«حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنىنىڭ الماتى قالاسى بويىنشا فيليالى، اۋەزوۆ اۋداندىق ادىلەت باسقارماسى، حالىقارالىق «جاناشىر» قوعامدىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ۇلتى قازاق ازاماتتارىنىڭ تەگىن، اتىن، اكەسىنىڭ اتىن دۇرىس جازۋ ءتارتىبى تۋرالى» سەمينار-كەڭەس بولىپ ءوتتى. وعان حالىقپەن كۇندەلىكتى تىعىز بايلانىستا بولىپ، تۇرعىندارعا مەملەكەت اتىنان قىزمەت كورسەتەتىن الماتى قالاسىنداعى بارلىق حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنىڭ، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ، تىلدەردى دامىتۋ، مۇراعاتتار جانە قۇجاتتاما باسقارماسى، ادىلەت دەپارتامەنتى، كوشى-قون پوليتسياسى باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

«حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورنىنىڭ الماتى قالاسى بويىنشا فيليالى، اۋەزوۆ اۋداندىق ادىلەت باسقارماسى، حالىقارالىق «جاناشىر» قوعامدىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «ۇلتى قازاق ازاماتتارىنىڭ تەگىن، اتىن، اكەسىنىڭ اتىن دۇرىس جازۋ ءتارتىبى تۋرالى» سەمينار-كەڭەس بولىپ ءوتتى. وعان حالىقپەن كۇندەلىكتى تىعىز بايلانىستا بولىپ، تۇرعىندارعا مەملەكەت اتىنان قىزمەت كورسەتەتىن الماتى قالاسىنداعى بارلىق حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارىنىڭ، ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ، تىلدەردى دامىتۋ، مۇراعاتتار جانە قۇجاتتاما باسقارماسى، ادىلەت دەپارتامەنتى، كوشى-قون پوليتسياسى باسقارماسىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى اتا زاڭىمىز­دا جازىلعانىنداي، ءوزىن دەموكراتيالىق، زايىرلى، قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىراتىندىقتان، ەل ازاماتتارىنىڭ بارلىق قۇقىقتارى زاڭمەن قورعالۋى ءتيىس. سول قۇقىقتاردىڭ ەڭ باستىلارىنىڭ ءبىرى - مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ازاماتتارىنىڭ تەگىنىڭ، اكەسىنىڭ اتىنىڭ جانە ءوز ەسىمدەرىنىڭ دۇرىس جازىلۋى دەر ەدىك. بۇل ماسەلە ەلىمىزدە «ۇلتى قازاق ازاماتتارىنىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىن جازۋىنا بايلانىستى ماسەلەلەردى شەشۋ ءتارتىبى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى 1996 جىلدىڭ 2 ساۋىرىندە قول قويعان №2923 جارلىعى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلادى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىعى تويلانىپ، اتالمىش جارلىقتىڭ زاڭ كۇشىنە يە بولعانىنا 16 جىلدان اسسا دا ءالى كۇنگە اتى-جونىمىزدەگى الا-قۇلالىقتان ارىلماي كەلەمىز. زاڭ ۇلتى قازاق ازاماتتارعا وزدەرىنىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىن جازۋدا قازاق تىلىنە ءتان ەمەس اففيكستەردى الىپ تاستاۋعا تولىق مۇمكىندىك بەرسە دە بۇگىنگە دەيىن كوپشىلىگىمىزدىڭ تەگىمىز بۇرىنعى­سىنشا «قازاقباەۆ، قازاقباەۆا» كۇيىندە قالىپ، جازىلىپ ءجۇر. ارينە، تەگىمىزدىڭ، اكەمىزدىڭ اتىنىڭ بۇرىنعىسىنشا قالا بەرۋىنە بولادى، ول زاڭعا قايشى ەمەس. تەك مۇنىڭ وسكەلەڭ ۇرپاقتى انا ءتىلىن، اتا سالتىن، ءوز ەلى مەن تۋعان جەرىن سۇيەتىن ناعىز پاتريوت، ۇلتجاندى ازامات ەتىپ تاربيەلەۋدە كەسىرى ءتيىپ تۇرعانى قىنجىلتادى. كەرەك دەسەڭىز، مۇنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قازاق ءتىلىنىڭ وركەندەۋىنە دە كەدەرگى بولىپ تۇرعانى دا شىندىق. ونىڭ سەبەپتەرى قانداي؟

ءشاريپا مىرزاگەلدينا، الماتى قالالىق احات ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى:

- قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزي­دەنتىنىڭ 1996 جىلدىڭ 2 ساۋىرىندەگى №2923 جارلىعىنىڭ 1-تارماعىندا: «ۇلتى قازاق ازاماتتار وزدەرىنىڭ تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنىڭ جازىلۋىن قازاق تىلىنە ءتان ەمەس اففيكستى الىپ تاستاي وتىرىپ، وزگەرتۋگە حاقىلى، الايدا تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىنىڭ تۇبىرلىك نەگىزى ساقتالۋى ءتيىس. بۇل رەتتە اكەسىنىڭ اتىن جازعان كەزدە ازاماتتىڭ جىنىسىنا قاراي «ۇلى» نەمەسە «قىزى» سوزدەرى قوسىلىپ، بىرگە جازىلادى» دەلىنسە، «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» زاڭنىڭ 28-بابىندا: «تۋدى تىركەۋ كەزىندە ۇلتى قازاق ازاماتتاردىڭ اتتارىن، اكەلەرىنىڭ اتتارىن جانە تەكتەرىن مىنا تومەندەگى ءۇش مۇشەلىك انتروپونيمدىك بەلگىلەۋ جۇيەسى: اتى، اكەسىنىڭ اتى، تەگى بويىنشا دۇرىس جازۋعا جانە ايتۋعا نازار اۋدارۋ كەرەك. مۇنىمەن قاتار ازاماتتاردىڭ قالاۋى بويىنشا قازاقتاردىڭ تەكتەرى مەن اكەلەرىنىڭ اتتارىن جازۋ كەزىندە قازاق تىلىنە جات - وۆ، - ەۆ، - وۆا، - ەۆا، - ين، - ي، - ينى، - نا، - وۆنا، - ەۆنا، - وۆيچ، -ەۆيچ جۇرناقتارى الىنىپ تاستالىپ، ولاردىڭ ورنىنا «ۇلى، قىزى» جالعاۋلارى بىرگە قوسىلىپ جازىلادى» دەلىنگەن. ءبىزدىڭ كوپتەگەن باۋىرلارىمىز تولقۇجاتتارىن قازاقشا جازدىرىپ العىلارى كەلگەنمەن، ولار وسىعان بايلانىستى بارلىق قۇجاتتاردى - ديپلومىن، ءۇي-جايىنىڭ، كولىگىنىڭ، باسقا دا مۇلىكتەرىنىڭ قۇجاتتارىنىڭ ءبارىن اۋىستىرۋعا، احاج بولىمدەرىنەن، باسقا دا مەكەمەلەردەن انىقتاما ىزدەپ سەرگەلدەڭگە تۇسەمىز دەپ ويلايدى. بىراق وسى جارلىقتىڭ 3 تارماعىندا تەگى مەن اكەسىنىڭ اتىن قازاقشالاۋ ازاماتتاردىڭ جەكە باسىنىڭ سۋبەكتىلىك قۇقىعىنا ەشقانداي كەسىرىن تيگىزبەيتىنى كورسەتىلگەن. دەمەك، باسقا ەشقانداي مۇلىككە قاتىستى قۇجاتتاردى اۋىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق، تەك تولقۇجاتقا سايكەس جەكە سايكەستەندىرۋ ءنومىرى، سالىق تولەۋشىنىڭ ءنومىرى جانە جەكە الەۋمەتتىك كود ءنومىرى عانا اۋىستىرىلادى.

قالبيبى مۇساەۆا، الماتى قالالىق ءىىب كوشى-قون پوليتسياسى باسقارماسى قۇجاتتاندىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى:

- قازىر ازاماتتار ورىس تىلىندەگى ۇلگى­مەن جازىلعان ەسىمدەردەگى ارتىق ارىپتەردى، مىسالى، دجاندوس، دجامبۋل ەسىمدەرىندەگى «د» ارىپتەرىن الىپ تاستاپ، «ۋ» ءارپىنىڭ ورنىنا «ۇ» ءارپىن قولدانىپ، -وۆ، -ەۆ، -وۆا، -ەۆا، -وۆيچ، -ەۆيچ، -وۆنا، -ەۆنا جۇرناقتارىنىڭ ورنىنا «ۇلى، قىزى» دەپ جازدىرتىپ العىلارى كەلسە، مۇنى احاج بولىمدەرىنە بارماي-اق، بىزگە كەلىپ ءوتىنىش جازىپ، وڭايلاتىلعان تارتىپپەن جاساتۋلارىنا بولادى. وكىنىشكە قاراي، جوعارىدا ايتىلعان پرەزيدەنت جارلىعىن ۇكىمەت ۇيىمدارىنداعى كوپ قىزمەتكەرلەر بىلە بەرمەيدى. مىسالى، تۋ تۋرالى كۋالىكتە، نەكە قيۋ كۋالىگىندە، ءۇي قۇجاتتارىندا، تاعى باسقا، ءبارى ورىسشا جازىلعان. ءسويتىپ، بۇل مەكەمەلەر قۇجاتتارىڭىز ءار جەردە ءارتۇرلى جازىلعان دەپ، ولاردى العان جەرلەرىنەن انىقتاما تالاپ ەتەدى. ازاماتتار بولسا ءبىر رەت انىقتاما اكەلەدى، ەكى رەت انىقتاما اكەلەدى، اقىر سوڭىندا ابدەن شارشاپ، قايتا كەلىپ بۇرىنعى -وۆ، -ەۆ-ءىمىزدى قوسىپ بەرىڭىزدەر دەگەن جاعدايلار بولدى. سوعان بايلانىستى ءبىز العاشقى كەزدە اتا-انالارعا احاج بولىمدەرىنە بارىپ، جاڭادان تۋ تۋرالى كۋالىك الىڭىزدار دەپ ەسكەرتىپ جۇردىك. جالپى، قۇجاتتار دۇرىس بولۋى ءۇشىن باسىنان باستاپ دۇرىس جازىلعانى دۇرىس. سوندا كەلەشەكتە بارلىق قۇجات­تار بىرىڭعاي بولادى دا ەشقانداي قيىندىق بولمايدى. بىزدە قۇجاتتار ەكى تىلدە - قا­زاق جانە ورىس تىلدەرىندە جازىلادى. احاج بولىمىندە وتىرعان قىزمەتكەرلەر ۇلتى قازاق ازاماتتارعا بالالارىڭىز­دىڭ قۇجاتتا­رىن قازاق تىلىندە الىڭىز، نە­گىزىن­دە قۇجات

قازاق تىلىندە بولعانى دۇ­رىس دەپ ايتىپ وتىرۋلارى كەرەك. قازىر قانداستارىمىزدىڭ شامامەن 60 پايىزعا جۋىعى عانا قۇجات­تاردى قازاق تىلىندە السا، قالعاندارى باياعىسىنشا ورىس تىلىندە الىپ جاتىر.

كەڭەستە حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ور­تالىقتارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كوپتەگەن وي-پىكىرلەرىمەن ءبولىسىپ، ۇسىنىستارىن ايتتى. تولقۇجاتتارى قازاقشا جازىلعان ازاماتتاردىڭ ساۋدا، سالىق، بانك مە­كە­مەلەرىنە تولەگەن تولەمدەرىنىڭ ءتۇبىر­تەكتەرىندە اتى-جوندەرى ورىسشا جازىلىپ، ولاردى كەيبىر مەكەمەلەر، اسىرەسە، قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى تانۋعا قۇلىق تانىتپاي، كوپتەگەن قيىندىقتار تۋىنداپ جاتقانى اشىنا ايتىلدى. قاتىسۋشىلار كوپتەگەن مەكەمەلەردە ءىس قاعازدارىنىڭ قازاق تىلىندە جۇرگىزىلمەيتىنىن، ال ماماندار مەن قىزمەتكەرلەردىڭ قازاق ءتىلىن جەتە بىلە بەرمەيتىنىن دە ەرەكشە ەسكەرتتى. بۇل ءوز كەزەگىندە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدا قيىندىقتار تۋدىرىپ، قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قولدانىلۋىن، سول ارقىلى پاتريوتتىق تاربيەنىڭ ناتيجەلى جۇرگىزىلۋىنە دە كەرى اسەر ەتىپ وتىرعانى ايتىلدى. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى - مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەگى ءار مامان ءوز مىندەتىنە جاۋاپتى قاراپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىك مەڭگەرۋلەرى ءتيىس. وكىنىشكە قاراي، قازىرشە ونداي جاۋاپتىلىق اسا سەزىلمەيدى. وسى جيىننىڭ وزىنە شاقىرىلعان ءتيىستى مەكەمەلەردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى كەلمەي قالعانىن كوردىك. سوندا تەگىمىزدى دۇرىس جازۋ ولاردى تولعاندىرماي ما؟ بۇلاي جالعاسا بەرسە، اتى-ءجونىمىزدى جازۋداعى الا-قۇلالىقتان قاشان ارىلامىز؟!

قۇتماعامبەت قونىسباي

استانا

«ايقىن» گازەتى