ءوزى ساياساتكەر، ءوزى سپورتشى امالبەك تشانوۆتى وقىرمان قاۋىمعا تانىستىرىپ جاتۋدىڭ ەش قاجەتى جوق شىعار. بۇگىندە رەسپۋبليكالىق سپورت كوللەدجiنiڭ ديرەكتورى، الماتى قالاسى بوكس فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارىپ جاتقان امالبەك اعا، 4 ءساۋىر كۇنى 69 جاسقا تولدى. سوعان وراي كوكەيىمىزدە جۇرگەن ساۋالدارىمىزدى قويىپ، تۋعان كۇنىمەن قۇتتىقتاپ شىقتىق.

جاس قازاق: امالبەك اعا، تۋعان كۇنىڭىزبەن! بۇل كۇنى بوكستان قازاقتان شىققان تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى بەكزات ساتتارحانوۆتىڭ دا تۋعان كۇنى ەكەن.

ءوزى ساياساتكەر، ءوزى سپورتشى امالبەك تشانوۆتى وقىرمان قاۋىمعا تانىستىرىپ جاتۋدىڭ ەش قاجەتى جوق شىعار. بۇگىندە رەسپۋبليكالىق سپورت كوللەدجiنiڭ ديرەكتورى، الماتى قالاسى بوكس فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارىپ جاتقان امالبەك اعا، 4 ءساۋىر كۇنى 69 جاسقا تولدى. سوعان وراي كوكەيىمىزدە جۇرگەن ساۋالدارىمىزدى قويىپ، تۋعان كۇنىمەن قۇتتىقتاپ شىقتىق.

جاس قازاق: امالبەك اعا، تۋعان كۇنىڭىزبەن! بۇل كۇنى بوكستان قازاقتان شىققان تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى بەكزات ساتتارحانوۆتىڭ دا تۋعان كۇنى ەكەن.

امالبەك تشانوۆ: كوپ راحمەت! مەن قاي ۋاقىتتا بولماسىن كوكەيىمدە جۇرگەن ويىمدى بولىسۋگە دايىن قازاقتىڭ ءبىرىمىن. «جاس قازاق» گازەتى دە وقىرماندار ەستىگىسى، وقىعىسى كەلەتىن قاجەتتى ۇلتتىق باسىلىمنىڭ ءبىرى دەپ ايتا الامىن. ال قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى بەكزات ساتتارحانوۆقا كەلەتىن بولساق، ول انانىڭ اق سۇتىمەن ءومىر ەسىگىن اشقان ازامات. ونى بىرەۋ كەزىندە ءتۇسىندى، ەندى بىرەۋى تۇسىنبەدى. بەكزاتتى دەر كەزىندە باعالاي المادىق. ونىڭ جەتە الماي قالعان بيىگى ءبىز ءۇشىن ونەگە بولۋ كەرەك. ءبىر وكىنىشتى جايت، 2010 جىلدىڭ جەلتوقسان   ايىندا داڭقتى بوكسشى بەكزات ساتتارحانوۆتىڭ بەيىتىنە ورناتىلعان ءمارمار تاستاعى شويىننان جاسالعان كوشىرمە-مەدالداردى قاسكويلەر ۇرلاپ كەتتى. سونىڭ ورنى ءالى كۇنگە شۇرق تەسىك بولىپ ۇڭىرەيىپ تۇر ەكەن. قالا، وبلىس باسشىلارى سونى قايتا قالپىنا كەلتىرمەي اي قاراپ وتىر ما؟ مۇنداي ازاماتتىڭ قابىرىن توناتىپ قويىپ، قۇرمەت كورسەتپەي وتىرعان باسشىلاردىڭ ءىس-ارەكەتى كوڭىلگە قونىمسىز.

جاس قازاق: جاسىڭىز 70 جاسقا تاياپ قالىپتى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءبىرشاما قىزمەت اتقاردىڭىز. قاتەلەسپەسەم، مەكتەپتە زەرتحاناشى بولۋدان باستاپ، ءماجىلىس دەپۋتاتىنا دەيىن كوتەرىلدىڭىز. شىمكەنت قالاسى، جامبىل وبلىسىندا اكىم بولعان كەزدەرىڭىز بولدى. قازىر جاس ورەندەردى سپورتقا باۋلۋمەن شۇعىلدانۋداسىز. نەگىزى جۇرەگىڭىزگە ەڭ جاقىنى قايسىسى؟

امالبەك تشانوۆ: مەنىڭ نەگىزگى ەكى ماماندىعىم بار. ينجەنەر-مەحانيك، ينجەنەر-قۇرىلىسشى. ال سپورتقا بالا كەزىمنەن قاتتى قىزىعاتىنمىن. اۋىلدا وسكەن ءاربىر بالا سپورتقا بەيىم بولادى. ءبىزدىڭ بالالىق شاعىمىز سوعىستان كەيىنگى اۋىر جىلدارمەن پارا-پار كەلدى. سوندىقتان اتا-انامىز ءبىزدى جۇمىسقا ەرتە باۋلىپ ءوسىردى. اكەم سوعىستان جاراقاتتانىپ كەلسە دە، ءۇي شارۋاشىلىعىنا وتە تياناقتى بولاتىن. ەرتە جۇمىسقا بەيىمدەلسىن دەگەن نيەتپەن قاسىنا ءاردايىم ىلەستىرىپ الاتىن. ال انام بولسا «بالالارعا ۇيقى بەرمەيتىن بولدىڭ» - دەپ اكەمە ۇرىسىپ جۇرەتىن. ەسەيگەن شاقتا اكەمنىڭ نە ءۇشىن ولاي ىستەگەنىن ءتۇسىندىم. ءوزى كورگەن قيىنشىلىقتى ءبىز كورمەسىن دەگەن ويى ەكەن. مەنىڭ ومىردە العا قويعان قاعيدام - ەڭبەك ەتۋ. ەڭبەك ەتپەسەم سىرتتا قالىپ قوياتىنىمدى جاس كەزىمدە-اق ءتۇسىندىم. سول ەرەن ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا قاي سالادا بولماسىن جۇمىسىم جەمىستى بولدى.

جاس قازاق: نە سەبەپتى ومىرلىك تاجىريبە جيناقتاعان شاعىڭىزدا سپورت سالاسىنا كەلۋدى ۇيعاردىڭىز؟

امالبەك تشانوۆ: ادامنىڭ جۇمىسى ونى دەنساۋلىعى مەن ومىرلىك تاجىريبەسىنە قاراي باعالانۋ كەرەك. ماعان قىتايدىڭ كادرلىق فيلوسوفيالىق كوزقاراسى ۇنايدى. مەن جاس كەزىمدە قالانى دا، اۋداندى دا باسقاردىم. ەكى رەت جوعارعى كەڭەستە، ەكى رەت ماجىلىستە دەپۋتات بولدىم. مەنىڭ ەڭ باستى قاسيەتىم ۇيىمداستىرۋشىلىق. سول سەبەپتەن دە ءاردايىم ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىنا وڭ قاباق تانىتىپ تۇرامىن. مەن قازىرگى جاسىمدا سپورت سالاسى ەمەس، ودان دا ماڭىزدى ىستەردى اتقارۋعا قابىلەتىم جەتەدى. الايدا پەشەنەمە جازىلعانى وسى بولىپ تۇر. مەن بۇنى وكىنىشپەن ايتىپ وتىرعام جوق. وتكەن ومىرىمە كوز سالسام، ءبىرشاما قاتەلىكتەر جىبەرىپپىن. قازىر سونداي قاتەلىكتەرگە بوي الدىرمايتىن ەدىم. دەسە دە مەنىڭ جاسىمدا جاستاردى سپورتقا باۋلۋ ءاربىر ادامنىڭ باسىنا تۇسە بەرمەيدى. بۇل - ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك، زور باقىت. ارقايسىسى ءوز بالاڭداي. مەن باسقارىپ وتىرعان كوللەدجدە  سپورتتىڭ 17 ءتۇرى بار. ءبارى جاس بالالار. كوبىسى ۇلكەن جەتىستىككە جەتتى. بەس سپورتشىمىز وليمپيادا ويىندارىنا جولداما الدى.

جاس قازاق: وسىدان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن رەسپۋبليكالىق سپورت كوللەدجiن بۇرىنعى سپورت-ينتەرناتى ەتiپ قايتا قالپىنا كەلتiرۋدi ۇسىنىپ، وقۋشىلاردى جەتىنشى سىنىپتان باستاپ قابىلداۋ كەرەك دەپ باستاما كوتەرىپ ەدىڭىز. سول ويىڭىز ىسكە استى ما؟

امالبەك تشانوۆ: بىزدە كوتەرگەن ماسەلەڭنەن وڭايلىقپەن وڭدى ناتيجە شىعارۋ وتە قيىن. شەنەۋنىكتەرگە جوعارىدان نۇسقاۋ بولماسا، تومەننەن شىققان داۋىس ەستىلمەيدى. بۇل ماسەلەنى كوتەرگەنىمە، مىنە، ءۇش جىل بولدى. بيىل مەكتەپ اشىلادى دەگەن شەشىمنىڭ شەتى كورىنە باستادى. رەسپۋبيكالىق بيۋدجەتتىك كوميسسيادا قارالىپتى. بىراق ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءالى كۇنگە ەشقانداي قۇجات تۇسكەن جوق. مەن ول شەشىمنىڭ شىققانىنا قاراماي 60 وقۋشىنى ونىنشى سىنىپتان قابىلدادىم. سونىڭ ىشىندە وليمپيادا ويىندارىنا جولداما العان  نۇرسۇلتان ماماەۆ (تاەكۆاندو) بار. بۇل جۇيەنى مەن ويلاپ تاپقان جوقپىن. ول - كەڭەستىك جۇيە. قىتايدا، رەسەيدە، وزبەكستاندا بار. تەك قازاقستان عانا بۇل جۇيەدەن باس تارتىپ، وزدەرىنشە جاڭا ءبىر نارسە ويلاپ تاپقىسى كەلدى. سپورتتىڭ نەگىزى اۋىلدا. قالانىڭ بالالارى ۇيدەن شىقپاي كومپيۋتەردە وتىرادى. اراسىندا بىرەن-سارانى بولماسا. ال اۋىلدىڭ بالالارى 11-سىنىپتى بىتكەن سوڭ، كوبiنە بوكس، كۇرەس سياقتى سپورت تۇرلەرiنە عانا كەلەدi. ال سپورتتىڭ باسقا تۇرلەرiنە، ماسەلەن، جەڭiل اتلەتيكا، سۋ سپورتى تۇرلەرiنە بiزدiڭ قارادومالاقتارىمىز از بارادى. وسىدان كەيiن قازاقتار جۇگiرە المايدى، قازاقتار سۋعا جۇزە المايدى دەگەن اڭگiمەلەر شىعادى. بۇل جەردە جاتىن ورىن، تاماق، وقۋ تەگىن. سول سەبەپتەندە اۋىلدىڭ بالالارىن سپورتتىڭ باسقا تۇرىنە تارتۋ ءۇشىن جەتىنشى سىنىپتان قابىلداۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن سپورت-ينتەرناتىن قالپىنا كەلتىرگەنىمىز ابزال. كىشكەنتايىنان باستاپ سپورتقا باۋلىساق، ۇلكەن ناتيجە شىعارۋعا بولادى. ونىڭ ۇستىنە اۋىلدىق جەردە حالىقتىڭ قارجىلىق جاعدايى كوڭىل كونشىتپەيدى. بالاسىن سپورت سەكتسياسىنا بەرە مە، الدە كۇنكورىستىڭ قامىن ويلايدى ما؟! سودان كەيىن تاعى ءبىر ماسەلە بار. قازىر بوكستا ءبىر جاس تالانتتى سپورتشى شىعا قالسا، ونى ەرەسەكتەر اراسىنا قوسىپ جىبەرەمىز. ول قانشا تالانتتى بولعانىمەن، ساعى سىنىپ قالادى. بۇرىن 21 جاسقا دەيىنگىلەردى ەرەسەكتەردىڭ اراسىنا قوسپايتىن. وتپەلى كەزەڭدە ول تالانتتى سپورتشىنى ساقتاپ وتىراتىن. سول سەبەپتەن دە كەڭەستىك جۇيەنى قولدايمىن. ول جۇيەنىڭ جاقسى تۇستارىن پايدالانۋ كەرەك.

جاس قازاق: بوكستان «كسرو سپورت شەبەرى» رەتىندە «استانا ارلاندارىنا» قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟ جالپى، بۇل جوبانى قولدايسىز با؟

امالبەك تشانوۆ: مەن ول جوباعا تۇبەگەيلى قارسىمىن. سەبەبى، ول نە كاسىبي، نە اۋەسقوي بوكسقا جاتپايدى. بۇل ەكەۋىنىڭ باسىن قوسىپ ءدۇبارا، بوكس جاساۋدىڭ قاجەتى شامالى. كاسىپقوي بوكستىڭ جاتتىعۋ جۇيەسى مۇلدەم وزگەشە. كاسىپقوي بوكسشىلار جىلىنا ارى كەتسە، ءتورت كەزدەسۋ وتكىزەدى. ءار كەزدەسۋدەن كەيىن ەمدەلەدى. باسقا سوققى تيۋ وڭاي شارۋا ەمەس. قولعاپتارى دا اۋەسقويلاردىكىنەن باسقاشا. «استانا ارلاندارىنىڭ» كەزدەسۋلەرىن قاراپ جۇرسەڭىز، بەس راۋندتىڭ ىشىندە بوكسشىعا قانشا سوققى تيەدى. ءجيى رينگكە شىققان بوكسشىلاردىڭ باسىندا گەماتومنىڭ بار بولۋى ابدەن مۇمكىن. اقشا، اتاق ءۇشىن تالانتتى بوكسشىلاردى قۇرتىپ جاتىر. قانات ءىسلامدى مىسالعا الايىق. سوڭعى كەزدەسۋلەرىن بايقاعان بولساڭىزدار، قانات بۇرىنعىداي ەمەس. رۇستەم سىباەۆ تا تالانتتى بوكسشىلاردىڭ ءبىرى. «استانا ارلاندارىنىڭ» بوكسشىلارى ءبىر كەزدەسۋدەن كەيىن كەمىندە ءۇش اي ەمدەلۋ كەرەك. سول سەبەپتەن دە بۇعان ازامات، كاسىبي بوكسشى رەتىندە قارسىمىن. ال اۋەسقوي بوكسشىلار ۋاقىتىسى كەلگەندە، كاسىبي بوكسقا وتەمىن دەسە ول - زاڭدى. الماتى قالالىق بوكس فەدەراتسياسىنىڭ كەيبىر بوكسشىلارى كاسىبيدەن قايتا اۋەسقويعا اۋىستى. ولاردىڭ بەيىمدەلۋىنە جارتى جىل ۋاقىت كەتتى. قانات ءىسلام بوكستىڭ مادەنيەتىن كورسەتىپ جۇرگەن قانداي تالانتتى ازامات ەدى. ال ولاردىڭ بولاشاعىن ويلاپ جاتقان ەشكىم جوق.

جاس قازاق: جاڭا ءبىر سوزىڭىزدە الماتى قالالىق بوكس فەدەراتسياسى تۋرالى ايتىپ قالدىڭىز. وتكەن جىلى ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان فەدەراتسياعا اتاقتى كۋبالىق باپكەر السيدەس ساگاررانى الىپ كەلىپ ەدىڭىز. قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزدىڭىزدەر؟

امالبەك تشانوۆ: بوكسقا ءبىر ادام كەلگەننەن بىردەن ۇلكەن ناتيجە كۇتۋگە بولمايدى. دەگەنمەن جەرگىلىكتى باپكەرلەرىمىز ودان كوپ نارسەنى ۇيرەندى. ول كۋبا بوكسىنىڭ تاريحىنداعى ەڭ ۇزدىك باپكەر. ايگىلى تەوفيلو ستيۆەنسون مەن فەليكس ساۆوننىڭ جەكە باپكەرى بولعان. ونىڭ جۇيەلى جۇمىس ىستەۋى بوكسشىلارىمىزدىڭ دەڭگەيىن ءبىرشاما كوتەردى. ەڭ باستىسى جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ جۇمىس ىستەۋ جۇيەسى ءبىر قالىپقا كەلدى. ساگاررانى الىپ كەلگەندەگى ەڭ باستى ماقساتىم سول ەدى. باستاپقىدا ءتىل ماسەلەسى قيىندىق تۋعىزدى. جاقسى اۋدارماشى الايىق دەسەك، ساعاتىنا تولەيسىڭ. بىزدە ونداي قارجى جوق. كەيىن ءبىر اۋدارماشىنى جۇمىسقا الدىق. مامىر ايىندا السيدەس ساگاررامەن كەلىسىمشارتتىڭ مەرزىمى اياقتالادى.

جاس قازاق: كەلىسىمشارت مەرزىمىن  ۇزارتۋ ويلارىڭىزدا بار ما؟

امالبەك تشانوۆ: ول كىسى قانشا ايتقانمەن قارتايىپ قالدى. بىراق ونىڭ بالالاردى دايىنداۋ ادىستەمەسى ماعان قاتتى ۇنادى. ودان كەيىن قولىنان قاعازى مەن قالامىن تاستامايدى. قاي جارىسقا بارماسىن بوكسشىلاردىڭ كەمشىن، باسىم تۇستارىن وزىنە تىركەپ وتىرادى. سول بويىنشا جۇمىس جاسايدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ باپكەرلەردەن ونداي قاسيەت بايقامادىم.

جاس قازاق: ءوزىڭىز بوكسپەن ءالى كۇنگە شۇعىلداناسىز با؟

امالبەك تشانوۆ: ءاردايىم دەنە تۇرپاتىمدى، بويىمدى ساقتاۋ ءۇشىن جاتتىعۋ زالىنا كىرىپ تۇرامىن.

جاس قازاق: ەگەر دە قاتارلارىڭىز اراسىندا بوكستان جارىس وتكەلى جاتسا، قاتىسۋعا قارسى بولمايسىز با؟

امالبەك تشانوۆ: قاتىساتىن ەدىم. بىراق بوكس سپورتتىڭ ونداي تۇرىنە جاتپايدى. كۇرەستەن قاتىسۋعا بولادى. ال بوكس­تا ءبىر-ءبىرىڭدى ۇرۋ كەرەك. دەگەنمەن شوۋ جاساۋ ءۇشىن مۇنداي جارىس ۇيىمداستىرۋعا ابدەن بولادى.

جاس قازاق: ءبىر قازاق باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىڭىزدا «ءبىزدىڭ سپورت كوممەنتاتورلاردىڭ ءتىل مادەنيەتى ناشار، سپورتتىق ساۋاتتىلىعى جوعارى دەڭگەيدە ەمەس، قارابايىر» دەگەن پىكىر ءبىلدىرىپسىز. وسىنى تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز.

امالبەك تشانوۆ: كوممەنتاتور سپورتتىڭ قاي سالاسى بولماسىن وتە تەرەڭ تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك. سپورتتىق تەرميندەردىڭ قازاقشا بالاماسىن تاۋىپ، وڭتايلى پايدالانا بىلگەنى ءجون. ءاردايىم ىزدەنىستە بولىپ، سول ارقىلى تاجىريبەسىن ارتتىرىپ وتىرعانى ابزال. ەكىنشىدەن، كوممەنتاتور سپورتتاعى اسابا بولا ءبىلۋ قاجەت. ەستەرىڭىزدە بولسا، كەزىندە گرۋزيننىڭ ءبىر كوممەنتاتورى ەفير كەزىندە بوعاۋىز سوزدەردى ايتىپ قوياتىن. بىراق قانشا جەردەن انايى بولسا دا ورىندى ايتىلعان سوڭ، كورەرمەننىڭ ايىزىن قاندىرىپ، ءماز ەتۋشى ەدى. كوممەنتاتور بولعان سوڭ، ءاربىر فۋتبولشى، بوكسشىعا مىنەزدەمە بەرىپ ۇلگەرۋ كەرەك. كەرەك جەردە  ادەمى ازىلدەردى پايدالانىپ جانداندىرىپ وتىرسا، قانداي كەرەمەت. قازىرگى قازاق كوممەنتاتورلارىنىڭ دەڭگەيى جامان ەمەس. بىراق كەيدە سول وزدەرى نە ايتىپ وتىرعاندارىن تۇسىنبەيتىندەرى دە كەزدەسەدى. سونداي-اق، بۇگىندە كەيبىر تەلەارنالار سپورتقا ەش قاتىسى جوق ادامدى سپورت جاڭالىقتارىنا جۇرگىزۋشى ەتىپ قويادى. ول بىلمەيتىن سپورتشىنىڭ اتىن شاتىپ-بۇتىپ قاتە ايتىپ جاتادى. بۇل دا سپورتتىڭ دەڭگەيىنە نۇقسان كەلتىرەدى. كوممەنتاتور تەك سپورتتىڭ ءبىر ءتۇرىن  عانا جەتىك مەڭگەرىپ السا، سونىڭ ءوزى جەتىستىك.

جاس قازاق: اڭگىمەڭىزگە ۇلكەن راحمەت!

سۇحباتتاسقان ەلدوس ومىرزاقۇلى

«جاس قازاق»، 06.04.2012