اقبوكەندى جالماعان جۇت
نەمەسە قازاقتىڭ سوردان ارىلاتىن كۇنى تۋا ما؟

ارقاداعى اقبوكەندەرگە جۇت كەلدى! بايقوڭىردان زىمىران ۇشقاندا ارقانىڭ اۋا-رايى كۇرت وزگەرىپ، قىستىڭ وزىندە جاڭبىر جاۋاتىنىن كوزىمىزبەن كورىپ ءجۇرمىز.

ناۋرىزدا جاۋعان قار ارالاس جاڭبىردان، كۇننىڭ ءبىر جىلىنىپ، ءبىر سۋىعانىنان قاتقان كوك مۇزدان ءتۇز تاعىلارى تاعى جايرادى. اشتىقتان جان ساۋعالاعان اقبوكەندەر ازىق ىزدەپ، اۋىل-اۋىلعا دەيىن كىرىپ كەتكەن. قورعالجىن-تەڭىز الابىنىڭ جۇرتى كيىك تۇگىلى، جىلقىلاردىڭ دا قۇلىن تاستاپ، كوتەرەم بولىپ قۇلاپ جاتقانىنا دابىل قاعۋدا. سايىن دالادا قىرىلعان كيىكتەردىڭ ولەكسەسى شاشىلىپ جاتىر.

ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىءنىڭ ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى كوميتەتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ايان مەيراش بەرگەن رەسمي اقپارات بويىنشا، ءبىر عانا اقمولا وبلىسىنىڭ اۋماعىندا جىل باسىنان بەرى 207 اقبوكەننىڭ جانسىز دەنەسى تابىلعان. سونىڭ ىشىندە، 139 اتالىق پەن 68 انالىق كيىكتىڭ ولگەنى تۋرالى اقپارات استراحان، ەگىندىكول، قورعالجىن جانە تسەلينوگراد اۋداندارىنىڭ اۋماعىندا تىركەلگەن. الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاما بەرىلگەن رەسمي جاۋاپتا قۇزىرلى مەكەمە وكىلى تەحنيكامەن قاردى ارشىپ، كيىكتەرگە ءشوپ شاشىلعانىن جازىپتى. ءتۇز تاعىلارى ول ءشوپتى جەمەيدى ەكەن. مەنىڭشە، قىرىلعان كيىكتەردىڭ سانى ودان دا كوپ.

بىزدە مۇنداي اپاتتى جاعدايدا كيىكتەردى قورعايتىن جۇيە جوق. 2013 جىلى قىزىلوردا، 2018 جىلى باتىس قازاقستان وبلىسىندا دا قىستىكۇنى جۇت بولىپ، قانشاما كيىك قىرىلدى. بۇعان دەيىن «قازاقستاندا كيىكتەردى قورعاۋ تۋرالى بولەك زاڭ قابىلداۋ قاجەت» دەپ دابىل قاقتىق. پارلامەنت دەپۋتاتتارى بۇل ماسەلەدە ءبىزدى قولداپ، ۇكىمەت باسشىسى ا. مامينگە ساۋال جولدادى. بىراق...

پرەمەر-مينيستر دەپۋتاتتارعا بەرگەن جاۋابىندا: «ەشقانداي بولەك زاڭ دا، ۇلتتىق پارك تە كەرەك ەمەس»، - دەپتى. بۇلاي قول قۋسىرىپ وتىرا بەرسەك، كيەلى جانۋارلاردان مۇلدەم ايرىلامىز. ۇلتتىق پارك اشۋ تۋرالى يدەيا وسى ماقساتتا ايتىلعان. جەمقورلاردىڭ «اسقازانىنداعى» ميللياردتاردىڭ ءبىر بولىگىن وسى ماقساتقا جۇمساساق، اللانىڭ الدىندا وتە ءبىر ساۋاپتى ءىس جاساعان بولار ەدىك.

كيەلى جانۋارلار ادام بالاسىنان جاردەم تىلەپ، جانۇشىرىپ ءجۇر. بىراق... بۇل زوبالاڭ دا ادامنىڭ قولىمەن جاسالعانىن بىلمەيدى-اۋ. 1993 جىلى دا وسىنداي جاعداي بولىپ، ارىپ-اشىعان اقبوكەندەر ادامنان ۇرىكپەي، مال قوراعا تىعىلعان. بارىنە اۋا-رايى كىنالى دەيمىز-اۋ! بۇرىن-سوڭدى قىستىكۇنى جاڭبىر جاۋمايتىن ەدى. قازىر بايقوڭىردان زىمىران ۇشسا، اقپان ايىندا دا جاڭبىر قۇيىپ تۇرادى. رەسەي ۇكىمەتى مالدىڭ، جان-جانۋارلاردىڭ جۇدەگەن كەزىن كۇتكەندەي، سول كەزدە ۇشىرادى. بيىلعى جۇت – وسىنىڭ دالەلى.

بايقوڭىر قازاققا سور بولىپ تۇر، قايتەيىك! كەشە عانا دەپۋتات ارمان قوجاحمەتوۆ ءماجىلىستىڭ مىنبەرىنەن مىناداي باتىل مالىمدەمە جاسادى:

«بايقوڭىردان ۇشىرىلعان العاشقى عارىش كەمەسىنەن باستاپ (1959 جىلدان بەرى) قازاقستان جەرىنە جانە التاي ولكەسىنە 600-دەن استام زىمىراننىڭ قالدىقتارى قۇلاعان. ۋىتى اسا جوعارى «قوقىستىڭ» سالماعى – 3 مىڭ توننادان اسادى! بايقوڭىردان ۇزاق ۋاقىت بويى «پروتون»، «تسيكلون»، «دنەپر»، «تسيكلون-م» زىمىراندارى ۇشىرىلىپ كەلدى. ولاردىڭ قوزعالتقىشىنا سۇيىقتىق رەتىندە دەميتيلگيدرازين مەن گەپتيل قولدانىلدى.

گەپتيلدىڭ قاۋىپتىلىگى سول، ءبىر ليتر سۋعا ميكروگرامى ارالاسسا، ادام ولىمىنە اكەلەدى. ماجىلىسكە جەزقازعان ءوڭىرى تۇرعىندارىنان بايقوڭىرعا قاتىستى حاتتار كەلۋدە. حالىق اسىرەسە كوسمودرومنىڭ قورشاعان ورتاعا جاعىمسىز اسەرى سالدارىنان ايماقتا جۇيكە جۇيەسى مەن ىسىك اۋرۋلارىنىڭ كوبەيىپ كەتكەنىنە قاتتى الاڭداۋدا».

ءسوز ءتۇيىنى: بايقوڭىر بىزگە سور بولدى! سورىمىز ەمەي نەمەنە، رەسەيدىڭ قۇلاعان ءبىر زىمىرانى توپىراقتى 20-30 جىلعا زاقىمداپ، كۇيدىرىپ جىبەرەدى ەكەن. بۇل – ناعىز ەكونوميكالىق ديۆەرسيا! دەمەك، بايقوڭىردى جابۋدى حالىق بولىپ تالاپ ەتۋىمىز كەرەك!

ايتپاقشى، وسى قازاقستانعا رەسەيدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سەرگەي لاۆروۆ كەلە جاتىر. ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترىمىز مۇحتار تىلەۋبەردى بايقوڭىر ماسەلەسىن كوتەرىپ، زىمىراننىڭ كەسىرىنەن سايىن دالادا جازىقسىز جانۋارلاردىڭ قىرىلىپ، ادامداردىڭ اۋرۋعا شالدىعىپ جاتقانىن ايتا الا ەكەن؟!. ءاي، قايدام! بۇل ماسەلەگە تىكەلەي مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ارالاسۋى كەرەك. ابايتانۋشى عالىم سۇلتان ىبىراي ايتقانداي، «اقبوكەن بايعۇستىڭ تاعدىرى قازاقتىڭ ءوز تاعدىرى سياقتى»... جازىقسىز جانۋارلاردى جۇتتان امان الىپ قالۋ ءۇشىن تەزىرەك قارەكەت قىلايىق، اعايىن!

تاقىرىپقا تۇزدىق:

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سەنات دەپۋتاتتارى ءا. قۇرتاەۆ، ا. بەيسەنباەۆ، س. ەڭسەگەنوۆ، م. جولداسباەۆ، م. كوبەنوۆ، ە. مامىتبەكوۆ، ە. سۇلتانوۆ، م. باقتيارۇلى، ن. قىلىشباەۆتىڭ قازاقستاندا كيىكتەردى قورعاۋ تۋرالى ماسەلەسىنە قاتىستى 2019 جىلعى 29 ناۋرىزداعى ساۋالىنا جاۋاپ.

پرەمەر-مينيستر - اسكار مامين. كيىكتەردى قورعاۋ بويىنشا جەكە زاڭ قابىلداۋعا قاتىستى:

تابيعاتتى قورعاۋ زاڭناماسىنىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرگەن ازاماتتارعا، ونىڭ ىشىندە قىزمەت بابىن پايدالانىپ، براكونەرلىك جاساعان لاۋازىمدى تۇلعالارعا قاتىستى جازالاۋدىڭ قاتاڭ شارالارىنىڭ قولدانىلۋىن كوزدەيتىن كيىكتەردى قورعاۋ بويىنشا جەكە زاڭ قابىلداۋعا قاتىستى.

قازىرگى كەزدە پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ قاراۋىنداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە اگروونەركاسىپتىك كەشەندى رەتتەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىنىڭ شەڭبەرىندە دەپۋتاتتار تابيعاتتى قورعاۋ زاڭناماسى بۇزىلعان جاعدايدا مۇلىكتى مىندەتتى تۇردە تاركىلەۋ بولىگىندە براكونەرلىكپەن كۇرەسۋگە باعىتتالعان تۇزەتۋلەرگە باستاماشىلىق جاسادى (ۇكىمەتتىڭ 2019 جىلعى 18 ساۋىردەگى № 11-8/270 زپ قورىتىندىسىمەن قولداۋ تاپتى).

سونداي-اق، باس پروكۋراتۋرا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2019 جىلعا ارنالعان زاڭ جوبالاۋ جۇمىستارىنىڭ جوسپارىنا سايكەس «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قىلمىستىق جانە قىلمىستىق-پروتسەستىك زاڭنامانى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدە، ونىڭ شەڭبەرىندە براكونەرلىكپەن كۇرەستى كۇشەيتۋ جونىندە شارالار قابىلداۋ بولجانۋدا.

سونىمەن قاتار قىلمىستىق كودەكستىڭ 337-بابىنىڭ ءتورتىنشى بولىگىندە جانە 361-بابىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى قىزمەت بابىن پايدالانىپ براكونەرلىك جاساعان جاعدايدا ولارعا قاتىستى لاۋازىمدىق وكىلەتتىكتەرىن تەرىس پايدالانعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك كوزدەلگەن.

وسىعان بايلانىستى كيىكتەردى قورعاۋ بويىنشا جەكەلەگەن زاڭ جوباسىن ازىرلەۋدى ورىنسىز دەپ ەسەپتەيمىز.

تولەن تىلەۋباي

Abai.kz