«بەۋ، حالايىق، مەن ءبارىڭنىڭ ەستەرىڭدەمىن عوي، مەن بارىڭە تانىس  اسقاق ارمانشىل ايحوي شىركىنمىن عوي! «جەر مەن كوك اراسى» اۋدانىنىڭ اكىمى! ءبىرتالاي جىل ءوتتى... ءالى، ازىرشە  وسىندا وتىرمىن. وبلىس اكىمدىگىنىڭ قاراماعىنداعى الگى باجام الدىڭعى كۇنى قالتاتەلەفونمەن سويلەسكەنىمىزدە: «پورتفەلىڭ قالىڭداۋ، كرەسلوڭ كەڭدەۋ بولاتىن ۋاقىت ونشا الىس ەمەس، شىداعىن!» دەدى. «الىس ەمەسىنىڭ» الدىنداعى «ونشا» دەگەن ءسوزى ماعان ونشا، - تفۋ! - پروستو ۇنامادى. «ون شاقتى جىل» دەگەنى مە الدە؟.. قوي، ولاي بولا قويماس. باجەكەم بەي-جاي جۇرمەگەن شىعار، ءتىلىن الايىن، شىدايىن. شىداماعاندا قايتەم، مەندە ودان باسقا باجا جوق.

«باسقا باجا...». مەنىڭ اۋدانىممەن ىرگەلەس «قايراقتى» اۋدانىنىڭ اكىمى بولعان باقاي تۇياقوۆتىڭ ءۇش بالاسى، تويىست، ءۇش باجاسى بار. بىرەۋى – بيزنەسمەن; بىرەۋى – مەن كوزدەپ جۇرگەن «الاورمان» وبلىسىندا  پوليتسيا باستىعىنىڭ ورىنباسارى، بىرەۋى، ياعني ءۇشىنشىسى – ورتالىق «نۇرلى جول» گازەتى رەداكتسياسىنىڭ قىزمەتكەرى. مەن ونىڭ وندا كىم بولىپ ىستەيتىنىن بىلمەيمىن، ال بىلەتىنىم: ول اكىمدىككە مەنىمەن قاتار تاعايىندالعان باقايدى ەكى جىل وتە بەرە ماقتاپ ماقالا جازدى. «اۋداننىڭ شەكسىز العىسىنا يە» دەگەن تاقىرىپپەن جاريالانعان ول ماقالادا: «وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان اۋداندى العا سۇيرەي ءبىلدى; اتا-بابالارىمىز ايتقان «نار جولىندا جۇك قالماس» دەگەن ءسوزدى ابىرويمەن اقتادى; اۋداندى وركەندەتتى، نىعايتتى، مادەنيەتىن گۇلدەندىردى; بالا تۋ ماسەلەسىن دۇرىس شەشىپ، حالقىمىزدىڭ سانىن كوبەيتۋگە كوپ ۇلەس قوستى; كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىن تاپتى; باقاي تۇياقوۆ مىرزانىڭ ءوزىنىڭ الدىنا    قويىپ  وتىرعان اسا زور مىندەتى – «قايراقتى» اۋدانىن ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جوعارعى ساتىسىنا كوتەرىپ، وبلىستا ءبىرىنشى ورىندا بولۋ!» دەگەندەي سوزدەر ۇيدەك-تۇيدەك.

«قايراقتىنىڭ» بىزدەن وزا جاۋىپ قارىق بولعان دانەڭەسى جوق، باسقا اۋداندارىمىزشا «نا مەستە شاگوم مارش!» كۇيدە.

كوپ ءجايتتى جاقسى تۇسىنەتىن مەنىڭ ءبىر تۇسىنە الماعانىم بار. ول – بىزدە ەتەكتەي دە، الاقانداي دا گازەت كوبەيىپ، ولارعا كىم نە جازعىسى كەلسە، سونى جازا بەرەتىن مودا شىققاندىق. ماسەلەن، باقايدى ماقتاعانداعى: «بالا تۋ ماسەلەسىن دۇرىس شەشىپ» دەگەن نە ءسوز؟ باقاي تۇياقوۆ بالانى كوبەيتۋدىڭ      جاڭا ءتاسىلىن ويلاپ تاۋىپ، ۇجىمدىق قولدانىس جاساعان با؟ الدە الگى... سوتسياليستىك جارىس ۇيىمداستىرعان با؟..

ال «ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جوعارعى ساتىسى» دەگەن نە ءسوز؟ ءبىزدىڭ گازەت اتاۋلىدا ماقالاسى، سۇحباتى شىعىپ جاتاتىن اتاقتى-اتاقسىز جازعىشتار: «ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىمىز ويداعىداي... ءبىز ەكونوميكامىزدىڭ نىعايۋى جاعىنان ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنان وزىقپىز... ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ دامۋى ەۋروپانى دا تاڭداندىرۋدا... ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ نىعايعانىن اقش تا، قىتاي دا مويىنداي باستادى... شەت ەلدەردە ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ گۇلدەنۋ جولىن زەرتتەيتىن ينستيتۋتتار اشىلا جاتىر... قاي جاقسى ءىستىڭ جاقسى بولۋى باسشىلىقتىڭ جاقسىلىعىنان!..» دەپ الاقايلاۋدان تانار ەمەس.  جاستارى جۇمىس ىزدەۋمەن جان-جاققا كەتكەن، زەينەتكەرلەر عانا قالعان نەشە اۋىلدىڭ بۇگىندە: اۋىزسۋعا، ەلەكتر جارىعىنا، دارىگەرلىك جاردەمگە، ويىنداعى قۇنارلى تاماققا جارىماي وتىرعانىن بىلە تۇرا ايتپايدى. اۋ، «ارزاندادى» دەگەن ءسوز ادىرا قالىپ، «قىمباتتادى» دەگەن ءسوز قۇلاعىمىزدى كەمىرگەلى قاشان؟! مىسالى: الدىمىزداعى اسىمىزدىڭ، ۇستىمىزدەگى كيىم-كەشەگىمىزدىڭ، پاتەراقىمىزدىڭ، ەلەكتردىڭ، بەنزيننىڭ... باعالارى ۇنەمى ءوسۋى  ەكونوميكالىق  دامۋىمىزدىڭ قاي ساتىسى؟ الدە ول دامۋىمىز ءبىزدى كەشە اينالىپ ءوتىپ، ەرتەڭدەر جارق ەتىپ جارىلقاي سالار ساعاتىن توسۋدا ما؟ سويتسە، جارار دا ەدى. ءبىز دە، بالا-نەمەرەلەرىمىز دە كوبەسكە كوندىك قوي، تاۋەلسىزدىكتىڭ تابارىگى ەڭ بولماسا شوبەرە-شوپشەكتەرىمىزە بۇيىرسا ەكەن!

گازەت. «حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى، داۋىسى». بىزدەگى ەتەكتەي گازەتتەردە  قۇلاش-قۇلاش بولىپ، الاقاندايىندا تۇتام-تۇتام بولىپ جاريالانىپ جاتاتىن ارنەنى ارەدىك شولعان سايىن جاڭاعى ءمانسىز ماداق سويلەمدەردى قىلتيتۋدىڭ كەرەگى جوعىنا  كوزىم جەتەدى. مىسالى، بۇگىنگى جاڭا زامانا زاڭى بويىنشا شەتىنەن جەكەمەنشىكتەلگەن گازەتتەردىڭ بىرەۋى – قوسەتەكتەي «قازاقى الەۋمەت»، ءيا، ونداي دا ات بار، «تاريحي تۇلعالاردىڭ تۇلعاسى» دەگەن باس تاقىرىپپەن جانە «سارتىمبەت سۋ-ەلەكتر ستانساسىن سالدىرعان ساڭلاق تۋرالى سىر» دەگەن قوسىمشا تاقىرىپپەن جاريالاعان ارناۋ ماقالالار مەن ولەڭدەردى وقىپ وتىرىپ، وي، كۇلگەنىم اي!.. ساڭلاقتىڭ – ولپۇل سۋدىرباەۆتىڭ – جاسى 75-كە تولۋىنا ارنالعان ەكەن... وۋ، ءبىزدىڭ سارتىمبەت قوي؟!. مەن وبلىسىمىزدىڭ تاريحىن جاتقا بىلەم عوي؟! سۋ-ەلەكتر ستانسامىز شاعىن عانا، شەكتەس ءۇش وبلىسقا ارنالىپ 1920-جىلى سالىنعان. سوندا مىناۋ ساڭلاق ءبىزدىڭ ستانسانىڭ قۇرىلىسىن قايدا ءجۇرىپ باسقارىپتى؟..

ال سىرشەرتكىشتەر نە دەپتى؟ ولاردىڭ ارناۋلارىن وقىعاندار مەنسىز دە «ءماز-ءمايرام» شىعار، ال مەن كوزى شالماعاندارعا قىسقاشا «سىر شەرتەيىن».

ەسكەرتەرىم: ەشبىرىنىڭ ەگىز دەرلىك ەلىرمە-سۋدىر سوزدەرىنەن ءۇزىندى ۇسىنبايمىن، ياعني ماقالالارىنىڭ، ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىپتارىن ءتىزىپ بەرەمىن، سول جەتكىلىكتى. جازعىشتاردىڭ اتى-جوندەرىن اتاۋعا دا زاۋقىم جوق.

سونىمەن:

«جەر بەرىندەگىلەرگە بەلگىلى تۇلعا!».

«اينالايىن جەردەگى جەكە باتىرىم!».

«ءبىزدىڭ انتەي، ءبىزدىڭ پرومەتەي!».

«ولپەكەڭ جانە عارىش!».

«ماڭگىلىك ەڭبەك!».

«كونە تۇرىكتىڭ كوزى!».

«ولپۇل سۋدىرباەۆ ءھام ءبىزدىڭ پلانەتا!».

«ولەڭىمنىڭ ورنەگى مەن وزەگى!».

«جىرىمنىڭ ارعىماعى!».

ەندى بىرەۋ قاتىسقاندا عوي، ەسەپكە ءتۇزۋ 10 بولاتىن ەدى، ءا؟ وقاسى جوق.

تاقىرىپتارعا جۇگىنسەڭ، ولپۇل 8 ەمەس، كەمىندە 16 قىرلى سەكىلدى.

«كوسەم» دەلىنگەندەرگە تىراشتانىپ تابىنۋ بولعانىن ەستىگەنبىز دە، كورىپ تە ءجۇرمىز. ال «قايراقتى اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى قۇرىلىسشىسى» دەگەن جالعىز اتاعى بار ولپۇل سۋدىرباەۆتى سولاردىڭ بارىنەن اسىرىپ ماقتاۋ باسى ورنىنداعىلاردىڭ ءبىر دە بىرەۋى سەنبەيتىن بىردەڭە بولعىنى قالاي؟..  بىلمەيمىن. تۇسىنبەدىم، ۇقپادىم. وقىرماندارىما ايتا الار ءبىر عانا تۇسپالىم: ولپىكەڭنىڭ  «قازاقى الەۋمەتتىڭ» يەسىنە بۇ دۇنيەدە ۇمىتپاستاي پايداسى تيگەن شىعار. سوزىمەن بە، ىسىمەن بە، اقشاسىمەن بە... الدە ەكەۋى الگى «مىڭجىلدىقتار» ما؟.. وبشىم، ينتەرەسناي دەموكراتيا، ەرىكتى اۋىزعا... بوشكەلى اربا سيىپ كەتىپ جاتىر».

ايحويدىڭ بۇل ايتقانى دا – ءوز پىكىرى (الدە كوبىمىزدىڭ ويىمىزداعى ما؟), ال اياقتاۋىنداعى 7 ءسوزى ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ شەشىمدەرىنەن، پارلامەنتتىڭ قاۋلىلارىنان، پرەزيدەنتتىڭ جارلىقتارىنان الدەقايدا قۇندى! سەبەبى – شىندىق!

عابباس قابىشۇلى

Abai.kz