... جىلداعى ادەتىمىز - وسى: ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعان حالىقارالىق مامىلە، ءبىتىم كۇنى - 9 مامىردىڭ قارساڭىندا قازاق ءباسپاسوزىنىڭ بۇگىنگى وكىلى بولىپ جۇرگەن جۋرناليستەر مەن اۆتورلار بايقاپ، بايقاماي بارريكادانىڭ ەكى جاعىنا شىعىپ الىپ وتىرامىز. ءبىرىنشى توپتىڭ ءسوزى بەسەنەدەن بەلگىلى: ولار ءۇشىن 9 مامىر -  «ۇلى جەڭىس كۇنى»، «ۇلى وتان سوعىسىنىڭ جەڭىسپەن اياقتالعان كۇنى». ەكىنشى توپ 9 مامىردى نەمىس فاشيزىمىنە قارسى بىرىگىپ كۇرەسكەن مەملەكەتتەردىڭ باتىس مايدانىندا جەڭىسكە جەتىپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تىنىم تاپقان كۇن دەپ تانيدى. ءبىز، ارينە، ەكىنشى توپتى قولدايمىز.

... جىلداعى ادەتىمىز - وسى: ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعان حالىقارالىق مامىلە، ءبىتىم كۇنى - 9 مامىردىڭ قارساڭىندا قازاق ءباسپاسوزىنىڭ بۇگىنگى وكىلى بولىپ جۇرگەن جۋرناليستەر مەن اۆتورلار بايقاپ، بايقاماي بارريكادانىڭ ەكى جاعىنا شىعىپ الىپ وتىرامىز. ءبىرىنشى توپتىڭ ءسوزى بەسەنەدەن بەلگىلى: ولار ءۇشىن 9 مامىر -  «ۇلى جەڭىس كۇنى»، «ۇلى وتان سوعىسىنىڭ جەڭىسپەن اياقتالعان كۇنى». ەكىنشى توپ 9 مامىردى نەمىس فاشيزىمىنە قارسى بىرىگىپ كۇرەسكەن مەملەكەتتەردىڭ باتىس مايدانىندا جەڭىسكە جەتىپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تىنىم تاپقان كۇن دەپ تانيدى. ءبىز، ارينە، ەكىنشى توپتى قولدايمىز.

بيىلدا «ۇلى وتان سوعىسى» دەگەن رۋحتا ۇرانداپ سويلەگەندەر جەتىپ-ارتىلدى (وتكەن اپتاداعى گازەت ماتەريالدارى مەن تەلەكورسەتىلىمدەردى ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز). ۇلت زيالىلارىنىڭ ۇنپاراعى اتالىپ جۇرگەن ءبىر گازەتتى اشىپ قالسام - مەن جاقسى كورەتىن تاريحشى باۋىرىم تىلشىمەن سۇحباتىن «ۇلىوتانداتىپ» ۇرىپ شىعىپتى. تاريحشىمىزدىڭ «ۇلى وتانى» - كەشەگى كسرو، سول كسرو-نى «كىسى قۇرلى» كورمەگەن رەسەي ەكەن.  الگى گازەت جاس تاريحشىعا ءسوز بەرىپ قانا قويماي «ەل ءۇشىن، جەر ۇشىنگى  ارپالىستى ءومىر بەلەستەرىن بۇگىنگى ۇرپاق قالاي سەزىنەدى؟ جالپى، جەڭىستىڭ شىن باعاسىن بەرە الىپ ءجۇرمىز بە؟» دەيتىن ساۋال تاستاپ ەگىلەدى.  ماسساعان، بەزگەلدەك! رەيحستاگقا سوۆەتتەر ەلىنىڭ قىزىل تۋى تىگىلگەن كۇننەن باستاپ جەڭىستى جىرلاپ كەلە جاتساقتا ونىڭ «شىن باعاسىن» وسى  67 جىلدىڭ اۋقىمىندا دۇرىستاپ بەرە الماپپىز عوي ءبىز بايقۇس... ەندى قايتتىك؟ كسرو تمد-عا اينالىپ «تەلپەگىن» تەرىس كيگەن ساتتەن بەرى «ۇلى وتان» سوعىسىن ۇلىقتاۋدان تانباعان ەكى ەل قالسا، سونىڭ ءبىرى قازاقستان ەدى  عوي. بىرەۋى، ءسوز جوق رەسەي. رەسەيدىڭ 9 مامىردى ەرەكشە اتاپ، ەكىنشى جيھان سوعىسىنىڭ وزدەرىنە قاتىستى تۇسىن «ۇلى وتان» دەپ اسپەتتەۋگە تولىق قاقىسى بار. ويتكەنى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس قازىرگى رەسەي تەرريتورياسىنىڭ باتىس اۋدانىندا بولدى. شىعىس ەۋروپا ەلدەرىن اياۋسىز ەزگىگە سالعان گيتلەر وكۋپاتسيالانعان مەملەكەتتەردىڭ اسكەري كۇشىن  كوممۋنيستەر بيلىگىنىڭ ۇياسى - رەسەيگە قارسى جۇمىلدىرىپ، «7 قاراشادا قىزىل الاڭنان ساپ تۇزەپ وتەمىز!» دەپ دۇنيەگە جار سالدى. سوندىقتان انتالاعان جاۋدى اۋىزدىقتاپ، بەتىن قايتارعان مەملەكەتتىڭ ءبىرى رەتىندە  رەسەيدىكى دۇرىس. رەسەي سول سوعىستا جەڭىلىس تاپقاندا، يمپەريالىق قۋاتىنان تۇتاستاي ايرىلاتىن ەدى. بۇگىنگى بۇتىندىگىنە بۇلىك ءتيىپ قاپقازدا، قيىر شىعىستا قيانعا كەتەر ەدى. دەمەك، رەسەي ءۇشىن مامىردىڭ  9-ى كۇنى ۇلان-اسىر توي جاساپ، ۇرپاق جادىن جاڭعىرتىپ تۇرۋ - ساياسي دا، تاريحي دا قاجەتتىلىك. «ال، ءبىز شە؟ بىزگە دە بۇل جەڭىس ورتاق ەمەس پە؟»  (دەيتىنى انىق وپپونەنتىمىزدىڭ). راس، جەڭىس ورتاق. توگىلگەن قان، شەيىت كەتكەن ەرلەردىڭ ەرلىگى، مارتتىگى، جاسامپازدىعى ورتاق. بىراق، «ۇلى وتان» ورتاق ەمەس. ەگەر بىزگە، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ازاماتتارىنا، كسرو مەن ماسكەۋ وتان بولسا، - وندا ناعىز وڭباعان   وپاسىز بىزدەر ەكەنبىز! ءبىز «ۇلى وتانىمىزعا» وپاسىزدىق جاساپ تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاريا ەتىپپىز. شەكارامىزدى بەكىتىپ، ەلوردامىزدى ارقا توسىنە كوشىرىپپىز. بۇنىمەن شەكتەلمەي «وكىمەتىمىز قازاق تىلىندە سويلەسىن» دەگەن تالاپ قويادى ەكەنبىز. ماسقارا، مىنا تىرلىگىمىزدى بىلايعى  ەل-جۇرت ەستىمەسىن! «ۇلى وتانىمىزدى» ۇياتقا قالدىرىپ ابدەن-اق ەسىرىپپىز، ەندى سابامىزعا تۇسەيىك، بوربايدى بوسقا ساباماي سالقىن اقىلعا جۇگىنەيىك. «ۇلىوتانشىلدارىمىزدى» ۇلارداي شۋلاتپاي باياعى قوتانىمىزعا - وتانىمىزىعا قايتايىق. الدە، «ۇلى وتانىمىزدى» ۇمىتىپ «نۇر وتانىمىزدا» ءومىر سۇرگەن بەك دۇرىس پا؟ وسى سۇراق وتاننىڭ «ۇلى» ەكەندىگىنە دە «نۇر» ەكەندىگىنە دە قاراماي قيالاي شاباتىن اعايىندى ءبىر ساتكە ويلانتسا يگى ەدى، امال كەم ولاي بولماي تۇر.

كپسس تاريحىندا «ۇلى وتان» سوعىسىنا 1ملن 360 مىڭ قازاقستاندىقتىڭ قاتىسقانى تۋرالى دەرەكتەر كەزدەسەتىن. الگى 1ملن 360 مىڭنىڭ قانشاسى قازاق بولدى ەكەن دەپ ويلانۋشى ەدىك بالا كەزىمىزدە. قازىرگى تاريح ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا 600 مىڭ قازاقتىڭ قارۋ ۇستاپ بارعانىن ايتادى. 600 مىڭ قازاقتىڭ ەلگە 100 مىڭى عانا قايتىپ ورالعان. ول 100 مىڭنىڭ ءوزى جاراقات العان، جان دۇنيەسىنە سۇم سوعىس جارىقشاق تۇسىرگەن جاندار. ءبىرى كەم دۇنيە دەيسىڭ وسىندايدا، سوعىستا كوز جۇمعان 500 مىڭ قازاق اتا - بالا  - نەمەرە داستۇرىمەن ۇرپاق جالعاستىرعاندا، قازىرگى سانىمىز بەرىدەن قايتقاننىڭ وزىندە ءبىر، ءبىر جارىم ميلليونعا ارتىق شىعار ەدى. ەندەشە بۇل سوعىس - قازاق حالقىنىڭ ورتاسىن ويسىراتىپ كەتكەن جيىرماسىنشى عاسىردىڭ  كەزەكتى كەساپاتى ەكەن. سولاي بولعاندىقتان دا ونى ەشقاشان، ەش ۋاقىتتا ۇمىتپاۋعا ءتيىسپىز. جانە مىنانى ەسكەرۋىمىز كەرەك: اتالارىمىز «ۇلى وتاندى» جاۋدان قورعاۋعا اتتانىپ ناتيجەسىندە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى اياقتاپ قايتتى. دەمەك اتالارىمىزدىڭ ەرەن ەرلىگىن «ۇلى وتاننىڭ» تار شەڭبەرىمەن عانا ولشەۋ - ءوز ۇرپاعىڭدى وگەيسىتكەنمەن تەڭ  قيانات. ولار - ەكىنشى جيھان سوعىسىنىڭ قاھارماندارى. ال، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا 1,7 ميلليارد حالقى بار 61 مەملەكەت قاتىسىپ، سوعىس قيمىلدارى  40 مەملەكەتتىڭ جەرىندە ءجۇرىپ وتكەن.

سوعىس دەگەنىمىز - ساياساتتىڭ قۇرالى. سوعىستى ساياسات جاسايدى. ساياسات اۋەلى وي، سەنىم، ماقسات تۇرعىسىندا سانادا ۇيالايدى. ءبىز سول ساياساتتىڭ اۋرەسىنەن قۇتىلۋدىڭ ورنىنا قۇرىقتالىپ، سانامىزعا سىلكىنىس جاساي الماي  كەلە جاتقان ەلمىز. ايتپەسە، تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ازاماتتارى بولا تۇرىپ ءمان-ماعناسى قالماعان «ۇلى وتاندى» ايتىپ ۇلىر ما ەدىك؟ ءبىزدىڭ «ۇلى وتانىمىزدى» وزىمىزدەي وزبەك  ۇرمايدى دا.  قىرعىز بەن تاجىكتىڭ دە قىستىرىپ جاتقانى شامالى. تەك اتام زاماندا قۋراعان «اتاننىڭ باسىن» ىزدەپ زارلايتىن ەل تمد شەڭبەرىندە ءبىز عانامىز. باسقا-باسقا، تىم قۇرىعاندا باسپاسوزدە «ۇلى وتان» دەپ ەمەس، «ەكىنشى جيھان» نەمەسە «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس» دەپ جازسساق، ايتساق بىرەۋ اۋزىمىزدى جاۋىپ، قولىمىزدى قاقپايتىن شىعار.   وسى جايتتى جەلپىنتكەن جەڭىس مەرەكەلەرىنەن كەيىن  ارىپتەستەرىمىز بەن جالپى جازارمان قاۋىمعا جۇقالاپ ەسكەرتكەندى ءجون كوردىك...

«اباي-اقپارات»