ءبىز اڭگىمەگە ارقاۋ ەتكەلى وتىرعان ازامات - ءيسى قازاقتىڭ مارعاسقا ۇلى. قۇداي بەرگەن سازگەرلىگىنىڭ ارقاسىندا حالىقتى انگە بولەدى. دارا تالانت ەكەنىن تانىتتى. مويىنداتتى. امال قانشا، سۇعاناق كوز ءوتتى مە، قورعاسىننان اۋىر ءسوز ءوتتى مە، الدە تالايىنا جازىلعانى سول بولدى ما، گۇلدەنىپ تۇرعان شاعىندا قاناتى قىرقىلعان قىرانداي كۇي كەشتى. وقىس وقيعادان كەيىن مۇگەدەك اتاندى. قازىر، ەلەۋسىز، ەسكەرۋسىز ءوز تاعدىرىمەن ءوزى الىسىپ، ساياق كۇن كەشىپ جاتىر.

ەلدىڭ كومەگىنە ءزارۋ. قول ۇشىن بەرەر ادام جوق. تاسباۋىر قوعام ءتۇسىن بەرەر ەمەس. وسىندايدا «نەگە ءبىز وسى قاتىگەز دە، قاسيەتسىز بولىپ كەتتىك... نەگە ءبىز وسى...» دەيتىن ورالحان بوكەيدىڭ ءبىر كەيىپكەرىنىڭ ءسوزى كوكەيگە ورالادى. راسىندا، نەگە ءبىز وسى قاتىگەز بوپ بارامىز؟ قازاقتىڭ ارىستاي ازاماتى كومەككە ءزارۋ بولىپ جاتقاندا، تۇك بىلمەگەندەي، ەشتەڭە ەستىمەگەندەي كورسوقىر، تاسكەرەڭ ادامنىڭ كەيپىندە جۇرەمىز. نەگە؟ توي-تومالاق دەسە، ايدارىمىزدان جەل ەسىپ، ايقۇلاقتانا شاۋىپ، باردى شاشىپ، شابىلامىز. ال قازاعىم دەپ كۇن كەشكەن اردا ۇلدىڭ باسىنا كۇن تۋسا، قارابايلىعىمىز ۇستاپ، ساراڭدانىپ قالامىز. نەگە ءبىز وسى...
تومەندەگى اڭگىمە بەلگىلى سازگەر تەمىرالى باقتىگەرەەۆتىڭ بۇگىنگى تاعدىرى جونىندە...
«بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» دەگەن ءاندى ەستى­مەگەن قازاق جوق. ءيا، ۇلكەن ساحنادا تۇ­رىپ، قازاقتىڭ بەلگىلى ازاماتى تۇڭعىشباي ءال-تارازي تالاي رەت ناشىنە كەلتىرە شىر­قادى. ءيسى قازاق قوسىلا ايتتى، قوسىلا ىڭىل­دادى. «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار، جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي» دەپ دانا اباي ايت­پاقشى، شىندىعى سول، جۇرەكتەن شىققان ءان عانا جۇرەككە جەتەدى. «بارىپ قايت، با­لام اۋىلعا» سونداي ءان ەدى. بىراق جۇرت سول ءاننىڭ اۆتورىن بىلە مە؟ ءاي بىلمەيدى-اۋ. بىلسە، ءۇن قاتار ەدى عوي. جارىمجان جانعا قول ۇشىن سوزار ەدى عوي... وزگە تۇرماق، امان-ساۋىندا ارالاس-قۇرالاس بىرگە جۇرگەن دوس­تارىنىڭ ءوزى «ول ءالى ءتىرى مە؟» دەپ سۇراۋى، ىڭ­عايسىز ەمەس پە؟ كەشەگى دۋىلداتىپ بىرگە ءجۇر­گەن دوس-جاران بۇگىندە ءحالىن سۇراۋعا ۋاقىتى جوق. ۋاقىتى بولا تۇرسا دا، ەلەگىسى كەلمەيدى، ەسكەرگىسى كەلمەيدى. ويتكەنى ءتو­سەك تارتىپ، سويلەۋگە ءتىلى كەلمەي كۇرمەلىپ جات­­قان جان كىمگە كەرەك؟ قاسىرەت پە، قا­سى­رەت. باسقا ءسوز جوق. اڭگىمەمىزدى ناقتى­لاي­تىن بولساق، اتاقتى ءاننىڭ اۆتورى، بەلگىلى سازگەر تەمىرالى باقتىگەرەەۆ توعىز جىلدان بەرى سىرقات، توسەك تارتىپ جاتىر. زاما­نىن­دا ءوز ورتاسىنىڭ كوركى بولعان، اققۇبا، ۇزىن بويلى، سىمباتتى جىگىت بۇگىندە قارىس قادام جاساۋعا زار. كۇن ۇزاق جۇمساق دي­ۆاننىڭ ءبىر بۇرىشىندا وتىرىپ، تەك راديو تىڭداۋدان ارتىق تىرلىككە جاراماي قالعان. ەكى جىلدان بەرى تەلەديدار كورۋدى دە قو­ي­ىپتى. ءتىلى دە كۇرمەلىپ، سويلەۋگە يكەم­دە­لەر ەمەس. «وسىدان توعىز جىل بۇرىن كولىك قاق­قان. قۇلاعاندا باسى جولدىڭ قىرىن­داعى تاسقا سوعىلسا كەرەك. سۇيەك سىنعان. وقيعا كەشكىلىك بولعان. ماعان تۇندە قال­قا­مان­داعى اۋرۋحانادان تەلەفون شالدى.
«جارىلعان باسقا وتانى تاڭەرتەن جاسايمىز» دەستى. بالكىم، وتا دەر كەزىندە جاسالسا، ءبارى باسقاشا بولار ما ەدى، قايدام؟ مەن بۇل جەردە ەشكىمدى كىنالامايمىن. ەندى ماڭدايىنا جازعانى سول بولار. باس سۇيەك شاعىلىپ، ورتاسىنا قان ۇيىپ قالعان ەكەن. امال قانشا، وتا كەزىندە جۇيكە تالشىعىنا زاقىم كەلگەن. سودان دۇرىس بولمادى عوي. دەنەسىنىڭ سول جاعى جانسىز. تەك وڭ جاعىندا تىرشىلىك بار. سودان بەرى توسەككە تاڭۋلى. كەزىندە «تەمەكە» دەپ جىرتىلىپ-ايىرىلاتىن دوستارى قازىر ەسىكتەن قاراۋدى قويدى. ىزدەمەيدى. ءتىپتى، كەزىندە جاقسى ارالاسقان ءبىر دوسى بىردە، بىرەۋدەن «ول ءالى ءتىرى مە، ولمەپ پە ەدى؟!» دەپ سۇرايتىن كورىنەدى. وسى­نى ەستىگەندە، ومىردەن ءتۇڭى­لىپ كەتتىم. اركىم قاراقان باسىن كۇيتتەگەن زامان بولدى عوي. قايتەيىن. كىمگە بارىپ - مۇڭ شاعاسىڭ، كىمگە بارىپ - وكپە-ناز ايتاسىڭ. جانى تازا تەمىرالى ەشكىمنiڭ الدىن كەسپەپ ەدى. ەشكىمنىڭ تۇنىعىن شايقاماپ ەدى، ەشكىمنىڭ الىنداعى ىرىسىن ىشپەپ ەدى. ۇلكەنىن اعا دەپ، كىشىسىن ءىنى دەپ سىيلاپ ەدى».
سازگەردىڭ جارى جاميلا اپاي كۇيىنە سويلەدى، كۇرسىنە سويلەدى. تەمىرالى باقتىگەرەەۆ كولىك وقيعاسىنان ءبىراز بۇرىن، ياعني 1989 جىلى «بەحتەرەۆا» دەگەن جۇلىن اۋرۋىنا شالدىققان. ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەك-تۇعىن. قازىر ءبىرىنشى توپتاعى مۇگەدەك. «ءبارىن دە قويشى، - دەيدى جارى، - مەنى دە، تەمىرالىنى دە قينايتىنى ءتان جاراسى ەمەس، جان جاراسى. تەمىرالى 90-جىلدارى كومپوزيتورلار وداعىنا مۇشەلىككە وتكەن. بىراق كەيىننەن مۇشەلىك بيلەتىن جوعالتىپ الىپ ەدى. ال كومپوزيتورلار وداعى وزگە جاققا قونىس اۋداردى. سول كەزدە شاشىلىپ قالدى ما، مۇراعاتتان تەمىرالىنىڭ مۇشەلىككە وتكەنىن تاپپاي قالدىق. جاندى قينايتىنى وسى. كەيدە «كومپوزيتور» دەگەن تىلدەي قاعازىڭ دا كەرەك بولادى ەكەن. ءبىزدىڭ قوعام سوعان قاراپ، ادامدى باعالايدى. امال قانشا؟ ىزدەندىك. بىراق كومپوزيتورلار وداعىنىڭ قازىرگى ءتورايىمى بالنۇر قىدىربەك «وقىماعان اۋەسقوي سازگەردى وداققا المايمىز» دەپ باسىن الا قاشادى. «كەزىندە وداققا مۇشە بولدى» دەسەك تە مىزباقپايدى. قايتەرسىڭ، ەندى؟! ءبىر ءتىلىم قاعاز عوي. اۋرۋ، جارىمجان جانعا قۋات بولسىن، جانىنا داتكە ەتسىن دەي سالسا قايتەدى. «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» سياقتى ءاندى ەكىنىڭ ءبىرى جازىپ جاتقان جوق قوي. تەمىرالى قىرىق- جىلدىق شىعارماشىلىق ومىرىندە 250-دەن استام ءان جازدى. بۇل از با؟ جانىمىزدى الاي-دۇلەي ەتكەن تاعى ءبىر نارسە، سول «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» انىنە ارماندا كەتكەن قازاقتىڭ ارىسى، تاەكۆوندو شەبەرى مۇستافا وزتۇرىك فيلم ءتۇسىرتتى. ءان اتامەكەنىن اڭساپ جەتكەن ازاماتتىڭ كوڭىل كۇيىن ءدال بەرە ءبىلىپ ەدى. وكىنىشتىسى، تيترداعى جازۋدا «ءسوزى ا.قىدىرباەۆا، ءانى س.ءابدىنۇروۆ» دەپ تۇر. جىلايسىز با، كۇلەسىز بە؟ رەجيسسەردىڭ بۇل قاي باسىنعاندىعى؟ ءاننىڭ اۆتورى تەمىرالى ەكەنى التى الاشقا ءماشھۇر ەمەس پە ەدى؟! تاعى ءبىر ءانىن تاعى ءبىر بەلگىلى ادام يەلەنىپ ءجۇر. ادامنىڭ كوزى تىرىسىندە وسىنداي قيانپۇرىس تىرلىك جاساپ جۇرگەندەر، تەمىرالى دۇنيەدەن وزسا، بۇكىل ءانىن تالاپايعا سالىپ جىبەرە مە دەپ قورقامىن. سوندىقتان ونىڭ بۇكىل شىعارمالارىن پاتەنتتەتسەم دەيمىن. تەمىرالى قىرىق جىل شىعارماشىلىقتا جۇرسە دە، جەكە ۇيگە قول جەتكىزە المادى. ەكى ءاننىڭ باسىن قۇراعاندارعا ءۇيىپ-توگىپ بەرىپ جاتاتىن اتاق تا، ارنايى ءبىر سىيلىق تا بۇيىرمادى. مىنە، بيىل الپىستىڭ ەكەۋىنە تولىپ وتىر. قايدام، ەندى تالايىنا جازىلعانى سول شىعار. شىعارمالارىن جەكە كىتاپ ەتىپ شىعارسام. اندەرىنە ىرىكتەپ ءبىر ديسك جازدىرساق دەپ ويلايمىز. امان بولسا، كەلەر جىلى پايعامبار جاسىنا كەلمەك. ءبىر ءان كەشىن ۇيىمداستىرساق دەگەن ارمان بار. بىراق ءبارى قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. قولدى بايلايتىنى سول، قايتەيىن. تەمىرالى باتىستىڭ جىگىتى عوي. كەزىندە ورالدا وقىپ جۇرگەندە، قازىرگى استانا قالاسىنىڭ اكىمى، حالىقتىڭ تانىمال ۇلى يمانعالي تاسماعامبەتوۆپەن بىرگە پاتەر جالداپ تۇردى. الماتىعا كەلگەن سوڭ، ارالاسپاعان اتاقتى ادامدارى قالمادى. جۋرناليست تە بولدى، تەلەارنا، راديو، تەاتردا دا جۇمىس ىستەدى. نۇرلان ونەرباەۆقا دا گيتارا ۇيرەتىپ، ءانشى بولۋىنا قول ءۇشىن بەرىپ ەدى. تۇعىشبايعا دا ساحنادا تۇرعىزىپ («بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا») ءان ايتقىزدى. تاعى ءبىر قىرىنان تانىتتى. ءاسانالى اعامەن دە جاقىن بولدى. ۇلدارى قايتىس بولعاندا «ساعىندىم بالامدى» دەگەن ءان جازىپ بەردى. «اسىل اعا» دەپ ءابىش كەكىلبايعا دا ءان ارنادى. «زامانبەك-زامان» دەپ زامانبەك نۇرقادىلوۆكە، «ءانىم-ءشامشى» دەپ قازاقتىڭ اقيىق ازاماتى ءشامشى اعاعا ءان ارنادى. 250-دەن استام ءان جازدى عوي. سول اندەردىڭ كوپشىلىگى ورىندالىپ ءجۇر. كەيبىر اندەرى ءالى ءوز ورىنداۋشىسىن كۇتىپ، شاڭ باسىپ جاتىر. امان-ساۋىندا ارالاسقان، دوس بولعان، بىرگە جۇرگەن ازاماتتار قازىر ارالاسپايدى. ولارعا كومەك بەر دەپ تۇرعان جوقپىن. ەڭ قۇرىسا، «تەمەكە، امان-ساۋسىڭ با، بارسىڭ با؟» دەپ كەلە الماسا دا، ءبىر تەلەفون شالىپ جاتسا، سونىڭ ءوزى جارىمجان جانعا ۇلكەن دەمەۋ عوي. سونە باستاعان قۇشتارلىعى قايتا ويانباس پا ەدى...». سازگەردىڭ جارى وسىلاي دەيدى. «عاشىقتار سەنىمى»، «تاڭعى تىلەك»، «كەشىر مەنى»، «قازاق ەلىم»، «ساعىنىش»، «كوكتوبە»، «ەر ماحامبەت»، «بارىپ قايت، بالام، اۋىلعا» سياقتى اندەرىن نۇرلان ونەرباەۆ، نۇرجامال ۇسەنباەۆا، تۇڭعىشباي ءال-تارازي، «مۋزارت» توبى، س.جۇماعاليەۆ، گ.سيقىمباەۆا، ە.حاسانعاليەۆتەر ورىنداپ ءجۇر. وسىنىڭ ءوزى داتكە قۋات. ءان باردا، تەمىرالى دە بار. ولمەيدى. انمەن بىرگە جاسايدى. ...سازگەر اعانىڭ ۇيىندە وتىرمىز. ءتىلى كۇرمەلىپ سويلەۋدەن قالا باستاعان اعامەن، جارى جاميلا اپايمەن وتكەن كۇندەر جونىندە سىر شەرتىستىك. ەسكى البومدى اقتاردىق. تەمىرالى اعامەن قۇشاقتاسىپ، بىرگە تۇسكەن ءبىراز تانىمال ادامداردى كوردىك... «باياعىدا «سامال» شاعىن-اۋدانىندا تۇردىق. قازاقتىڭ تالاي مارعاسقالارى مەكەندەگەن جەر عوي. جۇرت قالجىڭداپ «ىدىس-اياق» اۋىلى دەيتىن... قۇمان (تاستانبەكوۆ), ءشومىشباي (ساريەۆ), تەمىرالى... ءبارى دە جۇرت ايتقانداي، ىدىس-اياقتىڭ اتاۋى ەمەس پە؟» جاميلا اپاي جىميدى. «قايران ۋايىم-قايعىسىز سول كۇندەر-اي!». اپاي كوزىنە مولتىلدەپ كەلگەن جاستى قولىمەن ءسۇرتتى...
«اعا، ارمانىڭ بار ما؟» دەدىم. «ارمان با؟ - دەدى سازگەر قابىرعانىڭ ءبىر بۇرىشىنا ويلانا قاراپ. - ماعان اقشا كەرەك ەمەس، كومپوزيتور دەگەن اتاعىمدى قايتارىپ بەرسە ەكەن، باسقا ەشتەڭە دامەتپەيمىن».
...ءتىلى كۇرمەلىپ ارەڭ سويلەدى.

سەيسەن امىربەكۇلى