بۇگىندە سەزىمتال ەر-ازاماتتار عانا نيۋ-يوركتىك تىگىن ونەركاسىبى قىزمەتكەرلەرىنىڭ دەمونستراتسياسى بولعان كۇندى داستۇرگە اينالدىرىپ،  ءوز حانىمدارىنا ءىلتيپات كورسەتىپ، سىيلىقتارىن تارتۋ ەتىپ جاتادى. ال جانى ىزگىلىككە قۇمار ەر-ازاماتتار 8 ناۋرىز مەيرامىن كۇتپەستەن-اق، ايەلدەردىڭ ومىرىمىزدەگى ەرەكشە ورنىن ءاربىر مۇمكىندىك تۋعان سايىن ەسكە سالىپ وتىرادى.

مۇنداي ىقىلاس پەن ءىلتيپات ەر-ازاماتتارعا قاجەت تە. ويتكەنى ايەلدەر - ءبىزدىڭ قوعامىمىز. ال قوعامنىڭ بولاشاعى ايەلدەرسىز مۇمكىن ەمەس. ايەل عانا بەيبىتشىلىك پەن بىتىمگەرلىككە مۇددەلى. سوعىس كەزىندە ايەلدەر تۋعان وشاعىنىڭ وتىن جاعىپ، ساقتاپ قالعان. سىن ساعاتتا ابزال جاندار عانا بۇكىل ادام بالاسىنا كۇش بەرىپ كەلگەن. سول سەبەپتى دە ايەلدەردىڭ ومىردەگى ۇستانىمى وسىنداي. ولار ءومىردىڭ جاندى جالعاسى.

بۇگىندە سەزىمتال ەر-ازاماتتار عانا نيۋ-يوركتىك تىگىن ونەركاسىبى قىزمەتكەرلەرىنىڭ دەمونستراتسياسى بولعان كۇندى داستۇرگە اينالدىرىپ،  ءوز حانىمدارىنا ءىلتيپات كورسەتىپ، سىيلىقتارىن تارتۋ ەتىپ جاتادى. ال جانى ىزگىلىككە قۇمار ەر-ازاماتتار 8 ناۋرىز مەيرامىن كۇتپەستەن-اق، ايەلدەردىڭ ومىرىمىزدەگى ەرەكشە ورنىن ءاربىر مۇمكىندىك تۋعان سايىن ەسكە سالىپ وتىرادى.

مۇنداي ىقىلاس پەن ءىلتيپات ەر-ازاماتتارعا قاجەت تە. ويتكەنى ايەلدەر - ءبىزدىڭ قوعامىمىز. ال قوعامنىڭ بولاشاعى ايەلدەرسىز مۇمكىن ەمەس. ايەل عانا بەيبىتشىلىك پەن بىتىمگەرلىككە مۇددەلى. سوعىس كەزىندە ايەلدەر تۋعان وشاعىنىڭ وتىن جاعىپ، ساقتاپ قالعان. سىن ساعاتتا ابزال جاندار عانا بۇكىل ادام بالاسىنا كۇش بەرىپ كەلگەن. سول سەبەپتى دە ايەلدەردىڭ ومىردەگى ۇستانىمى وسىنداي. ولار ءومىردىڭ جاندى جالعاسى.

وسىنداي ىزگى نيەتتەردىڭ توعىسۋىندا بۇگىندە ەلىمىزدە كوپتەگەن ايەلدەردىڭ ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارى ءساتتى قادامدارىمەن زامان اعىمىنان ءبىر ءسات قالىس قالعان ەمەس. اسىرەسە، ەكونوميكانىڭ كەيبىر  سالالارىندا قىزمەت ەتەتىندەردىڭ باسىم بولىگىن ايەلدەر قۇرايدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق  ساياسات  جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ مالىمەتى كوڭىل قۋانتارلىق تسيفرلاردى كەلتىرىپ وتىر. مىسالى، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك قىزمەت كورسەتۋدە - 75%، ءبىلىم بەرۋدە - 73%، تاماقتاندىرۋ مەن تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا - 66%، ساقتاندىرۋ مەن قارجىلاندىرۋ قىزمەتىندە - 65%، ساۋدادا - 60%، اۋىل شارۋاشىلىعىندا - 47%،  مەملەكەتتىك باسقارۋدا - 40% ايەلدەر قىزمەت ەتۋدە.  جۇزدەگەن ايەل پارلامەنت پەن ماسليحاتتارعا سايلاندى. قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە 25 مىڭعا جۋىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار جۇمىس ىستەيدى، ولاردىڭ دەنىن ايەلدەر باسقارادى. قازاقستان  مەملەكەتتىگىنىڭ قۇرىلۋى مەن دامۋىنداعى ايەلدەردىڭ ءرولىن الەمدىك قاۋىمداستىق تا مويىنداپ وتىر. بۇعان ەقىۇ-عا قازاقستاننىڭ توراعالىق ەتۋىنىڭ كۇن تارتىبىنە گەندەرلىك تەپە-تەڭدىككە قول جەتكىزۋ ماسەلەسىنىڭ ەنگىزىلۋى، بۇۇ-نىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ قازاقستاندى قايتادان قۇرىلعان «UN Women»  قۇرىلىمىنىڭ اتقارۋشى كەڭەسى مۇشەلەرىنىڭ قۇرامىنا سايلاۋى، 7 دۇنيەجۇزىلىك  يسلام ەكونوميكالىق فورۋمى  اياسىندا ايەلدەر كاسىپكەرلەرىنىڭ  فورۋمى وتكىزىلۋى دالەل بولا الادى.

ءبىز ەركەكتەر مەن ايەلدەردىڭ تەڭدىگى تۋرالى كوپ ايتامىز. دەگەنمەن قوعامدا داعدارىس باستالعاندا، ايەلدەردى كەمسىتۋشىلىك انىق بايقالا باستادى. الدىمەن بۇل ەڭبەك سالاسىندا ورىن الدى. جۇمىسسىزداردىڭ 70%-ى ايەلدەر. ايەلدەردى شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە تارتۋ ۇدەرىسى وتە باياۋ جۇرۋدە... قازاقستاندا ازىرگە ايەلدەر قوزعالىسى جەتكىلىكتى زەرتتەلمەي كەلەدى. ايەلدەردى ساياسي باسقارۋ، وندىرىستىك، مادەني سالالاردا، اسىرەسە بيزنەس سالاسىندا دايارلايتىن ورتالىقتار جوق. ايتالىق، كوپبالالى انالاردىڭ مۇددەسى قوعام نە بيلىك  تاراپىنان قانشالىقتى قورعالىپ وتىر؟ ءار بالاعا تيەسىلى الەۋمەتتىك اتاۋلى كومەك نارىق زاڭىنا توتەپ بەرە الا ما؟ باسپاناسىز كوپبالالى وتباسىلار دا ءبىزدىڭ قوعامدا جەتكىلىكتى. ولاردىڭ قول جەتىمدى ءتىپتى تەگىن كوممۋنالدىق ۇيلەرمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى ءوز دەڭگەيىندە قاراستىرىلماي وتىرعانى جاسىرىن ەمەس.  مىنە، وسىنداي الەۋمەتتىك دەرتتىڭ سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرىنەن ايەلدەر مۇددەسىن قولدايتىن كوپتەگەن پروبلەمالار مەملەكەت تاراپىنان قولداۋعا ءزارۋ. ايتا بەرسەڭ جىرى بىتپەيتىن ايەلدەر ءومىرىنىڭ قيىندىقتارىن ءوز بەتتەرىنشە شەشۋ ءۇشىن گەندەرلىك تەڭدىكتى قولداۋ ماقساتىنداعى كوپتەگەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار قۇرىلدى. وسى اتالعان ۇيىمدار  قوعام ومىرىندە ماڭىزدى بولىپ سانالاتىن ايەل مەن بالا ءومىرىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن، مۇقتاجىن، مۇددەسىن قورعايتىن زاڭ جوبالارىنىڭ وڭتايلى جولمەن شەشىلۋىن قاداعالاي وتىرىپ، بيلىككە تىكەلەي اسەر ەتۋگە قاۋھارسىز بولىپ وتىر.  سولاردىڭ بىرقاتارى «گەندەر جانە دامۋ» بۇۇ بيۋروسى، سوروس-قازاقستان قورى باعدارلاماسىن باسقارۋشىلار، تمد ەلدەرى ءۇشىن (قازىرگى بۇۇ-ايەلدەر) يۋنيفەم ايماقتىق كەڭسەسى، الماتىداعى يۋنەسكو-نىڭ كلاستەرلىك كەڭسەسى جانە ت.ب. كوپتەگەن ۇيىم جوبالارىنىڭ تابىستى بولدى دەپ ايتۋعا كەلمەس. ايەلدەردىڭ ۇەۇ، ايەلدەر ىستەرى بويىنشا ۇلتتىق كوميسسيا، قر پارلامەنتى «قاناتتى ايەلدەر» جانە «توميريس» گەندەرلىك  مەينستريمينگ جوباسى اياسىندا ايەلدەر جارمەڭكەسى وتكىزىلىپ تۇرادى ەكەن. ال، ناتيجەسى قانداي؟ كۇندەلىكتى ومىردە ناپاقا جولىندا جۇرگەن بازار جاعالاعان نازىك جاندىلاردىڭ ورتاسىنان الشاقتاۋ بولىپ، بيلىككە جاقىنداۋ جۇرگەن جوعارى قاۋىم ايەلدەرىنىڭ اينالاسىنان ۇزاققا بارا الماي وتىرعانىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتۋدە.   ويتكەنى جوعارىدا كەلتىرىلگەن ايەل ومىرىندەگى (اسىرەسە، الىس اۋىلدارداعى ايەلدەردىڭ الەۋمەتتىك احۋالى)  پروبلەمالار شەشۋىن تاپپاي تۇر ەمەس پە؟ ارينە، بۇل جەردە قازاقستانداعى ايەلدەر قوزعالىسىنىڭ باياۋ دامىپ وتىرعانىن سىنعا الۋ ەمەس، كەرىسىنشە وسىناۋ كۇردەلى جولداعى گەندەرلىك تەڭسىزدىكتىكتىڭ ءالى دە بولسا قالتارىستا قالىپ  وتىرعانىنان بولار دەگەن وي ەرىكسىز كەلەدى.

قۇراندا ايەل زاتىنا دەگەن تۇسىنىك قالاي جازىلىپتى؟ «يسلام زاڭى بويىنشا ەش ۋاقىتتا ايەلدەردى قانالعان جان يەسى دەپ ساناۋشىلارعا سەنبەڭىزدەر. جۇماق انانىڭ اياعىنىڭ استىندا. بالاسىنا تەك انانىڭ رۇقساتىمەن عانا جۇماقتىڭ ەسىگى اشىلادى. اناسى ەكى رەت، اكەسى ءبىر رەت قانا ايتسا جۇماقتىڭ ەسىگى اشىلادى» دەپ جازىلعان ەكەن. مىنەكي، بۇل تۇرعىدا مۇسىلمان ءدىنى شارياتىندا ايەلدەر مەن ەركەكتەردىڭ تەڭ قۇقىلىعى جاتقانىن ابدەن مويىنداۋعا بولادى.

ءبىزدىڭ ايەلدەر وزدەرىن ءبىر-بىرىنە ادال بولعاندارىن دالەلدەپ، ومىرگە دەگەن كوزقاراستارىن ءبىر جەردەن ءتۇيىسۋى ءۇشىن كۇيەۋلەرىنەن ءوز قۇقىقتارىن تالاپ ەتۋدە قانشاما ۋاقىتتارىن، كۇش-قۋاتىن جوعالتادى... ايەلدەردىڭ كوپتەگەن پروبلەمالارىن قارجىلاي دەربەس شەشۋگە بولار ەدى. بىراق، قالاي؟ نيدەرلاندىدا  ءبىرشاما ەلدەردە 20 بولىمشەلەرى بار ايەلدەر بانكى جۇمىس ىستەيدى. ءبىز ولاردىڭ قۇرامىندا جوقپىز. وسىنداي قارجىلاندىرۋ جۇيەسىنە جەتۋ ءۇشىن ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جاي عانا ايەلدەر ۇيىمدارىنىڭ ىنتىماقتاستىعى جەتىسپەيدى. «فراۋەن-انشتيفتۋنگ» فەمينيستىك قورى (نەمىس تىلىنەن اۋدارعاندا «ايەلدەر سانانى وياتۋشى») ءبىزدىڭ حانىمداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن جاقسارتۋ باعدارلاماسى بويىنشا جوبانى جاساۋعا ۇسىنىستارىن بىلدىرۋدە. بۇل ءبىزدىڭ قوعامعا، ومىرىمىزگە اۋاداي قاجەتتى جۇيە ەكەنى انىق.

گەندەرلىك زەرتتەۋلەر ءبىزدىڭ عىلىمدا وزىنەن-ءوزى قوعام مەن عىلىمنىڭ ىشكى قاجەتتىلىگىنەن تۋىندادى. ەندىگى جەردە جىلدار وتە كەلە حالىقارالىق جاريالىلىقتىڭ تارالۋ ءادىسى رەتىندە قارالماسا دا، گەندەرلىك زەرتتەۋلەردىڭ قىزىعۋشىلىعىنا ەندى. «گەندەرلىك زەرتەۋ ورتالىعى» قب-ءنىڭ جەتەكشىسى سۆەتلانا شاكيروۆانىڭ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنەر بولساق،  گەندەرلىك زەرتتەۋ وسى كەزگە دەيىن قولداۋعا مۇقتاج. ونىڭ تاعدىرى وقۋ ءتارتىبى سياقتى ءالى كۇنگە دەيىن ايقىن ەمەس. تاجىريبەنىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىرعانداي، ءتىپتى جاندانىپ كەلە جاتقان جوبالار قارجىلاي قورلارىن سىرتقا شىعارماستان تەرىس اينالىپ وتىرعان كورىنەدى. گەندەرلىك زەرتتەۋدىڭ ەڭ نەگىزگى مىندەتتەرى جەكە ۇلتتىق نەگىزدە جاتىر. بارلىق گەندەرلىك زەرتتەۋلەر بويىنشا ديسسەرتاتسيالىق قورعاۋ جۇمىستارى جانە مونوگرافيالار، ماقالالار ورىس تىلىندە جازىلىپ كەلەدى. قازاق تىلىندە گەندەرلىك تاقىرىپ بويىنشا جارىق كورگەن وقۋ ادەبيەتتەرى ساۋساقپەن سانارلىقتاي ەكەن. ماسەلەن، تمد ەلدەرىنىڭ اراسىندا گەندەرلىك زەرتتەۋلەرى ون مىڭنان اسىپ جىعىلاتىن حاركوۆ ورتالىعى مەرزىمىن ۇزارتىپ، ءوز قىزمەتتەرىن اتقارىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا قازاقستاننىڭ گەندەرلىك زەرتتەۋلەرى كۇندەلىكتى اقپارات الماسۋمەن بايلانىستا عانا شەكتەلىپ، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم قۇرىلىمدارىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە قالىپ وتىر. بۇل ماسەلەگە جاڭا قىرىنان قارايتىن كەز كەلگەن سياقتى.

«اباي-اقپارات»