عالامتوردا قازاق مۇددەسىن قورعاۋعا تالپىنعان تاعى ءبىر مالىمدەمە پايدا بولدى. قازاقستاننىڭ بارلىق ازاماتتارىنا، پرەزيدەنتكە، ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە باعىتتالعان بۇل اشىق حاتتىڭ ءماتىنىن بەلگىلى ساياساتكەر، ەكونوميست مۇحتار تايجان ازىرلەپ، وعان بىرنەشە ازامات قول قويعان. وندا ەۋرازيالىق وداققا بىرىگۋدىڭ قازاق ەلى ءۇشىن ءتيىمسىز ەكەنى ايتىلادى. ال بۇل وداقتى بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىك اياسىندا قۇرۋ 2015 جىلعا جوسپارلانىپ وتىرعانىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك. وسى ىسكە قارسى توپ، ەگەر ەۋرازيالاق وداققا بىرىكسەك، تاۋەلسىزدىگى­مىزدەن ايىرىلىپ، باياعى كەڭەس وداعىنا قايتا ورالامىز دەپ ەسەپتەيدى.

گەننادي شەستاكوۆ، قازاقستان كەدەن بروكەرلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى:

عالامتوردا قازاق مۇددەسىن قورعاۋعا تالپىنعان تاعى ءبىر مالىمدەمە پايدا بولدى. قازاقستاننىڭ بارلىق ازاماتتارىنا، پرەزيدەنتكە، ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە باعىتتالعان بۇل اشىق حاتتىڭ ءماتىنىن بەلگىلى ساياساتكەر، ەكونوميست مۇحتار تايجان ازىرلەپ، وعان بىرنەشە ازامات قول قويعان. وندا ەۋرازيالىق وداققا بىرىگۋدىڭ قازاق ەلى ءۇشىن ءتيىمسىز ەكەنى ايتىلادى. ال بۇل وداقتى بىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىك اياسىندا قۇرۋ 2015 جىلعا جوسپارلانىپ وتىرعانىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك. وسى ىسكە قارسى توپ، ەگەر ەۋرازيالاق وداققا بىرىكسەك، تاۋەلسىزدىگى­مىزدەن ايىرىلىپ، باياعى كەڭەس وداعىنا قايتا ورالامىز دەپ ەسەپتەيدى.

گەننادي شەستاكوۆ، قازاقستان كەدەن بروكەرلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى:

كەڭەس وداعىنا ەشقاشان ورالمايمىز

- ءبىز كەڭەس وداعىنا ەشقاشان ورالمايمىز. ويتكەنى، قازىرگى ەلارالىق دوستىق تىكەلەي اقشاعا بايلانىستى. بۇل جەردە قارجى بەلگىلى ءبىر ساياسي شەشىمگە قاتىستى بولىنەيىن دەپ جاتقان جوق. تاراپتار اڭگىمەلەسەدى، اقىلداسادى. ءار تاراپ قارجىسىن بولەدى. سول ارقىلى ولار ءوز ديۆيدەندتەرىن دە الىپ وتىرادى. ول ديۆيدەندتەر الدىن الا ءبولىنىپ قويعان. قاي ەلدىڭ قانشا الاتىنى ءمالىم.
كسرو-نىڭ كەزىندە ءبارىن ماسكەۋ شەشۋشى ەدى عوي. ونىڭ قۇرامىندا بولعان ءار ەل قازىر ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلدايدى. بۇل جەردە قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس - ءبارى تەڭ. ولارعا قوسىلۋى مۇمكىن ءتورتىنشى، بەسىنشى جانە تاعى باسقا مەملەكەتتەرگە قاتىستى دا وسىنداي ساياسات قولدانىلادى. ياعني ءبارى دەربەس ەل بولىپ قالادى. ءدال بۇرىنعىداي وداققا اينالىپ، تاز قالپىنا تۇسۋگە ەشكىم قۇلشىنىپ جاتقان جوق.
بۇل ءبىر عانا ەلدىڭ ساياسي يدەياسى ەمەس. مۇنداعى سالىق زاڭدارى، كەدەن زاڭدارى ارقىلى كاسىپكەرلەردىڭ وزدەرىن وتە جايلى سەزىنۋىنە، ءوندىرىسىن دامىتۋىنا، سالىعىن لايىقتى تۇردە تولەۋىنە جاعداي جاسالادى. قازىر وسى قاعيدا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر.
مەن وسىلاي بىرىگۋگە، سوسىن كەدەن وداعىنا قارسى ەمەسپىن. تەك وسى وداققا زيانىن تيگىزەتىن كەيبىر شارالارعا قارسىمىن. مىسالى، قازىرگى كەدەن كودەكسىن وسىنداي كەدەرگى كەلتىرەتىن شارا دەۋگە بولادى. بىراق ونى تەز ارادا تۇزەۋگە بولادى. الايدا ازىرگە كەدەن وداعىنداعى ءىس-ارەكەتتەر كەدەن سالاسىنداعى پروتسەدۋرالاردى جەڭىلدەتۋگە باعىتتالماعان.
ەندىگى جەردە سول ءتۇرلى زاڭداردى رەفورمالاۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر. ماسەلەن، ەڭبەك قۇقىعىن جاقىنداستىرۋ كەرەك. بۇل رەتتە اجەپتاۋىر ايىرماشىلىقتارىمىز بار. سالىق جۇيەسىندە دە بىركەلكىلىك بولعانى ءجون. ارينە، قازىر ساياسي ەركىندىك بار. ءار ەل ءوز قوزقاراسىن ءبىلدىرىپ جاتىر. ونىڭ ءبارى تۇسىنىكتى ءار دۇرىس. دەگەنمەن، وسىنى تەرەڭ ويلانىپ، ەكونوميكالىق تۇرعىدان كەسىپ-ءپىشىپ جاساعان ءجون بولادى. ىشكى ەسەبىن بىلگەن ەل ەشقاشان ۇتىلمايدى.

گۇلنۇر راحماتۋللينا، ينۆەستيتسيانىڭ تيىمدىلىگىن زەرتتەۋ جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ اعا ساراپشىسى:

رەسەي ءبىزدى «جۇتىپ» قويادى دەپ قورقۋعا بولمايدى

- عالامدانۋ كەزىندە، الەم بولىپ دامىپ جاتقان تۇستا «ۇلتتىق پاتەرىمىزدى» ىشتەن كىلتتەپ الىپ، ءوز قازانىمىزدا «قايناپ» وتىرا بەرۋگە بولمايدى. بۇل رەتتە رەسەي فەدەراتسياسى ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق ارىپتەسىمىز بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، وسى ەلمەن ارادا قۇرلىقتاعى ەڭ ۇزىن شەكارامىز بار. سوندىقتان قازاقستاننىڭ ەنەرگورەسۋرستارىن تاسىمالداۋعا بايلانىستى ماسەلەنىڭ ءبارىن، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ىقپالداستىق جايىن كونسترۋكتيۆتى تۇردە رەسەيمەن بىرگە شەشۋ كەرەك. بۇل ەلدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى، گەوساياسي جاعدايى مىقتى ەكەنى ايان.
رەسەيگە جاڭا باسشىلىق كەلگەندىكتەن، ەندى ەۋرازيالىق وداقتى قۇرۋعا قاتىستى ماسەلە ودان سايىن ماڭىزدى بولا تۇسەدى. مەنىڭشە، عالامدانۋ جاعدايىندا ايماقتىق ينتەگراتسيادان اسقان ءتيىمدى نارسە جوق. مۇنداعى ەلدەر سىرتقى ەكونوميكالىق ساياساتتى كەلىسە وتىرىپ جۇرگىزۋى كەرەك. كەلەتىن قيىندىقتاردان شىعۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى سول.
ءبىزدىڭ كاپيتالدىڭ رەسەي كاپيتالىمەن بىرلەسۋ مۇمكىندىگى بار. بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرىپ، جۇمىس ورىندارىن اشۋ قاجەت. ءۇزىلىپ قالعان بايلانىستاردى قالپىنا كەلتىرگەن ءجون. رەسەيمەن وسىلايشا ىنتىماقتاستىق ورناتۋ بۇگىندە وتە ماڭىزدى.
رەسەي ءبىزدى «جۇتىپ» قويادى دەپ قورقۋعا بولمايدى. ونداي قيسىنعا سالساق، مىنا جاقتان قىتاي «جۇتىپ» قويۋى مۇمكىن. بۇل ەكى ورتادا بىزگە رەسەي باعىتى تيىمدىرەك.
بۇل - كەيبىرەۋلەر ويلاعانداي، باياعى كەڭەس وداعىنا ورالۋ ەمەس، جاڭا دەڭگەيدەگى ينتەگراتسيا. ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ مۇددەلەرى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كوميسسيادا قارالادى. ونىڭ ساياساتىن رەسەي عانا جاسامايدى. بۇل جەردە ءۇش ەل ءبارىن كەلىسىپ ىستەپ وتىر. ماسەلەنى شەشۋگە ءبىزدىڭ داۋسىمىز دا ىقپال ەتەدى. اتالعان كوميسسيادا ادامدارىمىز بار. ولار ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزدى قورعايدى.
ال ورتاق ۆاليۋتا دەگەنىڭىز ءالى الىستاعى ماسەلە. ول قىتايعا جاياۋ بارعانمەن بىردەي عوي. ازىرگە ورتاق ۆاليۋتا جاسايتىنداي ۋاقىت ەمەس. ونى ەندىرۋ ءۇشىن ايماقتاعى ەلدەردىڭ ەكونوميكاسى قاتتى دامۋى قاجەت. سوندىقتان قازىر تەك كەلىسىلگەن ۆاليۋتا ساياساتىن جۇرگىزۋ ماسەلەسى قارالۋدا.

پەتر سۆويك، ەكونوميست:

رەسەي مەن بەلارۋس وندىرۋشىلەرىنە عانا ءتيىمدى

- ەۋرازيالىق وداق قازاقستان مەن رەسەيدەگى مۇناي جانە گاز وندىرۋشىلەر اراسىنداعى مۇددەلەر قاقتىعىسىن باسەڭدەتىپ، قۇبىر جەلىسى جانە تەمىرجول تاريفتەرىن تەڭەستىرۋگە كومەكتەسەتىن شىعار. الايدا قازىر وسى ماسەلەلەرگە قاتىستى ءوزارا بايلانىستاردىڭ جاقسى جولعا قويىلعانى سونشالىق، كەدەن وداعىنان دا، ەۋرازيالىق وداقتان دا كەرەمەت وزگەرىستەردى كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق.
رەسەيدىڭ ەكسپورتى بەلارۋس ترانزيتىنە بايلانىپ قالعان. بۇل ەلدەردىڭ اراسىندا وسى جاعىنان قايشىلىقتار جەتكىلىكتى. ال قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى شيكىزاتتان كەيىنگى سالا - ەلىمىزگە دايىن ونەركاسىپ جانە تۇتىنۋ ونىمدەرىن اكەلۋ. 2011 جىلى بىزدەگى يمپورت كولەمى 52,6 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى. بۇل - ءجىو-ءنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى. سوسىن كولىك جانە ساۋدا ينفراقۇرىلىمدارىن ەسەپكە الساق، سىرتتان تاسىلاتىن تاۋار كولەمى ۇلتتىق جيىنتىق ءونىمىمىزدىڭ جارتىسىنان اسىپ جىعىلماق.
نەگىزى، رەسەي مەن بەلارۋستەن يمپورت جەتكىزۋ ءبىز ءۇشىن ءبىرشاما ماڭىزدى. بىراق، بۇل - ىنتىماقتاستىقتىڭ ءبىر باعىتى عانا. ءارى ولاردىڭ تاۋارلارىنىڭ ساپاسى مەن باعاسى كەرەمەت دەي المايمىز. ەڭ باستىسى - يمپورت ءبىر جاقتى باسىمدىقپەن ءجۇرىپ جاتىر. رەسەي مەن بەلارۋس تاۋارلارى قازاقستانعا قاپتاپ كەلۋدە. سوندىقتان كەدەن، ءوندىرىس جانە ساۋدا كەڭىستىكتەرىنىڭ بىرلەسىپ، سونىڭ سالدارىنان قىتايلىق، ەۋروپالىق جانە باسقا دا تاسىمالداۋشىلارعا قاتىستى باج سالىقتارىنىڭ ءوسۋى رەسەي جانە بەلارۋس وندىرۋشىلەرىنە ءسوزسىز ءتيىمدى، قازاقستاننىڭ تۇتىنۋشىلارىنا ءسوزسىز ءتيىمسىز.
قازاقستان قارجى جاعىنان دا ەشتەڭە ۇتپايدى، قايتا ۇتىلۋى مۇمكىن. بۇل جەردە ماسەلە رەسەيدىڭ اقشا نارىعىنىڭ ءىرى بولعاندىعىندا ەمەس. بۇل ەكى ەل حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ ەرەجەلەرىن ورىنداۋ جونىندە مىندەتتەمە العان. ياعني شەتەلدىك ۆاليۋتانىڭ ەركىن جۇرۋىنە جاعداي جاسالعان. سوندىقتان رەسەي دە، قازاقستان دا شىن مانىندەگى ۇلتتىق ۆاليۋتاعا يە ەمەس. تەڭگە دە، رۋبل دە «جەرگىلىكتى دوللار» ءتارىزدى. ياعني قارجى ماسەلەسىندە كوپ كىلتيپان بولايىن دەپ تۇر.
جالپى العاندا، ءوز باسىم رەسەيمەن ينتەگراتسيا قۇرۋدىڭ تيىمدىلىگىن كورىپ وتىرعان جوقپىن. قالاي دەسەك تە، ورتاق اۋماقتا وسى ەلدىڭ ارتىقشىلىعى بايقالىپ تۇرادى.

ءورازالى بايمۇرات

«جاس قازاق» گازەتى