بۇگىندە ەل جاڭاوزەن تۋرالى اڭگىمە قوزعاسا، جەزقازعاندى قوساقتاپ ايتاتىن بولىپ ءجۇر. بۇلار باۋىرلاس نەمەسە سەرىكتەس قالالار ەمەس. سوندا ءبىر-بىرىنەن جىراقتا جاتقان «بۇل ەكى قالانى نە قوسىپ تۇر؟»، - دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايدى.
كەدەيلىك، جۇمىسسىزدىق جانە جەمقورلىقتى اتايدى. جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ نەگىزگى سەبەبى ءالى كۇنگە دەيىن ايتىلماسا دا ءىشىمىز سەزەدى.
ءجاڭاوزان مەن جەزقازعاندى اتىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. ينفراقۇرىلىمى، الەۋمەتتىك مارتەبەسى اتىمەن بولەك. الايدا توقايلاساتىن تۇسى دا بار. سونىڭ باستىسى - ەرەۋىل... جاڭاوزاندە دە سولاي بولعان. الدىمەن جاپپاي ەرەۋىل. ودان كەيىنگىسى كوز الدىمىزدا...

بۇگىندە ەل جاڭاوزەن تۋرالى اڭگىمە قوزعاسا، جەزقازعاندى قوساقتاپ ايتاتىن بولىپ ءجۇر. بۇلار باۋىرلاس نەمەسە سەرىكتەس قالالار ەمەس. سوندا ءبىر-بىرىنەن جىراقتا جاتقان «بۇل ەكى قالانى نە قوسىپ تۇر؟»، - دەگەن زاڭدى ساۋال تۋىندايدى.
كەدەيلىك، جۇمىسسىزدىق جانە جەمقورلىقتى اتايدى. جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ نەگىزگى سەبەبى ءالى كۇنگە دەيىن ايتىلماسا دا ءىشىمىز سەزەدى.
ءجاڭاوزان مەن جەزقازعاندى اتىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. ينفراقۇرىلىمى، الەۋمەتتىك مارتەبەسى اتىمەن بولەك. الايدا توقايلاساتىن تۇسى دا بار. سونىڭ باستىسى - ەرەۋىل... جاڭاوزاندە دە سولاي بولعان. الدىمەن جاپپاي ەرەۋىل. ودان كەيىنگىسى كوز الدىمىزدا...

جەزدى ءوڭىرى ءازىر كوشەگە شىعا قويعان جوق. شىعا قالسا، ونىڭ جاڭاوزەندى ون ورايتىنى تۇسىنىكتى بولسا كەرەك. ولاي دەيتىنىمىز - شي شىعا قالعان جاعدايدا قاراعاندىلىق شاحتەرلەردىڭ ولاردى قولدايتىنى داۋسىز.
بۇلاردىڭ كاسىپوداقتارى دا مىقتى. تاۋەلسىز.
سول كاسىپوداق دابىل قاعۋدا. ماڭداي تەرىڭمەن تاپقان اقىڭدى «بالا-شاعاڭنىڭ قاجەتىنە جارات» - دەيدى.  ەرىكسىز ويلاناسىڭ «كىمگە؟» دەپ. كىمگە بولۋشى ەدى. شەتەلدىك الپاۋىتتارعا.
ەندەشە، جاڭاوزەن سيندرومىنىڭ جەزقازعان اسپانىن كەزگەنىنە جيىرما جىلداي ۋاقىت بولىپتى. جەزقازعان جەرىنە «سامسۋنگتىڭ» كەلگەن كۇنىنەن  (1995 جىلى) باستالعان. جاڭا كومپانيانىڭ ەلدى جارىلقاعانى سول، دايىن ونىمگە يە بولا كەتىپ، قىرۋار پايدا تاپتى. ەلگە تالعاجۋلىق ناپاقا بەردى. ەل سونى قاناعات تۇتتى. سول «سامسۋنگ» كەيىن «قازاقمىس» بولىپ قايتا قۇرىلدى (1998ج).
الپاۋىت كورپوراتسيا كەيىنىرەك جشس بولىپ قايتا قۇرىلدى. بۇل نە دەگەن ءسوز. باياعى تاز قالپىنا بارا جاتىر دەگەن ءسوز. ساتباەۆ ايتقان ءجۇز جىلعا جەتەتىن جەزقازعان كەنىنىڭ توبەسى كورىندى دەگەن ءسوز. جان بەرۋ وڭاي ما، الپاۋىت كورەي كومپانياسى جەر-كوكتى شارلاپ مىس ىزدەگەن، اقىرى رەسەي شىعىپ كەتكەن.
جايىندار بالىقتىڭ ءبىر تۇرىمەن قورەكتەنبەيدى عوي. «قازاقمىس» تا سولاي. جولاي قىمبات مەتالدى قوسا ءوندىرىپ كەلەدى. ول تۋرالى تام-تۇم عانا مالىمەت بار. قازىرگى كورپوراتسيانىڭ باستى تابىس كوزى رەتىندە مىس اتالعانىمەن، ساراپشىلار ونىڭ ىشىندە اۋىر مەتالل بارىن دا ايتادى. ال ولاردىڭ ءاربىر گرامى كەمىندە 350 مىڭ اقش دوللارىنا باعالانادى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ق.ساتباەۆ ايتقان ءجۇز جىلعا جەتەتىن جەزقازعان مىسى سارقىلىپ ءبىتتى. جەزقازعان ءوڭىرىن ناق وسى مىس اسىراپ كەلگەن. مىس قورىنىڭ تۇگەسىلە باستاۋىمەن الەۋمەتتىك شيەلەنىس تە باستالادى.
كەيىنگى ون جىل بويى بۇل وڭىردە ەلەۋلى قالا قۇراۋعا جەتەقابىل بىردە-ءبىر نىسان سالىنبادى. قايتا بار نارسەنىڭ ءبارى قيراتىلدى. «قازاقمىسقا» قاجەتسىز نارسەنىڭ بارلىعى كۇرەسىنگە لاقتىرىلدى.
ءوزىن، قالدى قاراعاندى وبلىسىن اسىراعان ءوڭىر ەندى ماسىلعا اينالدى.
مىسقا تاۋەلدى بولىپ قالدى.
ال ماسىلدىق، كىرىپتارلىق ەرتە مە، كەش پە الەۋمەتتىك دۇمپۋگە، ءتىپتى الەۋمەتتىك جارىلىسقا الىپ كەلەتىن ەدى.
قازاقمىستىقتاردىڭ ورتاشا جالاقىسى 50-60 مىڭنىڭ اينالاسىنان ۇزاي المادى. ەسەسىنە، باستىقتاردىڭ جالاقىسى ولاردىكىنەن ءجۇز ەسەگە دەيىن اسىپ تۇسكەن. ەرەۋىلگە شاقىرۋشىلار كوبەيدى. زاڭداستىرىلماعان تاۋەلسىز كاسىپوداقتار بوي كورسەتە باستادى.
ءسويتىپ جۇرگەندە سايلاۋ ناۋقانى كەلگەن. جەزقازعاندا جەدەلدەتىپ ءۇستى-ۇستىنە ءتۇرلى دەڭگەيدەگى جيىن ءوتتى. وبلىستىڭ سول كەزدەگى اكىمى سەرىك احمەتوۆ وسى وڭىردەن شىقپادى دەسە بولادى. وبالى نەشىك، كەش تە بولسا سەرىك نىعمەتۇلى جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋعا بارىن سالعان. بۇل ماقساتىنا جەتۋدە مينيسترلىكتەردى  جۇمىلدىرا ءبىلدى. ەرەۋىلدىك احۋال «ارسەلورميتتالتەمىرتاۋ» كومپانياسىندا دا قالىپتاسقان. وندا دا جالاقىنى ءوسىرۋ تۋرالى اڭگىمە قىزىپ تۇردى. «قازاقمىسپەن» دە، «ارسەلورميتتالتەمىرتاۋمەن» دە ءۇش جاقتى مەموراندۋمعا وتىرعان وبلىستىق اكىمدىك ەرەۋىلدى اۋىزدىقتادى.
الەۋمەتتىك شيەلىنىس باسىلماي تۇر
جاڭاوزەن تاراپتانعان جالعىز قالا. ال جەزقازعان دەگەنىمىز - ساتباەۆ قالاسى، ول - جۇمىسشى قالاشىعى، ول - ۇلىتاۋ اۋدانى... بۇلار سەرىكتەس قالالار. بۇلاردىڭ جەپ وتىرعان نانى بىرەۋ!
ساياساتكەرلەر جەزقازعاندى الەۋمەتتىك جارىلىس الدىندا تۇر دەپ ەسەپتەيدى. ال ءبىز بىلەتىن جەزقازعان وسىناۋ مارتەبەسىنە وسىدان 20 جىل بۇرىن كىرگەن. جەراستى يگىلىكتەرىن شەتەلدىك الپاۋىتتارعا بەرگەن كۇنى.
جاعدايدى تۇزەۋگە بارلىق كۇش توگىلىپ جاتىر. وبلىس باسشىلىعىنا كەلگەن جاڭا اكىم ابىلعازى قۇسايىنوۆ وبلىسپەن تانىستىعىن ءبىرىنشى بولىپ، وسى وڭىردەن باستادى. وبلىس دەڭگەيىندە ءوڭىردى جاقسارتۋعا باعىتتالعان شەشىم قابىلدانىپ جاتىر.
بىراق الەۋمەتتىك شيەلەنىس ءالى باسەڭدەمەي تۇر.
جەزقازعان ەرەۋىلدىك احۋالدا تۇر. ونىڭ ءتۇپ نەگىزىندە قارىن قامى جاتقانى ايداي انىق. بىزدەر سونى ايتۋدان جالتارامىز.
ءوڭىر مىسشىلارىنىڭ جالاقىسى بيۋدجەت مەكەمەنىڭ دەڭگەيىنە دەيىن ءتۇستى. مۇنان تىس جۇمىسشىلاردىڭ جىل سايىنعى جىلدىق يندەكساتسياسى بار. كورپوراتسيانىڭ ونى بەرمەي قالعان جىلى جوق. سونى ايقاي-شۋمەن بەرەدى. جۇمىسشىلار مەن كورپوراتسيا باسشىلىعى اراسىنداعى جاڭا تەكەتىرەس سونىڭ جالعاسى ىسپەتتەس.
جۇمىسشىلاردىڭ بارار جەرى، ارينە، كاسىپوداق. ولار بولسا، شەرۋدەن بۇرىن زاڭدىق الاڭدا جۇمىس ىستەيىك، - دەيدى.
جاقىندا «قازاقمىسقا» قاراستى «جەزقازعان جىلۋ ورتالىعى»، كەن بايىتۋ فابريكاسى، مىس بالقىتۋ زاۋىتى جانە «قازمەحسەرۆيس» ايماقتىق كاسىپورنىنىڭ كاسىپوداقتارى كورپوراتسيا كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ قاتارىنان شىعىپ، رەسپۋبليكالىق «جاڭارتۋ» كاسىپوداق ۇيىمىنا كەلىپ قوسىلعانى جونىندە اقپارات تارادى. «جاڭارتۋ» ۇيىمىنىڭ وكىلدەرى الماتىعا بارىپ، ءباسپاسوز ءماسليحاتىن ۇيىمداستىردى. ەندى كورپوراتسياعا قاراستى كاسىپورىن جۇمىسشىلارى الەۋمەتتىك تۇيتكىلدەردى وسى ۇيىم ارقىلى شەشپەك. ايتسە دە، باستاماشىل توپ وكىلى گالينا كولوسكوۆا: «ءبىز ءوز ماسەلەمىزدى ءوزىمىز شەشەمىز»، - دەپ مالىمدەدى.
بۇل جەردە كاسىپوداق ليكبەز ءرولىن اتقارىپ وتىر دەسەك، بولادى. الايدا كورپوراتسيا باسشىلىعى مۇنى الەۋمەتتىك شيەلەنىستى تەرەڭدەتۋ دەپ ءبىلىپ، كاسىپوداقتى ايىپتايدى.

تورەحان مايباس،
قاراعاندى وبلىسى

«جاس قازاق» گازەتى