الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىنە شاعىمدانىپ، قىزىلوردادان كەلگەن وننان استام ايەل 27 ساۋىردە كۇندىز اقورداعا بارماق بولعان ەدى. الايدا ارنايى جاساق ولاردىڭ جولىن بوگەپ، وتكىزبەدى. نارازىلاردىڭ اراسىندا بالا جەتەكتەگەن، اياعى اۋىر ايەلدەر دە بولدى.

(باق-تان)

***

بۇگىنگى اڭگىمەمىز ءماجىلىستىڭ ەكى دەپۋتاتى تۋرالى بولماق. ءبىرى ەسكى، وسىمەن ەكىنشى مارتە سايلانىپ وتىرعان كىسى. ەكىنشىسى جاڭا، ءبىرىنشى رەت دەپۋتات بولعان جىگىت اعاسى. بىرەۋىن سىنايمىن، ەكىنشىسىن ماقتايمىن. سەبەبى، بۇل ەكى دەپۋتات تا كوشى-قون ماسەلەسىن ءماجىلىس تورىندە كوتەردى.

ەندى، ءبىر-بىرلەپ توقتالايىق.

ءبىرىنشىسى – ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ!

ەسىڭىزگە تۇسكەن بولار، سەنبەسەڭىز مىنە، «نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - پارلامەنت ماجىلىسىنە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان سايلانعان دەپۋتاتتار قانداستارعا بولىنەتىن كۆوتانىڭ كولەمىن كوبەيتۋدى سۇرادى. وسى ورايدا ۇكىمەت باسشىسى اسقار ءماميننىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداندى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.»

بۇل وسى جىلدىڭ باسىندا، ناقتىلاپ ايتساق، قاڭتار ايىنىڭ سوڭىندا جولدانعان دەپۋتاتتىق ساۋال.

شىنىنا كەلسەك، بۇل – انەۋ باقىلداعان اۋىت مۇقيبەك دەگەن نەمەنىڭ اۋزىن جاۋىپ، حالىققا ءوزىنىڭ بار ەكەنىن كورسەتۋ ەكەنىن ءبىلدىرىپ قويۋ ءۇشىن جاسالعان تىرلىك بولاتىن. ءبىز سول كەزدە-اق، «كۇن كۇركىرەگەن سوڭ جاۋى كەرەك!» دەگەن ماقالا جازىپ، كۇدىگىمىزدى ايتقامىز.

سودان بەرى جارتى جىل ءوتتى. قانە سول دەپۋتاتتىق ساۋالدىڭ جاۋابى؟! ۇكىمەتتەرىڭىز نە دەپتى؟!

ساۋكەڭنىڭ ءتىلىن جۇتىپ، ءۇنسىز كەتكەنىنە قاراعاندا، ۇكىمەت بايقۇس تا ماندىمدى جاۋاپ بەرمەگەن بولسا كەرەك.  ەگەر، اسقار ءمامين مىرزا تاڭدايعا ءنار بولارلىق ءبىر اۋىز ءسوز ايتسا، ساۋىتبەك كوكەم اۋىتبەكتىڭ كوزىنە شۇقىپ تۇرىپ كورسەتسە كەرەك ەدى. جىم - جىرت كۇيىندە قالدى. ءتىپتى، بار-جوعى بەلگىسىز...

ەكىنشى – قازىبەك يسا!

«نۇر-سۇلتان. قازاقپارات – پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتات قازىبەك يسا ەلىمىزدە دەموگرافيا جانە كوشى-قون جونىندەگى اگەنتتىكتى قۇرۋدى ۇسىندى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.»

بۇل – ساۋىتبەك كوكەمدىكىنەن ءسال كەيىن، 17 ناۋرىزدا جولدانعا ساۋال.

«سوندىقتان بۇگىندە ءار مينيسترلىككە شاشىراپ كەتكەن باسقارمالاردى ءبىر ورگانعا جيناپ، دەموگرافيا جانە كوشى-قون جونىندەگى اگەنتتىكتى قايتا قۇرۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، قانداستارىمىزدىڭ ازاماتتىق الۋ ماسەلەسى ءالى قيىندىقتان شىعا الماي كەلەدى. بىزدە ۇلتى قازاق قانداستار ءۇشىن كەرەك قۇجات سانىن بارىنشا شەكتەپ، بىردەن ازاماتتىق بەرىلەتىن بولۋى ءتيىس»، - دەدى، دەپۋتات قازىبەك يسا.

داۋ جوق، قازىبەك يسا – قازاقتىڭ تالانتتى اقىنى. سوسىن قالامى وتكىر جۋرناليست. وتە بەلسەندى ازامات. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىندا ۇلت مۇددەسىنە قاتىستى قازىبەك يسا كوتەرمەگەن ماسەلە بولعان ەمەس. ءبىزدىڭ قازاقتا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى ءۇشىن ءجۇز مىڭ قول جيناعان قازىبەكتەي تۇلعا بولعان ەمەس. مىنە، بۇگىن بىلدەي پارتيانىڭ اتىنان ءماجىلىس دەپۋتاتى بولىپ وتىر.

كوپ ادام دەپۋتات بولعان سوڭ، مۇحتار شاحانوۆ ايتقانداي، شىندىعىن جوعالتىپ الادى. جوق، قازىبەك اعانى ونداي وڭباعانداردىڭ توبىنا قوسا المايمىن! قازاعام كەشە قانداي بولسا، بۇگىن دە سول ارىنىنان قايتقان جوق. قايتا، بەلسەندىلىگى بۇرىنعىسىنان دا ارتا تۇسكەنى كورىنىپ تۇر. دەپۋتاتتىق ساۋالدارىن ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرىن بۇرقىراتىپ جاتىر. ءسىرا، ۇكىمەت باسى ءوزى وقىپ ۇلگىرە الماي، ورىنباسارلارىنا وقىتىپ جاتقان بولسا كەرەك...

بۇرىنعى دەموگرافيا جانە كوشى-قون جونىندەگى اگەنتتىگىن قايتا قۇرۋ، تاۋەلسىزدىكتىڭ وتىز جىلدىعى قارساڭىندا 18 قاراشانى «ۇلتتىق كوشى-قون كۇنى» ەتىپ، مەرەكەلەردىڭ تىزبەگىنە ەنگىزۋ جانە «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى قولداۋ تۋرالى» ارنايى زاڭ قابىلداۋ كەرەك دەگەن سەكىلدى مەنىڭ دە ون شاقتى ۇسىنىسىمنىڭ ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ حاتشىسى ەرلان قارين مىرزانىڭ قورجىنىندا جاتقالى ءبىراز بولدى. اللا قالاسا، ۇلتتىق كەڭەستىڭ كەلەسى وتىرىسى وسى دەموگرافيا جانە كوشى-قون تاقىرىبىنا ارنالىپ، سول ماسەلەلەر شەشىلىپ قالار دەگەن ءۇمىتىم زور.

بىراق، وسى ماسەلەنى ءماجىلىس تورىنەن دەپۋتات قازىبەك يسا كوتەرگەندە توبەم كوككە جەتكەندەي قۋاندىم عوي مەن. «ءماجىلىس تاريحىنداعى تاريحي ساۋال بولدى...» دەپ، التى الاشقا جار سالدىم. قازاعام كوتەردى عوي، ەندى بىردەن شەشىلىپ كەتەتىن شىعار دەپ ۇمىتتەندىم. مەن عانا ەمەس، تۋىستارىنان ءبولىنىپ قالىپ، قان جۇتىپ وتىرعان بۇكىل قانداستارىمىز اقسارباس اتاپ، تىلەۋ تىلەدى.

وكىنىشكە وراي، ودان بەرى ءۇش اي ءوتتى، قازىبەك كوكەمنىڭ پاراقشاسىنا تەلمىرۋمەن كەلەمىن. بايقايمىن، تەزىرەك كەتكىر ۇكىمەت قازىبەك اعامدى دا ساۋىتبەكتىڭ اياعىن قۇشتىرعان سىڭايلى. ەگەر، جىلت ەتكەن ءبىر جاڭالىق بولسا، قازىبەك يسا اعام ەكەۋىمىز بەس قۇرلىققا ۇران سالار ەدىك قوي، شىركىن!

ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆتى قويشى، بازارى تارقاعان ادام. جۋرناليستيكادا بولماسا، ساياساتتا گرامم سالماعى جوق كىسى. ال، وعان قاراعاندا قازىبەك يسا «جاڭا تالاپ»، قارۋقارلى دەپۋتات قوي.

ءبىر قىزىعى، ەكى كوكەم دە «ءاي، ۇكىمەت اكە، سەن بىزگە بىتىرگەنىڭدى ايتپا، ەندى بىتەتىنىڭدى ايت!» دەمەستەن، بۇل ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويا سالدى.

ءبىر كەزدە دەپۋتات بەكبولات تىلەۋحان اعاما ءبىر اقىل ايتقام, «...  ءسوزدى مە، ءسوزدى قۇداي بەرگەن اقساقال دەپۋتاتتار بار عوي، قۋانىش سۇلتانوۆ پەن ساۋىتبەك ءابدراحمانوۆتار-اق سويلەسىن! ولار ازدىق قىلسا، اللاعا شۇكىر، مىزەكەڭ – مىرزاتاي جولداسبەكوۆ تە ءالى تىڭ، سايراپ تۇر. سولارعا بەرىڭىز ءسوزدى! تەلەديدارعا دا سولار شىقسىن! ءسىز تەك زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە بارىڭىزدى سالىڭىز!» دەپ.

بۇگىن ول اقىلىمدى قازىبەك اعاعا قايتالاپ جاتپايمىن. قازىبەك اعانىڭ قاناتىن ەركىن سەرمەۋىنە كەدەرگى بولىپ وتىرعان ءبىر فاكتور بار. سونى ايتقىم كەلىپ تۇر.

ول – زاڭ شىعارۋ ىسىنە پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ارالاسۋى!

جالپى، دەپۋتات ءۇشىن ماقتاناتىن نارسە – دەپۋتاتتىق ساۋال ەمەس، زاڭدارعا ەنگىزگەن جاڭالىقتارى.

مىنە، ءماجىلىستىڭ جاڭا قۇرامى ءبىرىنشى سەسسياسىن اياقتاۋعا جاقىن.

مەن وتە بەلسەندى دەگەن دەپۋتتاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشالارىنا ۇنەمى قاراپ وتىرام. «پالەنباي زاڭنىڭ تۇگىلەنبايىنشى بابىنا مىناداي وزگەرتۋ ەنگىزدىم نەمەسە تولىقتىرۋ جاسادىم...» دەپ جازعان دەپۋتاتتى كەزىكتىرگەن ەمەسپىن.

دەمەك، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ وسى «سۋىق قولى» تيىلمايىنشا، پارلامەنت تۇك بىتىرە المايدى. ارى كەتكەندە، بۇرقىراتىپ دەپۋتاتتىق ساۋال جاساپ، ەكى-ۇشتەن «كليپ» تۇسىرەدى. اپپارات جاساپ بەرگەن زاڭدى «قاراپ»، تەك ورىسشاسى مەن قازاق تىلىندەگىسىن سايكەستەندىرەدى، اتاۋ-تەرميندەرىن ءبىر ىزدىلەندىرەدى. سوڭىندا «نوتوريۋس» رەتىندە بەكىتىپ بەرەدى.

جاڭا دەپۋتاتتار سونى سەزدى مە، سەزبەدى مە، بىلمەيمىن.

قازاقتىڭ اسا كورنەكتى اقىنى ومارعازى ايتانۇلىنىڭ «تابيعات فيلوسوفياسى» دەگەن اتاقتى داستانىندا مىناداي ءبىر شۋماق بار.

ەسكى ولەڭ ۇيقاستارىنا جاڭا ولەڭ سيمايدى،

ولەڭ جولدارى كۇرەسپەن وسەدى.

تابيعات مازمۇنى مۇندا جينالىپ،

اقىن قينالىپ،

تاعى ءبىر فورماعا كوشەدى.

بايقايمىن، قازىبەك يسانىڭ ءبىر نارسەگە كوزى جەتە باستاعان ۇقسايدى. جاقىندا «Facebook» جەلىسىندەگى پاراقشاسىنان «مەن ءبارىبىر مەملەكەتتىك ءتىل مۇددەسىن قورعاۋدان قايتپايمىن!» دەگەن سەستى جازباسىن كوزىم شالىپ قالدى.

ماجىلىسكە ءتىل-ءتىل دەپ بارىپ، ءتىلى بۋىلىپ قالعان اعاي مەن اپايدى ويلاساق، قازىبەك اعانىڭ بۇل ارەكەتىن ەرلىك دەپ باعالاعان دۇرىس.

سوسىن، پاراقشاسىنان تاعى «ۇلتتىڭ جاڭا بولمىسى ۇلتشىلدىق نەگىزدە قالىپتاسۋى كەرەك، سوندا عانا ۇلتتىق مۇددەمىز قورعالادى!» دەگەن جالىندى جازۋلاردى وقىدىم.

مەن وتە بەلسەندى دەگەن دەپۋتتاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشالارىنا ۇنەمى قاراپ وتىرام. «پالەنباي زاڭنىڭ تۇگىلەنبايىنشى بابىنا مىناداي وزگەرتۋ ەنگىزدىم نەمەسە تولىقتىرۋ جاسادىم...» دەپ جازعان دەپۋتاتتى، بىرەن-ساران بولماسا، كوپ كەزىكتىرگەن ەمەسپىن.

ال، ساۋىتبەك كوكەمە ساۋاپ!

اتتەڭ-اي، اتتەڭ!

دەپۋتتار الدىنا كەلگەن زاڭدارعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ءۇشىن داۋىستارىن كوتەرىپ، قىزىل كەڭىردەك بولىپ تالاسسا، ءتىپتى ءبىر-ءبىر جۇدىرىق جۇمساسىپ جىبەرسە، كوشەلەر مەن الاڭدارعا جۇرت شۋىلداپ شىقپاس ەدى-اۋ;

دەپۋتاتتار الدىنا كەلگەن زاڭدارعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ءۇشىن ۇكىمەت باسى مەن مينيسترلەردى پارلامەنت ۇيىنە شاقىرىپ الىپ، ءجيى-ءجيى «كەتتلينگكە» الىپ تۇرسا نەمەسە اقوردا مەن ۇكىمەت ۇيىنە قاراي پاپكاسىن قولتىعىنا قىسىپ الىپ، وزدەرى جۇگىرىپ بارا جاتسا، بالالارىن شۇبىرتقان انالاردىڭ ول جاقتا نەسى بار ەدى...

***

25 مامىر كۇنى باسپانا ماسەلەسى بويىنشا اقورداعا ءوتىپ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا شاعىمدانباق بولعان باعلان ورىنبەكوۆتىڭ وتباسىن پوليتسيا كەتلينگتە ۇستادى.

وسىدان ءۇش كۇن بۇرىن ورىنبەكوۆ بىرنەشە وتباسىمەن بىرگە «وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قونىستاندىرۋ» باعدارلاماسى ارقىلى شىمكەنتتەن پاۆلودار وبلىسىنىڭ جەلەزينسكي اۋدانىنا كوشىپ بارعان. ەكى كۇن بويى شارق ۇرعان باعلانعا اكىمدىك باعدارلامانىڭ توقتاپ قالعانىن ايتقان...

(باق-تان)

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz