«عۇن داۋىرىندە ون كۇن بويى قارا ۇيگە قامالىپ شىققان  قىلمىسكەر قالعان  بار ءومىرىن ۇيات پەن ماسقارانىڭ استىندا وتكىزەتىن...»،-دەپ جازىلىپتى سي ما تسياننىڭ «تاريحي جازبالارى» كىتابىندا. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سول كەزدەگى 10 كۇندىك جازا-ءومىر بويعى تۇرمەمەن تەڭ بولاتىن، ياعني ءومىر بويى-ار جازاسىن ارقالاپ، ەل بەتىنە قاراي الماي تومەنشىكتەپ وتەتىن. بۇل جازانىڭ ءوزى ۇرپاقتان-ۇرپاقتىڭ بەتىنە تۇسكەن شىركەۋ بولىپتى. تىپتەن جەتىنشى ۇرپاعىنا دەيىن: «سەنىڭ پالەنشە باباڭ باياعىدا قارا ۇيگە قامالعان »،-دەپ سىباعاسىنان قاعىپ وتىرىپتى.

بۇگىنگى بىزدەردىكىندەي وتباسىنىڭ ءبىر مۇشەسى تۇرمەدە ءولىپ، ءبىرى ناركوماندار قاماعىندا وزىنە قول سالىپ جاتسا دا، تۋعان باۋىرىنىڭ جەمقورلىعى انىقتالىپ تۇرمەگە ءتۇسىپ جاتسا دا بەتپاقتانىپ بەدىرەيىپ جۇرە بەرمەگەن.

سونىمەن قاتار اتالمىش كىتاپتا: «عۇن ديناستياسى كەزىندە ەڭ ۇزاق جازا ون كۇن بولدى، ال قارا ۇيگە  ون تۇتقىن قامالسا، ول  بۇكىل ەل بويىنشا وتە جوعارى كورسەتكىش بولىپ سانالدى. بارلىعى دەرلىك بەلىندە پىشاق، قانجار تاعىپ ءجۇردى، بىراق باسقالارمەن ورىنسىز داۋلاسىپ،  قىلىشىن  شىنتاق كولەمىندەي سۋىرىپ: «مەن سەنى ولتىرەمىن»،-دەپ ايتار بولسا  قوعامداعى ءتوزىمسىز جامان ادام رەتىندە اياۋسىز ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن. زاڭ تۇسىنىكتى جانە ونى ورىنداۋ وڭاي»،-دەپ جازىلعان.

قازاق حاندىعى  داۋىرلەپ تۇرعان زامانداردا دا وسىنداي ادەمى ءداستۇرى بولعان. سول ءبىر جاقسى ۋاقىتتار «اقىلدى  مەملەكەت» دەپ اتالدى.

ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ  مىڭداعان جىلدار بويى قالىپتاستىرعان  ادامگەرشىلىككە، ادامي بولمىسقا، كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەگەن  پروگرەسسيۆتى حالىقتىق ادەت-عۇرىپتارىندا  ەشقانداي قاتە بولمادى. قازاق حالقىنىڭ  سانى از بولسا دا، ۇرپاقتان-ۇرپاققا قۋاتتى بولعانىنىڭ قۇپياسى دا  وسىندا بولاتىن.

ماعان «بارلىعى زاڭ اياسىندا ءومىر ءسۇرۋ كەرەك» دەپ ۋاعىزدايتىن كەي ادامدار  وسى تۋرالى ويلانسا ەكەن!..

امانتاي تويشىبايۇلى

Abai.kz