جۇما, 18 قازان 2024
جاڭالىقتار 4800 0 پىكىر 19 ماۋسىم, 2012 ساعات 11:15

ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى جونىندەگى عىلىمي ايتىس (جالعاسى)

سۋرەتتە - قايىم مۇحاممەدحانوۆ پەن شاكىر ابەنوۆ

ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى جونىندەگى عىلىمي ايتىس

ق. مۇحامەدحانوۆقا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عىلىمي دارەجەسىن بەرۋ جونىندەگى ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستەن سوڭ مۇحتار اۋەزوۆ پەن                                   قايىم  مۇحامەدحانوۆقا قارسى شابۋىل باستالىپ كەتتى.

1951 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىندا ءۇش كۇنگە سوزىلعان ابايتانۋعا ارنالعان عىلىمي پىكىرتالاس بولدى.

«ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىنىڭ 1951 جىلعى № 7 سانىندا (64-75 ب.) ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ابايدىڭ شاكىرتتەرى تۋرالى» ماقالاسى جارىق كوردى. ودان رەسپۋبليكا كولەمىندە ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبىن قارالاۋعا ارنالعان ماقالالار جارىق كورە باستادى.

 

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ 1951 جىلى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا جارىق كورگەن «ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى» ماقالاسى قىسقارتىلىپ بەرىلىپ وتىر:

ابايدىڭ شاكىرتتەرى تۋرالى[1]

سۋرەتتە - قايىم مۇحاممەدحانوۆ پەن شاكىر ابەنوۆ

ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى جونىندەگى عىلىمي ايتىس

ق. مۇحامەدحانوۆقا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عىلىمي دارەجەسىن بەرۋ جونىندەگى ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستەن سوڭ مۇحتار اۋەزوۆ پەن                                   قايىم  مۇحامەدحانوۆقا قارسى شابۋىل باستالىپ كەتتى.

1951 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىندا ءۇش كۇنگە سوزىلعان ابايتانۋعا ارنالعان عىلىمي پىكىرتالاس بولدى.

«ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىنىڭ 1951 جىلعى № 7 سانىندا (64-75 ب.) ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ابايدىڭ شاكىرتتەرى تۋرالى» ماقالاسى جارىق كوردى. ودان رەسپۋبليكا كولەمىندە ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبىن قارالاۋعا ارنالعان ماقالالار جارىق كورە باستادى.

 

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ 1951 جىلى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا جارىق كورگەن «ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى» ماقالاسى قىسقارتىلىپ بەرىلىپ وتىر:

ابايدىڭ شاكىرتتەرى تۋرالى[1]

ابايدىڭ عانا ەمەس، الەۋمەتتىك پىكىردە اتى شىققان بارلىق ادامنىڭ دا ەڭبەكتەرىنەن ۇلگى الاتىندار، جولىن تۇتىناتىندار ءار داۋىردە بولا بەرەدى. ەگەر كىمدە-كىم الەۋمەتتىك پىكىردە ۇستازدىق ەتكەن بىرەۋدەن ۇلگى الىپ، سونىڭ جولىن تۇتىنسا، وسىنىڭ قازاقشا اتى - «شاكىرت»، نەمەسە، «جولىن تۇتىنعان»، ورىسشا اتى - «ۋچەنيك» نەمەسە «پوسلەدوۆاتەل». وسى ەكى ءسوزدى كەيبىرەۋلەر ەكى ماعىنادا تۇسىنگىسى كەلەدى. «شاكىرت» دەپ - ۇلگىلى ادامنىڭ كوزىن كورگەن، قاسىندا بولعان ادامدى ايتقىسى كەلەدى، «جولىن تۇتقان» دەپ - ۇلگىلى ادامنىڭ كوزىن كورمەگەن، بىراق سونىڭ جولىن تۇتىنعان ادامداردى ايتقىسى كەلەدى. بۇلاي بولۋدىڭ قاجەتى جوعىنا: ستالين، جدانوۆ، كيروۆ جولداستاردىڭ «ورىس رەۆوليۋتسيونەرلەرى وزدەرىن باتىستاعى بۋرجۋازيالىق رەۆوليۋتسيانىڭ جانە ماركستىك پىكىردىڭ اتاقتى جولباسشىلارىنىڭ شاكىرتتەرى جانە جولىن تۇتىنۋشىلارى دەپ ەسەپتەيتىنىن كونسپەكتىنىڭ اۆتورلارى ۇمىتقان بولۋى كەرەك»، - دەگەن سوزدەرى دالەل. ولار بۇل ەكى ءسوزدى بولمەي تۇتاس، ءبىر ماعىندا الادى جانە «شاكىرت» پەن «جولىن تۇتىنعان» بولۋ ءۇشىن ادامنىڭ كوزىن كورۋدىڭ، نە قاسىندا بولۋدىڭ قاجەت ەمەستىگىن كورسەتەدى. بۇل تالاسسىز شىندىق، ويتكەنى، لەنين مەن ستالين ماركس پەن ەنگەلستىڭ تۋرادان تۋرا شاكىرتتەرى ەكەنىنە دە، جولىن تۇتىنعان ادامدار ەكەنىنە دە ەشكىم تالاسا المايدى، سونىمەن قاتار، ماركس پەن ەنگەلستى لەنين مەن ءستاليننىڭ كورمەگەنى دە ءمالىم.

سوندىقتان، بارلىق ۇلگىلى ادامداردىڭ جولدارىن تۇتىنۋشىلارعا ولاردىڭ ىشىندە ابايدىڭ جولىن تۇتىنۋشىلارعا دا ءبىز وسىلاي قاراۋىمىز كەرەك. ولاي بولسا، ابايدىڭ شاكىرتتەرى نەمەسە جولىن تۇتىنۋشىلار كىمدەر؟

بۇل سۇراۋ ءبىرىنشى رەت بۇدان 40 جىل بۇرىن تۋدى. 1911 جىلى ورىنبوردا شىعاتىن «قازاق» گازەتىندەگى ماقالالارىندا بايشىل-ۇلتشىلدار ابايدى وزدەرىنىڭ رۋحاني اتاسى عىپ كورسەتپەك بولدى. بۇل پىكىردىڭ شىندىققا قايشى ەكەنىن زاماننىڭ ءوزى كورسەتتى، بايشىل-ۇلتشىلدار قازاق حالقىنىڭ جاۋى ەكەنىن وزدەرىنىڭ زۇلىمدىق ىستەرىمەن تانىتتى. ال، اباي قازاق حالقىنىڭ دوسى بولعان كۇيىندە قالا بەردى.

ەكىنشى رەت بۇل سۇراۋ 1918 جىلى قايتالاندى. «الاشوردا» پارتياسىنىڭ سەمەيدەگى وبلىستىق كوميتەتى سول جىلى سەمەي قالاسىندا «اباي» اتتى رەۆوليۋتسياعا قارسى جۋرنال شىعاردى. ءبىر جىل بويىنا ون ەكى سانى شىققان بۇل جۋرنالدىڭ ساياسي بەتى تۇگەلىمەن وكتيابر رەۆوليۋتسياسىنا، سوۆەت وكىمەتىنە، سوتسياليزمگە قارسى بولدى. مۇنىمەن قويماي، جۋرنال پانازياتتىق ۇران شاقىرىپ، شىعىس اتاۋلىنىڭ الدىنا ميليتاريستىك ياپونيانى ۇلگى تارتتى. وسى شەكتەن شىققان رەاكتسيالىق جۋرنالدىڭ بەسىنشى سانىندا  باس ماقالا بوپ «ابايداڭ سوڭعى اقىندار» دەگەن ماقالا شىقتى، اۆتورىنىڭ پسەۆدونيمى - «ەكەۋ». «ەكەۋدىڭ» كىمدەر ەكەنى بىزگە ءمالىمسىز، ال ماقالانىڭ مازمۇنى - رەۆوليۋتسياعا قارسى، سونىمەن قاتار حالقىمىزدىڭ ارداقتى اقىنى ابايعا جاپقان جالا، جاققان كۇيە. ويتكەنى بۇل ماقالادا «ەكەۋ» رەۆوليۋتسياعا دەيىن اشىقتان-اشىق بايشىل-ۇلتشىل باعىتتا بولعان.رەۆوليۋتسيا جىلدارى سوۆەت ۇكىمەتىنە سوزبەن عانا ەمەس، ىسپەن دا قارسى شىعىپ، «الاش پولكتارىن» قۇرىپ، قىزىل ارميامەن سوعىسقان احمەت بايتۇرسىنوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، سياقتى الاشورداشىلاردى ابايدىڭ شاكىرتى ەدى دەيدى. بۇل پىكىردىڭ شىندىققا جاناسپايتىنىن، ابايعا دا، پرولەتارلىق يدەولوگياعا قارسى پىكىر ەكەنىن دالەلدەپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق.

«ابايدىڭ شاكىرتتەرى كىمدەر؟» دەگەن سۇراۋعا، ءۇشىنشى رەت، سوۆەتتىك داۋىردە تاشكەنت قالاسمىنان شىققان «شولپان» اتتى جۋرنال جاۋاپ بەرمەك بولدى. جۋرنالدىڭ 1923 جىلى شىققان 2 - 3 جانە 4 - 5 ساندارىندا «قوڭىر» اتتى پسەۆدونيممەن بىرەۋ «قازاق ادەبيەتىنىڭ قازىرگى ءداۋىرى» دەگەن ماقالا جازدى. ماقالانىڭ اۆتورى، جوعارىدا، «اباي» جۋرنالىندا جاريالانعان «ەكەۋ»دىڭ پىكىرىنە تۇگەل قوسىلىپ، ونداعى رەۆوليۋتسياعا قارسى پىكىردى تەرەڭدەتتى، سوۆەت وكىمەتىنە قارسى قۇرالدى كۇرەس جۇرگىزگەن احمەت بايتۇرسىنوۆ پەن مىرجاقىپ دۋلاتوۆتان باستاپ، «ابايدىڭ شاكىرتتەرى» دەگەن تىزىمگە ون اقىن، جازۋشىنىڭ اتىن تىركەدى، سولاردىڭ جەتۋى - وكتيابر رەۆوليۋتسياسىنا، سوۆەت وكىمەتىنە اشىق قارسى بوپ، قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا قارا تاقتاعا جازىلعاندار.

قازاق حالقىنىڭ ارداقتى اقىنى ابايدىڭ اتىنا الاشورداشىلار كۇيەنى وسىلايشا جاقپاق بولدى، بىراق، كوممۋنيست پارتياسى مەن سوۆەت ۇكىمەتى ابايدىڭ بەتىنە ول كۇيەنى جاقتىرمادى، الاشورداشىلاردىڭ جاۋلىق نيەتپەن تاراتپاق بولعان لاس پىكىرلەرىنەن ابايدى تازالاپ، قازاق حالقىنىڭ شىن ماعناسىنداعى ۇلتتىق ماقتانىشى ەكەنىن دالەلدەپ بەردى.

قازاق سوۆەت ادەبيەتىندە «ابايدىڭ شاكىرتتەرى كىمدەر؟» دەگەن سۇراۋعا ءبىرىنشى رەت جاۋاپ بەرگەن ادام - مۇحتار اۋەزوۆ جولداس. «اباي اقىندىعىنىڭ اينالاسى» دەگەن ماقالاسىندا ول بىلاي دەيدى: «ابايدىڭ ءدال ءوز تۇسىندا، ءوز داۋىرىندە ەڭبەك ەتكەن اقىن تورتەۋ، ونىڭ ەكەۋى - اقىلباي، ماعاۋيا ابايدىڭ ءوز بالالارى، قالعان ەكەۋى - كوكباي، شاكارىم. وسى ءتورت اقىن ابايدىڭ ناعىز تولىق ماعناداعى شاكىرتتەرى. بۇلار اباي باسشىلىعىمەن ءوز جاندارىنان جىرلار دا جازعان. ابايدى زەرتتەۋگە وسى ءتورت اقىننىڭ  اتىن قىستىراتىن ءبىر ۇلكەن سەبەپ - بۇلاردىڭ شىعارمالارى ارقىلى اباي ءوزى ىستەمەسە دە، بوي ۇرعان ءبىرتالاي تىڭ ەڭبەكتەر تۋادى. اباي ولارعا تاقىرىپ بەرىپ، ولەڭدەرىن سىنايدى، تۇزەيدى، قالاي تۇزەۋدىڭ جولىن ايتادى. ءدالىن ايتقاندا، مىنالار ابايدىڭ اقىن شاكىرتتەرى ەسەپتى دە، اباي الدى ولارعا جازۋشىلىق مەكتەبى سياقتى بولادى».

مۇحتاردىڭ بۇل سوزىنە قاراعاندا: اقىلباي، ماعاۋيا، كوكباي، شاكارىم تورتەۋىنە تاقىرىپتى اباي بەرىپ وتىرعان، بەرگەن تاقىرىپتارعا جازىلعان شىعارمالاردى ول سىناعان، تۇزەسكەن، سونىمەن، قىسقاسى، ءتورت «شاكىرتى» مەن اباي بەسەۋى جينالىپ تىڭ شىعارمالار تۋعىزۋدا كوللەكتيۆتىك ەڭبەك جاساعان.

اۋەزوۆ جولداستىڭ شاكارىم مەن كوكباي تۋرالى سوزدەرى ساياسي قاتە پىكىر ەكەندىگىنە، بۇل ايتىلعانداردىڭ كوپشىلىگى ابايدىڭ تازا بەتىنە كۇيە جاعۋ بولاتىندىعىنا كەيىنىرەك تولىق ورالامىز، ازىرگە ايتارىمىز وسى پىكىرىن اۋەزوۆ كەيىنگى ماقالالارىندا دا قولداپ، حالىق جاۋى شاكارىمنىڭ اتىن 1940 جىلى موسكۆادا ورىس تىلىندە شىققان «ابايدىڭ ولەڭدەرى مەن پوەمالارى» دەگەن كىتاپتا دا (18 بەت) قايتالايدى.

ابايدىڭ 1940 جىلى باسىلعان شىعارمالارىنىڭ تولىق جيناعىنا جازعان ماقالاسىندا اۋەزوۆ جولداس اباي «شاكىرتتەرى»نىڭ تىزىمىنەن شاكارىمدى شىعارادى دا، ونىڭ ورنىنا ساياسي بەتىندە شاكارىمنەن تۇك ايىرماسى جوق تۇراعۇلدى قوسىپ، ول تۋرالى،  «شىنىندا ابايدىڭ ۋاعىز-وسيەت ايتىپ، ادام بولساڭ سەن عانا بولاسىڭ، ءۇمىت قىلاتىندارىم سەندەر عانا دەيتىن ەت-باۋىر، جاقىن جاستارى دا وسى كوكباي، تۇراعىل بولاتىن» دەيدى (269-بەت). تۇراعۇل ابايدىڭ 1948 جىلى شىققان تولىق جىيناعىندا وتە  سۇيكىمدى سوزدەرمەن اتالادى، وسى كىتاپتىڭ 121-بەتىندە، ابايمەن تۇسكەن فوتو-سۋرەتى باسىلادى.

1951 جىلى، 7 اپرەل كۇنى الماتىدا قورعالعان «ابايدىڭ ادەبي مەكتەبى» دەگەن قايىم مۇحامەتحانوۆتىڭ ديسسەرتاتسياسىنا اۋەزوۆ ماقتاپ پىكىر ايتادى، سونىڭ ىشىندە دە تۇراعۇل  ماقتالىپ ءجۇر. وسى جىلى باسپاعا بەرىلگەن «ابايدىڭ شاكىرتتەرى» دەگەن ولەڭدەر جيناعىنا اۋەزوۆ ۇزاق كىرىسپە ءسوز جازادى دا، «ابايدىڭ شاكىرتتەرى» دەگەن تىزىمگە، اباي اۋىلىندا ءار كەزدە مولدا بوپ، قادىم جولمەن بالا وقىتقان: مۇرسەيىت، ماحمۇد، سامارباي دەگەن ادامداردى كىرگىزەدى. ءسويتىپ اۋەزوۆتىڭ ءار جىلدا جازعان ماقالالارىندا، «اباي شاكىرتتەرى» دەگەن ادامداردىڭ تىزىمدەرى كەڭەيە بەرەدى.

مۇحامەتحانوۆتىڭ ديسسەرتاتسياسىندا وسى ءتىزىم تۇگەل الىنىپ، وعان: اسەت، الماعامبەت، مۇحاممەتجان، ءارىپ، يمانبازار، بايماعامبەت دەگەن ادامدار قوسىلادى. «اباي جانە ونىڭ ورىس دوستارى» دەگەن اتپەن 1949 جىلى، ورىس تىلىندە شىققان كىتابىندا ءابىش جيرەنشين اۋەزوۆ پەن مۇحامەدحانوۆ اتاعان ادامداردى تۇگەل قابىلداپ، ءوز جانىنان ءماشھۇر-ءجۇسىپ كوپەەۆتى، نارمامبەت ورمانبەتوۆتى، ءسابيت دونەنتاەۆتى قوسادى.

سونىمەن، 1934 جىلعى اۋەزوۆتىڭ ماقالاسىندا ءتورت ادامنان عانا قۇرالاتىن «اباي شاكىرتتەرىنىڭ» تىزىمىندەگى ادام سانى 1951 جىلى جيىرما بەس - وتىزعا جەتەدى.

ەندى «اباي شاكىرتتەرى» اتالىپ جۇرگەن ادامداردىڭ وزدەرىمەن جانە شىعارمالارىمەن تانىسايىق.

اتالعان تىزىمدەگى ادامداردىڭ ىشىنەن ءۇش كىسىنىڭ شىعارمالارىن تالداۋدى ورىنسىز كوردىك.

ءبىرىنشى - شاكارىم قۇدايبەردين. بۇل ادام رەۆوليۋتسياعا دەيىن دىنشىلدىك-ۇلتشىلدىق باعىتتا جازعان ادام. 1917 جىلى رەۆوليۋتسياعا قارسى ۇيىمداسقان «الاشوردا» پارتياسىنىڭ سەمەيدەگى وبلىستىق سەزىن «الاش اقساقالى» بوپ اشقان ادام، رەۆوليۋتسياعا قارسى باعىتتاعى «اباي» جۋرنالى مەن «سارىارقا» گازەتىنە وكتيابر رەۆوليۋتسياسىنا قارسى ماقالالار جازعان ادام; 1929 جىلى باي-كۋلاكتاردى باستاپ، شىڭعىستاۋ اۋدانىندا سوۆەت وكىمەتىنە قارسى قۇرالدى كوتەرىلىس جاساپ، جازىقسىز تالاي ادامدى ءولتىرىپ، ءوزى اتىستا وققا ۇشقان ادام. بۇنداي ءبانديتتى، ول اتىلىپ ولگەننەن كەيىن دە، مۇحتار اۋەزوۆ جولداستىڭ 1934 جىلى دا، 1940 جىلى دا «اباي شاكىرتتەرىنىڭ» تىزىمىنە قوسىپ ماقتاۋى ويعا سىيمادى.

اۋەزوۆ جولداستىڭ، شاكارىم بانديت بوپ ولگەننەن كەيىن دە، وعان مەيىرىمدى كوزبەن قاراۋى، ەڭ جەڭىل تىلمەن ايتقاندا - ۇيات...

بۇنداي ءبانديتتىڭ شىعارمالارىن ءبىز تالقىلاپ جاتپايمىز.

ەكىنشى - تۇراعۇل. جاقسى كورەتىندەردىڭ ەركەلەتىپ قويعان اتى - تۇراش. ابايدان تۋعان بالا بولعانىمەن بۇل دا سوۆەت قوعامىنا جات، جاۋ كىسى. ول دا «الاشوردا» پارتياسىنىڭ ارداقتى ادامىنىڭ ءبىرى بوپ، «سارىارقا» گازەتىنە سوۆەت وكىمەتىن جامانداپ ماقالا جازعان. 1928 جىلى سوۆەت وكىمەتىنىڭ ەرەكشە دەكرەتىمەن بەس ءجۇز باي-فەودالداردىڭ مال-مۇلىكتەرى كونفيسكاتسياعا الىنعاندا، تۇراعۇل دا سول تىزىمدە بولعان. وسىنداي جولدا ولگەن ادامدى دا 1951 جىلعا دەيىن اۋەزوۆ جولداستىڭ، ونى قۋاتتاپ جيرەنشين، مۇحامەدحانوۆ جولداستاردىڭ دارىپتەۋىنە قايران قالامىز!

ءۇشىنشى - نارمانبەت ورمانبەتوۆ. بۇل ادامنىڭ دا «الاشوردا» پارتياسىندا بولعان سىرلارى اشىلىپ، ارحيۆ دوكۋمەنتتەرىمەن دالەلدەنىپ وتىر. سوندىقتان ول تۋرالى دا بۇل جولى ايتىسقىمىز كەلمەيدى...

 

س. مۇقانوۆ. «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو»

№ 7, 64-75 بەت، 1951 جىل.

***

ۆ پرەزيديۋمە اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر ي

پرەزيديۋمە سويۋزا سوۆەتسكيح پيساتەلەي كازاحستانا

وب يتوگاح ديسكۋسسي پو ناۋچنومۋ يزۋچەنيۋ جيزني ي تۆورچەستۆو كلاسسيكا كازاحسكوي ليتەراتۋرى ابايا كۋنانباەۆا

 

ۆ دەلە كوممۋنيستيچەسكوگو ۆوسپيتانيا ترۋدياششيحسيا وگرومنۋيۋ رول يگراەت كريتيچەسكوە وسۆوەنيە كۋلتۋرنوگو ناسلەديا پروشلوگو. وتدەليايا ۆ يستوري كۋلتۋرى پروگرەسسيۆنوە وت رەاكتسيوننوگو، مى بەرەم يز كۋلتۋرنوگو ناسلەدستۆا ۆسەح نارودوۆ، ۆسەح ەپوح تولكو دەموكراتيچەسكيە ي سوتسياليستيچەسكيە ەلەمەنتى، «بەرەم يح تولكو ي بەزۋسلوۆنو ۆ پروتيۆوۆەس بۋرجۋازنوي كۋلتۋرە، بۋرجۋازنومۋ ناتسيوناليزمۋ كاجدوي ناتسي» (لەنين).

ۆاجنەيشەە مەستو ۆ كۋلتۋرنوم ناسلەدي كازاحسكوگو نارودا پرينادلەجيت ۆىدايۋششەمۋسيا پروگرەسسيۆنومۋ دەياتەليۋ كازاحسكوي كۋلتۋرى ۆتوروي  پولوۆينى ءحىح-ناچالا حح ۆەكوۆ پوەتۋ ابايۋ كۋنانباەۆۋ.

تولكو س ۆەليكوي وكتيابرسكوي سوتسياليستيچەسكوي رەۆوليۋتسي ناچالوس گلۋبوكوە ي سەرەزنوە يزۋچەنيە پوەتيچەسكوگو ناسلەديا ابايا.

پوستانوۆلەنيامي تسك ۆكپ(ب) ي تسك كپ(ب) كازاحستانا پو يدەولوگيچەسكيم ۆوپروسوم بىلي ۋكازانى ۆەرنىە پۋتي يزۋچەنيا يستوري كازاحسكوي ليتەراتۋرى.

ۆوورۋجەننىە رۋكوۆودياششيمي ۋكازانيامي پارتي، پيساتەلي ي ۋچەنىە كازاحستانا دوبيليس يزۆەستنىح ۋسپەحوۆ ۆ ەتوم وتنوشەني. يزدانى سوچينەنيا ابايا، ستاتي ي مونوگرافي و نەم، پەرەۆەدەنى نا رۋسسكي يازىك ي يازىكي درۋگيح براتسكيح نارودوۆ سسسر يزبراننىە پرويزۆەدەنيا پوەتا. شيروكو يزۆەستەن رومان م.اۋەزوۆا «اباي»، ۆ كوتوروم دانا ۆەرنايا كارتينا سوتسيالنو-ەكونوميچەسكيح ۋسلوۆي جيزني كازاحسكوگو نارودا ۆو ۆتوروي پولوۆينە ءحىح ۆەكا ي پوكازانو رازۆيتيە ابايا ۆ پەرەدوۆوگو مىسليتەليا ي پوەتا. ودناكو دو ناستوياششەگو ۆرەمەني ۆسە ەششە نەت يسسلەدوۆاني، ۆسەستوروننە س ماركسيستسكيح پوزيتسي وسۆەششايۋششيح جيزن ي تۆورچەستۆو ابايا.

دو پوسلەدنەگو ۆرەمەني وتدەلنىە ليتەراتۋروۆەدى كازاحستانا دوپۋسكالي گرۋبۋيۋ پوليتيچەسكۋيۋ وشيبكۋ، پروپوۆەدۋيا انتيناۋچنۋيۋ بۋرجۋازنو-وبەكتيۆيستسكۋيۋ كونتسەپتسيۋ تاك نازىۆاەموي پوەتيچەسكوي شكولى ابايا.

ەتا كونتسەپتسيا، پروتيۆورەچاششايا يستوريچەسكوي دەيستۆيتەلنوستي ي ياۆليايۋششاياسيا ۆىمىسلوم، ۆرەدنا تەم، چتو ونا، وگرانيچيۆايا ۆليانيە ابايا ۋزكيم كرۋگوم ۆتوروستەپەننىح ي نەپريزناننىح نارودوم پوەتوۆ ي ۆكليۋچايا ۆ يح چيسلو داجە بۋرجۋازنىح ناتسيوناليستوۆ (شاكاريم ي تۋراگۋل), پو سۋششەستۆۋ پرينيجاەت رول ساموگو ابايا ي اباەۆسكيح تراديتسي ۆ يستوري كازاحسكوي  ليتەراتۋرى.

كونتسەپتسيا «شكولى ابايا» ۆپەرۆىە بىلا ۆۆەدەنا ۆ يستوريۋ كازاحسكوي ليتەراتۋرى پروفەسسوروم م.اۋەزوۆىم. تاكوگو جە رودا پوليتيچەسكايا وشيبكا دوپۋسكالاس س.مۋكانوۆىم، ح.دجۋماليەۆىم، ە.يسمايلوۆىم، ا.جيرەنچينىم، كوتورىە ۆ ريادە رابوت ي ۋچەبنيكوۆ، وتويديا وت ماركسيزما، راسسماتريۆالي يستوريكو-ليتەراتۋرنىي پروتسەسس ۆ دۋحە رەاكتسيوننوي تەوري «ەدينوگو پوتوكا».

دەلو دوشلو دو توگو، چتو ۆ اپرەلە 1951 گودا وبەدينەننىي ۋچەنىي سوۆەت گۋمانيتارنىح ينستيتۋتوۆ اكادەمي ناۋك كازاحكوي سسر پرينيال ي وسۋششەستۆيل زاششيتۋ پوليتيچەسكي ۆرەدنوي ديسسەرتاتسي گ.مۋحامەدحانوۆا «و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا»، گدە پود ۆيدوم «ۋچەنيكوۆ» ابايا پرەۆوزنوسياتسيا داجە بۋرجۋازنىە ناتسيوناليستى، كوتورىە، دوجيۆ دو پەريودا سوۆەتسكوي ۆلاستي، پرەۆراتيليس ۆ يارىح ەە ۆراگوۆ.

داجە پوسلە پوستانوۆلەنيا تسك كپ (ب)  كازاحستانا وت 21 يانۆاريا 1947 گودا «و گرۋبىح پوليتيچەسكيح وشيبكاح ۆ رابوتە ينستيتۋتا يازىكا ي ليتەراتۋرى اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر» وبششەە سوستويانيە ناۋچنوي رازرابوتكي ناسلەديا ابايا پرودولجالو وستاۆاتسيا نا نيزكوم يدەينو-تەورەتيچەسوم ۋروۆنە. ۆ يزدانياح پرويزۆەدەني ابايا، ۆ ستاتياح ي مونوگرافياح، ۆ پروگرامماح ي ۋچەبنيكاح نە بىلي يزجيتى گرۋبىە پوليتيچەسكيە وشيبكي.

وسنوۆنوي پريچينوي ەتوگو ياۆلياەتسيا تو، چتو ۆ ينستيتۋتە يازىكا ي ليتەراتۋرى اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر نەدوستاتوچنو رازۆەرتىۆاەتسيا بولشەۆيستسكايا كريتيكا ي ساموكريتيكا ي ۆسلەدستۆيە ەتوگو يمەيۋت مەستو پريميرەنچەستۆو ي تەرپيموە وتنوشەنيە كو ۆسياكوگو رودا يدەولوگيچەسكيم يزۆراششەنيام. چاست ليتەراتۋروۆەدوۆ وتستالا ۆ سۆوەم يدەينو-تەورەتيچەسكوم روستە، پلوحو يزۋچاەت ماركسيستسكو-لەنينسكۋيۋ تەوريۋ، چتو پريۆەلو ك وسلابلەنيۋ يح بديتەلنوستي.

نا نەداۆنو پروۆەدەننوي ديسكۋسسي پو يزۋچەنيۋ ناسلەدستۆا ابايا بىلا رازوبلاچەنا انتيناۋچنوست ي پوليتيچەسكايا ۆرەدنوست كونتسەپتسي پوەتيچەسكوي «شكولى ابايا»، ۆىياۆيلوس وتسۋتستۆيە ۋگلۋبلەننوگو يزۋچەنيا وبششەستۆەننو-پوليتيچەسكيح ي فيلوسوفسكيح ۆوززرەني ابايا، يستوكوۆ ەگو تۆورچەستۆا، ۋكازانى  تەكستولوگيچەسكيە وشيبكي ۆ يزدانياح پرويزۆەدەني ابايا، پوليتيچەسكيە ي فاكتيچەسكيە وشيبكي ۆ بيوگرافياح، كوممەنتارياح ي سپراۆوچنىح  ماتەريالاح، پودۆەرگنۋتا كريتيكە پەريوديزاتسيا تۆورچەستۆا ابايا، وسوبەننو ۆ پرەدەلاح 1856-1880 گودوۆ.

يزۋچيۆ ي وبوبششيۆ ماتەريالى ديسكۋسسي، پرەزيديۋم اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر ي پرەزيديۋم سويۋزا سوۆەتسكيح پيساتەلەي كازاحستانا پريزنالي، چتو پولوجەنيە س ناۋچنوي رازرابوتكوي جيزني ي تۆورچەستۆا كلاسسيكا كازاحسكوي  ليتەراتۋرى ابايا كۋنانباەۆا ياۆلياەتسيا نەۋدوۆلەتۆوريتەلنىم. اباەۆەدەنيە دو ناستوياششەگو ۆرەمەني نە وسۆوبوجدەنو وت گرۋبىح پوليتيچەسكيح وشيبوك.

كونتسەپتسيا تاك نازىۆاەموي «شكولى ابايا» وسۋجدەنا كاك لوجنايا، نە يمەيۋششايا نيچەگو وبششەگو س يستوريچەسكوي دەيستۆيتەلنوستيۋ ي ياۆليايۋششاياسيا ۆ سۋششنوستي بۋرجۋازنو-وبەكتيۆيستسكوي.

پرەزيديۋم اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر ي پرەزيديۋم سويۋزا سوۆەتسكيح پيساتەلەي كازاحستانا وبيازالي ليتەراتۋروۆەدوۆ پوكازات نارودۋ بلاگورودنوي وبليك ابايا ي راسكرىت ۆو ۆسەي پولنوتە ەگو رول ۆ پروتسەسسە سبليجەنيا كازاحسكوگو نارودا س ۆەليكيم رۋسسكيم نارودوم.

ۆ تسەلياح وبەسپەچەنيا پلودوتۆورنوي ناۋچنوي رازرابوتكي ناسلەديا ابايا، پرەزيديۋم اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر ي پرەزيديۋم سويۋزا سوۆەتسكيح پيساتەلەي كازاحستانا پرەدلوجيلي پروۆەستي سلەدۋيۋششيە مەروپرياتيا:

ك پياتيدەستيلەتيۋ سو دنيا سمەرتي ابايا ينستيتۋتۋ يازىكا ي ليتەراتۋرى اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر سوۆمەستنو س سويۋزوم سوۆەتسكيح پيساتەلەي  كازاحستانا  يزدات ۆ 1954 گودۋ اكادەميچەسكوە سوبرانيە  سوچينەني پوەتا ي ەگو ناۋچنو-پوپۋليارنۋيۋ بيوگرافيۋ;

ينستيتۋتۋ يازىكا ي ليتەراتۋرى اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر پرەدۋسموترەت ۆ تەماتيچەسكيح پلاناح نا 1952-54 گودى رازرابوتكۋ سلەدۋيۋششيح پروبلەم جيزني ي تۆورچەستۆا ابايا: تەكستولوگيچەسكوە يزۋچەنيە ناسلەديا ابايا، ۆىياۆلەنيە اۆتوگرافوۆ، زاپيسەي، ۋستنىح ۆاريانتوۆ; ۆليانيە رۋسسكوي كلاسسيچەسكوي  ليتەراتۋرى نا تۆورچەستۆو ابايا; پوەتيچەسكيە تراديتسي ابايا ۆ دووكتيابرسكوي دەموكراتيچەسكوي ليتەراتۋرە ي ۆ تۆورچەستۆە سوۆەتسكيح پوەتوۆ ي پيساتەلەي;

ينستيتۋتۋ يستوري، ارحەولوگي ي ەتنوگرافي سوۆمەستنو س سەكتوروم فيلوسوفي پرەدۋسموترەت ۆ تەماتيچەسكيح پلاناح نا 1952-54 گودى رازرابوتكۋ ۆوپروسا و مەستە ي رولي ابايا ۆ يستوري وبششەستۆەننوي  مىسلي كازاحستانا.

وتدەلەنيۋ وبششەستۆەننىح ناۋك اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر پرەدلوجەنو:

رازۆەرنۋت رابوتۋ پو سيستەماتيچەسكومۋ سبورۋ ۆسەح دوستوۆەرنىح ماتەريالوۆ، كاسايۋششيحسيا جيزني ي تۆورچەستۆا ابايا;

وبسۋديت داننوە پوستانوۆلەنيە پرەزيديۋما اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر ي پرەزيديۋما سويۋزا سوۆەتسكيح پيساتەلەي كازاحستانا نا راسشيرەننوم زاسەداني ۋچەنىح سوۆەتوۆ ينستيتۋتا يازىكا ي ليتەراتۋرى، ينستيتۋتا يستوري، ارحەولوگي ي ەتنوگرافي ي ۆ درۋگيح ۋچەرەجدەنياح، وتدەلەنياح، پرينياۆ نەوبحوديمىە مەرى ك يسپراۆلەنيۋ ۆسەح دوپۋششەننىح وشيبوك ۆ ۆوپروساح يسسلەدوۆانيا جيزني ي تۆورچەستۆا ابايا;

وپۋبليكوۆات ۆ تەچەنيە 1951-52گگ. ۆ پەريوديچەسكوي پەچاتي، جۋرنالاح سويۋزا پيساتەلەي ي ۆ سەرينىح يزدانياح اكادەمي ناۋك رياد ستاتەي، پراۆديۆو وسۆەششايۋششيح  جيزن ي تۆورچەستۆو ابايا.

«كازاحستانسكايا پراۆدا» № 242,

13 وكتيابريا 1951 گ.

***

 

و ديسكۋسسي ۆ اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر

 

ستاتيا «زا ماركسيستسكو-لەنينسكوە وسۆەششەنيە ۆوپروسوۆ يستوري كازاحستانا»، وپۋبليكوۆاننايا ۆ گازەتە «پراۆدا»، ي پوستانوۆلەنيە تسك كپ (ب) كازاحستانا، پرينياتوە پو ەتوي ستاتە، پوستاۆيلي نوۆىە زاداچي نە تولكو پەرەد يستوريكامي، نو ي پەرەد ليتەراتۋروۆەدامي رەسپۋبليكي. ۆىستۋپلەنيە «پراۆدى» ي پوستانوۆلەنيە تسك كپ (ب) ك پوموگلي ۆسكرىت رياد سۋششەستۆەننىح نەدوستاتكوۆ ي وشيبوك ۆ اباەۆەدەني.

نەداۆنو ۆ اكادەميۋ ناۋك كازاحسكوي سسر بىلا پرەدستاۆلەنا ديسسەرتاتسيا «پوەتيچەسكايا شكولا ابايا» نا سويسكانيە ۋچەنوي ستەپەني كانديداتا فيلولوگيچەسكيح ناۋك، ناپيساننايا ديرەكتورم اباەۆسكوگو مۋزەيا ۆ گ.سەميپالاتينسكە  ك.مۋحامەدحانوۆىم.

سلەدوۆالو وجيدات، چتو مۋزەي ابايا، گدە  سكونتسەنتريروۆانو بولشوە كوليچەستۆو ماتەريالوۆ و جيزني ي تۆورچەستۆە ۆەليكوگو پوەتا، ياۆيتسيا تسەنتروم ناۋچنوگو اباەۆەدەنيا، چتو ديسسەرتاتسيا ك.مۋحامەدحانوۆا پرولەت نوۆىي سۆەت نا ۆوپروسى، سۆيازاننىە س پوەتيچەسكوي شكولوي ابايا.

ودناكو ۆىياسنيلوس، چتو ديسسەرتانت نەپراۆيلنو پودوشەل ك وسۆەششەنيۋ ۆوپروسا و پوەتيچەسكوي شكولە ابايا.

ك. مۋحامەدحانوۆ مەحانيچەسكي وتدەليل تۆورچەستۆو ابايا وت يستوريچەسكوي وبستانوۆكي، ۆ كوتوروي ونو سكلادىۆالوس، وت كلاسسوۆىح ۆزايمووتنوشەني، سۋششەستۆوۆاۆشيح ۆ كازاحستانە سەرەدينى ءحىح ناچالا حح ۆۆ.، پريچيسليل ك شكولە ابايا رياد رەاكتسيوننىح دەياتەلەي پو پرينتسيپۋ يح ليچنوگو زناكومستۆا س اباەم ي سوۆەرشەننو نە ۋچيتىۆايا، چتو ەتي دەياتەلي سلۋجيلي ينتەرەسام فەودالنو-بايسكوي ۆەرحۋشكي، ۆ تو ۆرەميا كاك اباي وتراجال ۆ سۆويح ستيحوتۆورەنياح كروۆنىە ينتەرەسى پروستوگو نارودا.

ۆ چيسلە ۋچەنيكوۆ ابايا ديسسەرتانت، ناپريمەر، نازىۆاەت كوكپايا جاناتاەۆا. و چەم جە پيسال كوكپاي؟ ون - اۆتور پوەمى «سابالاك»، ۆوسپەۆايۋششەي كروۆوپروليتنىە پوحودى پرەسلوۆۋتىح حانوۆ كەنەسارى ي ناۋرىزبايا، زاكلياتىح ۆراگوۆ رۋسسكوگو ي كازاحسكوگو نارودوۆ. ستيحي كوكپايا ۆسە دو ودنوگو پرونيكنۋتى رەليگيوزنىم ميستيتسيزموم. ۆ ودنوم يز نيح پودۆەرگنۋت رەزكوي كريتيكە اباي زا ەگو پروگرەسسيۆنىە ۆزگليادى ي بليزوست ك رۋسسكومۋ نارودۋ.

نەلزيا وتنەستي ك پوەتيچەسكوي شكولە ابايا ي منوگيح درۋگيح ليتەراتوروۆ، كوتورىح پرەۆوزنوسيت ك.مۋحامەدحانوۆ. ۆ چاستنوستي، اسەت نايمانباەۆ ي اريپ تانيربەرگەنوۆ، پودنياتىە نا ششيت ديسسەرتانتوم، بىلي ماحروۆىمي رەاكتسيونەرامي، كوتورىە پروپوۆەدوۆالي ۋسپوكوەنيە ۆ زاگروبنوم ميرە،  گلۋبوكي پەسسيميزم. وني نە پريزناۆالي توگو نوۆوگو، چتو ۆنەس ۆ ليتەراتۋرۋ اباي، سۆويمي پيسانيامي پىتاليس زادەرجات رازۆيتيە كازاحسكوي ليتەراتۋرى.

انتيناۋچنايا، اپوليتيچنايا ديسسەرتاتسيا ك.مۋحامەدحانوۆا بىلا وتۆەرگنۋتا. ودناكو ياۆليايۋتسيا لي وشيبكي، دوپۋششەننىە ديسسەرتانتوم، سلۋچاينىمي؟ وتنيۋد نەت.

سەرەزنىە وشيبكي ريادا كازاحسكيح ليتەراتۋروۆەدوۆ پوموگلا ۆىياۆيت ديسكۋسسيا پو اباەۆەدەنيۋ، ورگانيزوۆاننايا اكادەميەي ناۋك كازاحسكوي سسر سوۆمەستنو س سويۋزوم سوۆەتسكيح پيساتەلەي.

ۆىستۋپيۆشي نا ديسكۋسسي پيساتەل س.مۋكانوۆ ۆ سۆوەم دوكلادە «و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا ي ەگو ۋچەنيكاح» سپراۆەدليۆو نازۆال ك.مۋحامەدحانوۆا «تەنيۋ مۋحتارا اۋەزوۆا». دەيستۆيتەلنو، ەسلي پروسلەديت رابوتى پروفەسسورا م.اۋەزوۆا پو اباەۆەدەنيۋ نا پروتياجەني ريادا لەت، تو ستانەت ياسنىم، چتو ك.مۋحامەدحانوۆ شاگ زا شاگوم، ا پودچاس ي سلوۆو ۆ سلوۆو پوۆتورياەت مىسلي، پولوجەنيا ي فورمۋليروۆكي م.اۋەزوۆا.

ۆ 1934 گودۋ ۆ جۋرنالە «ادابيەت مايدانى» («ليتەراتۋرنىي فرونت») بىلا ناپەچاتانا ستاتيا م.اۋەزوۆا «پوەتيچەسكوە وكرۋجەنيە ابايا»، ۆ كوتوروي گوۆوريتسيا:

«ۆ تو ۆرەميا، كوگدا جيل اباي، ەنەرگيچنو دەيستۆوۆالي چەتىرە پوەتا - اكىلباي ي ماگاۆيا - سىنوۆيا ابايا، ا تاكجە كوكپاي ي شاكاريم. ەتي چەتۆەرو - پودليننىە ۋچەنيكي ابايا، كوتورىي داۆال يم تەمى، كريتيكوۆال يح ي ۋچيل».

ۆ 1940 گودۋ ۆ پرەديسلوۆي ك موسكوۆسكومۋ يزدانيۋ سوچينەني ابايا پروفەسسور م.اۋەزوۆ سنوۆا پوۆتورياەت يميا شاكاريما ۆ چيسلە ۋچەنيكوۆ ابايا، حوتيا اۆتورۋ پرەديسلوۆيا يزۆەستنو چتو شاكاريم كۋدايبەرگەنوۆ پيسال دو رەۆوليۋتسي رەليگيوزنىە ي ناتسيوناليستيچەسكيە ستيحي، ا زاتەم، بۋدۋچي اكتيۆنىم دەياتەلەم الاشوردى، ۆىستۋپيل س كلەۆەتنيچەسكيمي ستاتيامي پروتيۆ رەۆوليۋتسي.

ۆ نىنەشنىم گودۋ بىل سدان ۆ پەچات سبورنيك «ۋچەنيكي ابايا» /سوستاۆيتەل - ك.مۋحامەدحانوۆ، رەداكتور - م.دجانگالين، ۆستۋپيتەلنايا ستاتيا پروفەسسورا م.اۋەزوۆا/. ۆ سبورنيك ۆكليۋچەنا پوەما كوكپايا «سابالاك»، ۆوسپەۆايۋششايا كەنەسارى ي ناۋرىزبايا، رەليگيوزنو-ميستيچەسكيە ۆيرشي اريپا ي اسەتا، ناكونەتس پوەما اكىلبايا «داگەستان»، ۆ كوتوروي اۆتور پروۆوديت مىسل و توم، چتو ۆ جيزني چەلوۆەكا رەشايۋششۋيۋ رول يگراەت روك، سۋدبا.

ي سنوۆا ۆ سۆوەي ۆستۋپيتەلنوي ستاتە پروف.م.اۋەزوۆ نازىۆاەت سرەدي ۋچەنيكوۆ ابايا ي شاكاريما، ي اسەتا، ي اريپا ي پەرەپيسچيكوۆ ستيحوتۆورەني ابايا.

نادو لي پوسلە ەتوگو ۋديۆلياتسيا، چتو پروف.م.اۋەزوۆ، كاك وفيتسيالنىي وپپونەنت، دال پولوجيتەلنوە زاكليۋچەنيە و ديسسەرتاتسي ك.مۋحامەدحانوۆا، پروستو ناپروستو پوۆتوريايۋششەي نەكوتورىە مىسلي ي پولوجەنيا ساموگو پروف.م.اۋەزوۆا، كوتورىي يز گودا ۆ گود سوۆەرشاەت ودني ي تە جە وشيبكي، پلوحو پريسلۋشيۆاياس ك سپراۆەدليۆوي، بولشەۆيستسكوي كريتيكە.

گوۆوريا و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا، س.مۋكانوۆ ۆ سۆوەم دوكلادە نا ديسكۋسسي ۋبەديتەلنو پوكازال، چتو پودليننىم ەە پرەدستاۆيتەلەم موجەت سچيتاتسيا ماگاۆيا، ناپيساۆشي ۆىدەرجاننۋيۋ ۆ تراديتسياح پۋشكينا ي ابايا پوەمۋ «مەدگات كاسىم».

ماگاۆيا، سۋلتانماحمۋت تورايگىروۆ، سابيت دونەنتاەۆ، سوۆەتسكيە پوەتى-سوۆرەمەننيكي - ۆوت يستيننايا لينيا رازۆيتيا اباەۆسكيح تراديتسي ۆ كازاحسكوي ليتەراتۋرە، - گوۆوريت دوكلادچيك.

س.مۋكانوۆ سدەلال رياد پراۆيلنىح ۆىۆودوۆ. ودناكو، كريتيكۋيا پروف.م.اۋەزوۆا ي ك.مۋحامەدحانوۆا، س.مۋكانوۆ پوپىتالسيا ۋماليت سۆوي سوبستۆەننىە وشيبكي  ۆ وسۆەششەني ۆوپروسوۆ اباەۆەدەنيا. تاك، ۆ ۋچەبنيكاح ليتەراتۋرى دليا سرەدنەي شكولى، يزداننىح ۆ 1950 گودۋ ي سوستاۆلەننىح س.مۋكانوۆىم سوۆمەستنو س پروف. ح.جۋماليەۆىم، ۆ چيسلە ليۋبيمىح ۋچەنيكوۆ ابايا تاكجدە نازۆانى ي كوكپاي ي اكىلباي، ا يح پرويزۆەدەنيا وحاراكتەريزوۆانى، كاك لۋچشەە يز توگو، چتو دالا اباەۆسكايا شكولا.

پروفەسسور م.اۋەزوۆ ۆ سۆوەم دوكلادە و دوستيجەنياح ي نەدوستاتكاح ۆ اباەۆەدەني ۋكازال، چتو زا پوسلەدنەە ۆرەميا منوگو سدەلانو  دليا توگو، چتوبى گلۋبجە يزۋچيت ناسلەديە ابايا. پوياۆيلسيا رياد جۋرنالنىح ي گازەتنىح ستاتەي، ياۆليايۋششيحسيا تسەننىم ۆكلادوم ۆ اباەۆەدەنيە، يزدانا مونوگرافيا م.سيلچەنكو ي سدانا ۆ پەچات مونوگرافيا س.مۋكانوۆا وب اباە. دوپولنيايا دوكلادچيكا، سلەدۋەت سكازات و توم، چتو زناچيتەلنىم شاگوم ۆپەرەد ۆ اباەۆەدەني ياۆيليس دۆە كنيگي رومانا «اباي» ساموگو م.اۋەزوۆا، ۋدوستوەننىە ستالينسكوي پرەمي.

ۆ سۆوەم ۆىستۋپلەني پروف.م.اۋەزوۆ پولنوستيۋ پريزنال كريتيكۋ، ناپراۆلەننۋيۋ ۆ ەگو ادرەس. ون راسسكازال و سۆوەي رابوتە ناد نوۆىم ۆاريانتوم رومانا «اكىن-اگا» /ۋچيتەل اكىنوۆ/, ۆ كوتوروم بۋدۋت ۋسترانەنى وشيبكي، دوپۋششەننىە اۆتوروم ۆ پەرۆوم ۆاريانتە رومانا ي سۆيازاننىە س پوەتيچەسكوي شكولوي ابايا.

ۆىستۋپيۆشيە ۆ پرەنياح ك.جارماگامبەتوۆ، ا.ابيشەۆ، م.گابدۋللين ي درۋگيە رەزكو كريتيكوۆالي دوكلاد س.نۋرۋشەۆا «نەكوتورىە سپورنىە ۆوپروسى ۆ اباەۆەدەني». س.نۋرۋشەۆ پودنيال ۆ پولۋتوراچاسوۆوم دوكلادە سوبستۆەننو، تولكو ودين ۆوپروس: ياۆلياەتسيا لي اباي دەيستۆيتەلنو اۆتوروم ترەح ستيحوتۆورەني تاك نازىۆاەموگو «يۋنوشەسكوگو پەريودا»، نو نيچەگو نوۆوگو ك داۆنو يزۆەستنىم فاكتام دوكلادچيك نە دوباۆيل. سپورنىي ۆوپروس تاك ي وستالسيا سپورنىم.

س.نۋرۋشەۆ پولنوستيۋ وتريتساەت ۆليانيە نا ابايا پرويزۆەدەني كلاسسيكوۆ ۆوستوكا.

ەتو پولوجەنيە بىلو وپروۆەرگنۋتو ۆ دوكلادە دوتسەنتا م.سيلچەنكو ي ۆ ۆىستۋپلەني ك.جارماگامبەتوۆا. م.سيلچەنكو نا ۋبەديتەلنىح پريمەراح پوكازال، چتو تۆورچەستۆو ابايا پيتالي تري يدەينىح يستوكا. ەتو، ۆو-پەرۆىح، نارودنايا پوەزيا كازاحستانا، زاتەم - ۆەليكايا رۋسسكايا ليتەراتۋرا ي ناكونەتس، پروگرەسسيۆنايا  پوەزيا ۆوستوكا ۆ ليتسە نيزامي، ناۆوي، فيردوۋسي ي درۋگيح زامەچاتەلنىح ماستەروۆ سلوۆا. اباي نە تولكو ۆوسپرينيال، نو ي رازۆيل لۋچشيە تراديتسي پوززي ۆوستوكا.

ز.احمەتوۆ ۋكازال چتو ۆ تەكستولوگي اباەۆسكيح پرويزۆەدەني منوگو پۋتانيتسى.

گلاۆنىي رەداكتور كازوگيزا م.دجانگالين نە پريزنال سۆويح وشيبوك، نو ۆوسپولزوۆالسيا تريبۋنوي ديسكۋسسي دليا ناپادوك پو ادرەسۋ س.مۋكانوۆا، كوتورىي سدەلال م.دجانگالينۋ رياد سپراۆەدليۆىح زامەچاني، كاك رەداكتورۋ سبورنيكا «ۋچەنيكي ابايا».

ك.مۋحامەدحانوۆ س نەپونياتنىم ۋپورستۆوم زاششيششال پوروچنىە پولوجەنيا سۆوەي ديسسەرتاتسي، كاك بى پىتاياس سنوۆا زاششيتيت ەتۋ ديسسەرتاتسيۋ س تريبۋنى ديسكۋسسي.

ديسكۋسسيا پوكازالا، چتو تۆورچەستۆو ابايا يزۋچاەتسيا ەششە نەدوستاتوچنو. ەتو پودتۆەرديلو ي زاكليۋچيتەلنوە سلوۆو پرەزيدەنتا اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر ك.ساتپاەۆا.

نەسموتريا نا ەتو، موجنو سچيتات، چتو ديسكۋسسيا پو اباەۆەدەنيۋ دالا منوگو پولەزنوگو، پوستاۆيلا رياد ۆاجنىح پروبلەم پەرەد ليتەراتۋروۆەدامي رەسپۋبليكي.

نەت تاكوگو ۋگولكا ۆ ناشەي رەسپۋبليكە، گدە نە زنالي ي نە ليۋبيلي بى پرويزۆەدەني ابايا كۋنانباەۆا،  ۆەليكوگو پوەتا ي مىسليتەليا، وسنوۆوپولوجنيكا كازاحسكوي پيسمەننوي ليتەراتۋرى، رودونوچالنيكا كريتيچەسكوگو رەاليزما ۆ كازاحستانە.

ستيحي ي پوەمى ابايا، سوزداننىە پود بلاگوتۆورنىم ۆليانيەم ۆەليكوي رۋسسكوي ليتەراتۋرى، ۆىراجالي نادەجدى ي چايانيا كازاحسكوگو نارودا، ەگو مەچتى و لۋچشەم بۋدۋششەم، ەگو سترەملەنيە ك پراۆدە ي سپراۆەدليۆوستي. تۆورچەستۆو ابايا فورميروۆالو ۆ جەستوكوي بوربە پروتيۆ رەاكتسيوننىح پوەتوۆ تاكيح، كاك شورتانباي، دۋلات، بۋحار ۆ بولشينستۆە سۆوەم پرويزۆەدەني ۆىراجاۆشيح يدەولوگيۋ فەودالنو-بايسكوي ۆەرحۋشكي. اباي بورولسيا زا چەلوۆەچنوست ۆ ليتەراتۋرە، پروتيۆ رەليگيوزنوگو ميستيتسيزما، پروتيۆ پروپوۆەدي سميرەنيا ي پوكورنوستي ەكسپلۋاتاتورام.

ۆوت پوچەمۋ اباي وكازال رەشايۋششەە ۆليانيە نا ۆسيۋ پوسلەدۋيۋششۋيۋ پروگرەسسيۆنۋيۋ ليتەراتۋرۋ كازاحستانا. تاكيە پوەتى، كاك سىن ابايا ماگاۆيا، سۋلتانماحمۋت تورايگىروۆ، سابيت دونەنتاەۆ، كاك سوۆرەمەننىە سوۆەتسكيە پوەتى ي پيساتەلي كازاحستانا - ۆسە ەتو ناسلەدنيكي ابايا، كوتورىە ۋچيليس ي ۋچاتسيا ۋ ۆەليكوگو پوەتا ليتەراتۋرنومۋ ماستەرستۆۋ، رازۆيۆالي ي رازۆيۆايۋت ۆ سۆوەم تۆورچەستۆە ەگو لۋچشيە تراديتسي.

يزۋچەنيە جيزني، تۆورچەستۆا ي ليتەراتۋرنوگو ناسلەديا ابايا، توي يستوريچەسكوي وبستانوۆكي، ۆ كوتوروي تۆوريل پوەت، ەگو ۆليانيا نا كازاحسكۋيۋ ليتەراتۋرۋ پوسلەدۋيۋششەگو پەريودا - ۆسە ەتو ۆاجنىە زاداچي ليتەراتۋروۆەدوۆ رەسپۋبليكي. ليتەراتۋروۆەدى پريزۆانى گلۋبوكوگو يزۋچيت س پوزيتسي ماركسيستسكو-لەنينسكوي تەوري يدەينىە سۆيازي ابايا س رۋسسكوي كلاسسيكوي، س پروگرەسسيۆنوي ليتەراتۋروي ۆوستوكا. نەوبحوديمو پودۆەرگنۋت اناليزۋ فيلوسوفسكيە ي ەستەتيچەسكيە ۆوززرەنيا ابايا، پروتيۆورەچيا ۆ تۆورچەستۆە پوەتا.

 

م.سارسەكەەۆ، ا.روزانوۆ.

«لەنينسكايا سمەنا»، 28 يۋنيا 1951 گ.

***

وچيستيت مۋزەي ابايا وت حلاما

 

پود گەنيالنوم رۋكوۆودستۆوم بولشەۆيستسكوي پارتي، گەنيالنىح ۆوجدەي ۆ.ي.لەنينا ي ي.ۆ.ستالينا، پري براتسكوي پوموششي ۆەليكوگو رۋسسكوگو نارودا، كازاحسكي نارود پولنوستيۋ يزجيل وتستالوست ي بەسكۋلتۋريە، بىتوۆاۆشيە ۆ كازاحستانە پري تساريزمە. كازاحستان ۆ گودى سوۆەتسكوي ۆلاستي پرەۆراتيلسيا ۆ موگۋششەستۆەننۋيۋ رەسپۋبليكۋ، گدە وكرەپلا ەكونوميكا، راستسۆەتاەت كۋلتۋرا، ناتسيونالنايا پو فورمە، سوتسياليستيچەسكايا پو سودەرجانيۋ، ۆ رەسپۋبليكۋ، يدۋششۋيۋ ك سيايۋششيم ۆەرشينام كوممۋنيزما.

يستوريا زناەت نەمالو يمەن ۆىدايۋششيحسيا مىسليتەلەي كازاحسكوگو نارودا، كوتورىە ۆەكامي مەچتالي و سۆەتلوي جيزني، و سپراۆەدليۆوستي، و پراۆدە، و پودليننوي نراۆستۆەننوستي. سرەدي ەتيح يمەن وسوبو ۆىدەلياەتسيا يميا ابايا كۋنانباەۆا. يز مراچنوي ەپوحي، ۆ كوتوروي ون جيل، اباي سترەميلسيا ك پروگرەسسۋ، ك كۋلتۋرە. ون ۆ سۆويح گلۋبوكو سودەرجاتەلنىح ستيحاح پريزىۆال ۆەس كازاحسكي نارود ك كۋلتۋرە، ك سۆەتلوي جيزني.

وسنوۆوپولوجنيك كازاحسكوي ليتەراتۋرى پوەت اباي روديلسيا ۆ سەميپالاتينسكوي وبلاستي. زدەس ون پروۆەل ۆسيۋ سۆويۋ سوزناتەلنۋيۋ ي تۆورچەسكۋيۋ جيزن. ەتيم سپراۆەدليۆو گوردياتسيا سەميپالاتينتسى. ون وستاۆيل گريادۋششيم پوكولەنيام بەسسمەرتنوە، نەمەركنۋششەە دراگوتسەننوە ناسلەدستۆو ي ستال پريزناننىم پوەتوم ۆسەگو كازاحسكوگو نارودا.

11 لەت تومۋ نازاد ۆ سەميپالاتينسكە بىل ورگانيزوۆان ليتەراتۋرنىي مۋزەي ابايا. سوبىتيە ەتو وچەن رادوستنوە، ۆەسما نۋجنوە. مۋزەي دولجەن بىل ستات ناۋچنىم، ليتەراتۋرنو-يسسلەدوۆاتەلسكيم تسەنتروم، وتراجايۋششيم جيزن ي تۆورچەستۆو گەنيالنوگو پوەتا، ەپوحۋ ۆارۆارستۆا ي نەۆەجەستۆا، كوتورىە ون رازوبلاچال ي پروتيۆ كوتورىح بورولسيا، وتراجايۋششيم سپراۆەلديۆوست ي يستينۋ، و كوتورىح ون مەچتال، سەگودنياشنيۋيۋ كۋلتۋرۋ ي سيايۋششي مير، ك كوتورومۋ ون سترەميلسيا، تورجەستۆو درۋجبى رۋسسكوگو ي كازاحسكوگو نارودوۆ، ك كوتورومۋ ون پريزىۆال، رازۆيتيە كازاحسكوي ليتەراتۋرى، كوتورۋيۋ ون وسنوۆال. ۆسە ەتو دولجنو بىلو بىت وتراجەنو پوسرەدستۆوم ناۋچنىح ترۋدوۆ، ناگليادنىح پوسوبي، دوكۋمەنتالنىح داننىح. ۆوت تە گلاۆنىە زاداچي، كوتورىە ستاۆيليس پەرەد مۋزەەم.

كاك ۆىپولنيايۋتسيا ەتي ترەبوۆانيا؟ پلوحو. رابوتا مۋزەيا نە وتۆەچاەت ۆوزروسشيم جيزنەننىم ترەبوۆانيام ي يمەەت وگرومنىە نەدوچەتى.

بولشەۆيستسكايا پارتيا ي مۋدرىي ۆوجد توۆاريشش ستالين ۋچات، چتو پري يزۋچەني ي وسۆەششەني يستوريچەسكيح سوبىتي يح نۋجنو راسسماتريۆات س ماركسيستسكو-لەنينسكوي پوزيتسي.

ستاتيا «زا ماركسيستسكو-لەنينسكوە وسۆەششەنيە ۆوپروسوۆ يستوري كازاحستانا»، وپۋبليكوۆاننايا ۆ گازەتە «پراۆدا» ۆ دەكابرە پروشلوگو گودا، ستالا كونكرەتنوي پروگرامموي رابوتى يستوريكوۆ، ليتەراتوروۆ، رابوتنيكوۆ ناۋچنو- يسسلەدوۆاتەلسكيح ۋچرەجدەني رەسپۋبليكي.

تسەنترالنىي كوميتەت كپ /ب/ كازاحستانا ۆ سۆيازي س ەتوي ستاتەي ۆ  سۆوەم پوستانوۆلەني ۋكازال، چتو «دۆيجەنيە كەنەسارى ... نە بىلو ني نارودنىم، ني ماسسوۆىم، ني وسۆوبوديتەلنىم، ا بىلو رەاكتسيوننىم دۆيجەنيەم».

ستاتيا ۆ «پراۆدە» ي پوستانوۆلەنيە تسك كپ /ب/ كازاحستانا پوموگلي يستوريكام، رابوتنيكام ناۋكي ي ليتەراتۋرى رازوبلاچيت ۆرەدنىە پوپىتكي لجەيستوريكا ە.بەكماحانوۆا، ۆوسحۆالياۆشەگو رەاكتسيوننوە فەودالنو-مونارحيچەسكوە دۆيجەنيە كەنەسارى كاسىموۆا، يزۆراتيت يستوريچەسكۋيۋ پراۆدۋ. ستالو ياسنو، چتو دۆيجەنيە كەنەسارى نە بىلو پراۆيلنو راسكرىتو، ا ناوبوروت، ۆوسحۆاليالوس نە تولكو ۆ يستوريچەسكوي ناۋكە، نو ي ۆ يسسلەدوۆانياح، ۆ   پرويزۆەدەنياح وتدەلنىح پوەتوۆ ي پيساتەلەي.

ي ۆوت، ۆ تاكوي مومەنت، كوگدا ۆ رەسپۋبليكە رازۆەرنۋتا وگرومنايا رابوتا يسكليۋچيتەلنوي ۆاجنوستي، ۆ ودنوم يز ۆيدنىح ليتەراتۋرنو-يسسلەدوۆاتەلسكيح ۋچرەجدەني، - ۆ مۋزەە ابايا دو سيح پور ۆسە بەز پەرەمەن.

كوگدا ۆحوديتە ۆ وگرومنىي پياتيكومناتنىي دوم-مۋزەي، ۆاس ۆسترەچايۋت ەكسپوناتى، يزوبراجايۋششيە دۆوينوي گنەت كازاحسكوگو نارودا پري تساريزمە. ستەنى وگرومنوي كومناتى ناپولنەنى ەكسپوناتامي، پوكازىۆايۋششيمي پرونيكنوۆەنيە كاپيتاليزما ۆ كازاحستان، وتستالوست ەكونوميكي ي كۋلتۋرى نارودا، فوتوسنيمكي تسارسكيح گۋبەرناتوروۆ ي پراۆيتەلەي، سۋدەي ي پريستاۆوۆ، ا تاكجە ۆولوستنىح ۋپراۆيتەلەي ي ستارشين، بيەۆ ي مۋلل، دوكۋمەنتى، رازوبلاچايۋششيە يح كوۆارنىە دەيستۆيا. سرەدي ەتيح ەكسپوناتوۆ دو پوسلەدنەگو ۆرەمەني ۆيدنوە مەستو زانيمال پورترەت رۋكوۆوديتەليا فەودالنو-مونارحيچەسكوگو دۆيجەنيا كروۆاۆوگو كەنەسارى ي ەگو سىنا گولوۆورەزا سىزدىكا. ا سەيچاس ەگو پورترەت زامەنەن پورترەتوم درۋگوگو حانا - جانگيرا سو سۆوەي سۆيتوي، سۋلتانامي.

يستوريا پودتۆەرجداەت، چتو كازاحسكيە ترۋدياششيەسيا بوروليس پروتيۆ تسارسكوي كولونيزاتسي، پروتيۆ كازاحسكيح فەودالوۆ، پودنيماليس نا ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنوە دۆيجەنيە. دۆيجەنيەم پروتيۆ حانا دجانگيرا، فوتوسنيموك كوتوروگو ۆىستاۆلەن ۆ مۋزەە، رۋكوۆوديل يساتاي تايمانوۆ /1836-1837 گگ./ ەتو دۆيجەنيە بىلو پروگرەسسيۆنىم، پودليننو نارودنىم دۆيجەنيەم. پوچەمۋ ۆ مۋزەە نە ۆىدەلەن وتدەل، وسۆەششايۋششي ناتسيونالنو-وسۆوبوديتەلنوە دۆيجەنيە، يگرايۋششەە يزۆەستنۋيۋ رول ۆ يستوري كازاحسكوگو نارودا؟

پوكاز ەپوحي ابايا، ناسيليە، كوتوروە رەزكو كريتيكوۆال پوەت، ياۆلياەتسيا نە ليشنيم. نو پوكازىۆات ەە ودنوستوروننە، يزۆراششات پراۆدۋ - ەتو گرۋبايا وشيبكا. گدە ەست ۋگنەتەنيە، تام ەست ي بوربا، ستولكنوۆەنيە كلاسسوۆ. ۆ مۋزەە ەتا بوربا زاتۋشەۆانا، ا مۋزەي پرەۆراششەن ۆ ۆىستاۆكۋ ۋزۋرپاتوروۆ ي زلودەەۆ. ەپوحا كوۆارستۆا ي ۋزۋرپاتورستۆا، كوتورۋيۋ نەناۆيديل ابايا، ۆ مۋزەە پرەدستاۆلەنا ودنوستورونەە.

ۆتوروي رازدەل ۆ مۋزەە پوسۆياششاەتسيا يۋنوستي ابايا. زدەس - پورترەتى، وتنوسياششيەسيا ك دەتستۆۋ پوەتا، ا تاكجە پرويزۆەدەنيا ناۆوي ي نيزامي، كوتورىە ابايا چيتال. ناريادۋ س ەتيمي پرويزۆەدەنيامي ۆىستاۆلەن كوبىز باكسى /ت.ە.مۋزىكالنىي ينسترۋمەنت شامانا/, كوتورىم ون ۆىزىۆال دجينوۆ /زلىح دۋحوۆ/. كاكۋيۋ تسەننوست پرەدستاۆلياەت ەتوت ەكسپونات دليا مۋزەيا ۆەليكوگو پەۆتسا ي مىسليتەليا؟

وچەن نەبرەجنو وبورۋدوۆان ي وفورملەن ۆ مۋزەە وتدەل، پوسۆياششەننىي پەرەدوۆوي كۋلتۋرە ي ليتەراتۋرە رۋسسكوگو نارودا، ۋچيتسيا ۋ كوتوروگو ابايا پريزىۆال كازاحسكي نارود.

سكۋپو پرەدستاۆلەنى پرويزۆەدەنيا رۋسسكيح كلاسسيكوۆ، پرويزۆەدەنيا رەۆوليۋتسيوننىح دەموكراتوۆ چەرنىشەۆسكوگو، دوبروليۋبوۆا، بەلينسكوگو، يدەي كوتورىح وكازالي رەشايۋششەە ۆليانيە نا فورميروۆانيە ميروۆوززرەنيا ابايا.

ۆ مۋزەە ريادوم س پەرەدوۆىمي دەياتەليامي رۋسسكوگو نارودا، كاك درۋگ ابايا، پرەدستاۆلەن دولگوپولوۆ، كوتورىي، كاك يزۆەستنو، ناحوديلسيا ۆ انتيماركسيستسكوم لاگەرە، بىل زاتەم ۆ پارتي ەسەروۆ ي بورولسيا پروتيۆ بولشەۆيكوۆ.

ۆ  رازدەلە يمەنۋەموم «ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا»، سوبرانى ماتەريالى و دەتياح، رودستۆەننيكاح، ودنواۋلتساح پوەتا. رازۆە نە نەلەپوستيۋ ياۆلياەتسيا پريچيسلەنيە ك ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا ۆسەح تەح، كتو ۆىشەل يز اۋلا كۋنانبايا؟ ودنيم يز ۆيدنەيشيح پرەدستاۆيتەلەي شكولى ابايا پوكازىۆاەتسيا نەكتو كوكپاي، كوتورىي ناپيسال پوەمۋ، ۆوزۆەليچيۆايۋششۋيۋ ۆراگا نارودا كەنەسارى.

رەسپۋبليكانسكايا پەچات ۆىدۆيگاەت سەرەزنوە منەنيە و توم، چتو ۆوپروسى و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا ەششە نەدوستاتوچنو رازرابوتانى، ي يح نۋجنو گلۋبوكو يزۋچات، شيروكو وبسۋجدات ي پريدتي ك ەدينومۋ ۆىۆودۋ.

رابوتنيكي مۋزەيا، كوتورىم پورۋچەنا يسسلەدوۆاتەلكايا رابوتا، وتنوسياتسيا ك دەلۋ پوۆەرحنوستنو ي پرەپودنوسيات وبششەستۆەننوستي سىرىە ماتەريالى.

ۆ رەزۋلتاتە پوبەدى سوۆەتسكوگو سترويا ۆ كازاحستانە پود رۋكوۆودستۆوم بولشەۆيستسكوي پارتي، يمەيا پەرەد سوبوي پريمەر پەرەدوۆوي رۋسسكوي ليتەراتۋرى ي ۋچاس ۋ نەە، كازاحسكايا سوۆەتسكايا ليتەراتۋرا ۋسپەشنو رازۆيۆاەتسيا ۆو ۆسەح جانراح، ەە يدەينو-حۋدوجەستۆەننىي ۋروۆەن پودنيات نا ۆىسوكۋيۋ ستۋپەن. ەتو بولشايا ليتەراتۋرا، بلەسنۋۆشايا ۆو ۆسەسويۋزنوم ماسشتابە. نو، ك سوجالەنيۋ، سەگودنياشنەي راستۋششەي كازاحسكوي ليتەراتۋرى، وسنوۆوپولوجنيكوم كوتوروي بىل اباي، ۆ مۋزەە پوچتي نەت.

ۆ سۆيازي س يستوريچەسكيمي پوستانوۆلەنيامي تسك ۆكپ/ب/ پو يدەولوگيچەسكيم ۆوپروسام بىلو پرينياتو ۆەسما ۆاجنوە پوستانوۆلەنيە تسك كپ /ب/ كازاحستانا و گرۋبىح پوليتيچەسكيح وشيبكاح ۆ رابوتە ينستيتۋتا يازىكا ي ليتەراتۋرى. اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر /1947/. تام وسوبەننو رەزكو ي سپراۆەدليۆو بىلي راسكريتيكوۆانى وشيبكي ليتەراتۋروۆەدچەسكوي ناۋكي ۆ كازاحستانە. ۆ پوستانوۆلەني گوۆوريتسيا، چتو ينستيتۋت وسوبەننو ۋۆلەكالسيا پروشەدشيمي ەپوحامي، ا رابوتى نا تەمى و سوۆرەمەننوستي پو سۋششەستۆۋ نە ۆەلوس. ياۆلياياس سوترۋدنيكامي ودنوگو يز ۋچرەجدەني اكادەمي ناۋك، رابوتنيكي مۋزەيا نە سدەلالي كونكرەتنىح ۆىۆودوۆ يز ەتيح ۋكازاني تسك كپ /ب/ كازاحستانا.

ۆ پياتيكومناتنوم دومە، زاپولنەننوم ماتەريالامي و پروشلوي، كاك گوۆوريل اباي، بەزرادوستنوي ي تياجەلوي جيزني، دليا كازاحسكوي سوۆەتسكوي ليتەراتۋرى ناشلوس مەستو تولكو ۋ پوروگا. ۋ پوروگا پومەششەنى پورترەتى ي پرويزۆەدەنيا س.مۋكانوۆا ي م.اۋەزوۆا ي دەسياتوك كنيگ. ۆ 1949 گودۋ ۆو ۆرەميا دەكادى كازاحسكوي ليتەراتۋرى ۆ ستوليتسە ناشەي رودينى - موسكۆە بىلي پوكازانى زامەچاتەلنىە ۋسپەحي، دوستيگنۋتىە ۆو ۆسەح جانراح كازاحسكوي سوۆەتسكوي ليتەراتۋرى. ترۋدياششيەسيا ستوليتسى س وگرومنىم ۋۆاجەنيەم ۆسترەتيلي پرەدستاۆيتەلەي كازاحسكوي ليتەراتۋرى: پروزايكوۆ، پوەتوۆ، دراماتۋرگوۆ، اكىنوۆ. كازاحسكايا سوۆەتسكايا ليتەراتۋرا پولۋچيلا وتسەنكۋ، كاك ليتەراتۋرا، پودنياۆشاياسيا دو ۋروۆنيا پروفەسسيونالنوي، يمەيۋششايا سويۋزنوە زناچەنيە، كاك ليتەراتۋرا ميروۆوگو زناچەنيا.

دوستوينو ۋديۆلەنيا، چتو ەتا ليتەراتۋرا ۆ مۋزەە پوكازانا نەپراۆيلنو. كرومە ۋكازاننىح دۆۋح دەياتەلەي ليتەراتۋرى، وتسۋتستۆۋەت پوكاز منوجەستۆا درۋگيح ۆيدنىح پيساتەلەي، پوەتوۆ، دراماتۋرگوۆ، اكىنوۆ، يح نوۆىح پرويزۆەدەني. پوچەمۋ رۋكوۆوديتەلي مۋزەيا نە پوكازىۆايۋت ۋسپەحي كازاحسكوي ليتەراتۋرى ي پۋتي ەە رازۆيتيا؟ رازۆە ۋ ناس مالو پيساتەلەي ي پوەتوۆ، كوتورىە، وۆلادەۆ تۆورچەسكيم ماستەرستۆوم، سلەدۋيا لۋچشيم تراديتسيام ابايا، ناحودياتسيا ۆ راستسۆەتە تۆورچەسكيح سيل؟ ۆ چەم وني پروۆينيليس، چتو يم نە رازرەشايۋت بىت ۆ مۋزەە؟

اباي بىل پەرۆىم، كتو وزناكوميل كازاحسكي نارود س پەرەدوۆوي بوگاتوي رۋسسكوي ليتەراتۋروي. سەگودنياشنيايا ناشا راستۋششايا ليتەراتۋرا، رازۆيۆايا تراديتسي ابايا، پەرەۆوديا نا كازاحسكي يازىك زامەچاتەلنىە پرويزۆەدەنيا رۋسسكيح كلاسسيكوۆ، سوۆەتسكيح رۋسسكيح پيساتەلەي، ا تاكجە پيساتەلەي براتسكيح رەسپۋبليك، وبوگاششاەتسيا ي راستەت. نو ۆ مۋزەە پوكازۋ ەتوگو نە دانو مەستا.

ەسلي ليتەراتۋرا، وسنوۆوپولوجنيكوم كوتوروي بىل اباي، پوكازانا ۆ مۋزەە تاك پلوحو، تو كۋلتۋرا، ك كوتوروي زۆال اباي، وكازالاس رابوتنيكام مۋزەيا سوۆسەم زابىتوي.

ناتسيونالنايا پو فورمە، سوتسياليستيچەسكايا پو سودەرجانيۋ كۋلتۋرا كازاحسكوگو نارودا ستويت ناد كۋلتۋروي ەپوحي ابايا تاك جە ۆىسوكو، كاك نەبو ناد زەملەي. تاك كاك اباي بىل پوەتوم ي پروسۆەتيتەلەم ۆسەگو كازاحسكوگو نارودا، تو پوچەمۋ ۆ ەگو مۋزەە نە پوكازىۆاەتسيا سەگودنياشني ۋروۆەن كۋلتۋرى كازاحسكوگو نارودا: اكادەميا ناۋك كازاحسكوي سسر، ۋنيۆەرسيتەت، ۆىسشيە ي سرەدنيە ۋچەبنىە زاۆەدەنيا، كۋلتۋرنو-پروسۆەتيتەلنىە ۋچرەجدەنيا، كونسەرۆاتوريا، تەاترى، كينوستۋديا ي درۋگيە وچاگي كۋلتۋرى؟ گدە جە ەكسپوناتى، حاراكتەريزۋيۋششيە جيزن ي كۋلتۋرۋ رودينى پوەتا، رايونا ي كولحوزا، كوتورىە نوسيات ەگو يميا؟ گدە جە ماتەريالى وسۆەششايۋششيە پروشلۋيۋ ي ناستوياششۋيۋ دەياتەلنوست سەميپالاتينسكوي بيبليوتەكي يم. گوگوليا، ەدينستۆەننىم چيتاتەلەم-كازاحوم كوتوروي ۆ تو ۆرەميا بىل اباي؟ رازۆە اباي نە مەچتال و ۆىسوكوكۋلتۋرنوي مەديتسينە، كوتورايا ۆ پراح رازۆەيالا باكسى-زناحارەي ي كوبىز- ۆوروجەەك ي سپاسايۋششەي چەلوۆەچەستۆو وت بەدستۆي؟

اباي پيشەت:

 

كراسيۆوي پەسنەي پود سترۋننىي زۆون

تى ۆەس وحۆاچەن ۆ نوچنوي تيشي.

پەسني مەنيا زابيرايۋت ۆ پولون.

كاك يا، ليۋبي يح وت ۆسەي دۋشي!

 

راستۋششەە يسكۋسستۆو كازاحسكوگو نارودا پوكازانو تولكو سنيمكامي گرۋپپى تەاترالنىح ارتيستوۆ. درۋگيە وتراسلي يسكۋسستۆا سوۆسەم نە پوكازانى.

ۆ وبششەم رابوتنيكي مۋزەيا پولنو پوكازالي تولكو تو وتريتساتەلنوە ي تياجەلوە، چتو نەناۆيدەل اباي، ي وستاۆيلي بەز ۆنيمانيا تو حوروشەە، رادوستنوە ي كۋلتۋرنوە، و كوتوروم مەچتال اباي ي كوتوروگو دوستيگ كازاحسكي نارود پري سوۆەتسكوم ستروە پود رۋكوۆودستۆوم بولشەۆيستكوي پارتي ي پري پوموششي ۆەليكوگو رۋسسكوگو نارودا.

پروشلو 11 لەت س تەح پور، كاك ورگانيزوۆان مۋزەي. زا ەتوت پەريود رابوتنيكامي مۋزەيا نە بىلو سوزدانو ني ودنوگو سۋششەستۆەننوگو ناۋچنوگو ترۋدا، كرومە ودنوي كنيگي، پرەدستاۆليايۋششەي سوبوي پرويزۆەدەنيا ۋچەنيكوۆ ابايا. نيكاكوي وبششەستۆەننوي رابوتى ۆ مۋزەە نە پروۆوديتسيا. ني رازۋ نە چيتاليس لەكتسي، دوكلادى، نە پروۆوديليس چيتاتەلسكيە كونفەرەنتسي. مۋزەي نەلزيا سوزدات ليش تولكو پورترەتامي حانوۆ، سۋلتانوۆ، حادجي، مۋلل، ۆولوستنىح ۋپراۆيتەلەي، بيەۆ، بلياحامي ميروۆوگو سۋدي، كوبىزامي باكسى، ستاروي سبرۋەي، پوسۋدوي...

پارتيا ۋچيت، چتو ليۋبوي ۆوپروس ۆ ليۋبوي وتراسلي ناۋكي نادو وسۆەششات س ماركسيستسكو-لەنينسكوي پوزيتسي. پريۆەدەننىە ۆ ستاتە فاكتى گوۆوريات و توم، چتو رابوتنيكي مۋزەيا پىتايۋتسيا ناپراۆيت ليتەراتۋرنو-يسسلەدوۆاتەلسكوە ۋچرەجدەنيە پو پۋتي اپوليتيچنوستي.

ۆ چەم گلاۆنايا پريچينا تاكيح سەرەزنىح پروماحوۆ ي نەدوستاتكوۆ ۆ رابوتە مۋزەيا؟ نا ەتوت ۆوپروس موجنو وتۆەتيت تاك: رابوتنيكي مۋزەيا، ۆ وسوبەننوستي ەگو ديرەكتور ك.مۋحامەدحانوۆ، سترادايۋت چۆانليۆوستيۋ ي زازنايستۆوم، وني سوموۋۆەرەننو زاياۆليايۋت، چتو سۋششەستۆو ناۋچنوي رابوتى مۋزەيا «كرومە ناس، نيكتو نە زناەت». جيزن گوسۋدارستۆەننوگو ۋچرەجدەنيا وترىۆايۋت وت وبششەستۆەننوگو منەنيا. رابوتۋ مۋزەيا نە كونروليرۋەت وتدەلى پروپاگاندى ي اگيتاتسي وبكوما ي گوركوما پارتي.

پوچەتنايا زاداچا پارتينىح، سوۆەتسكيح ورگانيزاتسي، ناۋچنو-ليتەراتۋرنوي وبششەستۆەننوستي - پرەۆراتيت مۋزەي يم.ابايا ۆ پودليننىي تسەنتر ناۋچنو-يسسلەدوۆاتەلسكوي رابوتى. نادو وچيستيت مۋزەي يم.ابايا وت نەنۋجنوگو نارودۋ ي سوۆەتسكوي ناۋكە حلاما.

ت.شەنگەلوۆ، ك. يسماگۋلوۆ، م. الجانوۆ.

«پريرتىشسكايا پراۆدا»  18 مايا 1951 گ.

***

 

 

يز پروتوكولا زاسەدانيا پرەزيديۋما

اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر

 

گ.الما-اتا. 28 اۆگۋستا 1951 گ.

 

 

... مۋزەي يمەەت بولشوە كوليچەستۆو تسەننىح ەكسپوناتوۆ، رۋكوپيسنىح ي ارحيۆنىح ماتەريالوۆ، حاراكتەريزۋيۋششيح جيزن ي دەياتەلنوست ابايا ي ەگو ەپوحۋ.

... ۆ تەچەنيە 1950 گودا كوللەكتيۆوم مۋزەيا بىل پروچيتان رياد لەكتسي، ورگانيزوۆانو ۆوسەم ۆىستاۆوك، وپۋبليكوۆانو شەست ستاتەي، وبسلۋجەنو 6662 پوسەتيتەليا، ۆكليۋچايا 2734 ەكسكۋرسانتا.

... ۆ بيبليوتەكە مۋزەيا يمەەتسيا رياد تسەننىح پرويزۆەدەني: پەرۆوە يزدانيە ترۋدوۆ ابايا 1909 گودا، ۆتوروە يزدانيە ابايا 1922 گودا، كومپلەكتى ستارىح ليتەراتۋرنىح جۋرنالوۆ - «سوۆرەمەننيك»، «وتەچەستۆەننىە زاپيسكي»، «بيبليوتەكا دليا چتەنيا»، «رۋسسكايا مىسل» ي درۋگيە.

ناريادۋ س ەتيم پرەزيديۋم اكادەمي ناۋك كازاحسكوي سسر كونستاتيرۋەت، چتو ۆ رابوتە ليتەراتۋرنوگو مۋزەيا ابايا زا يستەكشي پەريود يمەليس سەرەزنىە نەدوستاتكي ي يدەولوگيچەسكيە وشيبكي، ا يمەننو:

رۋكوۆودستۆو مۋزەيا ۆ ليتسە ديرەكتورا توۆ. مۋحامەدحانوۆا ي ۋچەنوگو سەكرەتاريا توۆ. اكەرمانا ۆ ناپراۆلەني ي سودەرجاني رابوتى مۋزەيا وتوشلي وت ماركسيزما. بۋرجۋازنو-ناتسيوناليستيچەسكايا، انتيناۋچنايا كونتسەپتسيا «شكولى ابايا» وكازالاس ۆ تسەنترە ناۋچنو-يسسلەدوۆاتەلسكوي ي پروپاگانديستكوي رابوتى مۋزەيا... ەتو پريۆەلو ك پوپۋلياريزاتسي پوليتيچەسكي سومنيتەلنىح ليتس ي ۆراگوۆ نارودا.

... ەكسپوناتى پەرۆوگو رازدەلا بىلي پوسۆياششەنى دۋشيتەليۋ كازاحسكوگو نارودا كەنەسارى كاسىموۆۋ، كوتورىي پرەپودنوسيلسيا كاك زاششيتنيك كازاحسكوگو نارودا. ۆ رازدەلاح «رودستۆەننيكي ابايا»، «سەميا ابايا» يدەاليزيروۆاليس پاتريارحالنو-رودوۆىە پەرەجيتكي، تسيتيروۆاليس ۆىدەرجكي يز افوريزموۆ كۋنانبايا - زلەيشەگو ۆراگا ترۋدياششيحسيا كازاحوۆ. ۆ پەرۆىح دۆۋح رازدەلاح بىلي ۆىۆەشەنى پورترەتى، فوتوسنيمكي حانوۆ، سۋلتانوۆ، بيەۆ، اكساكالوۆ ي مۋلل، ۆولوستنىح ۋپراۆيتەلەي، اۋلنىح ستارشين ي تسارسكيح كولونيزاتوروۆ. ا ۆ رازدەلە «ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا» ەكسپونيروۆاليس پورترەتى ي پرويزۆەدەنيا پوليتيچەسكي سومنيتەلنىح ليچنوستەي.

... ۆ بيبليوتەكە يمەەتسيا رياد كنيگ، ۆ چاستنوستي 302 توما ۆوستوچنىح كنيگ، نە يمەيۋششيح پرياموگو وتنوشەنيا ك ابايۋ ي مۋزەيۋ.

... رۋكوۆودستۆو مۋزەيا بولەزنەننو رەاگيرۋەت نا پراۆيلنۋيۋ كريتيكۋ پارتينو-سوۆەتسكوي وبششەستۆەننوستي.

... زا نەوبەسپەچەنيە رۋكوۆودستۆوم دەياتەلنوستي مۋزەيا ي ۆ سووتۆەتستۆي س رەشەنيەم سەميپالاتينسكوگو وبكوما كپ/ب/ك وت 2 اۆگۋستا 1951 گ. وسۆوبوديت وت زانيماەموي دولجنوستي ديرەكتورا ليتەراتۋرنوگو مۋزەيا ابايا - مۋحامەدحانوۆا ي ۋچەنوگو سەكرەتاريا مۋزەيا - اكەرمانا.

 

 

***

1951 جىلعى 15 ماۋسىمدا الماتىداعى عىلىمي پىكىرتالاستا ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ابايدىڭ اقىندىق مەكتەبى تۋرالى» بايانداماسى بويىنشا              ق. مۇحامەدحانوۆتىڭ ءسوزى:

ۆىستۋپلەنيە ك.مۋحامەدحانوۆا پو دوكلادۋ

سابيتا مۋكانوۆا

«و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا» نا ديسكۋسسي  پو اباەۆەدەنيۋ ۆ  گ.الما-اتە 15 يۋنيا 1951 گودا.

 

نەوبحوديموست ۆ سەرەزنوي ناۋچنوي ديسكۋسسي پو ۆوپروسۋ اباەۆەدەنيا داۆنو نازرەلا. داۆنو پورا وبسۋديت منوگيە ۆوپروسى، ۆىزىۆايۋششيە وجيۆلەننىە سپورى مەجدۋ ناشيمي ليتەراتۋروۆەدامي ي يستوريكامي.

نەسموتريا نا بولشيە دوستيجەنيا ناشيح اباەۆەدوۆ ۆ اباەۆەدەني ەششە منوگو «بەلىح پياتەن»، منوگو نەرازرەشەننىح ۆوپروسوۆ.

دوستاتوچنو سكازات، چتو دو سيح پور ەششە نەت ناۋچنوي بيوگرافي ابايا، ۆسەستوروننە وحۆاتىۆايۋششەي ەگو جيزن ي تۆورچەستۆو. مالو يسسلەدوۆانا وبششەستۆەننايا دەياتەلنوست ابايا. پو ەتومۋ ۆوپروسۋ سۋششەستۆۋەت ليش دۆە رابوتى پۋبليكاتسيوننوگو حاراكتەرا توۆ. كيرەەۆا. نەدوستاتوچنو يزۋچەنو ميروۆوززرەنيە ابايا، ۆ حاراكتەريستيكە كوتوروگو دوپۋششەنو منوگو وشيبوك.

مالو يسسلەدوۆانا سۆياز ابايا س وكرۋجاۆشەي ەگو سرەدوي، ا تاكجە ۆوپروس و توم، كاك تراديتسي ابايا وترازيليس ۆ تۆورچەستۆە پيساتەلەي پوسلەدۋيۋششيح پوكولەني.

نايبولشيە سپورى سەيچاس ۆىزىۆاەت ۆوپروس و ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا، نا چەم يا ي حوچۋ پودروبنەە وستانوۆيتسيا ۆ سۆوەم ۆىستۋپلەني،

سپور يدەت ۆوكرۋگ دۆۋح ۆوپروسوۆ.

ۆو-پەرۆىح، سۋششەستۆوۆالا لي ۆووبششە ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا يلي نەت؟

ۆو-ۆتورىح، ەسلي ونا سۋششەستۆوۆالا، تو كاكوۆ بىل ەە حاراكتەر ي ناپراۆلەنيە ي كوگو يز ۋچاستنيكوۆ ەتوي شكولى موجنو نازۆات ۋچەنيكوم ابايا ي پرودولجاتەلەم ەگو دەلا؟

ۆپلوت دو ساموگو نەداۆنەگو ۆرەمەني كازالوس، چتو ۆوپروس و سۋششەستۆوۆاني ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا نە ۆىزىۆاەت نيكاكيح سومنەني.

ەششە ۆ 1909 گودۋ پەرۆىي بيوگراف ابايا كاكيتاي ۋكازىۆال، چتو ۆوكرۋگ ابايا سوبيرالاس تالانتليۆايا مولودەج، سچيتاۆشايا ەگو سۆويم ۋچيتەلەم ي كوتورۋيۋ اباي نازىۆال سۆويمي ۋچەنيكامي.

ەتو ۋكازانيە نيكوگدا نە وپروۆەرگالوس ي زا پوسلەدنيە 10 لەت كازاحسكيە ليتەراتۋروۆەدى  م.اۋەزوۆ،  س.مۋكانوۆ، ك.جۋماليەۆ، ب.كەنجەباەۆ،

م.سيلچەنكو ي درۋگيە پولنوستيۋ پريزناۆالي سۋششەستۆوۆانيە ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا.

ۆ 1940 گودۋ پراۆيتەلستۆەننىي يۋبيلەينىي كوميتەت پو پروۆەدەنيۋ پرازدنوۆانيا ستولەتيا سو دنيا روجدەنيا ابايا ۆ چيسلە نايبولەە اكتۋالنىح رابوت پو اباەۆەدەنيۋ ۋتۆەرديل تەمۋ و «ليتەراتۋرنوي شكولە ابايا»، كوتوروي يا پود رۋكوۆودستۆوم م.و.اۋەزوۆا زانيمايۋس س كونتسا 1930-ح گودوۆ.

ۆسە ەتو پوكازىۆاەت، چتو زا پوسلەدنيە 10 لەت، ۆو ۆسياكوم سلۋچاە، ۆ كازاحسكوم ليتەراتۋروۆەدەني پروچنو ۋكورەنيلسيا ۆزگلياد نا ۋچەنيكوۆ ابايا كاك نا ەگو ليتەراتۋرنۋيۋ شكولۋ، ۆ سۋششەستۆوۆاني كوتوروي نيكتو نە سومنەۆالسيا.

تەم بولەە نەوجيداننىم ياۆيلوس ۆىستۋپلەنيە نەكوتورىح توۆاريششەي ۆ 1951 گودۋ نەوجيداننو زاياۆيۆشيح، چتو نيكاكوي ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا نەت، نيكوگدا نە بىلو ي چتو ونا ياۆلياەتسيا پلودوم فانتازي مۋحتارا اۋەزوۆا.

پو سلوۆام ەتيح توۆاريششەي مۋحتار اۋەزوۆ ي درۋگيە سپۋتالي دۆە رازنىە ۆەششي: رودستۆەننوە وكرۋجەنيە ابايا س ليتەراتۋرنوي شكولوي ۆ ناۋچنوم پونيماني ەتوگو تەرمينا.

پو يح منەنيۋ توۆ. اۋەزوۆ سمەشيۆاەت ۆوەدينو رودستۆو توبىكتينتسەۆ س ليتەراتۋرنوي شكولوي. ۆەد نادو جە پونيمات، پوۋچايۋت وني توۆ. اۋەزوۆا، چتو «شكولا» پودرازۋمەۆاەت يدەولوگيچەسكۋيۋ پرەەمستۆەننوست ۆوززرەني، ا زدەس پروستايا سەمەيستۆەننوست، يبو اكىلباي ي ماگاۆيا - سىنوۆيا ابايا، اۋباكير - ەگو ۆنۋك، كاكيتاي - پلەمياننيك، ا درۋگيە ەگو سوروديچي - توبىكتينتسى.

نيكتو نە سومنەۆاەتسيا، چتو يدەولوگيچەسكايا پرەەمستۆەننوست ۆوززرەني ي ەدينستۆو ميروسوزەرتسانيا ياۆلياەتسيا وسنوۆنىم پريزناكوم ۆسياكوي ليتەراتۋرنوي شكولى. تاكجە نەسومنەننو، چتو انكەتنىي پرينتسيپ پودوبنىم پريزناكوم نە ياۆلياەتسيا، ي چتو تولكو نا توم وسنوۆاني، چتو چاست ۋچەنيكوۆ ابايا ياۆليالاس ەگو رودستۆەننيكامي - نەلزيا وتريتسات سۋششەستۆوۆانيا شكولى ابايا.

منە دۋماەتسيا، چتو توۆاريششي، وتريتسايۋششيە ليتەراتۋرنۋيۋ شكولۋ پو ۆىشەۋكازاننىم سووبراجەنيام سەمەينو-رودوۆوگو حاراكتەرا پالي جەرتۆوي پەرەجيتكوۆ رودوۆوي يدەولوگي، پروتيۆ كوتوروي وني تاك گورياچو راتۋيۋت نا سلوۆاح ي كوتوروي وني پريدەرجيۆايۋتسيا نا دەلە.

نادو ناپومنيت، چتو ابايا ي ەگو پوسلەدوۆاتەلەي نە راز پىتاليس وپوروچيت سامىە زايادلىە كازاحسكيە ناتسيوناليستى.

وني ۋتۆەرجدالي، چتو اباي بىل ودينوك ي چتو ۋ نەگو نە بىلو ليتەراتۋرنوي شكولى. وب ەتوم، ك سوجالەنيۋ، زابىلي توۆاريششي، پوۆتوريايۋششيە نا نوۆوي لاد ەتۋ داۆنو وپروۆەرگنۋتۋيۋ كلەۆەتۋ.

لەونيد سوبولەۆ ەششە ۆ 1945 گودۋ، ۆ پرەديسلوۆي ك رۋسسكومۋ يزدانيۋ سوچينەني ابايا دال يسچەرپىۆايۋششي وتۆەت نا ەتي ۆزدورنىە ۋتۆەرجدەنيا. ۆوت چتو پيسال سوبولەۆ: «ۋچەنىي بەز پوسلەدوۆاتەلەي - ۆدوۆەتس»، - گوۆوريت اباي ۆ ودنوم يز سۆويح افوريزموۆ. نە ريسكۋيا پودنيات رۋكۋ نا ساموگو ابايا، سليشكوم پوپۋليارنوگو ۆ نارودە، ۆراگي ەگو ستاراليس وستاۆيت ۋچيتەليا بەز ۋچەنيكوۆ، پوەتا بەز سلۋشاتەلەي. زاپۋگيۆايا، ينتريگۋيا، پودكۋپايا، سسىلايا، داجە ۋبيۆايا «ۆولچيا ستايا» ليشالا ابايا ەگو ۋچەنيكوۆ ي  ستوروننيكوۆ، زاستاۆليايا يح مولچات يلي پەرەتياگيۆايا ۆ سۆوي لاگەر».

پونيمايۋت لي توۆاريششي، چتو وتريتسايا سوۆەرشەننو گولوسلوۆنو سۋششەستۆوۆانيە ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا، وني وستاۆليايۋت ۋچيتەليا بەز ۋچەنيكوۆ، پوەتا بەز سلۋشاتەلەي، دەلايۋت ابايا ۆدوۆتسوم، تراگيچەسكيم ودينوچكوي؟

پونيمايۋت لي وني، چتو ەتو زناچيت - وتريتسات ساموگو ابايا، وتريتسات ەگو كرۋپنەيشەە زناچەنيە ۆ يستوري ناشەي ليتەراتۋرى ي كۋلتۋرى. بولەە توگو،  ەتو زناچيت وتريتسات رول ۆەليكوي رۋسسكوي كۋلتۋرى ي لۋچشيح دەموكراتيچەسكيح تراديتسي ۆەليكوي رۋسسكوي ليتەراتۋرى، يبو اباي بىل يح پوسلەدوۆاتەلنىم پوبورنيكوم ي پروۆودنيكوم. ەتو زناچيت يزوبراجات دەلو تاك، بۋدتو بى اباي بىل سلۋچاينىم ياۆلەنيەم ي چتو پوسلە ەگو سمەرتي نە بىلو بولشە ني پروۆودنيكوۆ، ني پوبورنيكوۆ، ني بورتسوۆ زا پريوبششەنيە كازاحسكوگو نارودا ك ۆەليكوي رۋسسكوي كۋلتۋرە، ۆپلوت دو پوبەدى ۆەليكوي وكتيابرسكوي سوتسياليستيچەسكوي رەۆوليۋتسي.

كاك پراۆيلنو وتمەچايۋت موسكوۆسكيە ليتەراتۋروۆەدى، ۆ چاستنوستي يزۆەستنىي ليتەراتۋرنىي كريتيك ز.كەدرينا، ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا زاپولنياەت پۋستوتۋ مەجدۋ اباەم ي كازاحسكوي سوۆەتسكوي ليتەراتۋروي، پۋستوتۋ يسكۋسستۆەننو سوزداننۋيۋ نەكوتورىمي گورە-ليتەراتۋروۆەدامي.

زناچەنيە ابايا وبەكتيۆنو سليشكوم ۆەليكو، چتوبى ەگو تاك لەگكو موجنو بىلو سبروسيت سو سچەتوۆ. بەز ابايا تەرياەتسيا پونيمانيە پرويسحوجدەنيا كازاحسكوي سوۆەتسكوي ليتەراتۋرى. كاك پونيات ەە سۆياز س اباەم، ەسلي رازرۋشيت ەدينستۆەننىي موست، سوەدينيايۋششي ەە س نيم؟ سلەدۋەت پومنيت ۋكازانيە ۆ.ي.لەنينا: «پرولەتارسكايا كۋلتۋرا نە ياۆلياەتسيا ۆىسكوچيۆشەي نەيزۆەستنو وتكۋدا، نە ياۆلياەتسيا ۆىدۋمكوي ليۋدەي، كوتورىە نازىۆايۋت سەبيا سپەتسياليستامي پو پرولەتارسكوي كۋلتۋرە. ەتو ۆسە سپلوشنوي ۆزدور. پرولەتارسكايا كۋلتۋرا دولجنا ياۆيتسيا زاكونومەرنىم رازۆيتيەم تەح زاپاسوۆ زناني، كوتورىە چەلوۆەچەستۆو ۆىرابوتالو پود گنەتوم كاپيتاليستيچەسكوگو وبششەستۆا، پومەششيچەگو وبششەستۆا، چينوۆنيچەگو وبششەستۆا».

ەست ي تاكيە توۆاريششي، كوتورىە، نە وتريتسايا سۋششەستۆوۆانيا ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا، پىتايۋتسيا سۆەستي ەە نا نەت، ۆسياچەسكي وپوروچيت ەە.

تاك پوستۋپاەت، ناپريمەر، توۆ. نۋرۋشەۆ. توۆاريشش نۋرۋشەۆ پىتاەتسيا دوكازات، چتو شكولا ابايا پروپوۆەدوۆالا پانيسلاميزم، پوگريازلا ۆ ميستيكە سوفيزما، گلۋبوكو ۆراجدەبنا رۋسسكوي كۋلتۋرە ي ياۆلياەتسيا نوسيتەلەم رەاكتسيوننىح پاتريارحالنو-فەودالنىح تراديتسي.

نيكاكيح كونكرەتنىح پريمەروۆ دليا فاكتيچەسكوگو وبوسنوۆانيا ەتيح ۋتۆەرجدەني توۆ. نۋرۋشەۆ نە پريۆوديت پو توي پروستوي پريچينە، چتو يح نەت ۆ پريرودە.

سوزناتەلنو يلي بەسسوزناتەلنو توۆ. نۋرۋشەۆ ۋبيۆاەت ەتيم ساموگو ابايا، يبو ەسلي ون پريزناەت سۋششەستۆوۆانيە ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا، سوزداننوي ي ۆوسپيتاننوي اباەم، ا دالەە گوۆوريت، چتو شكولا ەتا پروپوۆەدوۆالا سوفيزم، پانيسلاميزم، پاتريارحالششينۋ ي ۆراجدۋ ك ۆەليكوي رۋسسكوي كۋلتۋرە، تو ەتو زناچيت، چتو نيكتو ينوي، كاك اباي ۋچيل ەتومۋ سۆويۋ شكولۋ ي بىل نە پروگرەسسيۆنىم دەياتەلەم، ا مراكوبەسوم ي رەاكتسيونەروم، ا، سلەدوۆاتەلنو، ۆراگوم كازاحسكوگو نارودا.

نەت سومنەنيا، چتو س ەتيم نيكتو نە سوگلاسيتسيا ي ۆسيا ەتا ناسكورو سوسترياپاننايا كونتسەپتسيا رۋشيتسيا، كاك كارتوچنىي دوميك.

ەست ەششە ودين ۆيد وپوروچيۆانيا ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا. ەتو - پروتيۆوپوستاۆلەنيە ۋچەنيكوۆ ۋچيتەليۋ ي ناپادكي نا سوراتنيكوۆ ي پوسلەدوۆاتەلەي ابايا پو ودينوچكە، ۆ رەزۋلتاتە چەگو وكازىۆاەتسيا، چتو ۆسە وني نيكۋدا نە گودياتسيا ي چتو، تاكيم وبرازوم، نەگودنوي وكازىۆاەتسيا ي ۆسيا شكولا، ا اباي وستاەتسيا ودين.

دوستيگاەتسيا ەتو ۆەسما نەحيترىمي پريەمامي، يزليۋبلەننىمي ۆسەمي ۆۋلگاريزاتورامي ماركسيزما-لەنينيزما، تالمۋديستامي ي ناچەتچيكامي. ۆو- پەرۆىح، ۆىحۆاتىۆانيەم تسيتات ي تەندەنتسيوزنىم پودبوروم فاكتوۆ، ۆو-ۆتورىح يسپولزوۆانيەم انكەتنىح پريزناكوۆ بەز ۆسياكوگو ۋچەتا كونكرەتنىح يستوريچەسكيح ۋسلوۆي ەپوحي، بەز ۆسياكوگو ۋچەتا وبششەستۆەننوي رولي توگو يلي ينوگو پيساتەليا.

ك سوجالەنيۋ، ۆ ناشەم اباەۆەدەني ەتا بولەزن ناستولكو سيلنا، چتو سلەدۋەت ناپومنيت تۋ رەشيتەلنۋيۋ بوربۋ، كوتورۋيۋ ۆسەگدا ۆەلي پروتيۆ پودوبنىح ۆۋلگاريزاتورسكيح مەتودوۆ يسسلەدوۆانيا.

«فاكتى، - پيسال توۆ. لەنين، - ەسلي ۆزيات يح تسەلوم، ۆ يح سۆيازي، نە تولكو «ۋپريامايا»، پو ي بەزۋسلوۆنو دوكازاتەلنايا ۆەشش. فاكتيكي، ەسلي وني بەرۋتسيا ۆنە تسەلوگو، ۆنە سۆيازي، ەسلي وني وترىۆوچنى ي پرويزۆولنى، ياۆليايۋتسيا... تولكو يگرۋشكوي يلي كوە-چەم ەششە پوحۋجە»/ «لەنينسكي سبورنيك، توم ححح، ستر.303/.

ەتو سلەدۋەت پومنيت ۆسەم توۆاريششام، كوتورىە كليانۋتسيا، چتو وني وپەريرۋيۋت ودنيمي تولكو فاكتامي ي نيچەم بولشە.

سلەدۋەت پومنيت ي و سوۆەرشەننوي نەدوپۋستيموستي ۆىدەرگيۆانيا تسيتات ي جونگليروۆانيا يمي.

ۆسە ەتو پروستىە يستينى، نو يمەننو زابۆەنيە پروستىح يستين ۆەدەت ك وچەن سەرەزنىم  ناۋچنىم، پوليتيچەسكيم ي ۆسياكيم ينىم وشيبكام.

يزۋچات كازاحسكوە ليتەراتۋروۆەدەنيە، داۆات وتسەنكۋ تومۋ يلي ينومۋ پيساتەليۋ پروشلوگو ي ناستوياششەگو سلەدۋەت س تەح جە يدەينو-تەورەتيچەسكيح ي مەتودولوگيچەسكيح پوزيتسي، س كاكيح يزۋچاەتسيا يستوريا رۋسسكوي ليتەراتۋرى، س كاكيح يزۋچاەتسيا يستوريا ليتەراتۋرى ۆسەح نارودوۆ سسسر، س تەح جە پوزيتسي، س كاكيح پودحوديلي ك ەتيم ۆوپروسام كلاسسيكي ماركسيزما-لەنينيزما. نەت وسوبوي مەركي دليا يستوري كازاحسكوي ليتەراتۋرى، نەت وسوبوي مەركي دليا وتسەنكي ابايا ي ەگو ۋچەنيكوۆ.ۋ ناس ەست ەدينىە ۆزگليادى ي يح سلەدۋەت پريدەرجيۆاتسيا.

كاك جەستوكو بىل بى وسمەيان ليتەراتۋروۆەد، كوتورىي سسىلاياس نا تو، چتو دەرجاۆين ي سالتىكوۆ-ششەدرين بىلي ودنو ۆرەميا گۋبەرناتورامي، پۋشكين - كامەر-يۋنكەروم، ا لەۆ تولستوي - گرافوم ي رەليگيوزنىم چەلوۆەكوم، پوپروبوۆال تولكو نا ەتوم وسنوۆاني ۆىچەركنۋت يح يز چيسلا ۆەليكيح رۋسسكيح كلاسسيكوۆ ليتەراتۋرى. كومۋ بى پريشلو ۆ گولوۆۋ وپوروچيت لەرمونتوۆا ي گوگوليا ي وبۆينيات يح ۆ ميستيكە نا توم وسنوۆاني، چتو ودين ناپيسال «دەمونا»، ا درۋگوي «ۆيا»؟

ا مەجدۋ تەم، نەكوتورىە ناشي اباەۆەدى وتۆوديات يز چيسلا ۋچەنيكوۆ ابايا اريپا نا توم وسنوۆاني، چتو ون بىل چينوۆنيكوم، كوكپايا - نا توم وسنوۆاني، چتو ون بىل مۋللوي ي يمەل مەدرەسە ي ستاۆيات ۆ ۋپرەك، ۆەرنەە ۆوۆسە ۆىچەركيۆايۋت يز چيسلا پروگرەسسيۆنىح دەياتەلەي پروشلوگو پيساتەلەي زا تو، چتو سرەدي يح ستيحوۆ ەست ستيحي، ۆ كوتورىح ۋپوميناەتسيا بوگ، پروروك ي درۋگيە رەليگيوزنىە تەرمينى، پولنوستيۋ يگنوريرۋيا تو پولوجيتەلنوە، تو پروگرەسسيۆنوە، چتو سودەرجالوس ۆ يح تۆورچەستۆە ي وپرەدەليالو ەگو.

ۋ كاجدوگو پوەتا ي پيساتەليا اباەۆسكوي ەپوحي، دا ي نە تولكو ەتوي ەپوحي، بىلو منوجەستۆو سرىۆوۆ ي سەرەزنىح پوگرەشنوستەي، وشيبوك. ۆ سۆوەي ديسسەرتاتسي يا وسوبو وستاناۆليۆايۋس نا ەتوم.

توۆ. مۋكانوۆ سوۆەرشەننو پراۆ، كوگدا ون گوۆوريت و توم، چتو ۋچەنيكامي ابايا بىلي نە تولكو ەگو بليجايشيە درۋزيا ي سوراتنيكي، نو ي پيساتەلي درۋگيح پوكولەني. ون سوۆەرشەننو پراۆ، پريچيسليايا ك تاكيم پيساتەليام - ۋچەنيكام ابايا سۋلتانماحمۋتا تورايگىروۆا ي سابيتا دونەنتاەۆا، پرودولجاتەلەي بلاگورودنىح تراديتسي ابايا.

نو ون نە پراۆ، كوگدا يز چيسلا ۋچەنيكوۆ ابايا ون وتۆوديت اريپا ي اسەتا، س تۆورچەستۆوم كوتورىح توۆ. مۋكانوۆ، پو سوبستۆەننومۋ پريزنانيۋ، پوزناكوميلسيا ليش وچەن نەداۆنو.

توۆ. مۋكانوۆ ۆ سۆوەم دوكلادە زاياۆيل، چتو ون زنال اسەتا ليش كاك پەۆتسا ي نە زنال ەگو كاك پوەتا، چتو ون ليش نا دنياح ۆپەرۆىە پوزناكوميلسيا س ەگو تۆورچەستۆوم پو ماتەريالام، حرانياششيمسيا ۆ اكادەمي ناۋك.

ەتو نەسكولكو نەوجيداننو، يبو دەۆيات لەت تومۋ نازاد، ۆ كنيگە «ايتىس»، يزداننوي ۆ 1942 گودۋ پود رەداكتسيەي ي س ۆۆودنوي ستاتەي  سابيتا مۋكانوۆا ون پيسال نا ستر.9-10, چتو:

«پوەت اسەت سوستيازالسيا و دەۆۋشكوي رىسجان»، ا نا ستر. 225-241 توي جە كنيگي پولنوستيۋ پريۆوديتسيا  زاپيس ەتوگو ايتىسا.

دوباۆيم، چتو ۆ 1941 گودۋ ۆ سۆويح «وچەركاح پو يستوري كازاحسكوي ليتەراتۋرى ءحVىىى-ءحىح ۆەكوۆ» نا ستر.5 توۆ. مۋكانوۆ، پەرەچيسليايا لۋچشيح سىنوۆ كازاحسكوگو نارودا ۋپوميناەت ي اسەتا.

چەم جە پروۆينيلسيا اسەت، چتو چەرەز 10 لەت توۆ. مۋكانوۆ ەگو ديسكۆاليفيتسيرۋەت؟ يلي ەتو پروۆال پامياتي توۆ. مۋكانوۆا؟

پو-ۆيديمومۋ، پوسلەدنەە، يبو پروۆالى پامياتي ۋ توۆ. مۋكانوۆا نە رەدكي. جەرتۆوي ەتوگو پروۆالا پامياتي ياۆيلسيا ي اريپ.

يا سچيتال ي سچيتايۋ، چتو اريپ بىل اۆتوروم ايتىسا «بيرجان ي سارا». توۆ. مۋكانوۆ ۆمەستە س جۋماليەۆىم ۋتۆەرجدالي وبراتنوە. نو تەپەر توۆ. مۋكانوۆ يزمەنيل سۆوە منەنيە ي گوۆوريا، چتو ەتوت ايتىس ياۆلياەتسيا پرويزۆەدەنيەم اريپا ۋكازىۆاەت، چتو ۆ ودنوم يز كۋپلەتوۆ سارا سودەرجيتسيا رۋگان ي پونوشەنيە ارگىنسكوگو رودا ي ابايا. وتسيۋدا توۆ. مۋكانوۆ دەلاەت ۆىۆود، چتو اريپ پونوسيل ابايا، بىل ەگو پروتيۆنيكوم، ا وتنيۋد نە پوسلەدوۆاتەلەم.

توۆ. مۋكانوۆ زابىل ۋپوميانۋت پري ەتوم، چتو ۆ وتۆەتنوي رەپليكە بيرجانا ۆ توم جە ۆ پرويزۆەدەني سودەرجيتسيا گورياچايا زاششيتا ابايا، كوتوروگو بيرجان نازىۆاەت گەنيەم.

ەسلي توۆ. مۋكانوۆ سوگلاسەن س تەم، چتو اريپ - اۆتور ەتوگو پرويزۆەدەنيا،  ون دولجەن سوگلاسيتسيا ي س تەم، چتو ۋستامي بيرجانا اريپ رازبيۆاەت نەسوستوياتەلنوست دوۆودوۆ سارا ي نە رۋگاەت ابايا، ا زاششيششاەت ەگو.

توۆ. مۋكانوۆ زاياۆيل، چتو پري سوۆەتسكوي ۆلاستي اريپ نيكوگدا نە پەچاتالسيا، پوتومۋ، چتو نە بىلو ۋ نەگو پرويزۆەدەني سوزۆۋچنىح ناشەي سوۆەتسكوي ەپوحە.

توۆ. مۋكانوۆ - ليۋبيتەل فاكتوۆ. فاكتى جە گوۆوريات وبراتنوە.

ۆ 1927 گودۋ 2-گو يانۆاريا ۆ گازەتە «ەنبەكشي كازاح» بىلو ناپەچاتانو ستيحوتۆورەنيە اريپا و لەنينە، 18 مارتا توگو جە گودا، ۆ توي جە گازەتە - ستيحوتۆورەنيە و پاريجسكوي كوممۋنە، 11 سەنتيابريا 1936 گودا ۆ گازەتە «سوتسياليستيك كازاحستان» بىلي وپۋبليكوۆانى ستيحي اريپا پو پوۆودۋ سمەرتي ۆ.ي.لەنينا ي «دەتيام».

نا رۋسسكوم يازىكە ۆ سبورنيكە «تۆورچەستۆو نارودوۆ سسسر» يزداننوم  «پراۆدوي» ۆ 1937 گودۋ  نا ستر. 57-58 بىلو وپۋبليكوۆانو يزۆەستنوە ستيحوتۆورەنيە اريپا «لەنين كاك سنەجنىە گورى ۆىسوك»، پريچەم گوۆوريتسيا، چتو ەتو ستيحوتۆورەنيە زاپيسانو سو سلوۆ ساموگو اريپا.

ستيحوتۆورەنيە ەتو س تەح پور نەودنوكراتنو پەرەپەچاتىۆالوس.

نو ۆوت ساموە ينتەرەسنوە: ۆ 1928 گودۋ پود رەداكتسيەي ساموگو سابيتا مۋكانوۆا بىل ۆىپۋششەن سبورنيك ستيحوۆ و لەنينە، گدە ناپەچاتانو ستيحوتۆورەنيە اريپا.

نە كاجەتسيا لي ستراننىم پوسلە ەتوگو ۋتۆەرجدەنيە توۆ. مۋكانوۆا، چتو اريپ نيكوگدا ستيحوۆ و لەنينە نە پيسال ي بىل رەاكتسيوننىم چينوۆنيكوم، ۆراجدەبنىم سوۆەتسكوي ۆلاستي؟ نە سۆيدەتەلستۆۋەت لي ەتو و پروۆالە پامياتي ۋ توۆ. مۋكانوۆا؟

توۆ. مۋكانوۆ زاياۆيل، چتو اسەت - حوروشي پوەت، نو چتو ستيحي ەگو سپلوش رەاكتسيوننى. ون زابىل ۋپوميانۋت پري ەتوم، چتو ەششە پري جيزني ابايا ۆ 1900 گودۋ اسەت سدەلال ۆولنىي پەرەۆود «ەۆگەنيا ونەگينا»، كوتورىي بىل ناپەچاتان ۆ 1937 گودۋ ۆ «پۋشكينسكوم سبورنيكە» نا كازاحسكوم يازىكە. موگۋ دوباۆيت، چتو ۆ مۋزەە ابايا حرانيتسيا رۋكوپيسنىي سبورنيك ستيحوۆ اسەتا، ۆ كوتوروم يمەيۋتسيا دۆە رومانتيچەسكيە پوەمى، ستيحي، پوسۆياششەننىە ابايۋ ي ۆ كوتوروم نەت ستيحوتۆورەني رەاكتسيوننوگو يلي ميستيچەسكوگو حاراكتەرا.

توۆ. مۋكانوۆ وتريتساەت سۋششەستۆوۆانيە ستيحوۆ و لەنينە، ناپيساننىح كوكپاەم، مەجدۋ تەم كاك ەتي ستيحي سۋششەستۆۋيۋت، نا چتو، ۆ چاستنوستي، ۋكازىۆاەت توۆ. جۋماليەۆ ۆ سۆوەم ۋچەبنيكە ي توۆ. جارماگامبەتوۆ ۆ سۆوەم ستاتە ۆ جۋرنالە «ادابيەت جانا يسكۋسستۆو»، ناپەچاتاننوي ۆ نىنەشنەم 1951 گودۋ. سلەدۋەت لي يگنوريروۆات ەتي فاكتى؟

يا ەششە راز پوۆتوريايۋ، چتو ناليچيە پولوجيتەلنىح ستورون ۆ تۆورچەستۆە ۋچەنيكوۆ ابايا ۆوۆسە نە وزناچاەت، چتو ۋ نيح نە بىلو وتريتساتەلنىح ستورون. نو زاداچا يسسلەدوۆاتەليا زاكليۋچاەتسيا نە ۆ توم، چتوبى ۆسە ريسوۆات چەرنىم تسۆەتوم، يلي ۆسە پرەدستاۆليات ۆ روزوۆوم سۆەتە، ا ۆ توم، چتوبى ۆدۋمچيۆو ۆزۆەسيت ۆسە پولوجيتەلنوە ي ۆسە وتريتساتەلنوە، ي توگدا ۋجە رەشيت، كاكوي وتسەنكي زاسلۋجيۆاەت توت يلي ينوي پيساتەل، توت يلي ينوي وبششەستۆەننىي ي يستوريچەسكي دەياتەل. پولەزەن لي ون بىل نارودۋ يلي ۆرەدەن، زاسلۋجيۆاەت لي ون ودوبرەنيا يلي پوريتسانيا.

ۆ وتنوشەني ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا يمەەتسيا ەششە دوپولنيتەلنايا ترۋدنوست - مالايا يزۋچەننوست ۆوپروسا. ۆەد دو سيح پور پرويزۆەدەنيا اكىلبايا، اريپا، كوكپايا، اسەتا ي ماگاۆي نيگدە پولنوستيۋ نە ناپەچاتانى. سەيچاس وني تولكو گوتوۆياتسيا ك پەچاتي. 11 لەت يا پوتراتيل نا روزىسكي ي سوبيرانيە يح ليتەراتۋرنوگو ناسلەديا، ي پوتومۋ وتليچنو زنايۋ، كاك ترۋدنو ي كاك نەۆەرنو سۋديت پوناسلىشكە. پو سۋششەستۆۋ، پوچتي نيكتو يز پريسۋتستۆۋيۋششيح زدەس نە چيتال ۆ پودليننيكە ەتي پرويزۆەدەنيا. ەتو سلەدۋەت پرينيات ۆو ۆنيمانيە تەم، كتو بەرەتسيا سۋديت و ۆەششاح، كوتورىە وني مالو زنايۋت.

تولكو يزداۆ پرويزۆەدەنيا پيساتەلەي ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا، موجنو بۋدەت يمەت تۆەردۋيۋ بازۋ دليا سۋجدەنيا وبو ۆسەح دوستوينستۆاح ي نەدوستاتكاح ليتەراتۋرنوي شكولى ابايا.

ۆ سۆوەي ديسسەرتاتسي يا ۋكازىۆايۋ، چتو مويا رابوتا ياۆلياەتسيا ليش پەرۆوي پوپىتكوي وسۆەتيت ەتوت سوۆەرشەننو نە يزۋچەننىي ۆوپروس، پەرۆوي پوپىتكوي وبوبششيت ي پرواناليزيروۆات سوبراننىە ماتەريالى، يز چەگو ياسنو سلەدۋەت، چتو يا ۆوۆسە نە سچيتايۋ سۆويۋ رابوتۋ سۆوبودنوي وت نەدوستاتكوۆ. يا گلۋبوكو بلاگودارەن ۆسەم توۆاريششام، سدەلاۆشيم رياد تسەننەيشيح زامەچاني پو تەم يلي ينىم ۆوپروسام، زاترونۋتىم ۆ موەي ديسسەرتاتسي، ي، كونەچنو، يا نە پرەمينۋ ۆنەستي ۆ نەە ۆسە نەوبحوديمىە يسپراۆلەنيا.

نو يا سچيتال ي سچيتايۋ، چتو وسنوۆنىە پولوجەنيا موەي رابوتى ياۆليايۋتسيا پراۆيلنىمي. ا زاكليۋچايۋتسيا ەتي پولوجەنيا ۆ سلەدۋيۋششەم:

ۆو-پەرۆىح، ۆ توم، چتو يا ۋتۆەرجدايۋ، چتو ليتەراتۋرنايا شكولا ابايا دەيستۆيتەلنو سۋششەستۆوۆالا، چتو اباي نە بىل ودينوك، ا يمەل گورياچيح ستوروننيكوۆ، پوسلەدوۆاتەلەي، پرودولجاتەلەي سۆوەگو دەلا پريوبششەنيا كازاحوۆ ك ۆەليكوي رۋسسكوي كۋلتۋرە، ك ۆەليكوي رۋسسكوي ليتەراتۋرە.

ۆو-ۆتورىح، ۆ توم، چتو شكولا ەتا بىلو پروگرەسسيۆنوي، يبو وسنوۆنوي تسەليۋ سۆوەي ونا ستاۆيلا ۆسەمەرنوە ۋكرەپلەنيە درۋجبى كازاحسكوگو نارودا س ۆەليكيم رۋسسكيم نارودوم، بوربۋ س پاتريارحالششينوي، وتستالوستيۋ، س رەاكتسيوننىم مراكوبەسيەم.

ۆ-ترەتيح، چتو يمەننو ۋچەنيكي ي پوسلەدوۆاتەلي ابايا، پرودولجايا ەگو رابوتۋ پو سوزدانيۋ كازاحسكوي پيسمەننوي ليتەراتۋرى، ۆوزنيكشەي پود نەپوسرەدستۆەننىم ۆليانيەم ۆەليكوي رۋسسكوي ليتەراتۋرى، رۋسسكو-كريتيچەسكوگو رەاليزما ي دەموكراتيچەسكيح تراديتسي، ياۆيليس پرەدشەستۆەننيكامي كازاحسكوي سوۆەتسكوي ليتەراتۋرى. وني وبرازۋيۋت موست مەجدۋ اباەم، ساموە پوياۆلەنيە كوتوروگو بىلو گلۋبوكو زاكونومەرنىم ۆ كازاحسكوي سوۆەتسكوي ليتەراتۋرە.

نيكاكوي پۋستوتى نەت، ا وتريتسات شكولۋ ابايا - زناچيت سوزداۆات ەتۋ پۋستوتۋ.

گوۆوريا و پۋشكينە، ا.م.گوركي وتمەچال، چتو: «مى دولجنى ۋمەت وتدەليت وت نەگو تو، چتو ۆ نەم سلۋچاينو، تو، چتو وبياسنياەتسيا ۋسلوۆيامي ۆرەمەني ي ليچنىمي ۋناسلەدوۆاننىمي كاچەستۆامي. ۆسە دۆوريانسكوە، ۆسە ۆرەمەننوە - ەتو نە ناشە، ەتو چۋجدو ي نە نۋجنو نام. نو يمەننو توگدا، كوگدا مى وتكينەم ۆسە ەتو ۆ ستورونۋ، يمەننو توگدا پەرەد نامي ي ۆستانەت ۆەليكي رۋسسكي نارودنىي پوەت».

تاكجە مى دولجنى پوستۋپيت ي س اباەم، ي س ەگو ۋچەنيكامي،  نو پري ەتوم، كاك گوۆوريل ۆ سۆوەم دوكلادە 14 فەۆراليا 1947 گودا توۆ. شاياحمەتوۆ:

«مى نە پوزۆوليم نيكومۋ ۆىچەركيۆات يز يستوري ناشەگو پروشلوگو ني ودنوگو پروگرەسسيۆنوگو دەياتەليا، وكازاۆشەگو ۋسلۋگۋ دەلۋ فورميروۆانيا وبششەستۆەننوگو سوزنانيا كازاحسكوگو نارودا. نۋجنو، چتوبى تۆورچەستۆو دەياتەلەي پروشلوگو وسۆەششالوس س توچكي زرەنيا ماركسيستسكو-لەنينسكوي ناۋچنوي مەتودولوگي».   زاۋشاتەلسكايا، مەلكوتراۆچاتايا كريتيكا، سمازىۆانيە وشيبوك ي ۆزايمنايا امنيستيا دولجنى بىت راز ي ناۆسەگدا يزگنانى.

تسەل ناستوياششەي ديسكۋسسي - سۆوبودنىي وبمەن منەنيامي دليا ۋستانوۆلەنيا يستينى. وبششەپريزناننو، چتو نيكاكايا ناۋكا نە موجەت رازۆيۆاتسيا ي پرەۋسپەۆات بەز بوربى منەني، بەز سۆوبودى ي كريتيكي.

ي نەت سومنەنيا، چتو ناشيمي درۋجنىمي كوللەكتيۆنىمي ۋسيليامي، ۆ رەزۋلتاتە ەتوي ديسكۋسسي بۋدەت ۆنەسەنا ياسنوست ۆو منوگيە ۆوپروسى اباەۆەدەنيا، كوتورىە دو سيح پور بىلي نەياسنىمي يلي سپورنىمي.

ك. مۋحامەدحانوۆ.

15 يۋنيا 1951 گ.

الما-اتا.

(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»


[1] قاز. سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ءتىل جانە ادەبيەت ينستيتۋتى مەن قازاقستان سوۆەت جازۋشىلارى وداعىنىڭ بىرلەسكەن جىينالاسىندا، وسى جىلدىڭ 13 يۋنىندە جاساعان بايانداماسىنان قىسقارتىلىپ الىندى. رەد.

0 پىكىر