الىمعازى داۋلەتحان، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:

- الىمعازى اعا، ءسىز تاريحشى بولعان سوڭ، العاشقى سۇراعىمىزدى ءورىستىلدى جۋرناليستەر جوق جەردەن تالاس تۋدىرىپ جاتقان مۇستافا شوقايدىڭ تاريحىنان باستاساق. الاش قايراتكەرىن «فاشيستەردىڭ قۇيىرشىعى» دەپ قارالاۋ جانە وسىنداي رۋحاني سودىرلىقتىڭ سوتتا جەڭىپ شىعۋى - ۇلتتى قورلاعانمەن پارا-پار دۇنيە بولماي ما؟

- ەل تاۋەلسىزدىگىنە 21جىل بولعاندا شوقاي تۋرالى مۇنداي اڭگىمەنىڭ شىعۋى - ەگەمەندىگىمىزدىڭ السىزدىگىن، بوستاندىعىمىزدىڭ سولقىلداقتىعىن كورسەتەدى. ال بۇل - ۇلت نامىسىن قورلاۋ عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداماۋ دەگەن ءسوز. الاش زيالىلارىن قارالاۋ - ىشكى-سىرتقى جاۋلاردىڭ بىزگە اشقان ساياسي ناۋقانىنىڭ ۇشىعى.

ميحەەۆ سەكىلدى جازعىشتاردىڭ قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىنە، ەلدىگىنە قارسى ايتىپ جۇرگەن سىڭارەزۋ سوزدەرىنە جاۋاپ رەتىندە مەن بىلتىر «ايقىن» گازەتىنە ماقالا جازعام. ولاردىڭ قازاقتاردى كىنالاۋىندا نەگىز بار، ويتكەنى بىزدە مەملەكەت بولماعان، شەكارا، قالا بولماعان دەگەن سوزدەردى ءوزىمىزدىڭ باسشىلار ايتىپ جۇرگەن جوق پا؟! اڭگىمە ءوز ىشىمىزدەن باستالعان سوڭ، كولدەنەڭ كوك اتتى نە دەمەيدى؟ ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا، وسكەمەن سوتىنىڭ مۇستافا شوقايدى قارالاۋى - قازاقتى ورىس شوۆينيستەرىنىڭ استىنا جىعىپ بەرگەنمەن بىردەي جاۋىزدىق بولدى. بۇلاردىڭ مۇستافانى ءالى دە جاۋ ساناۋى - ءبىز تاۋەلسىز مەملەكەت بولساق تا، ەشنارسەنىڭ وزگەرمەگەنىن كورسەتەدى.

الىمعازى داۋلەتحان، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى:

- الىمعازى اعا، ءسىز تاريحشى بولعان سوڭ، العاشقى سۇراعىمىزدى ءورىستىلدى جۋرناليستەر جوق جەردەن تالاس تۋدىرىپ جاتقان مۇستافا شوقايدىڭ تاريحىنان باستاساق. الاش قايراتكەرىن «فاشيستەردىڭ قۇيىرشىعى» دەپ قارالاۋ جانە وسىنداي رۋحاني سودىرلىقتىڭ سوتتا جەڭىپ شىعۋى - ۇلتتى قورلاعانمەن پارا-پار دۇنيە بولماي ما؟

- ەل تاۋەلسىزدىگىنە 21جىل بولعاندا شوقاي تۋرالى مۇنداي اڭگىمەنىڭ شىعۋى - ەگەمەندىگىمىزدىڭ السىزدىگىن، بوستاندىعىمىزدىڭ سولقىلداقتىعىن كورسەتەدى. ال بۇل - ۇلت نامىسىن قورلاۋ عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداماۋ دەگەن ءسوز. الاش زيالىلارىن قارالاۋ - ىشكى-سىرتقى جاۋلاردىڭ بىزگە اشقان ساياسي ناۋقانىنىڭ ۇشىعى.

ميحەەۆ سەكىلدى جازعىشتاردىڭ قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىنە، ەلدىگىنە قارسى ايتىپ جۇرگەن سىڭارەزۋ سوزدەرىنە جاۋاپ رەتىندە مەن بىلتىر «ايقىن» گازەتىنە ماقالا جازعام. ولاردىڭ قازاقتاردى كىنالاۋىندا نەگىز بار، ويتكەنى بىزدە مەملەكەت بولماعان، شەكارا، قالا بولماعان دەگەن سوزدەردى ءوزىمىزدىڭ باسشىلار ايتىپ جۇرگەن جوق پا؟! اڭگىمە ءوز ىشىمىزدەن باستالعان سوڭ، كولدەنەڭ كوك اتتى نە دەمەيدى؟ ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا، وسكەمەن سوتىنىڭ مۇستافا شوقايدى قارالاۋى - قازاقتى ورىس شوۆينيستەرىنىڭ استىنا جىعىپ بەرگەنمەن بىردەي جاۋىزدىق بولدى. بۇلاردىڭ مۇستافانى ءالى دە جاۋ ساناۋى - ءبىز تاۋەلسىز مەملەكەت بولساق تا، ەشنارسەنىڭ وزگەرمەگەنىن كورسەتەدى.

- مۇستافا قارسى بولسا، كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس بيلىگىمەن الىسقان جوق پا؟! ال ءبىز تاۋەلسىز ەلمىز عوي، ۇلتىمىزدىڭ ۇلىلارىن اقتاپ قالۋعا قاۋقارىمىز جوق پا سوندا؟

- شىندىق سولاي بولىپ تۇر! ويتكەنى ەل ەگەمەندىك العاننان كەيىن بىزدە وتارسىزدانۋ يدەياسى، قۇلدىق سانادان ارىلۋ ناۋقانى جۇرگەن جوق. سونىڭ سالدارىنان تاريحي تۇلعالارىمىز، الاش ارىستارى ۇلت كوسەمى بولا المادى. ءبىزدىڭ سوتتارىمىز قازاققا جانى اشىمايدى، ۇلتقا قارسى قىزمەت قىلادى. سونىڭ كەسىرىنەن بۇگىنگىدەي ەگەمەندىك العان تۇستا دا مۇستافا شوقايدىڭ ارۋاعى كۇڭىرەنىپ جاتىر.

- ولاي بولسا، ءورىستىلدى اعايىنداردىڭ شوقايعا شۇيلىگۋىن شوۆينيستەردىڭ جاڭا ناۋقانى باستالدى دەپ ۇعىنساق، قاتەلەسپەيتىن شىعارمىز...

- ارينە. پۋتين بيلىك باسىنا كەلگەن كۇننەن باستاپ، رەسەيدە شوۆينيستەر ناۋقانى كۇش الدى. ماسەلەن، كاۆكازدىقتاردى جاپپاي قىرىپ-جويۋ، ولاردى ورتالىق قالالاردان الاستاۋ، شەتەلدەردەگى ورىس ازاماتتارىنىڭ مۇددەسىن، ءتىلىن، ءدىنىن قورعاۋ اشىق قولعا الىندى. باسقا ەلدەردەگى ورىستاردى رەسەيگە شاقىرۋ باستالدى. مۇنى كەيىن توقتاتتى. ويتكەنى ولاردىڭ تاريحي مۇددەسى - قازاقستاندى، ورتالىق ازيانى جاۋلاۋ. سوندىقتان بىزدەگى ورىستاردى شاقىرۋ يدەياسىنان اينىدى. ەندى سول بۇرىنعى يمپەريالىق جوسپارلارىنا جۇمىس ىستەۋدە، وعان كەدەندىك وداق، ەۋرازيالىق وداق يدەياسى دالەل بولا الادى.

ءبىزدىڭ بيلىك باسىنداعىلار - كەشەگى كومسومولدار، پيونەرلەر. ولاردىڭ بويىندا ورىسقا قۇلدىق سانا باسىم. ماسكەۋ قالاي موڭىرەيدى، اقوردا سولاي مەكىرەنەدى. ياعني، اياقباۋلارى ماسكەۋدىڭ قولىندا. كەزىندە ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ ءبارى رەسەيدىڭ ءۇش ارىبىنە قىزمەت قىلعان، تىزگىنى سولاردىڭ قولىندا. ورىسقا ورە تۇرەگەلە المايتىندىعىمىز - سول.

- قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەت بولۋىنا جانىن سالعان قايراتكەردىڭ اتىن اراشالاۋعا اقورداداعى بۇگىنگى بيلىك ارالاسۋى كەرەك ەدى. وكىنىشكە قاراي، ولاي بولمادى. بۇنى قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟

- مارقۇم قۇدايبەرگەن سۇلتانباەۆ پارلامەنتتە جۇرگەن تۇستا گازەتكە سۇحبات بەرىپتى. سول سۇحباتىندا: «پارلامەنتتە ءجۇز شاقتى ءارتىس بار، ىشىندەگى پروفەسسيونالى مەن ەكەنمىن»، - دەگەن ەدى. كوپكە توپىراق شاشا المايمىن. بىراق بيلىككە حالىق ءۇشىن قىزمەت قىلام دەپ بارعان ادام قانداي جاعداي بولسا دا، ۇلتىن قارالاتپاۋعا ءتيىس قوي. 2007 جىلدىڭ 25 قازان كۇنى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ارمان ءجۇمادىلوۆتىڭ «تاريح - ۇلت رۋحىنىڭ التىن قويماسى» دەگەن ماقالاسى جاريالاندى. ماقالادا ەقىو سامميتىنە توراعا بولامىز دەپ ەۋروپانى ارالاپ جۇرگەندە ەل باسشىسى: «ءبىز تاريحىمىزدى وقىتقاندا، ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەر تۋرالى، ەلىمىزدىڭ تاريحىندا بولعان تراگەديالار تۋرالى ايتپاۋعا تىرىسامىز. ويتكەنى ولار ادامداردى لاڭكەستىككە، تەرروريستىك وقيعالارعا ۇمتىلدىرۋى مۇمكىن»، - دەپ سويلەپتى. بۇدان ارتىق ۇلتقا، تاريحقا قانداي قيانات بولماق؟

- دەگەنمەن، بۇگىنگى اقوردالىقتاردىڭ وي-پيعىلى - قازاق ەلىنىڭ وتكەن تاريحىن ۇمىتتىرىپ، 1991 جىلدان بەرگى «جاڭا» تاريحتى ۇرپاق جادىنا جازۋ ەكەنىن ءبىراز تاۋەلسىز قايراتكەرلەر ايتىپ ءجۇر. ول «تاريحتىڭ» باستى كەيىپكەرى نۇرسۇلتان نازارباەۆ بولۋى كەرەكتىگىن وسى پيعىلدان اڭعارۋعا بولماي ما؟

- تاريحتى ايتۋ - لاڭكەستىك وقيعا رەتىندە سيپاتتالاتىن بولسا، بيلىكتەن نە سۇراۋعا بولادى؟ ءبىز جاڭاوزەن قىرعىنىنا بيلىك جاۋاپ بەرسىن دەپ تالاپ ەتكەن بولامىز. ال بيلىك قازاقتىڭ قۇندىلىعىنا پىسقىرىپ قاراۋ تۇگىلى، ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا باسىڭا تەۋىپ، تاريحىڭا تۇكىرىپ وتىر. تاريحتى ەشكىم جوققا شىعارا المايدى نەمەسە 20 جىلدىق ۋاقىتتى ۇلكەن تاريح رەتىندە باعالاۋ - بىلجىراق اڭگىمە. جيىرما جىل تاريح بولمايدى، تاريحتى حالىق جاسايدى.

- نازارباەۆ دەمەكشى، كوشەدە ساعىز شايناعاندارعا قۋدالاۋ جاساۋعا نۇسقاۋ بەرگەن پرەزيدەنت الاش ارىسى شوقايعا اراشا ءتۇسۋى كەرەك پە ەدى، جوق الدە بۇل تاقىرىپ ساعىزعا قاراعاندا ماڭىزدى ەمەس پە؟

- مۇنىڭ ءبارى اينالىپ كەلگەندە مەملەكەتتىك ساياساتقا تىرەلەتىن شارۋا. ءبىز مەملەكەتتىك ساياساتتا ۇلت تراگەدياسىن ايتپاساق، ناقاق توگىلگەن ازاماتتارىمىزدىڭ قانىن جوقتاي الماساق، وندا نەسىنە ەل بولىپ وتىرمىز؟ ۇرپاقتى قاي تاريحپەن تاربيەلەيمىز سوندا؟ قازاققا قازاقتىڭ جانى اشىماسا، شوقاي سياقتى جات جاعالاپ جانى قالعان ازاماتتارىمىزدى ەگەمەندىكتىڭ كەزىندە ەلەۋدىڭ ورنىنا وگەيسىتسەك، وندا نەسىنە مەملەكەت بولىپ، نەسىنە استانا سالىپ، اسىپ-تاسىپ وتىرمىز؟

- بيىل گولوششەكيندىك اشارشىلىق ناۋبەتىنە 80 جىل تولدى، بىراق تاريحي شىندىق تاعى دا اتاۋسىز قالاتىن سياقتى. نەمىستەر ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا 6 ميلليون ەۆرەيدى قىرعانى ءۇشىن ومىرلىك ايىپ-پۇل تولەپ وتىر. ال ءبىز اشتىقتا 4 ميلليون قازاقتان ايىرىلدىق. وسى گەنوتسيدتىڭ قۇنىن رەسەيدەن نەگە سۇرامايمىز؟

- سۇراي المايمىز، ويتكەنى ءبىزدىڭ بيلىك باسىندا وتىرعانداردا ۇلتقا قىزمەت قىلايىن دەگەن جىگەر جوق. قۇلدانعانبىز، رۋحىمىز ولگەن حالىقپىز عوي، ءبىز. اشارشىلىق، رەپرەسسيا - ءبارى قازاقتى تامىرىنان ايىرۋعا، سول ارقىلى تۇراننىڭ جەرىن باسىپ الۋعا باعىتتالعان جاۋىز ساياسات بولاتىن. شىنى كەرەك، جويىلىپ كەتە جازدادىق. 1937-38 جىلى كرەمل 25 مىڭ زيالىمىزدى قىزىل قاساپقا سالعاننان كەيىن، بۇل ەلدە اكە-شەشەسىن تانىمايتىن، وتاندى بىلمەيتىن، ۇلتتى سەزىنبەيتىن قىزىل ۇكىمەتتىڭ قۇيىرشىق «ونىمدەرى» قالدى. ولار ۇلت دەگەن سوزدەن ۇرىكتى. قىسقاسى، ەلدە باس كوتەرەتىن ازامات قالمادى، مەملەكەتتى قۇل-قۇتاندار بيلەدى، باقا-شايان باسقاردى. «مۇرتقا وكپەلەپ جۇرگەندە، ساقال شىقتى» دەگەندەي، ءبىز كەشەگى قىزىل يدەيامەن وسكەن ۇرپاقتارعا، ياعني بۇگىنگى بيلىك باسىنداعىلارعا وكپەلەپ جۇرگەندە، ولاردىڭ ورنىنا بالالارى مەن نەمەرەلەرى كەلىپ جاتىر. بۇل بۋىننىڭ بويىندا ۇلت دەگەن كود مۇلدە جوق.

- الەكە، قازاق حالقىنىڭ جوڭعار شاپقىنشىلىعىن ايتپاعاندا، رەسەيدەن كورگەن قورلىعى سۇيەكتەن وتەدى. بىراق رەسەي دەسە ءالى ەمەشەگىمىز ەزىلىپ، ورىس تىلىنە ءتورىمىزدى بەرەمىز. وسىنىڭ سەبەبىن ءسىز قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟

- قازاقتا «كۇشىگىندە تالانعان» دەگەن ءسوز بار. سوندىقتان دا مەيلى قالا قازاعى، مەيلى اۋىل قازاعى بولسىن - ءبارى قارا تۇياقتان ءحال كەتكەن حالىق. ەگەر تاۋەلسىزدىككە قولىمىز جەتپەگەندە، ءبىز وسى 20 جىلدا ۇشقان قۇستاي ورىستاناتىن ەدىك. ويتكەنى جەتپىس جىلدان بەرى ورىستاندىرۋدىڭ بارلىق شارتى جاسالىپ، تەك قارا ورىس بولۋعا 20-30 جىل ۋاقىت قانا قالعان بولاتىن. ونىڭ ۇستىنە ءدىن دەگەن بەتپەردەمىز الىنعان سوڭ، كوسموپوليتتىك جىلدامدىعىمىز تىپتەن تەزدەدى. تىلدەن، ودان كەيىن يسلام دىنىنەن ايىرىلعان سوڭ، قۇدايسىز اتەيستىك قوعامعا تاپ بولدىق. بۇگىنگى بيلىكتىڭ پاراقور، ادىلەتسىز بولۋى، ال حالىقتىڭ رۋحسىز، قۇل بولۋى - سول يمانسىزدىعىمىزدان. يمانسىزدىعىمىزدىڭ سالدارىنان ريم پاپاسىنىڭ قولىنان كەلمەگەن كەرەمەتتى ىستەپ جاتىرمىز، بۇكىل دىندەردىڭ باسىن بىرىكتىردىك-ءمىس دەپ.

- ايتپاقشى، ءسىز جۋىردا ءبىر جيىندا كوشى-قون ماسەلەسىنىڭ 2014 جىلعا دەيىن توقتاتىلعانىنا اشىنا، جانىڭىز كۇيزەلىپ پىكىر ايتتىڭىز. كوشى-قوندى توقتاتۋعا پرەزيدەنتتەن باسقانىڭ قۇزىرى جەتپەيتىنىن ەسكەرسەك، نازارباەۆتىڭ وسى ارەكەتىن ءسىز قالاي باعالايسىز؟

- كوشى-قون ەگەمەندىكپەن بىرگە ءتاپ-ءتاۋىر باستالعان. بىراق اياق استىنان نەگە توقتالىپ قالعانىن حالىق تۇسىنبەي، دال بولىپ ءجۇر. بۇل - ۇلكەن ساۋال. كوشتىڭ توقتاۋ سەبەبىن جاقسى بىلەم، بىراق قازىرشە مۇنى ايتا المايمىن. ويتكەنى ءدال قازىر ونىڭ ۋاقىتى ەمەس. كوشتى توقتاتۋ - قازاققا جاسالعان زۇلىم ساياسات بولدى. سونداي-اق كوشتىڭ توقتاۋىنا يمپەريالاردىڭ دا ىقپالى بار دەپ ويلايمىن، بىراق ونى ءوزىمىز ىسكە اسىرىپ وتىرمىز.

بيلىكتەگى قارا «ورىستار» جۇرگىزىپ وتىرعان ساياسات شەتتەگى 5 ميلليون قازاقتىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ، سورىنا قالىپ وتىر. قازىر ولارعا قازاق ەمەس، مۇناي مەن گاز، اقشا قاجەت. ال باسقا قۇندىلىقتار ولاردىڭ جادىنا جازىلماعان.

- كوشى-قوننىڭ قاڭتارىلۋى جاڭاوزەن قىرعىنىمەن بايلانىستى ەكەنىن بيلىكتىڭ ءوزى ءمالىم ەتتى. دەگەنمەن، كوشتى توقتاتۋمەن ەلدەگى قازاق ماسەلەسىن نەمەسە الەۋمەتتىك جاعدايدى شەشۋگە بولادى دەپ ويلايسىز با؟

- جاڭاوزەندە قانداي ادىلەتسىز سوت جۇرگىزىلگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. بىراق بيلىك ايتىپ جۇرگەندەي، وقيعانى قاي ورالمان باستاپتى؟ ەشكىم ايتا المايدى. ويتكەنى مۇندا حالىقتى ارانداتۋ، ەرەۋىلدى بىرەۋگە جابۋ سياقتى ارام پيعىل بار. شەتەلدەگى قازاقتى وتانعا شاقىرۋدى توقتاتۋمەن مۇنداعى الەۋمەتتىك ماسەلەنى، قازاق ماسەلەسىن ازايتۋ دەگەن وي - ساندىراق.

قازاق ماسەلەسىن، الەۋمەتتىك ماسەلەنى شەشۋ - بيلىكتىڭ قولىندا. ورالماندار ەشكىمنىڭ نەسىبەسىن جەپ جاتقان جوق، قايتا ولاردىڭ كۆوتاسىن بيلىكتەگىلەردىڭ ءوزى تالان-تاراجعا سالدى.

- ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا «قازاقستاننىڭ شەكاراسىن يمپەريا بەكىتكەن، بۇل ادىلەتسىز ءبولىس بولدى» دەپسىز. ەندەشە قازاق جەرىنىڭ كورشى مەملەكەتتەردەگى تاريحي ۇلەسى قانشا ەدى؟..

- مەن لي باي اقىن تۋرالى ماقالامدا قازاقتىڭ جەرىنىڭ شەكاراسى تۋرالى اشىق ايتقان ەدىم. ءبىز قىتايمەن شەكارانى بەلگىلەپ العان ەل رەتىندە ماقتانىپ جاتىرمىز، ال قىتايلار قازىر بالاباقشا-مەكتەپتەرىندە وزدەرىنىڭ جەرىن ءبىزدىڭ بالقاش كولىنە جەتكىزەدى. ۇرپاقتى سولاي وقىتىپ، تاربيەلەپ جاتىر. ەگەر تاۋەلسىز ەل ەكەنىمىز راس بولسا، قىتايدىڭ وسى ساياساتىنا نەگە اشىق پىكىر بىلدىرمەيمىز؟ ونى ويلاعان كىم بار بىزدە؟ قىتايدىڭ چان لۇڭ دەگەن زۇلىم پاتشاسى: «تاريحتى قاشان دا جەڭىمپازدار جازادى. ەگەر مەن ءبىر ادامدى ولتىرسەم، قىلمىسكەر رەتىندە جازالانام. ال ميلليونداعان حالىقتى قىرىپ، جەرىن تارتىپ السام، وندا مەملەكەت قالىپتاستىرۋعا ۇلەس قوسقان ادام رەتىندە اتىم قالادى. سوندىقتان ماعان ادامسىز جوڭعاريا، ادامسىز قاشقاريا كەرەك»، - دەپتى. ءدال وسى ءسوزدى ورىس پاتشاسى دا ايتقان: «تۇركىلەردى جاۋلاپ الىپ، ولاردى جەر بەتىنەن قىرىپ-جويىپ جىبەرۋ قىلمىس ەمەس، ساۋاپ»، - دەپتى. قىسقاسى، قازاق جەرىنە ەكى يمپەريا دا قىزىققان، بارلىق زۇلىم ساياسات سول ءۇشىن جاسالعان. شەكارا ماسەلەسىن جەڭىمپازدار، ەكى يمپەريا الدەقاشان وزدەرىنە ءتيىمدى ەتىپ جازىپ، سىزىپ قويعان.

- اعا، ءبىزدىڭ قىتايمەن ەكى اراداعى مەملەكەتتىك قۇقىمىز قانشالىق قاراستىرىلعان دەپ ويلايسىز، ولار ءبىزدى وزدەرىنە بارلىق جاعىنان تەڭ قۇقىلى مەملەكەت رەتىندە مويىنداي ما؟

- «قۇلدى بارەكەلدى ولتىرەدى» دەگەن اششى ءسوز بار. ءبىزدىڭ ماقتانشاقتىعىمىزدى بىلەتىن ەلدەر قازىر قازاقستاندى جەر-سۋعا سىيعىزباي ماقتايتىن بولعان. ءبىزدىڭ بيلىك ماقتاعانعا ءماز. باسقاسى باسقا، قىتايمەن تەڭ-قۇقىلى ساياسات جۇرگىزىپ وتىرمىز دەۋ كۇلكىلى اڭگىمە. قىتاي شىنجاڭداعى قازاقتى نەگە جىبەرمەي وتىر؟ مۇندا ۇلكەن ساياسات جاتىر، ياعني، ولار «قازىر 1,5 ميلليون قازاق قازاقستانعا قوسىلا ما، جوق الدە 9,5 ميلليون قازاق بىزگە قوسىلا ما؟» دەگەن ماڭگىلىك مۇددەنى كوزدەۋدە. ءبىز قىتايمەن قانشالىق ايقارا قۇشاقتاسساق، ولاردىڭ قولى ءبىزدىڭ قابىرعامىزدى سونشالىق سىندىرىپ جاتىر. اتتەڭ، قىتايلاردىڭ سول قىتىمىر ساياساتىن تۇسىنبەي وتىرمىز-اۋ!..

- ەندەشە ءبىزدىڭ شىعىستاعى كورشىمىزدى تانۋ دەڭگەيىمىز دە تومەن بولدى عوي...

- مۇلدە تانىمايمىز. قىتايدى تانۋ ءۇشىن، ەلدىڭ ىشكى-سىرتقى ساياساتىندا «قىتايشا» قىزمەت ەتىپ ۇيرەنۋمىز كەرەك. تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى قىتايتانۋشىلارىمىز بار ەدى، سونى پايدالانبادىق. قىتايتانۋ دەگەنىمىز نە؟ ول قىتايدىڭ تاريحىن، مەنتاليتەتىن، جاراتىلىسىن، كۇرەسكەرلىگىن، ساياساتىن، وتباسىن تانۋ دەگەن ءسوز. قىتايدى قازىر تاني بىلمەسەك، قالاي قىتاي بولعانىمىزدى بىلمەي قالامىز!

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

جۇقامىر شوكە،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 24 (152)  06 ماۋسىم 2012 جىل