىم بار. ويتكەنى وسى سىيلىقتى جۇرتقا بەرەتىن كوميسسيادا مەن ءبىراز جىل، ياعني ون-ون بەس جىل جۇمىس ىستەدىم. ول جەردە ءوزىمدى دە ەكى رەت ۇسىندىم. سوسىن ول جەردەگى تىرلىكتەن ابدەن تۇڭىلگەننەن كەيىن، ماقالا جازىپ، وندا كوميسسيا دە­گەننىڭ ماڭايىنا قايتىپ جولاماي­تىنىمدى، ءوزىمدى تۇبىندە ەشۋاقىتتا سىيلىققا ۇسىنبايتىنىمدى اشىق ايتتىم. نەگە ءتۇڭىلدىم دەيسىز عوي، بۇل كوميسسيا وتە فورمالدى تۇردە عانا جۇمىس ىستەيدى. العاشقى كەزدە مەنىڭ تاڭعالعانىم، جۇرت ۇس­ى­نىل­عان شىعارمالاردىڭ ءبارىن وقىپ كەلىپ، وتىرىستا ەگجەي-تەگجەيىن شىعارىپ تالداپ، باعالاپ، لايىقتى­سىن كورسەتەدى ەكەن دەسەم، ولاي ەمەس ەكەن.

كوميسسيا جينالادى ەكەن دە، «ال، داۋىس بەرەيىك» دەگەن اڭگىمە­دەن باستايدى ەكەن. العاشىندا مەن جان-جاقتى دايارلانىپ كەلگەن ەدىم، سول كەزدە مارقۇم قادىردىڭ ايت­قانى بار: «اۋ، گەرولد، سەن نەمەنە شىعارمالاردى تالداۋ ءۇشىن كەلدىڭ بە؟ جوق، ولاي بولمايدى. سەن نە دە­سەڭ دە، قالاي تالقىلاساڭ دا قا­لىپتاسقان جۇيەنى وزگەرتە الماي­سىڭ. وسى باعىتپەن جۇرەمىز» دەگەن سوڭ، ويلانىپ قالدىم. را­سىن­دا، سولاي ەكەن. ول جەردە ەش­قانداي تال­قىلاۋ جوق. قازىر دە سولاي. دە­مەك، مەن بۇل مەملەكەتتىك كوميس­سيادان ابدەن ءتۇڭىلدىم. ءادىل قورى­تىندىعا كەلىپ، سىيلىقتى ءادىل بە­رەدى دەگەنگە سەنگىم جوق. بارلىعى كۇنى بۇرىن بەلگىلەنەدى ەكەن دە، سونىڭ ىڭعايىمەن كەتەدى ەكەن. سەن داۋىس بەردىڭ بە، بەرمەدىڭ بە، ماسەلە وندا ەمەس. ماسەلە جوعارى­دا وتىر­عانداردىڭ شەشىمىنە باي­لانىستى. ايتارىم - وسى.

تاناكوز تولقىنقىزى، اقىن: اقىننىڭ قولىندا قۇدىرەت تۇر

- كەيبىر جاس اقىن-جازۋشىلار ۇكىمەت جاعداي جاساماي وتىر، ايتپەگەندە «قا­تىرار» ەدىم دەپ جاتاتىنى بار...كەزىندە سەن دە وسى راۋىشتە اڭگىمە قوزعاپ ەدىڭ.

- جالپى، اقىن ءوزىنىڭ بويىنان «مەم­لەكەتتى» قۋىپ شىعۋى كەرەك. ارينە، ول نا­عىز اقىن بولعىسى كەلسە... جانە بۇل جەر­دە ءبىر نارسەنى اشىپ ايتۋ كەرەك. «مەم­لەكەتتىك» سانادان ەمەس، «مەم­لە­كەتكە» تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋ قاجەت. اقىن­نىڭ قولىندا ءبىر ءساتتى ماڭگىلىككە اي­نالدىرا الاتىن قۇدىرەت بار. سونداي قۇ­دىرەتى بولا تۇرا، ۋاقىتشا ءومىر سۇرەتىن ۇكىمەتكە تاۋەلدى بولۋدان اسقان قورلىق بار ما؟ مەن دە كەزىندە «ۇكىمەت بىزگە تەگىن ءۇي بەرۋى ءتيىس» دەپ اشىق حات جازعانداردىڭ ءبىرىمىن. بىراق مەن «قازاق ادەبيەتى» گازە­تىنە بەرگەن سۇحباتىمدا: «ۇكىمەت مەنىڭ اقىن بولعاندىعىم ءۇشىن ەمەس، مەنىڭ قازاق بولعاندىعىم ءۇشىن، وسى جەردىڭ يەسى مەن بولعانىم ءۇشىن عانا ءۇي بەرۋى ءتيىس» دەپ جازىپ ەدىم. قازاقتاردىڭ كىرمە ۇلت بولىپ كۇن كەشەتىنىنە قورلاناتىنمىن. ءالى دە سول پىكىردەمىن. ال اقىننىڭ ۇكىمەتكە تاۋەلدى بولۋى، بەرگەن ازىن-اۋلاق ماتەريالدىق كومەگى ءۇشىن شىندىقتى ايتا الماي ءومىر ءسۇرۋى قيانات ەمەس پە؟ ونەر سارايعا قىزمەت ەتە باستاعاندا ولەدى. بىراق تاعى ءبىر شىندىقتى ەسكەرۋ كەرەك. اقىن ءوز مەملەكەتىندە كىرمە ۇلت سياقتى كىرىپتار پسيحولوگيامەن ءومىر سۇرسە، وندا قانداي ۇلى شىعارمالار تۋى مۇمكىن؟ سوندىقتان ۇلتىن ويلايتىن ەل اعالارى اقىندارىن مىسكىن ەتۋدەن ساقتانۋى كەرەك. اقىن­دارىنىڭ تۇرمىسىنا قاراپ مەم­لەكەتتىڭ بەت-بەينەسىن انىقتاي سالۋعا بولادى. سوندىقتان ۇكىمەتتەن كەلەتىن كو­مەكتىڭ ەكى جاعى دا بولاتىنىن ۇمىتپاۋى­مىز كەرەك.

- جاس اقىندار جىرلارىندا ومىردەن ءتۇڭىلۋ ءجيى كەزدەسەدى... نەنىڭ بەلگىسى؟

- «وزىنە-ءوزى قول سالۋ تۋرالى بۇل ومىردە ەڭ بولماعاندا، ءبىر رەت بولسىن وي­لاما­عان ادام جوق شىعار» دەگەن ەكەن ۋيليام دجەيمس. وزىنە-ءوزى قول سالۋ - ول وزىنە كو­مەككە شاقىرعان جاننىڭ سوڭعى جان اي­قايى. وكىنىشكە قاراي، ەشكىم ەستىمەيدى. ەگەر ولار ءولىم تۋرالى جازسا، ولگىسى كەلە­تىن­دىكتەن ەمەس، وزىنە كومەككە شاقىرعانى، الدەكىمنەن جان جىلۋىن كۇتكەنى بولار. ال شىنتۋايتىنا كەلسەك، مىنا زاماندا ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءوزى ەرلىك! جۇرەك قايشى­لىق­تارعا تولى بولسا، ال ولەڭى شىندىقتى تا­لاپ ەتسە، كوڭىلىندەگىنى جازباعاندا قايت­ەدى؟ بىراق پوەزياسى ءجۇز پايىز ومىردەن تۇڭىلۋدەن تۇرمايتىن بولار. ءومىردىڭ ءوزىن­دەي اركەلكى بولار. جالپى، پوەزيا ءتۇڭىلۋ، تۇڭىلمەۋدەن ەمەس، شىنايى، شىنايى ەمەس دەگەن ۇعىمداردان تۇراتىن سياقتى. بۇل - مەنىڭ جەكە پىكىرىم. ەگەر ولەڭ ءسىزدىڭ قانىڭىزدا بۋىرقانىس تۋدىرا الماسا، ول - ولەڭ ەمەس. ەشكىمگە ەلىكتەمەيتىن اقىن مىق­تى ەمەس، ەشكىم ەلىكتەي المايتىن اقىن مىقتى. سون­دىقتان ءوز جولىن تاپ­قان اقىندار سىزدە مۇنداي سۇراق تۋدىر­ماۋى ءتيىس. «نەگە ول بۇلاي جازدى، نەگە قارا بوياۋى باسىم؟» دەپ باس قاتىرمايسىز. تەك سەنەسىز، باس شايقايسىز. ول مىڭ جەردەن تۇڭىلسە دە، ءسىزدى يلاندىرسا، مىنە، سول ناعىز پوەزيا بولىپ شىعادى.

قالدىبەك قۇرماناليەۆ، سازگەر: ءوزىڭ ءۇشىن جۇمىس ىستە!

- كەيدە قولىنا قالام ۇستاعان جاستارعا قاراپ تاڭعالامىن. اقىنى بار، جازۋشىسى بار، نە بولماسا سازگەرى، يا ءانشى ءبارى بيلىكتەن ءبىر نارسەنى دامەتەدى دە جۇرەدى. نەگە؟ ۋاقىتىندا، سوعىستان كەيىنگى كەزدە، ودان بەرگى 60-70-جىلدارى ادەبيەتكە كەلگەن ءبىر شوعىر تالانتتى اعا-اپكەلەرىمىز ۇكىمەتتەن ەشنارسەنى تالاپ ەتپەي-اق، قازاق ادەبيەتىن كوككە كوتەرەتىن كەرەمەت شىعارمالار جازدى. ولار دا قاڭعىپ، اركىمنىڭ بوساعاسىندا پاتەردە ءجۇردى. بىراق تاۋى شاعىلعان جوق. «ولەڭ جازۋعا، نە ءان شىعارۋعا جاعدايىمىز جوق» دەپ ەشكىمگە مۇڭ شاقپادى. سۇيتە جۇرە ءيىسى قازاقتىڭ ونەرىنە، ادەبيەتىنە ۇلەس قوستى. قابىرعاسىن قالاستى. ەلىم دەيتىن ازاماتتار - وسىلار.

قازىرگى جاستار شە؟ شيكىلى-ءپىسىلى ءبىر شيماقتارىن جازادى دا، «ماعان پاتەر بەر، جاعدايىمدى جاسا» دەپ الاقان جايۋعا كوشەدى. وسى ءجون بە؟ ارينە، تۇرمىسى جاقسى بولعانعا نە جەتسىن! بىراق مەن تۇرمىس تۇزەلىسىمەن كەرەمەت تۋىندى جازىپ كەتەدى دەگەنگە سەنبەيمىن. تۋما تالانت يەسى جەر كەپەدە تۇرىپ تا، تۇرمەدە وتىرىپ تا جازا بەرەدى. بۇعان مىسال كوپ. كەيدە بىرەۋلەر «مەن حالىق ءۇشىن جازدىم» دەپ جاتادى. مۇنى دا قابىلداي المايمىن. بۇل - باياعى كەڭەس زامانىنداعى «ءبارى دە حالىق ءۇشىن» دەگەن قاعيدانىڭ سارقىندىسى. سونى قايتالاۋمەن كەلەمىز. ءساتتى شىعارما، تاماشا ءان، ءبارى - دارىندى ادامعا بەرىلەتىن اللانىڭ سىيى. ول تولقىپ سىرتقا شىعادى. جانىڭدى نۇرعا بولەيدى. ونىڭ ءبارىن قالاي «حالىق ءۇشىن جازدىم» دەپ ايتاسىڭ. وزگەگە دە حاقىم جوق. مەن ءاندى ءوزىم ءۇشىن جازامىن. ىشىمدەگى بۇلقىنىستى سىرتقا شىعارامىن. قاعازعا تۇسىرەم، نە بولماسا ءان بولىپ توگىلەدى. جانىمدى راحاتقا بولەيدى. ال ونى قالاي مەن «حالىق ءۇشىن جازدىم» دەپ كولگىرسيمىن.

ءامىرحان بالقىبەك، اقىن، ادەبيەتشى: وقىرمانمەن قارىم-قاتىناس از

- سۇزگiدەن، دالiرەك ايتقاندا، اۋىتقىمالى ساندىق كورسەتكiشتەن تۇراقتى ساپالىق دەڭ­گەيگە ءوتiپ جاتىر. كەشە­گi كەڭەس داۋiرiندە كiتاپ بiر قابىرعانى تۇتاس الىپ تۇراتىن پۇتقا اي­نالىپ كەتە جازداپ ەدi. قازiرگi وقىرمان ونداي اسىرا سiلتەۋشiلiكتەن ادا، ەسەسiنە سۇرانىسى دا شىنايى. مىنا كور­شi رەسەي ادەبيەتi ورىس مۇجىعى ساۋاتسىز بول­عان كەزدە دە ءالسiز بولعان جوق. شاماسى، ادەبيەت­تiڭ مىقتىلىعى وقىر­ماننىڭ كوپتiگiمەن انىقتالمايدى عوي دەيمiن. اتاقتى دوس­توەۆسكيدiڭ روماندارى 80 ميلليون ورىسقا 3 مىڭ دانامەن تارالعان كەزi بولعان. بiراق سول دوستوەۆس­كيلەردiڭ تۇسى باسقا ەمەس، ورىس ادەبيەتiنiڭ ءدال التىن ءداۋiرi بولىپ سانالادى. كiتابىنىڭ ساۋداسىن جۇرگiزiپ، سول دوستوەۆسكيدi جوقتىقتىڭ قۇرساۋىنان الىپ شىققان كiسi ايەلi بولعاندىعىن دا ۇمىتپاعان ءجون. بiزدە وسى كiتاپپەن ساۋدا ماسەلەسi, وقىرمانمەن قارىم-قاتىناس دۇرىس جولعا قويىلماي جاتىر دەسەك بولادى.

قاليحان ىسقاق، جازۋشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى: جازاتىن نارسە كوپ

- جازاتىن نارسە كوپ ەكەن. بىراق جاس كەلىپ قالعان سوڭ، ونىڭ ءبارىن قاعازعا ءتۇسىرۋ وڭاي ەمەس. ءبارىن جازىپ تاستاۋعا مۇمكىندىك كەل­مەي تۇر. وسى جاسقا دەيىن، بىرگە قىزمەت ىستەگەن، بىرگە جۇرگەن زامان­داستار، قيماس اعالار بار. سونداي شا­پاعاتى تيگەن ازاماتتار جونىندە ءبىر نارسە ايتۋ كەرەك بولدى. سوسىن ءبارىن سىپىرىپ تاستادىم دا، ەستەلىك جازۋعا وتىردىم. ونىم «جۇلدىز» جۋرنالىندا «كەلمەس كۇندەر ەلەسى» دەگەن اتپەن ەكى جىل بولدى، جارىق كورىپ جاتىر. قازىر جازىپ ءبىتىر­دىم دەسەم دە بولادى. الايدا «ءبىتىردىم» دەگەن بەر جاعى، ءالى دە ولار جايىندا ايتاتىن، جازاتىن نارسە جەتكىلىكتى. قا­زىر كەيبىر جەرلەرىن تولتىرىپ، كەيبىر جەرلەرىن تۇزەتىپ دەگەن سياقتى تىرلىك جاساۋدامىن. ازىرگە باسپالارعا بەر­مەي، ۇستاپ وتىرمىن. ءتۇبى ۇلكەن، سۇبەلى دۇنيە بولىپ جارىق كورەرى حاق. جالپى، جاس ۇلعايعان سوڭ، ادامنىڭ «انانى ايتسام، مىنانى ايتسام» دەگەن ماقساتتارى كوپ بولادى ەكەن. بىراق ونىڭ ءبارىن ءبىر دۇنيەگە سىيعىزۋ - قيىننىڭ قيىنى. قازىردىڭ وزىندە الگى جازعاندارىم بەس ءجۇز ەلۋ بەتتەي بولدى. بۇل دەگەنىڭ وتىز بەس باسپا تاباقتاي عوي. مىنەكەي، مەنىڭ ىستەپ وتىرعان شارۋام، سوڭعى كەزدە بىتىرگەن ۇلكەن تىرلىگىم - وسى..

امانكەلدى كەڭشىلىكۇلى، سىنشى: ادەبيەتتىڭ قۇنى نوبەل سىيلىعىمەن ولشەنبەيدى

- تاۋەلسىزدىككە دەيىن ەڭ كوپ ماقتالعان، جولى بولعان اقىن-جازۋشى؟ نە بولماسا، ەڭ كوپ داتتالعان كىم؟

- ماقتالعاندار - ءابدىلدا تاجىباەۆ، مۇحامەدجان قاراتاەۆ، سەرىك قيراباەۆ... بولىپ كەتە بەرەدى. داتتالعاندار - ماعجان جۇماباەۆ، جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ، قاسىم امانجولوۆ بولىپ جالعاسا بەرەدى.

- ادەبيەتتە تاۋەلسىزدىككە دەيىن قۇبى­لىس جاساعان شىعارما؟ نە بولماسا تاۋەل­سىز­دىككە قول جەتكىزگەن كەزدەگى تۋىندى؟

- پروزادا - مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «كوك­سەرەك» پەن «قاراش-قاراش» پوۆەستەرى مەن «اباي جولى» رومانىنىڭ ءبىرىنشى كىتابى، بەيىمبەتتىڭ، تولەن مەن تىنىمبايدىڭ ءاڭ­گىمەلەرى، پوەزيادا - ءىلياستىڭ پوەما­لا­رى، مۇقاعاليدىڭ سىرشىل ليريكاسى مەن جۇمەكەننىڭ ويلى ولەڭدەرى، كەڭ­شى­لىكتىڭ باللادالارى، سىندا - تاكەن ءالىم­قۇلوۆتىڭ «جۇمباق جان» جانە تۇر­سىنجان شاپايدىڭ «شىن جۇرەك - ءبىر ءجۇ­رەك» كىتا­بى، پۋبليتسيستيكادا مارات قا­بان­بايدىڭ ماقالالارى. بالالار ادە­بيە­تىندە تىڭنان تۇرەن سالعان جازۋشىمىز - بەر­دى­بەك سوقپاقپاەۆ. دراماتۋرگيادا - يران-عايىپتىڭ شىعارمالارى.

- نوبەل سىيلىعى نەگە جوق؟ سەبەپ؟ الدە ونداي تۋىندى جوق پا؟

- ادەبيەتتىڭ قۇنى نوبەل سىيلىعى­مەن ولشەنبەيدى. جالپى، مەن وسى ءبىر ءون­بەيتىن داۋعا قىزىلكەڭىردەك بولىپ اي­تى­سىپ-تارتىسىپ جاتقان سىن­شى­لا­رى­مىزدى تۇسىنبەيمىن. الەمدە نوبەل سىيلىعىنان باسقا دا بەدەلى زور حالىقارالىق سىيلىق­تار كوپ. وكىنىشكە قاراي، سول سىيلىقتار­دىڭ بىردە-بىرەۋىن العان قازاق جازۋشىسى جوق. اۋەلى دۋبلين، سەرۆانتەس، پۋلتتسەر، بۋ­كەر، گەتە، كافكا، ت.س.س حالىقارالىق سىيلىقتىڭ بىرەۋىن قازاق جازۋشىسى السا دا تاقيامىزعا تارلىق ەتپەس ەدى. جوق، ءبىز بىردەن نوبەلگە قول سوزامىز. نوبەل سىي­لىعىنا ۇمىتكەر ەڭ قۇرىعاندا وسى حا­لىقارالىق سىيلىقتاردىڭ ءبىر-ەكەۋىن الىپ، الەمگە تانىلۋى كەرەك ەكەنىن ويلا­عىمىز دا كەلمەيدى.

تاياۋدا بىرنەشە قازاق باسىلىمدارى­نىڭ بەتىنەن قازاق جازۋشىلارى اكىم تارازي، اسقار التاي مەن روزا مۇقانوۆاعا الەم ادەبيەتىن دامىتۋعا قوسقان زور ۇلەسى ءۇشىن فرانتس كافكا اتىنداعى حالىقارالىق ادە­بي سىيلىعىنىڭ بەرىلگەنى تۋرالى اقپاراتتى وقىپ، تاڭعالدىم. بۇل - ناعىز وتىرىك. اقيقاتىندا ەسىمدەرى اتالعان ءۇش جازۋشىعا دا، بۇدان بۇرىن دا ونى العان تولەن ابدىكۇلى، ءشومىشباي ساريەۆ پەن نەمات كەلىمبەتوۆكە بەرىلگەنى كافكا اتىن­داعى حالىقارالىق ادەبي سىيلىق ەمەس، ايگىلى جازۋشىنىڭ اتىنداعى التىن مەدال. حالىقتى الداپ، وقىرماندى اداس­تىرۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ كافكا اتىنداعى حالىقارالىق ادەبي سىيلىق 2001 جىلدان باستاپ الەمدەگى تانىمال جازۋشىلارعا بەرىلىپ كەلەدى. قازاق جازۋشىلارىنىڭ بىردە-بىرەۋى كافكا سىيلىعىن العان ەمەس. نوبەل سىيلىعىن قازاق جازۋشىسى الىپ جاتسا، قۇبا-قۇپ. بەرىلمەسە، وعان بولا سا­رى ۋايىمعا سالىنۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ بي­ىل ونى اقىن توماس ترانستەمەر الدى. الايدا ول وعان بىردەن قول جەتكىزگەن جوق. وعان دەيىن ول 1981 جىلى پەتراركا، 1990 جىلى «نەيشتاد»، 2003 جىلى «التىن ءتاج» حا­لىق­ارالىق ادەبي سىيلىعىن يە­لەن­گەن بولاتىن. بىلتىر جازۋشى ماريو ۆارگوس لوساعا بۇيىردى. بۇل جازۋشى دا قارا جاياۋ ەمەس. 1995 جىلى «يەرۋساليم»، 1996 جىلى «بەيبىتشىلىك» حالىقارالىق سىيلى­عىن العان قالامگەر. دەگەنمەن تا­لانت­تارى بۇل ەكەۋىنەن الدەقايدا كۇشتى ەۆ­گەني ەۆتۋشەنكو مەن ۆالەنتين راس­پۋتينگە وسى سىيلىق بۇيىرماي كەلەدى. ويتكەنى نوبەل سىيلىعىن بەرۋدە بارلىق ۋاقىتتا ءادى­لەت­تىلىك بولمايدى، كوميسسيا مۇشەلەرى بەلگى­لى ءبىر ءپرينتسيپتى دە ۇستانا بەرمەيدى. مى­سا­لى، وسىدان ءجۇز ون جىل بۇرىن شۆەد اكادەمياسى ورىستىڭ ۇلى جازۋشىسى لەۆ تولستويعا حريستيان ءدىنىن جوققا شىعار­عانى ءۇشىن وسى سىيلىقتى بەرگىزبەي تاستا­دى. ءبىر عاسىر وتكەن سوڭ كەرىسىنشە، جوزە ساراماگو حريستيان الەمىن شۋلاتقان «ەۆان­گەليە وت يسۋسا» رومانى ءۇشىن نو­بەل سىيلىعىن الدى. بۇل سىي­لىقتىڭ توڭىرەگىندە قيتۇرقى ساياسي وي­ىن­دار كوپ. ۇلى جازۋشىلار حورحە لۋيس بور­حەس، شەرۆۋد اندەرسەن، فرانتس كافكا، دجەي­مس دجويس، مارسەل پرۋست، گرەم گريندەرگە دە وبەكتيۆتى جانە سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى بۇل سىيلىق بەرىل­گەن جوق. «نوبەل سىيلىعى كىمگە كەرەك؟» اتتى ما­قالامدا ول تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى جازعان­مىن.

- دارىندى بولا تۇرا، ەلەنبەي ءجۇر، ەڭ­بەگى ەسكەرىلمەي ءجۇر دەپ كىمدى ايتار ەدىڭىز؟

- تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ. ادەبيە­تىمىزدەگى ۇلكەن جازۋشىمىزعا مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ بەرىلمەي، ونىڭ تالانتىمەن سالىستىرۋعا دا كەلمەيتىندەردىڭ ونى الىپ جاتقانىنا قاتتى قىنجىلامىن. بىراق كەي­دە ول كىسىنىڭ سول سىيلىقتى الۋعا ۇم­تىل­ماي-اق قويعانى دا دۇرىس پا دەگەن ويعا باتامىن. شىنىمدى ايتسام، سوعان جەتۋ ءۇشىن ار-ۇياتىن ساتىپ جاتقان جاعىم­پاز­دار مەن الاياقتاردىڭ اراسىنان تى­نىم­باي اعامدى كورگىم كەلمەيدى

بەتتi دايىنداعان سەيسەن امىربەكۇلى،

ايتجان سالىقۇلى (فوتو)

«ايقىن» گازەتى