جاقسىكەلدى اقانوۆ، س.اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى ىشكى اعزالار اۋرۋلارى كلينيكاسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

جاقسىكەلدى اقانوۆ، س.اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتى ىشكى اعزالار اۋرۋلارى كلينيكاسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور:

- دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مە­دي­تسينالىق قىزمەتتى اقىلى ەتۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىپ وتىر. ءتىپتى قىزدى-قىز­دى­مەن جەدەل جاردەم قىزمەتى دە اقىلى بولىپ كەتە جازدادى. مەدي­تسي­نا­لىق قىزمەت تۇرلەرىن اقىلى جاساۋدى كوزدەپ وتىرعان جاڭا جۇيەنى قولدايسىز با؟

- مەديتسينا قىزمەتىنىڭ بارلىعىن اقى­لى ەتۋگە بولمايدى. كەپىلدەندىرىلگەن مە­دي­تسينالىق قىزمەت، كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن ءدارى-دارمەك، ولار دا جوسپارلى ورىندالۋى ءتيىس. ال ەندى كوسمەتولوگيا، وسى سەكىلدى سالا­لاردى اقىلى ەتكەنىمىز دۇرىس بولار. دە­گەنمەن بىزدە اقىلى تۇردە قىزمەت كور­سە­تەتىن مەديتسينالىق مەكەمەلەر، جەكە كلي­نيكالار جەتىپ-ارتىلادى. سوندا قارا­پايىم حالىقتى تەگىن مەديتسينالىق كو­مەك­تەن قول ءۇزدىرىپ، جەدەل جاردەم قىزمەتىن دە اقىلى قىلىپ قويساق، قانداي پايداعا كەنەلمەكپىز؟ بۇدان اقشا ۇنەمدەۋدىڭ كەرەگى جوق. ۇلت دەن­ساۋ­لى­عىنا جاسالىناتىن قام­قور­لىقتى ساۋداعا سالۋعا بولمايدى. ونسىز دا تەگىن مەدي­تسي­نالىق كومەككە دەر كەزىندە جۇگىنبەي جۇرگەن ءبىزدىڭ حالىق، ەگەر ءبارىن اقىلى ەتەر بولساق، مەديتسينالىق كومەككە مۇلدەم جۇگىنبەۋى مۇمكىن. ويتكەنى اقىلى قىزمەتكە اركىمنىڭ الەۋەتى جەتە بەر­مەسى حاق. قالاي دە­سەك تە، قارت كىسىلەر مەن مۇگەدەكتەر، الەۋمەتتىك جاع­دايى تومەن كىسىلەر تەگىن مەديتسينالىق كومەكتەن قاعىل­ماۋى ءتيىس. ءايت­پەسە حالىق­تىڭ ءومىرىن قايت­سەك ۇزار­تا­مىز دەپ جۇرگەندە، بۇل جۇيە تەرىس اسەر ەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان دەنساۋلىق ءما­سە­لەسىن، ەم-دوم جاساۋ شارا­لارىن وتكىزۋدىڭ تەگىن فورمالارىن مىندەتتى تۇردە قال­دى­رۋى­مىز كەرەك.

- دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ تا­عى ءبىر سەنساتسيالىق ۇسىنىسى، «اۋ­رۋ­دى «سۇراپ» العانداردى تەگىن مە­دي­تسي­نالىق كومەكتەن شەكتەۋ قاجەت» دەگەن ماسەلەنى كوتەردى. بۇل قانشالىقتى ورىن­دى؟ ەگەر ءبىر ادام ماسكۇنەمدىككە سالىنىپ اۋىرىپ قالسا، وندا ولاردى «اقىلى ەمدەۋ كەرەك» دەگەن پىكىر دۇرىس پا؟ بۇل ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىنىڭ اياققا تاپتالۋى بولىپ ەسەپ­تە­لىنبەي مە؟

- نەگىزى، بۇل ۇسىنىستار حالىق ءوز دەن­ساۋ­لىعىنا دۇرىس كوڭىل ءبولسىن، ىشىمدىككە سالىنسا ەشكىم قاراماي قويادى دەپ اياق تارت­سىن دەگەن ويمەن جاسالىنعان بولۋى كەرەك. دەگەنمەن الەۋمەتتىك اۋرۋلار: تۋبەر­كۋلەز، ىشىمدىككە سالىنۋ، ناشاقورلىق - بارلىعى تەگىن ەمدەلۋى ءتيىس. ويتكەنى ادام بەكەردەن-بەكەر ىشىمدىككە سالىنبايدى. وعان ءارتۇرلى پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك ءما­سەلەلەر سەبەپ بولۋى مۇمكىن. جاپپاي جۇ­مىسسىزدىقتىڭ سالدارىنان، الەۋمەتتىك جاع­دايدىڭ تومەندىگىنەن ورىن الادى. ماسەلەن، تۋبەركۋلەز دەر كەزىندە ەمدەل­مە­سە، ول باسقا ادامدارعا تەز جۇعادى. نا­شا­قور­لىقتىڭ دا الدىن الماساق، ونىڭ ارتى ءتۇرلى قىلمىستاردىڭ بەلەڭ الۋىنا اكەلىپ سوعادى. سول ءۇشىن وسى جاعىنا كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك. اراققا سالىنسا ەمدەمەي قويامىز دەپ قورقىتۋعا بولمايدى. ودان ەشتەمە وزگەر­مەيدى، قايتا ۋشىقپاسا. ودان دا مۇنى شەشۋدىڭ باسقا جولدارىن قاراستىرايىق. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاپ، اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جولدىڭ ءتۇر­لە­رىن تۇسىندىرەيىك. وسىعان قاتىستى جاڭا باع­دار­لاما جاساپ، ءتيىستى قارجى ءبولىپ، ول ءوز كەزە­گىمەن ورىندالسا، باق قۇرالدارى ادام­داردىڭ كۇتىنىپ جۇرۋىنە، اۋرۋدىڭ بەلگىسى بىلىنسە، دەرەۋ دارىگەرگە قارالۋىنا ۇگىتتەسە، دەنساۋلىق ساقتاۋ مادەنيەتىن ارت­تى­رۋدىڭ باسقا دا زامانعا ساي جولدارى زەرتتەلىپ-زەردەلەنسە، دۇرىس-اق بولار ەدى.

- ءسىز كەزىندە سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ۇلتتىق ورتالىعىندا قىز­مەت ەتتىڭىز. وسى سالانىڭ بىلگىر ما­ما­نى رەتىندە ايتىڭىزشى، قازىر اراق ءىشۋ­دەن ازيانىڭ الدىنا شىعىپ كەتىپ­پىز. جاستاردى سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا بەيىمدەۋىمىز ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- اراقتى قوعامدى قۇرتاتىنىن، جا­مان­دىق اتاۋلىنىڭ باستاۋى ەكەندىگىن بىلسەك تە، وسىعان كوپشىلىك اۋەس. تويلار دا ىشىمدىكسىز وتپەيدى. مەن سىزگە ايتايىن، بەيرەسمي ستا­تيس­تيكالىق دەرەك بويىنشا، تۇرمەگە ءتۇ­سە­تىندەردىڭ 70-80 پايىزى وسى اراقتىڭ كۇ­شى­مەن (ماستىقپەن) قىلمىس جاسايدى ەكەن. ءبىر ادام ىشىمدىك سالدارىنان كىسى ولتىرگەن بول­سا، ونى قىلمىس جاسادى دەپ جازالاپ، ءتۇر­مەگە توعىتامىز. ال، شىن مانىندە، ول قىل­مىستى جاساعان جالعىز ءوزى مە؟ ول اراق­تى ساتقان ساۋداگەر، ول اراقتى تاسى­مال­داۋ­شى، ول اراقتى ءوندىرۋشى كاسىپورىن، ت.ب. اراق­تىڭ تۇتىنۋشىعا دەيىن جەتۋىنە ىقپال ەتكەندەر نەگە جازىقسىز قالۋى كەرەك؟ جا­را­تۋشى يەمىزدىڭ ءوزى اراقتى ءىشۋشى مەن قۇيىپ بەرۋشىنى، ساتۋشى مەن ساتىپ الۋ­شى­نى، دايىنداۋشى مەن دايىنداتۋشىنى، الىپ كەلۋشى مەن الىپ كەتۋشىنى، ءتىپتى اراقتان كۇن كورۋشىنى لاعىنەتتەدى. ونىڭ جاماندىق اتاۋلىنىڭ باستاۋشىسى ەكەندىگىن ءبىل­گەن­دىكتەن، ءبىر تامشىسىنىڭ ءوزى حارام ەكەندىگىن ەس­كەرتكەن. وسى اراقتىڭ كەسىرىنەن قانشاما ءسابي اتا-اناسىز جەتىمحانادا وسۋدە. ءبىزدىڭ ەلدە 600-دەن استام بالالار ءۇيى قىزمەت ەتەدى. ەلىمىزدە 46 مىڭداي جەتىم بالا بار بول­سا، سولاردىڭ 16 مىڭىنىڭ اتا-اناسى ءىشىم­دىككە سالىنعاندىقتان، اتا-انالىق قۇقى­نان ايىرىلعان ەكەن. وسىدان-اق مۇ­نىڭ ۇلتقا قانشالىقتى زيان ەكەندىگىن ۇعى­نۋعا بولادى. ەلىمىزدە اراققا سالىنۋدىڭ سال­دارىنان جىل سايىن 28 مىڭ ادام باۋىر، جۇرەك-قان تامىرلارى، اسقازان جاراسى ءتارىزدى دەرتتەردى اسقىندىرىپ الىپ، كوز جۇمادى. جول-كولىك اپاتى وقي­عا­لارىنىڭ دا 50 پايىزى ىشىمدىكتىڭ سال­دا­رىنان. سوندىقتان اراق پەن تەمەكىگە قاتىس­تى زاڭدى قاتايتۋىمىز كەرەك جانە زاڭنىڭ بۇلجىتپاي ورىندالۋىنا كۇش سالعانىمىز ءجون. وكىنىشتىسى سول، بىزدە اراققا، تەمەكىگە قاتىستى زاڭدار بار بولعانىمەن، ونىڭ ورىندالۋى كوڭىل كونشىتپەيدى. ال كورشى قى­تايدا زاڭ شىقتى ما، ول مىندەتتى تۇردە ورىن­دالادى. سوندىقتان ءبىز دە بۇعان قا­تىس­تى زاڭنىڭ ورىندالۋىن قاداعا­لا­ۋى­مىز ءتيىس.

- ۋنيۆەرسيتەتتىك كلينيكا ءتوڭى­رە­گىن­دەگى اڭگىمەگە قاراي ويىسساق. قازۇمۋ-دىڭ ىشكى اۋرۋلار كلينيكاسىنىڭ اشىل­عانىنا كوپ ۋاقىت بولعان جوق. جاقىندا عانا لەنتاسىن قيدىڭىزدار. بۇل كلي­ني­كانىڭ باسقا ەمدەۋ ورىندارىنان ار­تىقشىلىعى قانداي؟ اشىلۋ ماق­سا­تىنا قىسقاشا توقتالا كەتسەڭىز.

- نەگىزى، بۇل عيمارات العاشىندا تەرى-ۆەنە­رولوگيا ينستيتۋتىنا قاراستى بولعان. كەيىن­نەن ەلىمىزدىڭ مەديتسينا ماماندارىن دايىندايتىن ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەت باسشى­لى­عى مۇنى ۋنيۆەرسيتەت قاراماعىنا الىپ، ىشكى اعزالار كلينيكاسى ەتىپ قايتا جاب­دىق­تا­دى. عيماراتقا تولىق كۇردەلى جوندەۋ جۇ­مىستارى جۇرگىزىلىپ، زامانعا ساي مە­دي­تسي­نالىق جابدىقتار اكەلىنۋدە. بۇل كلي­نيكانىڭ باسقالاردان ايىرماشىلىعى، مۇندا اتالمىش ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرى وسى جەردە تاجىريبەدەن ءوتىپ، بىلىكتى ءدارى­گەر­لەردەن ءتالىم-تاربيە الادى، سونداي-اق حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا قىزمەت كورسەتەمىز. ياعني بۇل وقۋ جانە كلينيكالىق ورتالىق بولىپ ەسەپتەلىنەدى. ستۋدەنتتەر بىلىك­تى دارىگەرلەردىڭ ناۋقاستى قالاي ەمدەپ جاتقانىن كورىپ، ءوزى دە جەتەكشى ءدارى­گەر­لەر­دىڭ باقىلاۋىمەن ەم-دوم جاساۋعا ارا­لاسىپ، ماماندانىپ شىعادى. بىزدە ءبىر ەرەكشەلىگى، دوكتور، پروفەسسورلار اۋرۋ­لار­دى وزدەرى قابىلدايدى. ءبىز قازاق­ستانمەن عانا ەمەس، شەتەلدەردىڭ دە كلي­ني­كا­لارىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس جاسايمىز. جاپونيانىڭ بىلىكتى ماماندارى وسىندا كەلىپ، ماستەر-كلاستار وتكىزدى. ءبىزدىڭ ماماندار باسقا مەملەكەتتەرگە بارىپ، سول جاقتىڭ تاجىريبەسىمەن تانىسۋدا. مۇنىڭ بارلىعى - حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن كوتەرۋ، ءولىم-ءجىتىمدى بولدىرماۋ ءۇشىن جاسالىنىپ وتىرعان شارالار.

بىزدە ەنديكرينولوگيا ءبولىمى بار. ونى مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جانگەنتحان ابىلايۇلى باسقارىپ وتىر. قازىرگى تاڭدا ول كىسىنى تانيتىن، بىلەتىن ناۋ­قاس­تار ونى ىزدەپ كەلىپ ەمدەلۋدە. سول سەكىل­دى رەۆماتولوگيا ءبولىمى، گەپاتولوگيا ءبولىمى، نەۆرولوگيا بولىمدەرىندە بىلىكتى دارىگەرلەر جۇمىس ىستەيدى. ازىرگە بۇل كلينيكا جاڭادان اشىلىپ وتىرعاننان كەيىن، بۇعان كۇردەلى جوندەۋ، ءتۇرلى مەديتسينالىق جابدىقتاردىڭ بارلىعى ۋنيۆەرسيتەت قورىنان تولەنۋدە. بۇل رەتتە سالا مينيسترلىگى بىزگە ەشقانداي كومەك بەرىپ وتىرعان جوق. ەندى-ەندى قولقا سالىپ وتىرمىز، الداعى ۋاقىتتا ول جاقتان دا جاردەم بەرىلىپ قالار دەگەن ۇمىتتەمىز. ال قازىرشە، جوق نارسەنى بار قىلىپ وتىرعان جاعدايىمىز بار. كومپيۋتەرلىك تومو­گرا­فيا، رەنتگەن اپپاراتتارى جوق بول­عان­دىق­تان اۋرۋلاردى امالسىزدان باسقا اۋرۋ­حا­نالارعا اپارۋعا ءماجبۇرمىز. ەگەر ونداي قوندىرعىلار وزىمىزدە بار بولسا، قانداي تاماشا بولار ەدى. ەندى مۇنىڭ بارلىعى ال­دا­عى ۋاقىتتا شەشىلۋى ءتيىس ماسەلەلەر.

- قازىر نارىقتىق كەزەڭ، باسەكەلەستىك زا­مانى. بۇگىنگى تاڭدا الماتى قالا­سىن­دا سوڭعى تەحنولوگيالارمەن جا­راق­تانعان بىرنەشە جەكەمەنشىك كلي­ني­كا­لار بار. ولارمەن باسەكەگە تۇسە الا­سىزدار ما؟

- كلينيكا جاڭادان اشىلىپ وتىر. ۋني­ۆەر­سيتەتتىڭ قارجىسىمەن مۇنى كوتەرۋ قيىن، سوندىقتان مينيسترلىكتىڭ كومەگى كە­رەك. بىلىكتى مامان تارتۋ، زاماناۋي تەح­نو­لو­گيامەن جابدىقتاۋ ءۇشىن ۇلكەن كۇش قاجەت. قازىر ءبىز كلينيكانى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزدىك تە، جارتىسىن تەرى اۋرۋلارىن ەمدەۋ مەكەمەسىنە تەگىن جالعا بەردىك. ولار اقى­سىز جالعا الىپ وتىر، ءتىپتى ونىڭ سۋىن، جا­رى­عىن، بارلىق كوممۋنالدىق تولەمدەرىن ءوزىمىز تولەپ كەلەمىز. ولاردىڭ ءبارىن اجى­راتىپ، بولەك ەتۋ كەرەك. ەندى ولاردىڭ جاڭادان كەلگەن باسشىلىعى وسىنى قولعا الاتىن شىعار دەپ ويلايمىز. قازىر ءبىز كلينيكانىڭ اۋلاسىنا دەيىن بەزەندىرىپ وتىر­مىز. الدىنا تال ەگىپ، ارتىنىڭ بار­لىعى باۋ-باقشا بولادى. اۋرۋلاردىڭ ەم­دەلۋىنە، دەمالۋىنا تولىق جاعداي جا­ساي­مىز. ءالى-اق ءبىزدىڭ كلينيكا الماتى قالا­سىنىڭ عانا ەمەس، قازاقستاندا جەتەكشى ەمدەۋ مەكەمەسىنە اينالادى.

- ءسىز ءبىر سوزىڭىزدە «جاس كادرلار شەتەلگە بارىپ تاجىريبە الماسىپ جا­تىر» دەپ ايتىپ قالدىڭىز. وسى ءتو­ڭى­رەك­تە تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز. ءسىز­دەر­دەگى جاس ماماندار ناقتى قاي ەلگە بارىپ تاجىريبە جيناقتادى، شەتەل­دىكتەردەن مۇندا كىمدەر كەلدى؟

- بۇل توڭىرەكتە ءبىزدىڭ جوسپارلى جۇمىس­تا­رىمىز بار. الگىندە ايتقانىمداي، جا­پو­نيادان پروفەسسورلار وزدەرىنىڭ تەح­نو­لو­­گيالارىمەن كەلدى. كانادادان دا ءتا­جىريبەلى ماماندار كەلىپ، ماركەتينگ جانە ءبىلىم بەرۋ توڭىرەگىندە ءدارىس وقيدى. الداعى ۋاقىتتا كلينيكا ديرەكتورى ەسەن­تاي بودەسۇلى تاجيەۆ لاتۆياعا بارۋدى جوس­پارلاپ وتىر. ول جاقتىڭ تاجىريبەسىمەن تانىسىپ، تەحنولوگياسىن كورىپ، ءتيىمدى جاق­تا­­رىن وزىمىزگە ىڭعايلاپ ەنگىزۋگە تى­رى­سا­مىز. قىرعىز ەلىمەن دە قارىم-قاتى­نا­سى­مىز جوعارى. ول جاقتىڭ ءمينيسترى وسىن­دا كەلىپ تۇرادى. ۋنيۆەرسيتەتتىك كليني­كانىڭ اشىلۋىنا اكادەميك، پروفەس­سور تورەگەلدى شارمانوۆتىڭ كومەگى كوپ ءتيدى. مۇندا تاعامتانۋ ينستيتۋتىنىڭ ار­نايى كافەدراسى بار. ءىش قۇرىلىسى اۋى­راتىن ادامدارعا ديەتالىق ءارى قۇنارلى تاعامدار قاجەت. وسىندا ينستيتۋت مامان­دا­رى ناۋقاستارعا بەرىلەتىن تاعامداردى تەكسەرىپ، زەرتتەپ وتىرادى. «اۋرۋ - استان» دەگەن ناقىل تەگىن ايتىلماعان. اۋرۋدى 30-40 پايىز قۇنارلى تاعاممەن دە ەمدەۋگە بولادى. قازىرگى تاڭدا بىزدە ناۋقاستار تەك اقىلى نەگىزدە عانا ەمدەلەدى. بىراق باعانى مەملەكەتتىك ستاندارتتان ەكى ەسە تومەن قىلىپ وتىرمىز. ويتكەنى قارت ادامداردىڭ، زەينەتكەرلەردىڭ كوپ اقشا تولەپ ەمدەلۋگە مۇمكىنشىلىگى جوق. مىسالى، باسقا اۋرۋ­حا­نا­لاردا ەن­دو­كري­نولوگيانىڭ ءبىر كويكاسى كۇندىگىنە ستاندارت بويىنشا 12 مىڭ تەڭگە بولسا، ال بىزدە 6 مىڭنان اسپايدى. الداعى ۋا­قىتتا ءبىز دە پورتال ارقىلى ەمدەيتىن بو­لا­مىز.

- بۇگىندە ەل تۇرعىندارىنا مەدي­تسي­نالىق قىزمەتتىڭ تەگىن جانە اقىلى ەكى ءتۇرى قاتار كورسەتىلەدى. بىراق ەكەۋىنىڭ جايى دا جەتىسىپ تۇرعان جوق. ءبىرىن­شى­سىن­دەگى بىتپەس ۇزىن-سونار كەزەك ەم­دە­لۋ­شىدەن كوپ ۋاقىتتى تالاپ ەتسە، ەكىن­شىسىندەگى قىزمەتتىڭ سۇراعان اقىسىنا تاتىمايتىندىعىن تاجىريبە دالەلدەپ وتىر. اقىلى مەديتسينانىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

- ازىرگە بىزگە ارىزدانىپ كەلگەن ەشكىم جوق. ءبىز ناۋقاستاردىڭ اۋرۋحانادان ەمدەلىپ شىققان كەزىندە تولىق سويلەسەمىز. قالاي ەمدەلدى، ناتيجەسى ءتيىمدى مە، وسىلاردى سۇرايمىز. ازىرگە ءبارى رازى. ەندى اقىلى مە­دي­تسينانىڭ ساپاسىن كوتەرۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى زاماناۋي تەحنولوگيا قاجەت. دياگنوستيكا جانە ساپالى ەم جاسالىنسا، ناۋقاستار اۋ­رۋ­ى­نان ايىقسا، ودان ارتىق نە كەرەك؟ بۇل جەردە سونشالىقتى باس قاتىرۋدىڭ قا­جەتى جوق، تەك زاماناۋي جابدىق پەن بىلىكتى ما­مان بولۋى ءتيىس. وسى ەكى باعىت جۇيەلى جۇ­مىس ىستەسە، اۋرۋلار رەنجىپ ەمەس، ريزا بو­لىپ كەتەدى. الداعى ۋاقىتتا ءبىز تولىق ەلەكتروندى جۇيەگە كوشەمىز. كەز كەلگەن ايماقتا تۇراتىن ناۋقاس كومپيۋتەر ارقىلى ءوزىنىڭ ناۋقاستانۋ تاريحىن جىبەرسە، ءبىز كويكا بوس بولعان ۋاقىتتا ونى شاقىرىپ، ەمدىك شارالارىن جاسايتىن بولامىز. ءتىپتى بىزدەن كەز كەلگەن ناۋقاسقا كونسۋلتاتسيا الۋىنا بولادى. سول سەكىلدى بىزدە جاتقان وتە اۋىر اۋرۋلاردىڭ ناۋقاستانۋ تاريحىن ەلەكتروندى جۇيەدە شەتەلدىك ماماندارعا جىبەرىپ، امەريكا، يزرايل كلينيكالارىمەن ءوزارا ىنتىماقتاسۋ، ارەكەتتەسۋ ارقىلى دۇ­رىس ەم جاسايتىن بولامىز. ءبىزدىڭ ءدا­رى­گەرلەر شەتەلدىكتەردەن كەڭەس الادى. وسى ءىس­تەردى ەرتەرەك قولعا الساق، اقىلى مەدي­تسي­نانىڭ ساپاسى ارتاتىن بولادى.

- ەلىمىزدەگى اۋرۋحانالار مەن ەمحا­نا­لاردا ءالى كۇنگە دەيىن ناۋقاس تاري­حىنان باستاپ بارلىق قۇجاتتار ورىس تىلىندە تولتىرىلادى. سىزدەردىڭ كلي­ني­كا­لارىڭىزدا مەديتسينالىق قۇجات­تار­دى قازاقىلاندىرۋعا قانشالىقتى كوڭىل بولىنگەن؟

- وكىنىشكە قاراي، 70 جىل بوداندىقتا بو­لىپ دارىگەرلىك تاجىريبەدە بارلىق قۇ­جات­تاردى ورىسشا تولتىردىق. الايدا ەگەمەندى ەل بولىپ، تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 20 جىلدان استى. قازىر ۋنيۆەرسيتەت قابىر­عا­سىندا قازاق ءبولىمى اشىلعان، ءىس-قۇجات­تار­دىڭ بارلىعىن قازاقشا جۇرگىزۋ قولعا الى­نۋدا. ءتىپتى ۋنيۆەرسيتەت حالىقارالىق سەر­تيفيكات الۋعا سۇرانىس بەرۋدە. ەگەر ول جۇزەگە اسسا، وندا مىندەتتى تۇردە قازاق ءتىلى ءبىرىنشى قولعا الىنادى. ءبىز دە ازىرگە ءبىر قالىپقا كەلىپ الايىق، كەيىن ناۋقاس تاريحى دەگەن قاعاز جۇزىندە بولمايدى، بارلىعى كومپيۋتەرلىك جۇيەدە جۇزەگە اسادى. ناۋقاس تاريحى قازاقشا كومپيۋتەرلىك بازادا ساقتا­لادى.

- قازىر بايقاپ وتىرساڭىز، اقشاسى بار، قالتاسى قالىڭ ناۋقاستار شەتەلدە ەم العاندى ءجون سانايدى. بۇل وتاندىق مەديتسيناعا دەگەن سەنىمسىزدىك پە، الدە...

-ءالى كۇنگە دەيىن ەلىمىزدەگى قالتاسى قالىڭدار قيت ەتسە، شەكارا اسىپ ەمدەلۋگە اۋەس. مۇنى كەيبىرەۋلەر وتاندىق مە­دي­تسي­نا­نىڭ ناۋقاستارعا كومەك كورسەتۋدەگى ءدار­مەن­سىزدىگىنەن دەپ ۇعادى. مەن بۇلاي دەپ ويلامايمىن. سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدىڭ دەن­ساۋ­لىق ساقتاۋ سالاسىنا سەنىم ارتۋشىلار كوبەيىپ كەلەدى. بۇل سالاعا ميللياردتاعان قارجى قۇيىلىپ، زاماناۋي تەحنو­لو­گيا­لار­مەن تولىعۋ ۇستىندە. ءبىلىمدى، بىلىكتى مامان دايىنداۋدا دا بەلسەندىلىك بايقالۋدا. بىراق شەتەلگە بارىپ ەمدەلەتىندەر ءالى دە بار. ونى مويىنداۋىمىز كەرەك. دەگەنمەن بۇل وتاندىق مەديتسينا دارمەنسىز دەگەندى بىلدىرمەيدى، ەلىمىزدىڭ مەديتسيناسىنىڭ شاراسىزدىعىنان ەمەس، وزىنىكىن قور، وزگە­نى­كىن زور سانايتىنداردىڭ سالدارىنان بو­لىپ وتىر. مۇنى مەن وتاندىق مە­دي­تسي­نا­نى مەنسىنبەگەن بايلاردىڭ ارەكەتى دەپ ءتۇسى­نەمىن. ايتپەسە ساپالى ەم جاساۋدان ءبىزدىڭ ماماندار شەتەلدىكتەردەن ەش كەم ەمەس. بۇل «قولدا بار التىننىڭ قادىرى جوق­تى­عى­نان» بولىپ وتىر. ەگەر مەملەكەت وتاندىق مەديتسيناعا ءالى دە كوبىرەك كوڭىل بولسە، بىزدە شەتەلدىكتەردەن اسىپ تۇسەتىن ما­مان­دار دا، ىسكەر باسشىلار دا بار­شىلىق.

الاشقا ايتار داتىم

- ايتا بەرسەك، ماسەلە كوپ. مەن جەكە باستىڭ ەمەس، كوپشىلىكتىڭ پروبلەماسىن ايتامىن. ۋنيۆەرسيتەتتىك كلينيكانى اياققا تۇرعىزىپ، ونى ارى قاراي دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ قاجەت. ازىرگە كلينيكا تەك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قارجىسىمەن عانا وتىر. رەكتوردىڭ باستاماسىمەن، ونىڭ تاباندىلىعىمەن تۇر. ونى دامىتۋ ءۇشىن قوس مينيسترلىك: دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىكتەرى كومەك بەرگەنى ءجون. ءتيىستى ورگانداردان كوڭىل بولىنسە، كلينيكا ءالى دە ءوزىنىڭ مۇمكىندىگىن جوعارىلاتادى. بىلايشا ايتقاندا، كلينيكالار توڭىرەگىندە زاڭدىق قۇجات جاسالىنۋى ءتيىس، باعدارلاما بەكىتىلۋى كەرەك. ا.دەرنوۆويدىڭ كەزىندە زاڭدىق قۇجاتتىڭ العىشارتتارى جاسالعان بولاتىن. الايدا ارتى اياقسىز قالدى. وسى ءىس قايتا قولعا الىنسا ەكەن. ونى جىلى كابينەتتەن شىقپاي وتىرىپ جاساي سالعان بىزگە پايدا اكەلمەيدى، قايتا زيانى تيەدى. ونى شەشۋ ءۇشىن وسىندا كەلىپ، كلينيكالاردىڭ جاعدايىمەن تانىسىپ، ناقتى قانداي كومەك كەرەكتىگىن باعامداپ، ماماندارمەن اقىلداسا وتىرىپ جاساسا قانداي تاماشا بولار ەدى. قازىر كلينيكالار توڭىرەگىندە زاڭدىق قۇجاتتىڭ جاسالىنىپ جاتقاندىعىن ۇزىنقۇلاقتان ەستىپ جاتىرمىن، الايدا بىزبەن كەلىپ ەشكىم اقىلداسىپ وتىرعان جوق. ەگەر وسىلاي بۇيرىق شىعىپ كەتسە، شىن مانىندە، ونىڭ كەسىرى بىزگە تيەدى. سوندىقتان ءبىر ىسكە قاتىستى زاڭدىق قۇجات دايىنداردا ناقتى سول ىسپەن اينالىسىپ وتىرعان ماماندارمەن اقىلداسىپ، بىرلەسىپ شەشكەن ءجون دەپ ەسەپتەيمىن.

وقشاۋ وي

- وتكەندە الماتىداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ جينالىسىندا سالا ءمينيسترى ساليدات قايىربەكوۆا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىلارىن ديففەرەنتسيالداۋدى ۇسىندى. بۇل دەگەنىمىز، جوعارى تەحنولوگيالاردى يگەرىپ، كوپ ناۋقاستى ەمدەگەن دارىگەردىڭ جالاقىسى وسەدى دە، ال كىم از ەمدەسە، جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرە الماسا، ونىڭ جالاقىسى تومەندەيدى. مەن وسى ۇسىنىستى قولدايمىن. ديففەرەنتسيالدى اقى تولەۋ جۇيەسى ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە كوپتەن بەرى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. وسىعان قاتىستى ەڭبەكاقىنى تاريفتەۋ كوميسسياسى جۇمىس ىستەيدى. ءبىز سانات بويىنشا ءارى بىلىكتىلىگىنە بايلانىستى تاريفتىك كوميسسياعا دارىگەردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋ تۋرالى ۇسىنىس جىبەرەمىز. بەلگىلى پروفەسسور، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عىلىمي جانە كلينيكالىق جۇمىس جونىندەگى پرورەكتورى وراز مىرزابەكوۆ تاريفتىك كوميسسيانىڭ توراعاسى رەتىندە ونى بەكىتەدى. وسىلايشا، بۇل جۇيە بىزدە بۇرىننان ەنگىزىلگەن. بۇل - دۇرىس جۇيە. ماسەلەن، ءبىر پروفەسسور كۇنىنە التى ناۋقاستى قابىلداسا، ال باسقا پروفەسسور ءبىر-ەكى اۋرۋدى عانا قابىلدايدى، سوندا ەكەۋىنىڭ جالاقىسى بىردەي بولسا، ول ادىلەتتىلىك بولا ما؟ سوندىقتان ىستەلگەن جۇمىسقا بايلانىستى اقى تولەنگەنى دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن.

اۆتور: سەرىك جۇماباەۆ

«الاش ايناسى» گازەتى