(ابايدىڭ «اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس» ولەڭىنە - 110 جىل)

جاراتقان يەگە، اللا-تاعالاعا بiر تابان بولسا دا جاقىندايمىن، حاق نۇرىن كورەمiن، سەزەمiن دەگەن كiسi تولىق ادام قالپىنان اينىماي ءوزiنiڭ بوياماسىز ىقىلاسىن، قالىبىن، مەيiرiمiن قاسيەت قىلىپ كوتەرەدi ەكەن. قاسيەت-كiسiنiڭ تۇرمىسىندا ەمەس، بولمىسىندا. قاسيەتتi كiسi جاسامايدى - كiسiنi قاسيەت جاسايدى.

ابايدىڭ 1902 جىلى جازعان  ءۇش ولەڭiنە بيىل 110 جىل تولادى. "توتى قۇس ءتۇستi كوبەلەك", "اللانىڭ ءوزi دە راس، ءسوزi دە راس", "جۇرەك - تەڭiز" ولەڭدەرi.

اباي بۇل كۇندە قياناتقا اتتاپ باسپايتىن، جۇرەگiنiڭ باسىنا شۇكiرشiلiك جيناعان، ماڭايىنا ادامشىلىق پەن iزەتتiلiكتiڭ شامىن جاققان، انىق پايعامبارلىق مiنەزگە بەت بۇرعان  كەزەڭi ەدi. ولەڭدەرiن، iشتەگi ويىن ىرعاققا، ۇيقاسقا كوندiرە الماعان كەزدە، قارا ءسوز - عاقليالارىن قاعازعا كەستەلەدi. الىستى بولجاپ،  اسىل ويدىڭ تۇتقىنىنا اينالدى. پەندەشiلiك كۇيكi تiرلiكتەن بويىن اۋلاق ۇستاپ، زاماننىڭ تۇرعىسىنا زاۋ بيiكتەن كورiنگiسi كەلدi. ويتكەنi اقىن - الەمدiك گارمونيا رادارى، كوكتەگi جاراتقان يە مەن جەردەگi تiرشiلiك يەسiنiڭ جالعاستىرۋشىسى. اقىن - انتەننا.

«اللانىڭ ءوزi دە راس، سءوزi دە راس،

(ابايدىڭ «اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس» ولەڭىنە - 110 جىل)

جاراتقان يەگە، اللا-تاعالاعا بiر تابان بولسا دا جاقىندايمىن، حاق نۇرىن كورەمiن، سەزەمiن دەگەن كiسi تولىق ادام قالپىنان اينىماي ءوزiنiڭ بوياماسىز ىقىلاسىن، قالىبىن، مەيiرiمiن قاسيەت قىلىپ كوتەرەدi ەكەن. قاسيەت-كiسiنiڭ تۇرمىسىندا ەمەس، بولمىسىندا. قاسيەتتi كiسi جاسامايدى - كiسiنi قاسيەت جاسايدى.

ابايدىڭ 1902 جىلى جازعان  ءۇش ولەڭiنە بيىل 110 جىل تولادى. "توتى قۇس ءتۇستi كوبەلەك", "اللانىڭ ءوزi دە راس، ءسوزi دە راس", "جۇرەك - تەڭiز" ولەڭدەرi.

اباي بۇل كۇندە قياناتقا اتتاپ باسپايتىن، جۇرەگiنiڭ باسىنا شۇكiرشiلiك جيناعان، ماڭايىنا ادامشىلىق پەن iزەتتiلiكتiڭ شامىن جاققان، انىق پايعامبارلىق مiنەزگە بەت بۇرعان  كەزەڭi ەدi. ولەڭدەرiن، iشتەگi ويىن ىرعاققا، ۇيقاسقا كوندiرە الماعان كەزدە، قارا ءسوز - عاقليالارىن قاعازعا كەستەلەدi. الىستى بولجاپ،  اسىل ويدىڭ تۇتقىنىنا اينالدى. پەندەشiلiك كۇيكi تiرلiكتەن بويىن اۋلاق ۇستاپ، زاماننىڭ تۇرعىسىنا زاۋ بيiكتەن كورiنگiسi كەلدi. ويتكەنi اقىن - الەمدiك گارمونيا رادارى، كوكتەگi جاراتقان يە مەن جەردەگi تiرشiلiك يەسiنiڭ جالعاستىرۋشىسى. اقىن - انتەننا.

«اللانىڭ ءوزi دە راس، سءوزi دە راس،

راس سءوز ەشۋاقىتتا جالعان بولماس»,- دەگەندە ۇلى اقىن ءار نارسەنiڭ ءتۇپ نەگiزi, بولمىستىڭ نەگiزi جاراتقان يە، ال سول iستiڭ، مiنەزدiڭ، سول سەرگەلدەڭنiڭ سەبەپشiسi - جۇمىر باستى پەندەنiڭ ءوزi دەگەنگە كەلتiرەدi. قۇران اياتىنداعى "اللاعا سەندiم جانە ونىڭ جالعىزدىعىنا سەندiم" دەگەندi نەگiز ەتiپ، «الاننىڭ ءوزi بار، ونىڭ سءوزi - قۇران. قۇران سءوزi ەشقاشان جالعان بولمايدى» دەيدi.

جاراتىلىستىڭ ادامزات شەشiپ بولماعان تولىپ جاتقان جۇمباقتارى بار. ونى شەشۋ ءۇشiن، البەتتە، الدىمەن جاراتىلىستى، جاراتقان يەنiڭ جۇمباعىن شەشە بiلۋ قاجەت. ابايدىڭ سان قايتالاپ ايتقان "دiني" ۇعىمدىق ولەڭiندە بۇكiل جاراتىلىس، كەڭiستiك، بiزگە بەيمالiم تiرشiلiك يەلەرi, قورشاعان ورتانىڭ سىرى مەن سيپاتى قوسىلىپ اقىندى ەرەكشە كۇيگە باۋرايدى. اقىن ارعى-بەرگi بiلiمپازداردى كوپ تەكسەرگەن، ءوزi دە ۇلكەن جۇرەكتiڭ يەسi. ول سانانىڭ، سۋىق اقىلدىڭ عانا ايتقانىمەن جۇرگەن ادام ەمەس، ۋاقتىنان، ورتاسىنان بارىنشا وزىپ، باسقاشا وي كەشiپ، بولەكتەنە بiلگەن سەزiم سيپاتىنىڭ يەسi. ەندەشە، قاتتى كۇيزەلiسكە ءتۇسiپ، ءوز ورتاسىنان بولەكتەنiپ، ەشكiمگە جولاماي، بولەكشە تiرشiلiك كەشكەن اقىن تابيعاتى بiزگە ءالi جۇمباق. "مەن ءوزiم تiرi بولسام دا، انىق تiرi ەمەسپiن" دەگەن اباي وسى سوزiمەن-اق وزگە  دۇنيەنiڭ ەسiگiن اشىپ، ايتقىزباي-اق بەيمالiم تiرشiلiك يەلەرiمەن ۇعىسىپ  تۇرعان قالپىمەن-اق بۇگiنگi ۇرپاقپەن ۇندەسكەدەي.

«امانتءۇ - وقىماعان كiسi بار ما،

ۋءاكتءۇبيھي - دەگەنمەن iسi بار ما،

اللا ءوزگەرمەس ادامزات كءۇندە ءوزگەرەر،

جارلىقپەن ول سiزدەرگە سىزدى-ءولءارعا» - دەيدi اباي.

«ءامانتۇ» - دەپ وتىرعانى قۇران اياتى،. بۇل جۇرتتىڭ "قۇران سوزiنە سەنەمiن دەگەنiمەن iسi بار ما" دەپ ناليدى.

جاراتىلىس الەمi مەن ادام الەمi ۇشى-قيىرسىز باستالۋى دا، اياقتالۋى دا جوق، تەك جاراتۋشىنىڭ وزiنە عانا ايان جۇمباق دۇنيە.

جەر بەتiندەگi بارلىق عىلىمداردىڭ قاينار كوزi - قۇران كارiم ەكەندiگiن بۇكiل الەم انىقتاپ وتىر. وعان دالەل - ءارتۇرلi عىلىم سالالارىنىڭ بەدەلدi وكiلدەرiنiڭ قۇران كارiمدi اللانىڭ ءسوزi دەپ مويىنداپ، مۇسىلمان دiنiن قابىلداپ جاتقاندىعى.

اللا وزگەرمەيدi, ادام وزگەرەدi. سىرتقى سۇلباڭدى الدەكiمگە ۇقساتىپ ايلاكەر سيقىرشى اتاندىراتىن - پەندەشiلiك. كەيبiرەۋلەر پەندە-عۇمىردا داۋلەتiنiڭ بۋىنا ماستانىپ، اللا-تاعالاعا قارايتۇعىن قالىبىن، دۇنيەگە بۇرىپ،  بوياماسىز ىقىلاسىن مۇلدە ەستەن شىعارادى. ءوز قالىبىن وزiنشە وزگەرتiپ، وزگە بوپ  كورiنۋگە تىرىسۋشىلىق - شايتاننىڭ iسi.

ادامشىلىق جولى - اللا-تاعالا ءاۋ باستا بەرگەن قالىبىڭدى ساقتاپ، ونى زامانعا، مەزگiلگە بايلانىستى وزگەرتiپ، باسقاشا قىلىپ كورسەتۋگە تىرىسپاي-اق تiرشiلiك كەشۋ. ەكi جۇزدiلiكپەن تiرلiك قىلعاندا باسىڭا باق قونا ما؟ وزگەگە ۇقساۋشىلىق ءتۇپتiڭ تۇبiندە ءوزiڭدi كەمسiتۋمەن پارا-پار نارسە.

پەرiشتەنiڭ - پەرiگە، پەرiنiڭ شايتانعا اينالۋى وپ-وڭاي.

«ادام ءناپسi, ءوزiمشiل مiنەزبەنەن،

بوس سوزبەنەن قاستاسپاي ءتۇزۋ كەلمەس» - دەپ وتىرعانى، مىنا تەزەك دۇنيەنiڭ تەزەگiن تەرiپ، ءولiپ-ءوشiپ جۇرگەندە بiر-بiر شايتانعا اينالىپ كەتپەيiك دەگەنi.

«كۇللi ماقۇلىق وزگەرەر اللا وزگەرمەس» - دەيدi. اباي.

ادامنىڭ ادامشىلىق قاسيەتi ءۇش-اق نارسە; «ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك» وسىلاردى بۇزاتىن جانە ءۇش iس بار; «پايدا، ماقتان، اۋەسقوي»، دەپ قىلدان تايۋدان ساقتاندىرعان دا ابايدىڭ ءوزi. ادامنىڭ مiنەزi - يمان تارازىسى سەكiلدi پايدا ويلاتىپ، ماقتان قىزدىرمالاپ، اۋەسقويلىق جەڭiپ كۇندە وزگەرەدi. وزگەرمەيتiن جالعىز عانا جاراتقان يە. ەندەشە،  قىلتىلداعان تارازى باسىنداي دوستىڭ كوڭiلi وزگەردi, پەيiلi بۇزىلدى، وزگەرمەلi زاماننىڭ ىعىنا ەستi دەگەن وسى.

ءال-فارابيدiڭ "كەمەڭگەرلiك مەرۋەرتi" دەگەن ايگiلi كiتابىنىڭ  ءارi ويلى، ءارi اسا مازمۇندى تۇسiنiكتەمەسiمەن اباي دا تانىس بولعان دەگەن تۇجىرىم بار.

«سان بەرگەن سانا بەرگەن سانات بەرگەن،

ينسان دەپ سانالىعا ول ات بەرگەن

جاراتىپ بارشا ءالەمدi جالعىز نۇردان.

جاۋھاري نۇر سءاۋلەسiن تارات دەگەن» دەپ ءال-فارابي بابامىز ايتقان ويدى اباي:

«ماحابباتپەن جاراتقان ادامزاتتى،

سەن دە ءسۇي، سول اللانى جاننان ءتاتتi»- دەپ ءوربiتiپ اكەتەدi.

"قۇداي تاعالانىڭ جولى دەگەن جول - نيھاياتسىز بولادى" - دەيدi اقىن ءوزiنiڭ 38-شi قارا سوزiندە. ونىڭ نيھاياتىنا (شەگiنە) ەشكiم جەتپەيدi. بiراق، سول جولعا  ءجۇرۋدi وزiنە شارت قىلىپ كiم قادام باستى، ول تازا مۇسىلمان، تولىق ادام دەلiنەدi. جاراتۋشى يەنiڭ شەگi جوق وزگەشە الەمiنiڭ  ەسiگiن اشىپ، ءدام-تۇزىن تاتىپ، تiرشiلiك ءلاززاتىنا باتۋ، جار ءسۇيۋ، بالا ءوسiرۋ، ماحاببات پەندەسiنە عانا بۇيىرعان. جاقىسىلىققا تاسپاي، جامانشىلىققا ساسپاي، سول جاراتقان يە سىزعان جارىق ساۋلەمەن iلگەرi باسۋ، ادامدارعا عانا ءتان. وسىنىڭ ءوزi  كەمەل باعىت، كەلەلi كۇنگi شۇكiرشiلiك. كوڭiلدiڭ توقتىعى، جۇرەكتiڭ يمانيگۇلi. ءوز پايداسىن عانا ويلاماي، وزگەلەرگە دە جاقسىلىقتان شام جاعىپ، جىلۋ تارتا ءجۇرiپ، ساپار شەگۋ - تولىق ادامعا جەتكiزەدi.

«ادام ءناپسi, ءوزiمشiل مiنەزبەنەن،

بوس سوزبەنەن قاستاسپاي ءتۇزۋ كەلمەس» - دەپتi تاعى دا.

ادامنىڭ تابيعاتىنان كەلە جاتقان وسالدىعى نەدە؟ ادام - قانشاما تەرiس، قيسىنسىز تiرلiك جاساسا دا، "وزiمدiكi تەرiس بولىپتى" دەپ ءوزiن iرەپ - مiنەپ سىناۋدى جاقسى كورمەيدi. ايتەۋiر بiر سەبەپ-سالدار iزدەپ، iلiك تاۋىپ، دۇرىسقا شىعارعىسى كەلەدi. مۇنىمەن تۇرماي ءوزiن ەرەكشەلەگەندi, وزگە كiسiنiڭ وزiنەن بiر ساتى بولسا دا تومەن تۇرعانىن ۇناتادى.  جاعىمپاز، ءمۇلايiم مiنەز تانىتقان سىبايلاسىنا "جوق" دەپ بەتiنەن قايتارىپ، تۋراسىن ايتىپ، تۋعانىنا جاقپايتىن  مiنەزدi تاعى تاپپايسىز. بۇل شىننىڭ جۇزiنە تۋرا قاراۋعا قۇدiرەتتiڭ جەتپەيتiندiگi بولسا كەرەك. ءوزiنiڭ دۇرىس iستەمەگەنiن جۋىپ-شايعىسى كەپ، وزگەنi كiنالاۋعا قۇلشىنىپ، كەرiسiنشە، ءوز باسىنداعى كەمشiلiككە سىنشىل مiنەز تانىتا الماۋ - ادامعا انىق قاتەر. ءتۇپتiڭ تۇبiندە جاقىن دەگەن ادامدارىنان ءبولiنiپ، بولەكشەلەنiپ قالۋى مۇمكiن. وسى شىندىقتى بارىنشا تەرەڭ ءتۇسiنiپ، ءوز كiناسiن، ءوز مiنiن كوزگە  شۇقىپ كورسەتiپ ايتۋ ادەبيەتتە ابايدان باستالعان دەسە دە بولادى. ەندەشە، اقىننىڭ "كۇلسەم، قۋانا المايمىن، سويلەگەنiم دە ءوز ءسوزiم ەمەس، ءبارi دە الدەكiمدiكi" دەۋi "بويىمداعى مiندi ساناسام، تاۋ تاسىنان از ەمەس" دەگەنiندە جۇرەكتەگi ۇلكەن سىر جاتىر. اششى شىندىقتىڭ سىزى سەزiلەدi.

«دiن دە وسى، شىن ويلاساڭ، تاعات تا وسى.

ەكi دۇنيە بۇل تاسديق - حاقتىڭ دوسى» - دەگەن اباي ەڭ اۋەلi جان دۇنيەنiڭ قۇبىلا وزگەرۋiن قاس قاقپاي تانيتىن، ءوزiن دە وزگەنiڭ دە iشكi سارايىن اينادان كورگەندەي كورiپكەلدiكپەن تامىرشىداي تاپ باسىپ ايتاتىن قاسيەت يەسi. ول - جان قۇبىلىسىن رۋحتان، قاسيەتتi قۇراننان اجىراتا بiلۋشi قۇران سوزدەرiن پالساپالىق تۇرعىدا ءتۇسiنۋشi عۇلاما.

استانا قالاسى،

قازاقستان-رەسەي ۋنيۆەرسيتەتى،

«ابايتانۋ» عىلىمي-تانىمدىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى،

قازاقستانجازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، اقىن

«اباي-اقپارات»