حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 30 ءساۋىرى كۇنى الماتى قالاسىندا ساعات 15:00-دە «لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ - قازاق ءتىلىنىڭ اۋقىمدى رەفورماسى» اتتى ونلاين فورماتتاعى دوڭگەلەك ۇستەل  ءوتتى. 4 ساعاتقا سوزىلعان بۇل جيىنعا 150-دەن استام ادام قاتىستى.  ولاردىڭ قاتارىندا ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتتەرىمىزدەن ء(ال-فارابي، اباي، نازارباەۆ، گۋميلەۆ) بەلدى عالىمدار، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى، اقش، ەۋروپا، تۇركيا پروفەسسورلارى، حالىقارالىق “قازاق ءتىلى” قوعامىنىڭ شەتەلدىك جانە وتاندىق بولىمشەلەرى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى دەپۋتاتتارى، تانىمال جازۋشىلار، جاستار، ءتىل جاناشىرلارى بار.

قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ 2-وتىرىسىندا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسى تۋرالى: «لاتىن گرافيكاسىنداعى الىپبيگە كوشۋ ماسەلەسىندە اسىعىستىق تانىتۋعا بولمايدى. تىڭعىلىقتى، تەكسەرىلگەن ۇستانىم تالاپ ەتىلەدى. جان-جاقتى ساراپتاۋ جانە جاڭا ءالىپبيدىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن ازىرلەۋ قاجەت»،- دەگەن بولاتىن. الايدا، الەۋمەتتىك جەلىدەن «جەتىلدىرىلگەن ءالىپبي» جوباسىن بەكىتۋگە دايىندىق ءجۇرىپ جاتقاندىعى بەلگىلى بولدى. بىراق، بۇل جونىندە ەشكىم ەش جەردە رەسمي اقپارات بەرمەگەن ەدى. دوڭگەلەك  ۇستەل لاتىن گرافيكاسىنا ءوتۋ ءجاي تاڭبا اۋىستىرۋ ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ اۋقىمدى رەفورماسى ەكەنىندىگىن جان-جاقتى نەگىزدەۋ ماقساتىندا وتكىزىلدى.

جيىندى حالىقارالىق "قازاق ءتىلى" قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى، قر ۇعا قوعامدىق عىلىمدار بولىمشەسىنىڭ توراعاسى، قر ۇعا كوررەسپوندەنت مۇشەسى، فيلول. عىل. دوكتورى ەردەن قاجىبەك جۇرگىزدى.

الدىمەن بايانداماشىلار ءسوز الدى: فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، ورفوگرافيالىق جۇمىس توبىنىڭ مۇشەسى ءالىمحان جۇنىسبەك، ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى انار فازىلجانوۆا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ نۇر-سۇلتان قالالىق فيليالىنىڭ باسقارما توراعاسى بەرىك ابدىعالي، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى جازۋشىسى بەكسۇلتان نۇرجەكەۇلى، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى سالقىنباي انار، اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى قالىباي قالامقاس, ل.ن گۋميلەۆ اتىنداعى  قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ماعريپا ەسكەەۆالار لاتىنعا كوشۋدىڭ ماڭىزىن، ونىڭ تەك تاڭبا اۋىستىرۋ عانا ەمەس، قازاق ءتىلىنىڭ اۋقىمدى رەفورماسى ەكەنىن جان-جاقتى دالەلدەدى. ۇسىنىلعان جەتىلدىرىلگەن الىپبيگە ءبىر قاتار سىن ەسكەرپەلەر ايتتى.

ونلاين فورماتتاعى شاراعا امەريكاندىق تۇركىتانۋشىلار اسسوتسياتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى (اقش), نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى «قازاق ءتىلى جانە تۇركولوگيا» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، پروفەسسور يۋلاي ءشامىلۇلى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ەۋروپا وكىلدىگىنىڭ جەتەكشىسى حەنريك يانكوۆسكي، ميمار سينان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ءابدۋاحاپ قارا، يزمير ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى مۇستافا ونەر سياقتى بەلگىلى تۇركىتانۋشىلار دا قاتىسىپ، ۇسىنىلعان الىپبيگە ۇسىنىستارىن ايتتى.

قازاق ءالىپبيىن لاتىن تاڭباسىنا كوشىرۋگە بايلانىستى بۇنداي اۋقىمدى جيىن  تۇڭعىش رەت وتكىزىلىپ وتىر. ەڭ باستىسى جيىنعا جينالعان بارشا عالىمداردىڭ وي-پىكىرى ورتاق ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. جيىن سوڭىندا مىناداي قارار قابىلداندى:

1. ءبىز لاتىن قارىپىنە كوشۋ مەرزىمىن سوڭعى رەسمي اقپاراتتا ايتىلعانداي 2030 جىلعا دەيىن سوزۋعا قارسىمىز. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ 2018 جىلعى  13 ناۋرىزداعى № 27-ر وكىمىمەن بەكىتىلگەن قازاق ءتىلى ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا 2025 جىلعا دەيىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالار جوسپارىنا سايكەس 2025 جىلعا دەيىن دەپ قالدىرىلعانىن قولدايمىز.

2. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءبىر عانا ورفوگرافيالىق توپ ش. شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل-قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعى مەن  ا. بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى اتقارىپ كەلگەن ازىرلەۋ، ساراپتاۋ سىنامادان وتكىزۋ، ەنگىزۋ جۇمىستارى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندەگى مەكتەپكە ەنگىزىلەتىن وقۋلىقتاردى ساراپتاۋ جۇيەسىندەگىدەي ءبىر-بىرىنە تاۋەلسىز بىرنەشە ۇيىمعا جۇكتەلىپ، ساتىلاي ساراپتاۋدان ءوتۋ ارقىلى عانا ماقۇلدانىپ، بەكىتىلۋىن ۇسىنامىز.

3. لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋ، ازىرلەۋ جانە ەنگىزۋ كەزەڭدەرىنەن تۇرادى. ءالىپبيدىڭ كەمشىن تۇستارى رەسپۋبليكاداعى بىلىكتى عالىمدار اراسىندا وسىنداي اشىق جيىنداردا جان-جاقتى تالقىلانباي بەكىتىلسە، الدىنداعى قر پارلامەنتىندە تانىستىرىلعان ديگراف جوباسى مەن قر پرەزيدەنتى بەكىتكەن اپوستروف جانە اكۋت جوبالارىنىڭ تاعدىرىن قۇشادى. سوندىقتان ازىرلەۋ كەزەڭى اياقتالماي تۇرىپ ونى قوعامعا، وقۋ ۇدەرىسىنە ەنگىزۋ جۇمىستارى توقتاتىلسىن (ناسيحاتتاۋ، ديكتانت الۋ، ساۋالناما الۋ، گازەت شىعارۋ، بەكىتىلمەگەن الىپبيمەن كورنەكى اقپارتتار ءىلۋ، جانە ت.ب)

4. وسى سالاعا جاۋاپ بەرەتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بiلiم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءتىل ساياساتى كوميتەتى قر ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن، قوعام قايراتكەرلەرىن، ءبىلىم سالاسىنىڭ وكىلدەرىن، جوو وقىتۋشىلارىن، حالىقارالىق قازاق ءتىلى قوعامىنىڭ وكىلدەرىن، بەلگىلى تۇركىتانۋشىلاردى، ەڭ باستىسى وسى سالاعا قاتىستى بىلىكتى مامانداردى جيناپ قازاق جازۋىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلاپ ءبىر شەشىمگە كەلۋى كەرەك.

5. ەڭ باستى ماسەلە – جازۋ رەفورماسى ارقىلى ءتىلىمىزدى ا. بايتۇسىنۇلى سالعان ۇلتتىق ارناعا اكەلى، كەڭەس داۋىرىندە تىنىسىن تارىلتىپ كەلگەن جات تىلدىك ىقپالدان ارىلۋ دەپ تۇسىنەمىز.  جات دىبىس پەن ءارىپ، جات سوزدەردىڭ تىلىمىزدە قولدانىلۋى ماسەلەسىنە بايلانىستى دا تۇپكىلىكتى بايلام مەن شەشىمگە كەلۋ اسا ماڭىزدى. بۇلاردى شەشپەيىنشە، قازاق ءتىلىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى ۇلتتىق ءتىل رەتىندەگى كەلەشەگىن قامتاماسىز ەتۋ دە مۇمكىن ەمەس.

6. ءيا، قانشا عالىم بولسا، سونشا پىكىر بولادى دەپ «مەن بىلەمدىكپەن» بىرجاقتى كەتۋ دۇرىس ەمەس ەكەندىگىن كوردىك. ءتىلىمىزدىڭ تابيعي بولمىسىن ساقتايمىز دەسەك، بارلىق عالىمدار كەڭەسە وتىرىپ تۇبەگەيلى ءبىر شەشىمگە كەلۋى كەرەك. تورەشى ءتىلدىڭ ىشكى جۇيەسى مەن باستى زاڭدارى بولۋى ءتيىس. باستى مىندەت - عىلىمي نەگىزدەلگەن، ءتىل زاڭدىلىعىنا سۇيەنگەن، ەڭ باستىسى، تىلگە قىزمەت ەتەتىن، ءتىل بولاشاعىن سەنىمدى ەتەتىن جاڭا ءالىپبي مەن ەملە ەرەجەلەرىن قابىلداۋ بولۋى كەرەك.

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz