ەاەو-عا مۇشە بولۋ قازاقستانعا ءتيىمدى. بۇل تۋرالى قر ساۋدا جانە ينتەگراتسيا ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ جازدى. 

سۇلتانوۆتىڭ ايتۋىنشا، كوپتەگەن كەدەرگىلەر مەن شەكتەۋلەرگە قاراماستان، ەاەو-نىڭ قازاقستان ءۇشىن ماڭىزى زور.

- تاجىريبە كورسەتىپ وتىرعانداي، ءار ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتە ەكونوميكالىق كوشباسشىلار بار. بىراق ەكونوميكاسىنىڭ قۋاتى از ەلدەردىڭ پايداسى - ولار كۇشتى سەرىكتەستەردىڭ ەسەبىنەن ءوز دەڭگەيلەرىن كوتەرەدى.

مىسالى، ەۋروپالىق وداققا ەكونوميكالىق دامۋ دەڭگەيى ءارتۇرلى، مۇلدەم ءبىر-بىرىنە ۇقسامايتىن 27 مەملەكەت كىرەدى. ەۋروپالىق وداقتا بارلىق ءوزارا ساۋدانىڭ تورتتەن ءبىرىن تەك ءبىر ەل - ەۋروپالىق وداقتىڭ كوشباسشىسى - گەرمانيا قۇرايدى. شىعىس ەۋروپانىڭ بارلىعى دەرلىك كوشباسشىعا تارتىلادى. سونىڭ ىشىندە بىرلەسكەن جوبالار، ىنتىماقتاستىق، ءبىلىم دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋى، ادامدار مەن كاپيتالدىڭ ەركىن قوزعالىسى.

جانە مۇنداي «ينتەگراتسيا وزەكتەرى» - نەگىزگى قوزعاۋشى كۇش بولىپ تابىلاتىن ەلدەر ءار بىرلەستىكتە بار. NAFTA-دا بۇل امەريكا قۇراما شتاتتارى، ءوزارا ساۋداداعى ۇلەسى شامامەن 44%. وڭتۇستىك افريكا كەدەن وداعىندا (5 ەل) جانە وڭتۇستىك افريكا دامۋ قاۋىمداستىعىندا (16 ەل) وڭتۇستىك افريكا جەتەكشى رولگە يە - ءوزارا ساۋدانىڭ 70% -تەن اسادى. MERCOSUR-دا برازيليا (50%) جانە ارگەنتينا (30%) بار. اسەان-دا (10 ەلدە) بۇل سينگاپۋر، ءوزارا ساۋداداعى ۇلەسى 30% -تەن اسادى.

ەاەو ينتەگراتسيالىق بىرلەستىگى جاعدايىندا مۇنداي "ينتەگراتسيانىڭ وزەگى" تاريحي تۇرعىدان رەسەي بولىپ تابىلادى. وعان جالپى وڭىرلىك ىشكى ءونىمنىڭ، مۇناي مەن گاز ءوندىرۋدىڭ، تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردىڭ جيىنتىق ەكسپورتىنىڭ نەگىزگى ۇلەسى تيەسىلى.

سونىمەن ەاەو-دىڭ ءبىز ءۇشىن ماڭىزى نەدە؟

5 جىل ىشىندە بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىكتە تاۋارلاردىڭ، قىزمەتتەردىڭ، جۇمىس كۇشىنىڭ جانە كاپيتالدىڭ ەركىن قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ۇلتتىق زاڭناماسىنىڭ قوماقتى ءماسسيۆى قۇرىلدى. بۇل رەتتە بارلىق شەشىمدەر كونسەنسۋسپەن قابىلدانادى - ءاربىر مۇشە مەملەكەت ونىڭ ءجىو-نە، قارجى جارنالارىنىڭ مولشەرىنە نەمەسە حالىق سانىنا قاراماستان تەڭ داۋىسقا يە بولادى.

ءبىزدىڭ ەكسپورت (شيكىزاتتىق ەمەس ماتەريالداردى قوسا) ەاەو مۇشە-مەملەكەتتەرىنە 2015-2019 جج (وتكەن جىلى ساۋداداعى بارلىق كورسەتكىشتەردى قۇلاتقان) 25% -كە نەمەسە 5,1-دەن 6,4 ملرد اقش دوللارىنا دەيىن ءوستى (رەسەيگە - 25%، بەلارۋسسياعا - 2 ەسە، قىرعىزستانعا - 20%، ارمەنيادا - 6 ەسە ).

يا، كوپتەگەن كەدەرگىلەر مەن شەكتەۋلەر بار- سەبەبى ءار ەل ءوز وندىرۋشىلەرىنىڭ مۇددەلەرىن قورعايدى (قازاقستان دا سونىڭ قاتارىندا). بىراق ەۋرازيالىق وداق الاڭىندا بيزنەستەن تۇسەتىن، ساۋدادا كەدەرگىنىڭ بولۋى تۋرالى شاعىمداردى قاراۋ مەرزىمدەرى ءۇش ايدى قۇرايدى، ال دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىندا (ەاەو بولماعاندا، ءبىز سول رەسەيمەن جانە قىرعىزستانمەن داۋلاردا ءوز مۇددەلەرىمىزدى قورعايتىن ەدىك،) مۇنداي تالاپ قويۋ ەكى-ءۇش جىلعا سوزىلۋى مۇمكىن.

يا، ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانىڭ سالدارى ءاردايىم بىردەي بولا بەرمەيدى. ەكونوميكانىڭ "كوپ ساتىلاتىن" سەكتورلارىنىڭ كەڭەيۋى جانە باسقالاردىڭ قىسقارۋى ءسوزسىز. ينتەگراتسيا ءسوزسىز ينۆەستيتسيالىق اعىندارعا، ەكونوميكالىق قىزمەت پەن كىرىستەردى بولۋگە اسەر ەتەدى. بىراق وڭىرلىك بىرلەستىكتەرگە قاتىسپاي، ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق ءوسۋ مەن وڭىرلىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس.

ەاەو-نىڭ قازاقستان ءۇشىن ماڭىزى داۋسىز. رەسەي باستى ساۋدا ورتالىعى بولىپ قالا بەرەتىن وداق ىشىندە تەڭگەرىمسىزدىك بايقالعانىمەن، قازاقستان ءۇشىن ءونىم وتكىزۋ نارىقتارى كەڭەيۋدە، كەدەندىك تولەمدەرمەن شىعىندار قىسقارۋدا، ەركىن ساۋدا ايماقتارى شەڭبەرىندە ەلدەردىڭ نارىقتارىنا قول جەتكىزۋ جەڭىلدەيدى. ۆەتنام، سينگاپۋر، سەربيا، يران جەكەلەگەن قازاقستانمەن، رەسەيمەن نەمەسە باسقا رەسپۋبليكالارمەن ەمەس، ەۋرازيالىق وداقپەن "دوس" بولعىسى كەلدى. قازىر ەۋرازيالىق وداقتا ونەركاسىپتىك كووپەراتسياعا باسا نازار اۋدارىلىپ، كەيىننەن بىرلەسكەن ءونىم ءۇشىنشى ەلدەرگە شىعارىلادى. بۇل بىزگە ەكونوميكامىزدى "جارقىنداتۋعا" كومەكتەسەدى جانە قالعان سەنىمسىزدىك دارەجەسىن تومەندەتەدى.

ءيا، ەاەو-داعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ءوزارا تيىمدىلىگىن كۇشەيتۋ ماسەلەلەرى ءالى دە كوپ، بىرلەستىككە جەكەلەگەن قاتىسۋشىلاردىڭ سانكتسيالىق قىسىمىنا بايلانىستى ساۋدادا كەدەرگىلەر مەن قيىندىقتار بار. دەگەنمەن، ەكونوميكالىق تا، ەكونوميكالىق ەمەس تە پايداسى باسىم،- دەپ جازدى سۇلتانوۆ.

Abai.kz