قاجىعۇمار شابدانۇلى. قىلمىس (جالعاسى)
ءىى
«كەرى توڭكەرىستىك تۇرسىن-شاكەن شايكاسى» تۋرالى ۇكىم سول كۇنى جاريالانىپ، تارباعاتاي گازەتىنە «كەرى توڭكەرىسشىلەردى اياۋسىز جانىشتالىق» دەگەن تاقىرىپتا ماقالا شىقتى. جارقىنباەۆتىڭ الدى-ارتىندا جازالانعان اتاقتى پومەششيكتەردىڭ دە، شاكەننىڭ الدى-ارتىندا جازالانعان شاتاقتى پومەششيكتەردىڭ دە جان تۇرشىگەرلىك جاۋىزدىقتارى ءتىزىلدى. ال، تۇرسىن مەن شاكەننەن ولاردىكىندەي جاۋىزدىق شىقپاسا دا سولاردىكىندەي كۇپ-كۇرەڭ قان شىقتى عوي، دەمەك ولار دا جاۋىز، سول سەبەپتىڭ ۇستىنە مول سەبەپ «ناقتىلى كەرى توڭكەرىسشى» اتالىپ اتىلۋى، ءتىپتى، «اسقان جاۋىز» ەكەندىكتەرىن دالەلدەگەندەي. «ولاي بولسا سولاي بولعان-اق شىعار» دەگىزگەندەي، حالىق سەزىمىنە سەكەمسىز سىڭگەندەي، ولار تۋرالى ەشكىم اقتاۋ ايتا المايتىن بولىپ قالدى.
ءىى
«كەرى توڭكەرىستىك تۇرسىن-شاكەن شايكاسى» تۋرالى ۇكىم سول كۇنى جاريالانىپ، تارباعاتاي گازەتىنە «كەرى توڭكەرىسشىلەردى اياۋسىز جانىشتالىق» دەگەن تاقىرىپتا ماقالا شىقتى. جارقىنباەۆتىڭ الدى-ارتىندا جازالانعان اتاقتى پومەششيكتەردىڭ دە، شاكەننىڭ الدى-ارتىندا جازالانعان شاتاقتى پومەششيكتەردىڭ دە جان تۇرشىگەرلىك جاۋىزدىقتارى ءتىزىلدى. ال، تۇرسىن مەن شاكەننەن ولاردىكىندەي جاۋىزدىق شىقپاسا دا سولاردىكىندەي كۇپ-كۇرەڭ قان شىقتى عوي، دەمەك ولار دا جاۋىز، سول سەبەپتىڭ ۇستىنە مول سەبەپ «ناقتىلى كەرى توڭكەرىسشى» اتالىپ اتىلۋى، ءتىپتى، «اسقان جاۋىز» ەكەندىكتەرىن دالەلدەگەندەي. «ولاي بولسا سولاي بولعان-اق شىعار» دەگىزگەندەي، حالىق سەزىمىنە سەكەمسىز سىڭگەندەي، ولار تۋرالى ەشكىم اقتاۋ ايتا المايتىن بولىپ قالدى.
ايتەۋىر، قانقۇيلى پومەششيكتەردىڭ بىرنەشەۋىنەن تاپتىق كەك الىنعانى راس قوي، مەن قايتىپ كەلگەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە دوربىلجىندە ميتينگى مەن كوشە ەرەۋىلى ۇيىمداستىرىلدى. پارتكومنىڭ ۇگىت ءبولىمى سويلەۋشىلەر قاتارىنا مەنى دە قوسىپ قويعان ەكەن. ميتينگىدە سويلەۋگە ءبىر كۇن بۇرىن دايىندالعان اكىمدەر سويلەپ بولىسىمەن مىنبەگە شىعۋ كەزەگى ماعان تيە قالدى. اتاقتى «شايكاعا» اقتاۋشى بولعانىمدى ەستىپ، پوزيتسيا بايقاماق شىعار دەگەن ويمەن ساقتانا شىقسام دا، ءوز بىلگەنىمنەن بوگدە، رەالدان سىرت تۇسىنىك قوسپاۋعا تىرىستىم. جاڭا جىلدان بەرى جازالانعاندارعا «تۇرسىن الاشورداسى»، «شاكەن ءفاششيزمى»، شايكالى قاراقشىلىق دەگەندەردىڭ ەشقايسىسىن قوسپاي، تاپتىق توناۋشىلىقتى، فەودال قاندىقولداردى، گومينداڭ قالدىقتارىن، زورەكەر قاراقشىلىقتى جويۋدىڭ قاجەتتىگىن سويلەدىم دە، بۇل جونىندەگى باستامانى «قىزۋ قارسى الاتىندىعىمدى» بىلدىرە، سول جاۋلارعا قارسى ۇرانداپ ءتۇستىم.
جۇرتشىلىق بۇل ءسوزىمدى قىزۋ قولشاپالاقپەن قارسى السا دا، سوزگە مەنىڭ سوڭىمنان شاقىرىلعان سارسەن، «قىزۋ قارسى المايتىندىعىن» سەزدىرە سويلەدى: ءسوزىنىڭ بارلىعىندا «توڭكەرىسكە قارسى ساياسي شايكا» تۇرسىن-شاكەندەردىڭ جانىشتالۋىن قىزۋ قولدايتىندىعىن قوسىپ، «ولاردىڭ قالدىقتارىن» سوعۋعا «جان-تانىمەن» كومەكتەسەتىندىگىن ءبىلدىرىپ ءتۇسىپ ەدى. تىڭداۋشى جۇرتشىلىقتان «قىزۋ قارسى الاتىن» بىردە قولشاپالاق ەستىمەي ءتۇستى.
مۇنان سوڭعى سوزگە شاقىرىلۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى مەنىڭ ورتالىققا جولداعان ارىزىما قول قويۋشىلار ەكەن. بۇدان سول "شايكا" تۋرالى ساياسي ورىنداردىڭ ىزدەيتىن ماسەلەسى بار ەكەندىگىن دە ايقىن سەزگەندەي بولدىم. اقتاۋشىلاردان بۇل ميتينگىدە، ايتەۋىر، تۇرسىن-شاكەندەردى قارالاپ تىلگە العان ەشكىم بولمادى. جۇرتشىلىقتىڭ دا سونداي رايدا ەكەندىكتىرى بايقالدى.
وسى قىزۋمەن كوشە ەرەۋىلىنە شىقتىق. الدىمىزدا ءبيشى قىزدار توبى ءجۇردى. ەڭ الدىدان ارينە ءاليا كورىنبەس پە. باسقا قىزدار وقالى كامزول، قوس ەتەك كويلەكپەن وزدەرىنىڭ ۇلتتىق ونەر كوركەمدىگىن مەڭگەرە بيلەسە، ول تاڭقى قۇيرىق، تاربالاق سىممەن بوكسەسىن توڭكەرە قىلمىڭداپ، تاڭعالارلىق «قىزعىندىقپەن» قۇيقىلجىدى. حالىق تەك سول مول قۇيرىققا جينالاتىنداي، جينالعان سايىن جىمىڭداپ، كوپشىلىكتىڭ قارق-قارق كۇلكىسىنە «بولەنە» بۇلتىڭداتادى ونىسىن. «ناعىز توڭكەرىس دەگەن وسى!» -دەپ سارسەن جىرعايدى. - بۇل پالە قىز «جاڭا مادەنيەتتى» قالاي تەز يگەرىپ ۇلگەرگەن!» - ءاليانىڭ ونەرى جيعان حالىققا ءوزى دە الدىمەن ۇلگەرە سويلەپ، «تۇرسىن-شاكەن شايكاسىن» نىعىتا سوققىلاپ ءجۇردى.
سول ەرەۋىلدەن ەكى-ءۇش كۇن وتكەندە اۋپارتكوم شاقىرتتى مەنى. شاقىرتقان ليڭ سەكرەتاردىڭ ءوزى ەكەن. بولىمىندە جالعىز وتىر. تۇرەگەلىپ، قولىمدى قىسا شۇلعىپ امانداسىپ وتىرعىزدى. «ءبىر ماسەلە جايىندا قىسقا عانا پىكىرلەسۋگە» شاقىرىپتى. قىسقا عانا دەگەنى بويىنشا اۋدارۋشى كەرەك ەتپەپ ەدىم. قويعان سۇراۋى ۇزاق جاۋاپ بەرۋگە ءتيىستى سۇراۋ بولىپ شىقتى.
- «تۇرسىن-شاكەن شايكاسى» تۋرالى قانداي پوزيتسيادا بولدىڭ؟ -دەپ سۇرادى.
- ول تۋرالى ۇكىمگە بۇتىندەي قارسى پوزيتسيادا بولدىم! -دەي سالدىم دا سەبەبىن تۇسىندىرۋگە حانزۋشا ءتىلىم جەتپەيتىندىگىن ايتىپ، سارسەن مەن مۇقاننان باسقا ءتىلماش ءوتىندىم. سەكرەتار اۋداندىق ۇكىمەتتەگى دوس حۇيزۋىمنىڭ اتىن اتاپ تەلەفونمەن شاقىردى دا، ۋاقىتىنىڭ تىم از ەكەندىگىن ايتىپ، نەعۇرلىم قىسقاشا تۇجىرىپ سويلەۋىمدى سۇرادى. العاشقى كەلگەندەگى اققۇبا تولىقشا ءجۇزى سولعىن سۇرىعا اينالىپ، جاعى سورايىپ قالىپتى. مىندەتىنە اسا جاۋاپكەرلىكپەن اۋىر قاراپ، تىم از ۇيىقتاپ جۇرگەن كىسى سياقتى، سولىپ ىشىنە وتىرىپ كەتكەن كەم كوزى عانا ەمەس، ەكى كوزدىڭ مىندەتىن جالعىز اتقارۋعا داعدىلانىپ - بادىرايىپ العان ساۋ كوزىنىڭ شاناعى ويىستانىپ قالعان ەكەن.
- جەرگىلىكتى تۇرمىس ساۋاتىمىز از، بىزگە كوبىرەك تىڭداۋ وتە قاجەت. بىراق، امال جوق، ۋاقىتىمىز جەتىسپەي ءجۇر! -دەپ الگى قىسقا سويلەۋ تالابىن تاعى دا ەسكەرتكەندەي بولدى شۋجي. ءتىلماش كەلىپ وتىرىسىمەن سول «كەرى توڭكەرىستىك شايكا» دەگەننىڭ مۇلدە ناقاقتىعىن ايتىپ، سەبەپ دالەلدەرىمدى تۇجىرىپ-تۇجىرىپ سويلەپ بەردىم. سوڭىندا ءدال وسى مازمۇندا ەڭ جوعارى سوتقا ارىز جازعانىم دا ايتىلدى.
- وعان قول قويعاندار كىمدەر؟ -دەپ سۇرادى سەكرەتار.
- قول قويۋشىلار كوپ، ەسىمە تۇگەل ساقتاي المادىم. ايتەۋىر قالاشىعىمىزداعى ەڭبەكشىلەر تابىنان شىققان، كومپارتياعا سارايى ءتۇزۋ ساۋاتتى ازاماتتاردىڭ ءبارى بار، وزدىكتەرىنەن وشىرەتكە تۇرىپ قول قويدى. كومپارتياعا جاۋ جاقتان، دۇسپان تاراپتان، جالعان جاعىمپازدىقپەن كۇلە كىرىپ جۇرگەندەردىڭ ەش قايسىسىن قوسپادىم. ماسەلەن، سارسەن مەن مۇقاندار جوق. ولار قول قويماق بولسا دا، تىلەگىمىزدى بىلعاتپاۋ ءۇشىن قويعىزبايتىن پوزيتسيا كورسەتتىم.
ليڭ ءدايشىڭ سەكرەتار قارقىلداپ كۇلدى بۇل سوزىمە. يزەكتەپ ءبىراز ويلانىپ قالدى. قول قويۋشىلاردىڭ ەسىمدە بارلارىن قازبالاپ سۇرار ما ەكەن دەپ دايىندالىپ ەدىم، ونى دا قويىپ، باسقاشا سۇراۋ سۇرادى.
- ەڭ جوعارىعا سەكىرمەي-اق ولكەلىك ۇكىمەتتىڭ جوعارى سوتىنا نە سەبەپتى جازبادىڭىز؟
- ەڭ مىقتى پانامىز ورتالىق بولعان سوڭ، ەڭ قاتتى قىسىلعانىمىز دا سول ادرەس قانا ەسىمىزگە ءتۇسىپتى.
ليڭ سەكرەتار ۇرىمجىدەگى قولباسشى سەكرەتارىنىڭ بۇل ماسەلەدەگى پوزيتسياسىن بىلەتىن سياقتى، «ورتالىقتىڭ شينجاڭداعى وكىلى ۋاڭ سەكرەتار ەستەرىڭە قالاي تۇسپەگەن؟» دەگەندى اشىپ سۇراماي جىميىپ، وراعىتا ەسكەرتىپ قانا ءوتتى:
- ارىزدارىڭدى ورتالىقتىڭ ەڭ جاقىن جەردەگى - ۇرىمجىدەگى وكىلىنە جازبايسىڭدار، بيجىننەن جاۋاپ كەلگەنشە ۇكىم ورىندالىپ بولىپتى.... ەندى نە ىستەيسىڭدەر؟
- نە ىستەيمىز، اتىلعاندارى كەتتى قايتىپ كەلمەيدى. قالعاندارىنا قامقورلىق كەلەر، ناقاق دەلونى قايتا تەكسەرتەر، قاندىقول جالاقورلارعا تيىم سالار!
- دۇرىس-دۇرىس، سولاي بولادى. ەگەر قاتەلىك بولسا، ورتالىق كوميتەتتىڭ تۇزەتەتىنى ءسوزسىز! وسىلاي ءۇمىت كۇتكەنىڭ جاقسى، بيعابيلي مىرزا! شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋ جونىندەگى جاڭاعى سەنىڭ تۇسىنىگىڭ وتە تولىق. پارتيا ءسوزسىز سولاي قارايدى! -دەپ ساعاتىنا قاراعان سەكرەتار، ايتپاق نەگىزگى پىكىرىنە كەلگەندەي، ىرعالىپ قويىپ جالعاستىردى ءسوزىن. - ال، ارىزدارىڭا جاۋاپ رەتىندە ورتالىقتان نۇسقاۋ كەلگەنشە بۇل ۇكىمدى ەشكىم بۇزا المايدى. بۇزۋ تۇگىل، ازداپ تۇزەتۋ تۋرالى پىكىر ۇسىنعاندار يدەيا جاعىنان وزدەرىن تەكسەرۋگە ءتيىستى بولىپ تۇر. ۇكىمدى قارالايتىن مۇنداي ءسوزدى مۇنان سوڭ باسقا ەشكىمگە سويلەمەي كۇت، وزىڭە ۇلكەن ماسەلە بولىپ قالماسىن! ەرتەڭنەن باستاپ، ماۋجۋشيدىڭ «جاڭا دەموكراتيزم» تۋرالى شىعارماسىن نەگىز ەتىپ كادرلارعا ۇيرەنۋ جۇزرگىزىلەدى. دوس پەن قاستى ايىرۋ تۋرالى وسى ۇكىمدەر دە ىسجۇزىندىك ميسالعا الىنۋى مۇمكىن. ەگەر سەن ايتقانداي بىرەر قاتەلىگى بولىپ تابىلعان كۇندە دە مۇندا جازالانۋشىلاردىڭ كوپشىلىگىنە قولدانعان شارا دۇرىس قوي، ءىستى نەگىزگى ۇلكەن جاعىنان قاراپ باعالاۋىڭ كەرەك. ارەكەتتى قارالاپ قويۋشى بولما، جالپى توڭكەرىس جولىمىز نەگىزگى جاعىنان دۇرىس. حالىقتىق دەموكراتيا مەن دەكتاتۋرانى حالىق ساناسىنا، كادرلاردىڭ ساناسىنا دۇرىستاپ ورنالاستىرۋىمىز قاجەت، نەگىزگى نىسانا وسى!... سەندەردىڭ نارازى بولىپ ارىز جازعاندىقتارىڭدى ايماقتاعى ساياسي زاڭ ورىندارى دا، ەرەكشە سوت وكىلدەرى دە ەستىگەن ەكەن. تۇزەتۋ بەرىپ قويۋدى بىزگە تاپسىرىپتى. كەيبىرەۋ وزىڭە سىن ايتسا، جۋاس قانا جاۋاپ بەر، ءتىپتى ۇندەمەي قويا سال! ماقساتىڭ دۇپ-دۇرىس. ماعان شىنشىلدىقپەن جاقسىلاپ ءتۇسىندىردىڭ. ەشتەڭە بولماس، كۇدىكسىز جاقسى ىستەي بەر!
اۋپارتكوم سەكرەتارىنىڭ الدىنان وسىلاي شىندىق پىكىرىمدى بايانداپ-تا، ءوزىنىڭ شىنشىل، تاپ-تازا جۇرەگى بارىن بايقاپ تا شىقتىم. ءوزىنىڭ ساقتاندىرۋشى جىلى سوزىنە دە، جىلۋلى رايىنا دا رازى بولدىم. «حالىقتاردى بوستاندىققا جەتكىزۋشى - كوممۋنيزمشى پارتيا كادرى، باسە وسىلاي بولسا كەرەك قوي!» دەپ جۇرەگىنەن جىلىنىپ شىقتىم. ال، الگى «شايكا» تابۋشىلاردىڭ ەندىگى مىنا زەيىلدىگىنە ىزامەن بىرگە كۇلكىم دە كەلدى. باياعىدا ءبىر قاتىگەز شالدىڭ ايەلى وزىنەن كۇشتى ەكەن. قامشىسىن ءۇيىرىپ قوقاڭداي بەرگەن «باتىرىنىڭ» القىمىنان الا ءتۇسىپتى دە الىپ ۇرىپ، كەۋدەسىنە ءمىنىپ وتىرا قالىپتى. «باتىر» تۋلاپ-تۋلاپ اۋدارا الماي، ايەلى باسىپ وتىرعان قولىنداعى قامشىسىن ەسكەرتىپ، «قاتىن دەيمىن، ءۇي قاتىن، تاپ كوزىڭە قامشى تيەدى ەندى، تۇرىپ كەت دەيمىن جانىڭنىڭ بارىندا!» دەپ كىجىنەدى دەيدى. «قاتىن، قاتىن، كوزىڭە قامشى تيەدى!» دەيتىن ماتەل سودان قالعان ەكەن.
ناقاق شىعارعان ۇكىمىنە قارسى پىكىر ايتۋشىلاردى بۇل زەيىلدەر دە سولاي قورقىتىپ جۋاسىتپاق تارىزبەن ءوزىمىزدى سىنداتپاق بولعانىنا مىرس-مىرس كۇلە بەرىپپىن. كەش ءتۇسىپ، قىزمەتتەن قايتىسىمەن ومىربەكتىڭ ۇيىنە قاراي بەتتەدىم. مەكەمەدەن بىرگە شىققان قىزمەتكەرلەردە داعدىداعى قالجىڭ-كۇلكى جوق، جىم-جىرت، تۇندە جاۋعان قارلى جاڭبىردىڭ لايسىڭىنان ساقتانۋ ما، ءيا، ەرتەڭ باستالاتىن «ۇيرەنۋدىڭ شارپۋىنان ساقتانۋ ما، ايتەۋىر ءبىر ساقتانۋ جيىرىلىسى پايدا بولعان سياقتى سۇمىرەيسىپ، سىبدىرسىز-دىبدىرسىز جونەلىستى. باتىپ بارا جاتقان كۇننىڭ دە سونداي ساقتىقپەن جىم-جىرت سۇڭگىپ بارا جاتقانداي كورىنۋىنە جىميا قاراپپىن. «ال، كۇن انا بۇرىن ساڭعىرلاپ كۇلىپ، داڭعىرلاپ سويلەپ باتۋشى ما ەدى!» دەگەن ويمەن كۇلىپ جىبەردىم. ماڭايىما قاراپ، ءوزىمنىڭ دە سونداي ساقتىقپەن كۇدىك سەزىمىنە وقىس تاپ بولا قالعانىما قىنجىلدىم سونسوڭ. «ادامزات قۇداي تاعالاعا دا ويىنشىق ەمەس. ونى بار دەپ سەنۋشىلەر «جاراتقاندىعى» ءۇشىن العىس ايتۋدى وزدەرىنە شارت دەپ بىلسە، سول جاراتۋشىنىڭ وتكىزگەن قاتەلىك-قىلمىسىنا پىكىر ايتۋدى دا شارت دەپ ءبىلۋى قاجەت قوي. سولاي ەتسە، قۇدەكەڭ دە قىلمىستى ءىس ىستەي بەرۋدەن اياعىن ساقتانا باسۋى مۇمكىن شىعار. ماتەماتيكانى جاراتقان ادامزاتتىڭ ۇلىلىعى وسىنداي دالشىلدىك-شىنشىلدىقتا عانا!
ومىربەكتىڭ وتاۋىنا وسى ۇجدانمەن قايرالعانداي جارقىلداپ، ءىرى مىنەزبەن كىرىپپىن.
- ءۇي، ءوزىڭ قاي كۇشىڭە سەنىپ باتىرىمسىنىپ ءجۇرسىڭ؟ -دەپ جىميا قارسى الدى ءۇي يەسى.
- نە بوپتى باتىرىمسىنبايتىن، بوستاندىققا جەتىپ، ءتورت ءتۇرلى ەركىندىك العانىمىزدى ەستىمەي مىلجيىپ وتىرمىسىڭ!... قازىر نۇرياشتان باسقانىڭ ءبارى بار مەندە، ءتىرى بولسا، ونىم دا تابىلادى!
- ەرتەڭ باستالاتىن ۇيرەنۋ، ارىز جازعاندارعا كۇيزەلۋ الا كەلەتىندىگىن ەستىمەدىڭ بە؟
- ەستىدىم. ودان كۇيزەلەتىن نە بار! كومپارتيا وسى اۋدانعا دا كەلىپ ورنىعىپ بولدى عوي! سەنشە «ءۇيى تۇسكەندە ميى تۇسەتىن» جامان بولماسپىن!
- ە، بۇيتە بەرسەڭ، ميىڭ تۇسپەگەنىن كورەرمىن. تۇرسىن اعاڭدىكىنشە شاشىلىپ تا كەتەر! سەنىم جاعىنان شاكەن سەنەن كەم بە ەدى! -دەي سالدى دا كەلتە مۇرنىن تارتىپ قويىپ، كەيىنگى ەستىگەنىن سويلەدى. - ولاردىڭ ۇستىنەن شىعارىلعان ۇكىم ۇرىمجىدەن بەكىتىلىپ كەلىپتى دەگەن ءسوز بەكەر ەكەن. ۇرىمجىدەن سارى كيىمدى ءبىر وكىل عانا كەلىپتى. بەكىتكەن سول ەكەن. مۇنداعى زاڭ كادرلارىنا قولىن ءبىر-اق سىلتەپ، اتىلسىن دەي سالىپتى!...
ليڭ سەكرەتاردىڭ «ەرەكشە سوت وكىلى» دەپ اتاعانى ەسىمە تۇسە قالدى.
- باسە، اسكەري سوت كەلگەن ەكەن عوي! -دەپ كۇرسىندىم. - سوعىس كەزىندە باسىپ الىنعان جەرگە كەلە سالا «انانى ات، مىنانى شاپ!» دەپ بۇيىرا سالاتىن ادەتىمەن اتقىزعان ەكەن عوي!
- يە، سول ادەت بار سياقتى. اسكەري كەسكىندىكپەن كوز اشقان ۋاڭ جىڭ اعاڭ، سول مىنەزدىڭ اتاقتى وكىلى ەمەسپە!... ءى...م، ەندەشە ك...ءڭدى قىسىپ ءجۇر، كەلە سالىپ داموللالارعا «قۇدايىڭدى دا اتامىن» دەگەن باتىر، سەنىڭ ءتىل بەزەۋىڭە كونەدى ەكەن دەمە! وزىڭمەن ليڭ سەكرەتار سويلەسكەن شىعار؟... سەن جازعان ارىزعا قول قويۋشىلاردىڭ بارىمەن سويلەسىپ جاتىر. «ۇيرەنۋ جۇرگىزىلەدى، سىن ايتىلسا جۋاس بول!» دەپ بارىمىزگە تاپسىردى. سوندا... جۋاس بولعاندا قالاي جۋاس بولۋ كەرەك؟ ۇكىمنىڭ ناقاق جەرىن ناقاق دەمەي، مويىنداي سال دەگەن ءسوز ەمەس پە بۇل!
- جوق، شىندىقتى بۇرمالاپ مويىنداي سالۋ، ۇلكەن قاتەلىككە سوعادى. سىنعا جۋاس بولامىن دەپ اقتى قاراعا اينالدىرىپ مويىنداي سالۋ جۋاستىق ەمەس، لاستىق. ماركسيزمشە جۋاس بولۋ دەگەن، قۇلعا اينالۋ دەگەن ءسوز ەمەس، ادال توڭكەرىسشى بولۋ دەگەن ءسوز. مۇنداي داۋلى ىستە جۋاس بول دەسە، جۋاس سويلەپ-اق جالعان، مەن جالانى جۋاداي جۇل! ونى توڭكەرىستىڭ ءادىل قىزمەتىنە ازىق ەت! بۇدان باسقا جۋاستىقتىڭ جولى بولمايتىندىعىن كورگەنبىز عوي!... ءدال وسى ۇكىمنىڭ قاتەلىگى پارتيا مەن ۇكىمەتتەن ەمەس، زاڭنان ەمەس، ايىرىم جالاقورلاردان تۋىلدى. قاي جەردە دە وسىلاي سويلەسەڭ بولعانى!
- اتتەگەن-اي، شاكەننىڭ سول جالاقورلارعا جەم بولىپ كەتەرلىك ءبىر قاتە ءسوزى بار ەكەن-اۋ! -دەپ كۇرسىندى ومىربەك. - اناۋ كۇنى ساعان كەلگەن جالاقور تەرگەۋشى ءدال سول شاقتا ءتىمتىنىپ ءجۇرىپ تاپقان ەكەن. بيجىننەن قايتىپ كەلگەن سوڭ شاكەن، «قىتايلار باقا مەن جىلاندى، ءيتتى دە جەي بەرەدى ەكەن» دەپ قويىپتى عوي بىرەۋلەرگە. سونىسى «بۇكىل قىتاي حالقىنا قارسى كەرى توڭكەرىستىك ۇگىت» بولىپ تابىلا كەتتى.
- وسى تاپقان فاكتىنىڭ ءوزى دە ءدال قازىر بەلگىلى دارەجەدە قاتەلىك بولعانىمەن، ولىمگە بۇيىرۋعا جارارلىق فاكت ەمەس. قىتاي حالقىنىڭ ۋىتسىز ازىقتىعى بار ماقۇلىقتاردى تالعاماي جەي بەرەتىنى راس. كونە زامانداردا تۇرمىس تارشىلىعىنان پايدا بولىپ، قالىپتاسىپ كەتكەن ادەت. ونىسىن وزدەرى دە، باسقا ۇلتتار دا بىلەدى. باسقا جەرلەس-باۋىرلاس ۇلت ەڭبەكشىلەرى ول ادەتتەرى ءۇشىن جاۋلاسقان ەمەس. ۇرلاپ، ءيا، زورلاپ جەمەي، ادام جەمەي، سونداي اشىق الالدىقپەن كۇنەلتە الاتىن ىرىزدىعى مول ومىرشەڭدىك قاسيەتى بار جۇرتشىلىققا شىندىعىندا وشتەسۋدىڭ قاجەتتىگى جوق قوي. ونىسى ءۇشىن وشتەسەتىندەر تەك ءار ۇلتتان شىعاتىن ادام جەگىش، ءدىن جامىلعىش شونجارلار عانا. ال، دۇرىس نيەتتى سوت كەلىپ، شاكەننىڭ اشارشىلىقتاردا جەپ وسكەن جەلكەگى مەن ولەكسەلەرىن، قان مەن كەبەگىن بىلەتىن بولسا سول ءسوزدى حانزۋلارمەن جاۋلاسۋ ءۇشىن ايتپاعاندىعىن دا بىلەر ەدى. اتۋ تۇگىل تۇرمەلەمەي دە ەسكەرتىپ تۇزەتە سالۋ جاعىندا بولار ەدى. سايىپ كەلگەندە ونى اتقىزعان كومپارتيا مەن ماركسيزم ەمەس، ال ەندى...
- ءاليا كەلە جاتىر! -دەپ سىرتتان مەھىر اسىعا كىردى وسى شاقتا. - ول ەندى ساعان تىڭشىلىققا كەلدى، بيعا!..
شىنتاعىنا قوڭىر جاماۋ باستىرىلعان سۇرى كاستيۋمى مەن سارى سىم كيگەن ءاليا ىلە-شالا سىلدىراپ سويلەپ كىردى ەسىكتەن.
- ەكەۋىڭ تاعى دا وتىرىپسىڭدار عوي، ە-ھە-ھە-ھە!
- ە، وتىرماعاندا سەن ەكەۋىڭدى تاعى دا قايتە بەرمەكپىز، و-حو-حو-ھو! -دەپ ومىربەك ادەيى وقىرانا كۇلدى. مەھىر قوسىلا كۇلدى دە، ءاليا بۇرتيا قارادى وعان:
- قويشى ەندى سونداي قالجىڭدى!
- قاشاننان بەرى قويىپ ەدىڭ؟... ولاي بولسا، قاسەنىڭ تۋرالى قالجىڭدايىن با، ۇسەنىڭ تۋرالى ما؟
- قوي دەيمىن ەندى، جالالارىڭدى قوزداتا بەرمەي!
- ءوزىڭ قوزداتىپ، قوزداتىپ الىپ، «قوي» دەسەڭ، ەندى بوتالاعانىڭدا عانا بوزداتايىن با!
مەھىر بۇل سوزگە قىستىعا سىقىلىقتاپ شىعىپ كەتتى. ومىربەككە اشۋمەن تىكىرەيگەن ءاليا كوزىنىڭ قيىعىمەن ماعان دا ءبىر قاراپ قويىپ كۇلىمسىرەدى:
- بيعان اعا ەكەۋىمىز مۇنداي قالجىڭدى قويعانبىز، يە!
- يە، لاجىسىزدىقتان ارەڭ قويىپ ءجۇرمىز عوي ايتەۋىر، قۇدايعا شۇكىرشىلىك! -دەپ جىميعان ماعان ەندى سالقىن سىزبەن قاراپ وتىرىپ قالدى. بىلتىر كۇزدەگى ۇگىت ساپارىمىزدا جاڭ تۋانجاڭنىڭ سۇراۋى بويىنشا، ايرىلىسىپ كەتكەن سەبەبىمدى تۇگەل مالىمدەپ، ىركەس-تىركەس «قالىڭدىق بولعان» جىگىتتەرىن ايتىپ بەرگەنمىن. ءاليانىڭ جۇزىنەن سول «قىلمىسىمدى» ەستىگەن-ەستىمەگەنىن ىزدەپ مەن دە قاراپ قالىپپىن-بىلمەيتىندەي، ءالى دە ءۇمىتتى وشتىكسىز وكپەلى شىراي عانا بايقاتتى ءاليا. ومىربەك الدە نە ويمەن مايلى كوزىن جۇما جىميىپ، سىرتقا شىعىپ كەتكەن سوڭ سويلەدى:
- «لاجىسىزدىقتان ارەڭ قويىپ ءجۇرمىز» دەدىڭ بە؟... «قۇدايعا شۇكىر» دەيدى تاعى دا! شىنىمدى ايتسام، مەن ءالى قويايىن دەپ جۇرگەنىم جوق! -دەپ سىلدىراي كۇلدى. - سەن قويساڭ ءوز ەركى، مەنىڭ ساعان دەگەن دوستىعىم ماڭگى ساقتالادى!.. شاكەن تۋرالى قاتتى قايعىرىپ ءجۇرسىڭ، بىلەم، سويلەمەيتىن بولىپ الدىڭ. مەن ءتىپتى قاتتى وكىنەمىن سول كىسىنىڭ دە كەرى توڭكەرىسشى بولىپ كەتكەنىنە!
- يە، سەنىڭ ءتىپتى قاتتى وكىنەتىن ءجونىڭ بار، -دەپ تومساردىم مەن. - بىلتىر بۇيىرىنە قانشا جابىسساڭ دا ءبىر قۇشاقتاي الماي قالدىڭ-اۋ بيشارا!
- قويشى مارحۇمعا ولاي قالجىڭ ايتپاشى ەندى، اعا دەپ جاقسى كورگەنىم بولماسا... ءوزىنىڭ كەرى توڭكەرىسشى بولعانى راس پا؟ قالاي اتىلدى، كىم اتقىزدى ءوزىن، ەل ناقاق دەپ ءجۇر، بارىپ كەلدىڭ عوي سويلەپ بەرشى!
- ءجا، ءوزىڭ سويلەپ بەرشى، مەكەمەدەن مەنىڭ سوڭىمنان شىعىپ ەدىڭ، مۇندا كەلەرىڭ بار، مەنىمەن نەگە بىرگە جۇرمەدىڭ؟... الدىڭنان سارسەن توسىپ، بەرى قاراي سول «قۋالاپ» جىبەردى عوي، يە؟
- جوعا!... ەكەۋىمىزدى سارسەن تانىستىرىپ پا ەدى سونشا! -دەپ ءوزىنىڭ ورىندى ءسوز تاپقانىنا سىقىلىقتاي كۇلدى ءاليا. ءوزىم .. وسىندا ءبىر كورىسكىم كەلدى... شاكەن اعانى سول كەرى توڭكەرىسشىلدىككە قيماي، ىزادان ۇيىقتاي المايتىن بولىپ قالدىم. انىعىن وڭاشادا ءبىر سۇراپ الايىن دەپ، -دەدى دە بەتىن باسىپ، كوزىن سۇرتكەن بولدى. ول سۇرتكىلەي بەرگەندە تۇرەگەلىپ، جونەلە بەردىم. - قايدا باراسىڭ؟
- دارەتكە...
سول كەتكەننەن ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭگى ۇيرەنۋ جيىنىندا ءبىر-اق كەزدەستىم اليامەن، ورنىمىز اۋداندىق ۇكىمەتتىڭ كىشكەنە زالى بولىپ بەلگىلەنگەن. وقۋ بولىمىنەن، حالىق ىستەرى بولىمىنەن، ساقشى مەكەمەسىنىڭ ساياسي بولىمىنەن، تىنىشتىق پەن دەموكراتيانى قورعاۋ وداعىنان قۇرىلعان جالپى وتىزنەشە قىزمەتكەر ءبىر گرۋپپا بولىپ بولىنگەن ەكەنبىز. ۇيرەنەتىن شىعارمامىزدىڭ حانزۋشا نۇسقاسى مەن ءتىزىمىمىزدى جاڭبۋجاڭ اكەلىپ، سارسەن ساياساتقا ۇستاتتى دا ءوزى ءبىر بۇرىشقا بارىپ وتىردى. گرۋپپا باستىعى سارسەن، ورىنباسارى ەربول بالاتىندىعىن، سول تۇكپىرگە بارىپ وتىرىپ اپ ايتتى. سارسەن اۋدارىپ وقىپ كۇشەنە باستاعاندا، قازاقستاننان اراپ ارپىمەن باسىلىپ كەلگەن قازاقشا نۇسقاسىن ەربول سۋىرىپ الىپ، سۋدىراتا جونەلىپ ەدى.
- جوق-جوق، ءتۇپ نۇسقاسىنىڭ وزىنەن اۋدارۋعا جەتپەيدى! -دەپ سارسەن، قولىن شايقاپ-شايقاپ قالدى، كوپشىلىك دۋ كۇلدى.
- سەنىڭ اۋدارۋىڭنان جەتىگىرەك شىعار دەيمىن! -دەپ كۇلدى ايىرجاپ. - سەنبەسەڭ حانزۋشاسىنا قاراپ «تەكسەرە» وتىر.
- سارسەن ساياساتقا وسىلاي «تەكسەرتە» وتىرىپ وقىتىپ، ۇيرەنۋشىلەردىڭ ۇقپاعان جەرلەرىن ۇعاتىندارىمىز ءتۇسىندىرىپ ەسكەرتە وتىرىپ وقىپ، ءار كۇنى تاڭەرتەڭ ەكى ساعاتتىق ۋاقىتپەن ءبىر اپتادا بىتىردىك. ۇيرەنۋدىڭ بۇل ساتىسىندا سارسەننىڭ ساياسي ساۋات جاعىنان ماعان تىكىرەيگەن ءمۇيىزى مايرىلعانداي بولدى. ويتكەنى قازاقستان اۋدارماسىنان ونىڭ تەكسەرىپ قاتەگە شىعارماق بولعان سويلەمدەرىنىڭ دۇرىستىعىن مويىنداتا بەردىم. ءوزىنىڭ قاتە تۇسىنگەندىگىن جاي دا مويىنداتپاي، جەلكەسىنەن باسا مويىنداتقاندايمىن، ءار تالاسىمىزدان ءبىر كۇلكى شىقتا دا وتىردى. بۇل ۇيرەنگەنىمىز، جۇڭگو قوعامىنىڭ جارتىلاي فەودالدىق، جارتىلاي وتارلىق ساتىسىنان سوتتسياليزمگە وتۋگە دايىندالاتىن ارالىق ءداۋىر «جاڭا دەموكراتيزم تۋرالى» ەدى. ۇيرەنۋدىڭ ەكىنشى ساتىسىنا ەكىنشى اپتادا وتتىك. بۇل ساتىدا سول ۇيرەنگەندەرىمىزدى قازىرگە دەيىنگى تاريحي اقۋالدارعا، قازىرگى ءىس جۇزىندىك ارەكەتتەرىمىزگە بايلانىستىرىپ تالقىلايتىندىعىمىزدى جاڭ بۋجاڭ سويلەپ ءتۇسىندىردى. «تارتىنباي تالقىلاڭدار، الدىمەن قازىرگى وسى قوعام ترالى اركىم ءوز تۇسىنىگىنە رەالدى ميسالدار الىپ سويلەسىن، كەمى بولسا تولىقتىرىپ، قاتەسى بولسا تۇزەتۋ ايتىڭدار! باسقا ەشقانداي ماسەلە جوق، تەك، تانىمدى ارتتىرۋ قاجەت. ول ءۇشىن دۇرىس تانىمعا جەتكەنشە تارتىسىڭدار، ايانباڭدار!» -دەپ تاستاپ، بۇرىشىنا قايتا وتىردى. قاسىنداعى اۋدارۋشى مۇقان جازاتىن قاعازىن جايىپ سالىپ، جالاقتاي قارادى جان-جاعىنا.
- قانەكي كىم سويلەيدى؟... ۋاقىت سىراپ بولماسىن جولداستار، تەز-تەز سويلەڭىزدەر! -دەپ دىعىرلاتا ءتۇستى سارسەن. قازىرگى جۇڭگو قوعامىنىڭ جارتىلاي فەودالدىق، جارتىلاي وتارلىق بەينەسىن دالەلدەپ ءۇش ادام سويلەپ بولىسىمەن تىرجيا قالدى ءوزى.
- ۋاي جولداستار، ءبارىمىزدىڭ تانىمىمىز بۇرىننان سولاي ءتۇپ-ءتۇزۋ مە ەدى!... جۇڭگو قوعامىن ءبارىمىز وسىلاي، ماۋجۋشيشە ءتۇسىنۋشى مە ەدىك!
- ەندى قالاي؟ -دەپ قالدى بىرەۋ.
- ە، قاتە تۇسىنىك ءزارۋ بولسا، ءوزىڭ سويلەسەڭشى! -دەپ بىرەۋى كوسىپ قالدى. الالدىقپەن مويىنداعانسىپ، كۇلىپ جىبەرگەن سارسەن، باسىن يزەپ-يزەپ جىبەرىپ رۇقسات سۇرادى.
- سويلە دەسەڭىزدەر سويلەيىن، سويلەيىن! رۇقسات پا جولداستار؟ -دەپ يزەكتەي قالدى. - مىنە ەندەشە، وزىندەگى ماسەلەنى اشۋ دەگەن بىلاي بولادى. قانحور شىڭ شىسايعا دا قىزمەت ىستەپ بەرگەنمىن مەن. مىنەكي! سونىڭ التى ساياساتىن ۇگىتتەيتىن ساياسات مۇعالىمى بولعانمىن. ول كەزدە مەن گومينداڭ باسقارىپ تۇرعان جۇڭگو قوعامىن فەودال جيانگەرلىك دەپ تۇسىنگەنمىن. گومينداڭنان سولاي جيرەنگەندىگىمنەن شىڭ شىسايدىڭ ساياسات مۇعالىمى بولدىم. ونىڭ قانشالىق زور قىلمىس ەكەندىگىن، مىنەكي، ۇلى ءماۋجۋشيدىڭ قامقورلىعىندا ەندى عانا ءتۇسىندىم. سول ساياساتتىڭ وقىتۋشىسى بولعاندىعىم، شىنجاڭدى ۇلى جۇڭگومىزدان ءبولىپ، قانقۇيلى شىڭنىڭ ءوزى جەكە كارول بولۋىنا قىزمەت ىستەۋ ەمەي نەمەنە!، بۇدان ۇلكەن ازعىندىق بولا ما، ا!
- ازعىندىعىڭ بۇل ەمەس! -دەپ كۇلىپ ءبولدى ەربول ونىڭ ءسوزىن. - التى ساياساتتىڭ ءوزى سوتسياليستىك سوۆەت وداعىنىڭ تالابى بويىنشا جاسالعان دۇرىس ساياسات بولاتىن. ول ساياساتتىڭ وقىتۋشىسى عانا بولساڭ، توڭكەرىسشى بولعانىڭ! ءوزىڭدى وتىرىك قارالاما، زۋجاڭىم بايقۇس! ونان دا شىڭ شىسايدىڭ قاندىقول ساقشىسىنا جاسوس بولعانىڭدى ايتساڭشى! قانشا توڭكەرىسشىنى ۇستاتتىڭ!
- جو-جوق، ەربول جولداس! -دەپ سارسەن جاڭ بۋجاڭعا قارادى. - جاسوس بولعانىم جوق، سويلەپ بولايىن!
- ءوزى سويلەسىن، ءوزى سويلەسىن! -دەدى ۇگىت ءبولىم باستىعى. - سارسەن جولداس جاقسى سويلەپ وتىر! اركىم وسىلاي وزدىگىنەن، ءوز يدەياسىن قازىپ سويلەگەن جاقسى!
سارسەن ەندى وزىنەن-ءوزى جيرەنگەندەي بەينە كورسەتىپ، كۇرسىنە تىجىرىنىپ جالعاستىردى ءسوزىن:
- سول ازعىندىقتان ءجۇزىمىز جانباي كەلىپ گومينداڭعا وتتىك. مەنىڭ ماقۇلىقتىعىم سوندا، ونىڭ ازازىلدىگىنە تاعى الداندىم: «فەودال جيانگەرلىك قوعامى» دەگەن تانىمىمدى بىت-شىت قىلىپ، جۇڭگو قوعامى ۇلى كوسەمىمىز جاڭ زۇڭسايدىڭ باسشىلىعىندا قۇلدىق پەن وتارلىقتان قۇتىلعان ەركىن دەموكراتيالىق قوعام دەپ ءتۇسىندىردى. مەن ەركىندىككە ەندى جەتتىم دەپ ءتۇسىندىم. ءسويتىپ، ازعىنداعاننان ازعىنداپ بارىپ ءسانميڭجۋيدىڭ[1] وقىتۋشىسى بولدىم. ءسانميڭجۋيدىڭ ماعان وتە موتە ۇناعانى «ۇلتشىلدىعى» بولدى. بىرنەشە عاسىر بويىنا مۇڭعىل مەن ءمانجۋ حاندىعىنىڭ تەپكىسىندە كەلگەن ۇلى حانزۋ حالقى ۇلتشىل بولىپ، ءوز تاۋەلسىزدىگىن ساقتاسا، ودان ۇلكەن مۇرات بار ما دەپ ءتۇسىندىم. سول تۇسىنىكپەن ءدوربىلجىن اۋداندىق پرقانىڭ ۇگىت ءبولىم باستىقتىعىنا دەيىن كوتەرىلدىم. ءسويتىپ، گومينداڭنىڭ قابان جەندەتى، ياعني، كەرنەيى بولىپ كەتتىم. ءۇش ايماق توڭكەرىسى باستالعاندا، مەن پارتيزاندارعا توڭكەرىسشىلدىگىممەن ەمەس، سول قىلمىسىمنان قورقىپ قاشقانىم ىپ-ىراس. مىنەكي جۇپ-جۋاس اكەمنىڭ بار مالىن سول توڭكەرىس راسحوتىنا سول قورىققاندىعىمنان ءشاشىپ، تاقىر جەرگە وتىرعىزدىم. بارلىق قاتەلەسۋىمنىڭ تۇپكىلىكتى نەگىزى قوعام تانۋىمنىڭ قاتەلىگىنەن بولعان. جارتىلاي فەوداليزم، جارتىلاي وتار قوعامىنىڭ پەرزەنتى ەكەندىگىمدى ماعان مىنە ۇلى ماۋجۋشي عانا تولىق ءتۇسىندىرىپ بەرىپ وتىر. بۇل قامقورلىققا شەكسىز قارىزدارمىن. جولداستار، ەندى قاتەلەسپەيتىندىگىمە سەنىمىم تولىق!
- ءسويتىپ ەكى ءداۋىر قاراقشىلارىنىڭ حالىققا قارسى شپيونى بولعانداعى قىلمىستارىڭدى ايتپاي-اق كەتكەنىڭ بە؟ -دەپ كۇلدى بىرەۋ.
- جولداستار مەن جازۋىزدىقتىڭ وسىلاي شەگىنە جەتكەندىگىمدى، گومينداڭ پرقاسىندا باستىق بولعاندىعىمدى ايتىپ وتىرعانىمدا، ەگەر ىستەگەن بولسام شپيوندىق دەگەن ءسوز بە. ول، گومينداڭنىڭ ەڭ تومەن قارا جۇمىسشىسىنىڭ مىندەتى!
سارسەننىڭ وسى تۇلكىلىگىنە قارسى سويلەۋگە مەنىمەن بىرگە بىرنەشە قول قاتار كوتەرىلىپ ەدى.
- داجا-ماجا، سارسەن جولداستىڭ بۇل ءسوزى وتە اسەرلى بولدى، -دەپ جاڭبۋجاڭ باسۋ ايتتى. - بۇرىنعى قۋىرشاق ۇكىمەتتەرگە ىستەگەن وسى قىزمەتتەرى ارقىلى ناقتىلى وتكىزگەن قىلمىستارىن پارتكومعا وزدىگىنەن تاپسىردى، ءالى دە تاپسىرا بەرمەك، وزدىگىنەن تازالانۋ رۋحى جەتكىلىكتى. ونى سويلەتۋ ۇيرەنۋىمىزدىڭ حاراكتەرىنە سىيمايدى جانە ۋاقىت الادى. بۇل ۇيرەنۋدە تانىم جاعىنان ءدال وسىلاي سويلەسە بولعانى!
- بۇل قۋ ءوزىن ياناتتاي وتىرىپ كيگەن مىنا قالپاقتارىنىڭ استىنان ماسەلە تۇگىل ءوزى دە تابىلماس، -دەپ كۇرسىندىم مەن. - ماۋجۋشي ايتقانداي كونفەت قاعازىنا بومبى وراپ ۇستاتىپ وتە بەرمەك!
تاعى بىرەۋ رۇقسات الىپ، ءوز تانىمىن سويلەي باستاعاندا جاڭبۋجاڭ مەنىڭ بۇل ءسوزىمدى مۇقاننان سۇراپ تىڭداپ، ەستەلىك داپتەرىنە جازىپ الدى. مۇنان سوڭعى سويلەۋشىلەردىڭ ءبىر سىپىراسى سارسەنشە سويلەدى. ءتىپتى وزىندە بولماعان «ماسەلەنى» دە تاۋىپ، قالپاعىن نەعۇرلىم ۇلكەيتىپ كيۋگە تىرىسۋ، ۇلگىگە اينالعانداي. «قىلمىسپەن» جارىتا المايتىندارىنىڭ ءجۇزى تومەندەپ، ۇيالاتىندى شىعاردى. وزىمە سويلەۋ كەزەگى كەلگەندە مەن:
- قىلمىسسىز ادامدار سويلەي الماي قينالىپ وتىر! -دەپ باستادىم ءسوزىمدى. - ءبىزدىڭ قازىرگى تالقىلاپ وتىرعان تاقىرىبىمىز، جۇڭگو قوعامىنىڭ جارتىلاي فەوداليزم، جارتىلاي وتارلىق ءحالى تۋرالى ەدى. قوعامنىڭ وسىلاي بولىپ قالۋ سەبەبىن تابۋ ءۇشىن وزىمە عانا ۇڭىلسەم مەن دە سويلەي المايتىن سياقتىمىن. ويتكەنى وعان مەن ءتىپتى دە قىلمىستى ەمەسپىن. ال، نەگىزگى قىلمىستىلاردى ماۋجۋشي شىعارماسىنان تولىق ۇيرەندىك. ولار شەتەل جيانگەرلىگى، وزىمىزدەگى فەوداليزم مەن بيروكرات كاپيتاليزم ەكەن. بۇل جاۋلارعا مەنىڭ تيتتەي دە ىمىرالاسقان جەرىم جوق. بۇلاردىڭ ءوزارا قالاي كەلىسىپ، ءبىزدىڭ قوعامدى وسى حالگە قالاي تۇسىرگەنىن سويلەي بەر دەسەڭىزدەر ءتۇبىن تۇسىرەمىن. سويلەيىن بە، سويلەمەيىن بە؟
كوپشىلىك كۇلكىمەن قارسى الدى دا «باسشىلىقتار» ءبىر-بىرىنە قاراسىپ، ويلانىسىپ قالدى.
- سويلەسىن، سويلەسىن! -دەستى بىرنەشەۋ. - بيعابىل جەتە ءتۇسىندىرىپ سويلەيدى! ... ول سويلەسە، ارتىق بولمايدى!
سارسەن جاڭبۋجاڭعا جۇگىرىپ بارىپ كۇبىرلەپ-كۇبىرلەپ جىبەردى دە، باس يزەتىپ كەلىپ وتىرا قالدى ورنىنا. كۇبىردىڭ سىرىن الدىمەن ۇگىت ءبولىم باستىعىنىڭ ءوزى اشتى:
- ءوز ارەكەتىندە بولعان كەمشىلىك-قاتەلىكتەردى سوعان بايلانىستىرىپ سويلەسە بولادى!
- بۇل تاقىرىپقا بايلانىستىرۋعا لايىقتى كەمشىلىك-قاتەلىگىم جوق! -دەگەنىمدە سارسەن، باۋىرمالدىق بىلدىرگەن كىسىشە كۇلىمدەي باستادى ءسوزىن:
- بيعاش، ادام ءوز كەمشىلىگىن بىردەن تانۋى قيىن. مەن ەسىڭە ءتۇسىرىپ كورەيىنشى، رۇقسات پا؟
- رۇقسات، رۇقسات! ءوزىم تابا الماي قينالىپ وتىرعانىمدا كومەكتەسە الساڭ العىس ايتارمىن!
- ماسەلەن، ءبىز وسى ۇيرەنگەن شىعارمامىزدان «حالىق» دەپ، دوس دەپ كىمدەردى تانيتىندىعىمىزدى بىلدىك قوي، بيعاش؟ ال، جاڭا ءوزىڭ ايتقانداي جارتىلاي فەودالدىق، جارتىلاي وتارلىق حالگە ءتۇسىرىپ قويعان جاۋ دەپ كىمدى تانيتىندىعىمىزدى دا بىلدىك قوي؟
- يە، بىلدىك دەدىم عوي!
- بىلسەڭ، ەندى ءوز ماسەلەڭدى، ماسەلەن، وسىلارمەن بولعان بايلانىسىڭنان ىزدەشى!
- ىزدەپ تابا المادىم دەدىم عوي، «ماسەلەن» وسى «جارتىلايلاردان» بۇتىندەي قۇتقارىپ سوتسياليزمگە جەتكىزەتىن وتپەلى داۋىردەگى دوس تاپتارعا ىستەگەن قاستىعىم بولماپتى دا، جاۋلارعا دوستىعىم بولماپتى. «ماسەلەن» بىلسەڭ ايتىپ-اق بەرشى قانە!
- ماسەلەن حالىق دەگەنىمىز - جۇمىسشىلار تابى، ەگىنشىلەر، ۇساق بۋرجۋازيا، ۇلتتىق بۋرجۋازيا. سولاي عوي، بيعا؟ مال يەلەرى دە وسى قاتاردا. قازىر تيىسپەيمىز. ولاردى تەرگەۋ، تۇرتپەكتەۋ دەگەنىمىز - بۇزعىنشىلىق. ياعني جاۋ جاققا شىعۋ دەگەن ءسوز. وسى جاعىنان وتكىزگەن ماسەلەڭدى ويلاپ كورشى! «كىم حالىق جاقتا تۇرسا، سول توڭكەرىسشى، كىم جاۋ جاقتا تۇرسا، سول كەرى توڭكەرىسشى» سولاي ما، بيعا؟ ءوزىڭدى ماۋجۋشي ۇيرەتكەن وسى تارازىمەن ولشەسەڭ قاتە كەتپەيسىڭ!
- كىتاپتان العان سوزدەرىڭ - ماۋجۋشيدىڭ ءسوزى عوي، ارينە دۇرىس. ءوزىڭ قوسقان ءسوز - سارسەننىڭ ءسوزى، ارينە قاتە. ماسەلەن، مال يەلەرى دە حالىق قاتارىندا دەگەن ءسوز كىتاپتا جوق. بۇل تاپتىڭ فەودالدىق جاعىن تەكتەمەيمىز دەگەن ءسوز دە جوق. مەن عوي، قىزدى مالعا ساتىپ، مالشا بايلاپ-ماتاپ جوعالتقان ەكى بايدى عانا تەرگەدىم، مۇنى ماعان ەسكەرتپەي، قاي جاقتا تۇرعانىڭدى ءوزىڭ ەسكەرگەنىڭ، ءوزىڭدى تەكسەرگەنىڭ ءجون!
كوپشىلىك دۋ كۇلدى بۇل قايتارماما.
- ال ەندى ءوزىڭ ايتقان دۇسپان جاقپەن بولعان بايلانىسىڭا كەلەيىك، -دەپ ەكىنشى شابۋىلعا ىڭعايلانعان سارسەنگە اشۋ شاقىردى ەكى كادر:
- سەن باسقاعا كومەكتەسۋدەن بۇرىن الدىمەن وزىڭە «كومەكتەسۋشىلەرگە» جاۋاپ بەرىپ الساڭشى ەي!...
- بۇل قالاي ءوزى! بار ماسەلەنى جاۋىپ قويىپ، جوق ماسەلەنى ىزدەتە مە ەكەن!
- توسا تۇرىڭىزدار جولداستار، -دەپ توقتاتتىم ولاردى. - بار ماسەلە ەشقايدا كەتپەيدى، جوقتى ىزدەسۋ كەرەك. باردام كىسىنىڭ جوقشىلىق كورگەن كەدەيگە «كومەكتەسۋى» جاقسى قاسيەت. قينالعاندا ارەڭ تاۋىپ وتىرعان «كومەكشىمدى» توقتاتا كورمەڭىزدەر! ال، سويلەي بەر ساكە! (سارسەن ءسوزىن كوپشىلىكپەن بىرگە تاعى دا كۇلە جالعاستىردى.)
- راسىندا بىلاي، جولداستار، بۇل ۇيرەنۋدە بيعاشقا كومەك قاجەت بولىپ وتىرعان سەبەبى بار. جانە قاتەلىكتەرىن تۇسىنبەي وتىر. ماسەلەن، الدىڭعى سوزىندە بۇل قوعامنىڭ جاۋلارىنا «تيتتەي دە ىمىرالاسقان جەرىم جوق» -دەدى عوي. ەندى سوعان كەلەيىك!.. بيعاش، ءبىزدىڭ نەگىزگى جاۋلارىمىز جيانگەرلىك، فەوداليزم، بيروكرات كاپيتاليزم» دەدىڭ عوي سولاي ما؟... «كىم جاۋ جاقتا تۇرسا، سول جاۋ». ماسەلەن، سولاردىڭ اتىلعان شاكەن سياقتى كەرى توڭكەرىسشى قۇيرىقتارىن اقتاۋ دەگەن، اشىقتان-اشىق جاۋلىق، سولاي عوي بيعا! شاكەن اتىلعاندا ناق سول مايداننىڭ وزىندە جىلادىڭ عوي!
- كىتاپتان قوسقان سوزدەرىڭ دۇرىس، ءوزىڭ قوسقان ميسال قاتە. جوعارىعا ارىز جازعانىم راس، ول اتىلعاندا جىلاعانىم دا راس. كەسىپ ايتا الامىن، شاكەندەر ماۋجۋشي شىعارماسىنداعى وسى تارازى بويىنشا ولشەنىپ اتىلعان ەمەس. سوندىقتان، بۇل تۋرالى پارتيا مەن ۇكىمەت جازىقتى ەمەس!...
- ەندى قالاي، پارتيا مەن ۇكىمەت ونى كورمەي اتقىزدى ما؟ -دەپ تىكىرەيدى سارسەن.
- سەن سياقتى جالاقورلار اتقىزدى!... شاكەننىڭ ۇستىنە ۇيىلگەن جالانىڭ ىشىنەن سەنىڭ قوسقان جالاڭدى ءوز كوزىممەن كوردىم. بىلتىر ءبىزدىڭ ۇيدەگى وتىرىستا شاكەن سەن جازعانداي قىلمىس ىستەپ پە ەدى!
- نە جازعان ەكەن؟ -دەپ ەلەڭ ەتە ءتۇستى بىرەۋ.
- سويلەي بەر، بيعاش!
- ءبىز دە ەستيىك، سويلە، بيعا! -دەگەن بىرنەشە داۋىس قاتار كوتەرىلدى. ساقشىنىڭ ساياسي بولىمىنەن ۇيرەنۋگە قاتىناسقانداردىڭ بىرەۋى باسۋ ايتتى دۇرلىككەندەرگە:
- ءتارتىپ-ءتارتىپ! ءبىراز توسا تۇرىڭىزدار! -دەپ توقتاتتى دا جاڭبۋجاڭمەن كۇبىرلەسە كەتتى.
- سەنىڭ ءسوزىڭ ءبىتتى مە، بار ما؟ -دەپ باستىق ءبىر از ۋاقىتتان سوڭ سارسەننەن سۇرادى.
- بار، بار، ءالى جارىمى بىتپەدى!
- بيعابيلي مىرزا، ولاي بولسا، الدىمەن گرۋپپا باستىعىنىڭ كومەگى سويلەنىپ بولسىن!... دۇرىس پا، دۇرىس ەمەس پە داجا-ماجا؟...
- سويلەسە، سويلەپ بولسىن! بىراق الگى سۇراۋعا قاراي بيعابىلدىڭ تولىق جاۋاپ بەرەتىن قۇقىعى بارى دا ەسىڭىزدە بولسىن! -دەدى ەربول. ونىڭ دا بۇكسى تاناۋى تۇرەگەلە تۇسكەن ەكەن.
- جولداستار، مەن بيعاشتىڭ وزىنەن ەشقانداي ماسەلە تابا الماعانىنا قاراي، ءوزىنىڭ دە تالاپ ەتۋىنە قاراي ەسىنە ءتۇسىرۋ ءۇشىن عانا كومەكتەسىپ وتىرمىن، باسقا ەشقانداي قارارىم جوق!... ال، بيعاش بىلتىر ءبىز پارتكومنىڭ بولمەلەرىن اقتاپ جاتقانىمىزدا، سەن اق جىبەك كويلەكپەن كىرىپ كەلە جاتىپ نە دەدىڭ ءوزىڭ ايتشى!
- قاقپاعا شىعىپ كەلە جاتقان ەكى بۋاز اسكەر كوردىم. «وي اللاي، بۋاز اسكەر كورگەنىم وسى!» دەدىم!
كوپشىلىك دۋ كۇلدى تاعى دا. سارسەن تارتىپكە شاقىرىپ الىپ سويلەدى.
- ءدال ايتتىڭ، جارايسىڭ!... ال، جولداستار ول ايەلدەردىڭ بىرەۋى مىنا جاڭبۋجاڭنىڭ راپيقاسى، ءبىرى ۇيىمداستىرۋ بولىمىندەگى ليبۋجاڭنىڭ راپيقاسى. ولاردى ماسقارالاۋشى ءبىلىمدى باس ينسپەكتور بيعابىل. بىلمەي سويلەگەن نادان بىرەۋ ەمەس. ال، جەپاڭجۇن، حالىقتىڭ بىردەن-ءبىر قۇتقارۋشى ارمياسى. ول ەكى جولداس سول قاتاردان كەلگەن اۋپارتكوم قىزمەتكەرلەرى. ال، بۇكىل جەپاڭجۇندى، ءتىپتى كوممۋنيستىك پارتيانى وسىلاي ماسقارالاۋ، قاي مايدانداعى ادامنىڭ ءىسى!... «كىم جاۋ جاقتا تۇرسا، سول جاۋ» ەكەندىگىن تۇسىنەسىڭ عوي، بيعاش. قاي جاقتىڭ ادامى ەكەنىڭدى ءوزىڭ سويلەشى ەندى!
- سويلە دەگەنىڭ دۇپ-دۇرىس، سويلەيىن. مەن جۇڭگو كومپارتياسىمەن ونىڭ ارمياسى - جۇڭگو حالقىنىڭ بىردەن-ءبىر قۇتقارۋشىسى ەكەندىگىن ءدال سول كەزدە بىلە تۇرىپ سويلەگەنىم راس. جانە بۋاز اسكەر دەگەندى ءدال سول اۋلادا عانا كورگەنىم دە ىپ-ىراس. ودان بۇرىن بۋاز اسكەر كورسەم كوزىم شىقسىن! كوپشىلىك دۋ كوتەرە كۇلدى بۇل سوزىمە. كۇلكىنى قويا تۇرالىق جولداستار، مەنىڭ جاۋابىم جاڭساق جازىلىپ قالماسىن، دۋىلداماڭىزدار، ءسوزىم بىتپەدى!... ال، سول ەكى عانا اسكەري جەڭگەمنىڭ بۋاز ەكەندىگىن توسىننان كورىپ تاڭدانىپ قويعاندىعىممەن بۇكىل پارتياعا، بۇكىل ارمياعا، ول ارقىلى بۇكىل حالقىما جاۋ بولا قالماقپىن با! مىناۋىڭ دا پالەندەي ءونىمدى «كومەك» بولمادى، ساكە! جۇڭگو حالقىنىڭ وسىنداي جۇكتى ايەلدەرىنە دەيىن مىلتىق ۇستاپ، مايدانداسىپ جۇرگەن سەبەبى، جاۋىمىزدىڭ مەن سياقتى قالجىڭشىل ەمەس، ءوزىڭ سياقتى قانىشەر بولعاندىعىنان شىعار!... ال، جاۋاپ بەرگىزگەنىڭە راحىمەت! ەندى باسقا قىلمىستارىمدى «ەسىمە تۇسىرە بەر»! ايتەۋىر كومەك بەرگىڭ كەلسە كوزگە كورىنەرلىگىنەن بەرە كور!
مۇقاننىڭ اۋدارۋىنان تىڭداعان ۇگىت ءبولىم باستىعى دا قىزارا كۇلىپ قارقىلداپ وتىر ەكەن. سول ەكى اسكەردى «بۋاز اسكەر» اتاتىپ قويعان ەكى «قىلمىسكەردىڭ» ءبىرى ءوزى بولعاندىعىنان قىزارعانى عوي. سارسەن شابۋىلعا ەندى شاپتىعا ءوتتى:
- بيعابىلدىڭ ايەل-قىزداردى بۇلاي قورلاۋ عانا ەمەس، اياق استى ەتىپ، تاستاپ كەتكەن شىرىكتەسكەن قىلمىستارى دا جەتەرلىك. مۇندا دا بۇلتارتپايتىن فاكتتەر بار. بيعابىل، سەندە فەودالدىق يدەيا بار ما، جوق پا؟ الدىمەن وسىعان جاۋاپ بەرشى ءوزىڭ!
- «شىرىكتەسكەن»، «ايەلدەردى اياق استى ەتكەن» قىلمىستارى دا جەتەرلىك» دەگەندەرىڭ ءتىپتى ۇجدانسىز جالاقورلىق! ولاي دەلىنەتىن سەبەبى، ءبىر ۇجدانسىز - شتانسىز جەزوكشە ءۇشىن اقتاۋشى بولىپ، تاپ-تازا ءستيلدىڭ ادامىن قارالاماق!... وزدىگىنەن كوپ ادامنىڭ اياعىنىڭ استىنا ءتۇسىپ كەتكەن ءبىر سالداقى ءۇشىن مەن «شىرىكتەسكەن»، «فەودال» بولىپ قارالانباقپىن با! بۇل قالپاقتى سول جەزوكشەڭ مەن ءوزىڭ عانا كي!...
- باپ جاۋاپ وسى بولدى! -دەپ گۋ ەتە ءتۇستى بىرنەشەۋ. ءاليانىڭ جايىن بىلەتىندەر وعان ءۇڭىلىپ، ونىڭ بۇعىپ العانىنا كۇلىسىپ وتىر ەكەن.
مەنىڭ قاتال جاۋاپ قايتارعان ماسەلەم، ءاليا جونىندە ەكەندىگىن ەندى تۇسىنگەن جاڭبۋجاڭ وعان دا ءبىر قاراپ جىبەرىپ ۇشىپ تۇردى:
- بۇل جاۋاپ وسىمەن توقتاپ قالسىن! -دەپ باسىن ماعان بىلىنەر-بىلىنبەس شايقاپ قالدى دا سارسەنگە قارادى. - بۇل تۋرالى ءوزى سويلەگەننەن باسقا ماسەلەسى بولسا، ايىرىم جازىپ بەر، ال، بۇدان باسقا تاقىرىپتاعى پىكىرىڭ بولسا، سويلەي بەر!
- جولداستار، مەن بيعابىلدىڭ بىرنەشە ماسەلەسىنە كومەكتەستىم. بىراق ءبىرىن دە قابىلداماي، وزىمە قارسى ۇشىپ وتىر. سوندا دا ويلانسىن، ەسىنە ءتۇسىرىپ قويايىن دەگەن نيەتپەن عانا سويلەپ وتىرمىن. ەندى بىرەۋىن ايتىپ كورەيىن. سونان سوڭ سىزدەر دە سويلەڭىزدەر! ەسىنە ءتۇسىرۋ - دۇرىس تانۋىنا كومەكتەسۋ، دۇسپاندىق ەمەس، دوستىق.
- بيعابىلدىڭ ءوزىنىڭ ەسىنە ءتۇسۋ ءۇشىن ەمەس، قاعازعا ءتۇسۋ ءۇشىن دەپ تىم بولماسا ءبىر رەت شىنىڭدى ايتساڭ سويلەر ەدىك! -دەگەن بىرەۋىنىڭ ءسوزىن بىرنەشەۋ كۇلە قۇپتادى. وسى جيىنداعى قوتىر ءسوزدى قولداپ، شىن ءسوزدى ەلەۋسىز قالدىرىپ وتىرعان باسقارۋشىنىڭ ولاقتىعىن دا وسى كۇلكىمەن ەپتەپ شىمشىلاپ جاتتى.
بۇل كۇلكىنى مەنىڭ ءسوزىم توقتاتتى:
- ءبىرىن ەمەس، ءبارىن-اق سويلە، -دەدىم سارسەنگە قاراپ. - سىي قىلساڭ سىپىرا بولسىن، نىساناڭا ءبىرى بولماسا ءبىرى تيەر، بۇركە بەر!
- بيعاش، سەن توڭكەرىستىك بىرلىك ساپقا ەجەلدەن قارسىسىڭ عوي، -دەپ ساباقتادى ەندى سارسەن. - موللالاردى، ءدىندى كومىپ تاستايمىن دەپ 47-ءشى جىلى وسىنداعى بارلىق بىرلىك ساپ ادامدارىن دۇرلىكتىرگەنىڭ راس قوي، سونداعى ماقساتىڭ نە ەدى؟
- ماقساتىم توڭكەرىستىك بىرلىك ساپتى قورعاۋ ءۇشىن مەكتەپتەگى عىلىم ساباعىنا، ماتەرياليزمگە قارسى تۇرعان كەرى توڭكەرىسشىلەردى، اتاپ ايتقاندا سەنىمەن نابيوللا موللانى عانا الاستاۋ بولاتىن. ونداعى ماسەلەنى وسىنداي وتىرعانداردىڭ ءبارى، ءتىپتى، ليڭ شۋجي دە بىلەدى. بۇدان باسقا شىندىققا ءسال جاقىنىراق «كومەگىڭ» بار ما؟
- جولداستار،، بيعابىلدىڭ رايىن بايقادىڭدار، ەندى ءبىراز سويلەسەم، جۇدىرىق الا جۇگىرەتىندىگى كورىندى عوي، ونىسىنا تاپ بولماي، وسىمەن توقتاتا تۇرعانىم ءجون شىعار. بيعابىل وسى ۇيرەنۋدەن حابارلانعان كۇننىڭ كەشىندە ءوزىنىڭ تۇرسىن-شاكەن شايكاسىن اقتاۋشى ەڭ تىرەكتى سەرىگىمەن جاسىرىن سويلەسىپ العان. ۇستىنەن تۇسكەن ءبىر جولداسقا، «سەنى سارسەن جىبەردى عوي» دەپتى دە شىعىپ جۇرە بەرىپتى. سونداعى اقىلداسقاندارى ماسەلەلەرىن قالاي جاسىرۋ، اشكەرەلەۋشىلەرگە قالاي سوققى بەرۋ ەكەندىگى بەپ-بەلگىلى. مەن وسىمەن ارتىن كۇتە تۇرايىن. ال، ءسوز كوپشىلىكتىكى.
- ەي، سارسەن، -دەدى ەربول - «كومەگىڭە» ءوزى ءزارۋ بولىپ، تالاپ ەتىپ وتىرعاندا قىڭىراتقىماي سويلەپ ال! «جۇدىرىق الا جۇگىرسە» مىنا ساقشىلار نە بىتىرمەك، ءبىز نە بىتىرمەكپىز! اشكەرەلەيتىن ماسەلەڭ بولسا، وسىندايدا اقتارىپ ال! بايقاساق ءبارىمىز دە ساعان ەرەكشە قۇقىق بەرىپ وتىرىپپىز، سويلە!
- ەندى نەسىن سويلەمەك، ءبىتتى! -دەپ مەن قارقىلداپ كۇلدىم. - ساكە ءوزىڭدى-ءوزىڭ، اسىرەسە كەيىنگى «كومەكتەرىڭدە» تاماشا اشكەرەلەدىڭ ساسقانىڭنان ءتىپتى انەۋ ءبىر قۇداي قوسقان ادەمى قۇلاعىڭدى دا اشكەرەلەپ قويمادىڭ با!.. راسپا، ءاليا، مىناۋىڭ قۇپيالىعىڭدى ساقتايتىن وپالى باستىق بولا الماي قالدى ما، قالاي! - ءاليا كۇرەڭىتە تۇسسە دە كۇلىمسىرەگەن بولىپ تومەن قاراپ الدى. - ال ەندى «باسشىلىق جولداستار، ەندى مەنى «مىرزا» دەپ قومسىنا بەرمەي، سويلەۋ قۇقىعىمدى قايتارىپ بەرىڭدەر!... وسى شىعارمادان بىلگەنىمە وزىمنەن بولماسا دا ماڭىمنان ءىس جۇزىندىك مىقتى ميسالدار ايتىپ، مەن دە ازاماتتىق «كومەكتەسۋ» بورىشىمدى وتەيىن!
- سويلەسىن، سويلەسىن! -دەپ شۋ كوتەردى كوپشىلىك. - قايدان بولسا دا امالياتقا بايلانىستىرىپ سويلەسە بولمادى ما!
الگى ساياسي ءبولىمنىڭ كادرى جاڭبۋجاڭمەن تاعى دا كۇبىرلەسە كەتتى، ساعاتىنا قاراپ جىبەرىپ، بىردەمە ايتىپ توقتادى. ونىڭ ۇيعارىمىن تاعى دا جاڭبۋجاڭ مالىمدەدى:
- ۇيرەنۋ ۋاقىتى ءبىتىپ قالدى داجا-ماجا. بۇل تالاپتارىڭدى ۇيرەنۋدىڭ باسشىلىق گرۋپپاسىنا جەتكىزىپ، سونىڭ نۇسقاۋى بويىنشا ەرتەڭ جاۋاپ بەرەلىك، دۇرىس پا، بۇرىس پا؟...
ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ مەنى جەكە شىعارىپ الىپ، نە سويلەيتىنىمدى سۇرادى جاڭبۋجاڭ. شاكەن تۋرالى ءسوزىمنىڭ، جۇرتشىلىققا ەندى مۇلدە كەرى اسەر تۋدىراتىنىن ايتىپ توستى دا، سارسەن تۋرالى كوپ ادام بىلمەيتىن فاكت بولسا عانا سويلەۋىمدى قوستى. ونى دا ەپتەپ قانا ناقتىلاپ قانا قىسقا سويلەۋىمدى تاپسىردى ءسويتىپ.
ۇيرەنۋ باستالىسىمەن سارسەن تۋرالى تۇسىنىك بەردى ءوزى. «سارسەننىڭ قازىرگى بەلسەندىلىگى اسا جاقسى» ەكەندىگىن، «ءوز ماسەلەسىن دە ۇزدىكسىز تاپسىرىپ» جاتقاندىعىن، «ءالى دە سىناق استىندا» ەكەندىگىن، ەگەر وزدىگىنەن ادا-كۇدە تولىق تاپسىرماسا عانا جۇرتشىلىق الدىندا تەكسەرەتىندىگىن» ەسكەرتىپ، "بۇل ۇيرەنۋدە سارسەن تۋرالى كوپ ميسال الماي-اق كۇتۋدىڭ" كەرەكتىگىن ايتتى...
مەنىڭ ءسوزىم سول ەكى ساعاتتى ءتۇپ-تۇگەل جۇتىپ العانىن سەزبەي قالىپپىز. سارسەن تۋرالى «ميسالدى» ەپتەپ قانا سويلەسەم دە، ءوزىنىڭ سىباعاسىن باسىنا كەپتەپ قانا كيگىزىپپىن. شىن پەيىلىممەن «ناقتىلاپ قانا» ۇسىنعان ەكى-ءۇش ماتەريالىم كەلەپانداي كەسىرلى باسىنا شاپ-شاق قانا قالپاقتىق «كومەك» بولا كەتتى. 1945-شى جىلى جازداعى جيىرمانەشە قويشىنى جالداپ، گومينداڭ بيروكراتتارىنىڭ حالىقتان بۇلاعان 12 قورا قويىن ۇرىمجىگە جەتكىزىپ بەرگەنى سول قالپاقتىڭ «كۇنقاعارى» بولىپ تىگىلگەن سوڭ ۇرىمجىگە دەيىن دەلديگەن توپ-توق قالپاق بولىپ، قونا كەتپەسىن بە....
ادىلەتتى تەرگەۋشىم، ءبىز سول شاقتا قالپاق دەگەندى سولاي شاقتاپ قانا تىگىپ، ناقتاپ قانا كيگىزۋشى ەدىك. ونىمىز قونىمدى بولىپ ەدى. قازىر سىزدەر التىن تارازىلارىڭىزدىڭ باسشىلىعىندا نايزاداي شوشاقتاپ تىگىپ، توقباقتاپ كيگىزىپ جۇرسىزدەر. بۇلارىڭىز ءولىمدى بولىپ بارادى. كيگەن باس دال بولىپ ولە بەرسە، كيگىزگەن سول قالپاقتارىڭىز جەسىر قالا بەرمەي مە. ولارىڭىز ۋلاپ-شۋلاپ، ءوز باستارىڭىزعا جابىسپاي قالاي كۇنەلتپەك! اكەلەرى جوعالا بەرسە، وڭشەڭ جەتىم قىلمىس، وزدەرىڭىزدەن باسقا كىمدى پانالاماق! مىنەكي، مەنىڭ جادىمداعى قىلمىس وسىنشالىق ارسىز.
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
[1] سانميڭجۋي (گومينداڭ ساياساتى) - ءۇش مۇرات.
