جالپى بايقاپ وتىرساق، كەيىنگى كەزدەرى دۇنيەنىڭ باسىم بولىگىمەن الاكوز بولعان رەسەي ءبىزدىڭ ەلدىڭ ىشكى ىسىنە ارسىنباي-اق، ارالاسىپ، كەز-كەلگەن نارسەدەن اقىل ايتۋعا كوشتى. اسىرەسە، ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە ەش قىمسىنباي، «مىنانى بىلاي ىستەۋ كەرەك» دەگەن سەكىلدى وكتەمسىگەن نۇسقاۋ بەرەتىندىگىن قايتەرسىڭ؟..

مىنە، ادەتتەگىدەي جان-جاعىنان جاۋ ىزدەمەسە، ىشكەن اسى بويىنا باتپايتىن كورشىمىزدىڭ «Sputnik News» اتتى پورتالى جاقىندا عانا جەردەن جەتى قويان تاپقانداي، «ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قازاقستاننىڭ لاتىنعا كوشۋگە نە سەبەپتى اسىقپاۋى كەرەك»، دەپ، ايقايلاتقان ۇلكەن ماقالاسىن باستى. جانە وعان اناۋ-مىناۋ ەمەس، «قازاقستانداعى ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسى» دەگەن ايدار دا بەرەدى. الدىمەن بۇل جەردە، ەگەر ءبىز لاتىنعا كوشەتىن بولساق، ورىس ءتىلىنىڭ وعان قانداي قاتىسى بار دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. الايدا مۇنداي ۇساق-تۇيەك دۇنيەگە بۇل پورتالدىڭ ءسىرا، باس اۋىرتقىسى جوق. ايتتى، ءبىتتى. وزدەرىنىكى ءجون.

ءجون دەمەكشى، ايتىلمىش ماقالاعا تۇرتكى بولعان الماتىدا وتكەن «تاۋەلسىز مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىعى ەلدەرىنىڭ ءتىل ساياساتى» اتتى ءىى حالىقارالىق كونگرەسىنە قاتىسقان عالىمداردىڭ (ولاردىڭ قانداي عالىمدار ەكەندىگىن ءبىر قۇداي ءبىلسىن)  بارلىعى بىردەي، ءبىر-ءبىرىنىڭ اۋزىنا تۇكىرىپ قويعانداي، «شىندىعىندا دا بۇل ىستە اسا اسىقپاۋ كەركەك» دەگەن «عاجايىپ» توقتامعا كەلىپتى. بەينە-ءبىر ءبىزدىڭ ەلىمىز ەشتەڭەگە قاراماستان بىرەر جىلدا لاتىنعا ءبىرجولاتا كوشىپ، الەمدى اۋزىنا قاراتىنداي بولىپتى. قازاق ەلىنىڭ لاتىنعا كوشۋىنىڭ ءوزى تاسباقاندىڭ جۇرىسىنەن دە سىلبىر ەكەندىگىن وسىناۋ ارانداتقىش پورتال بىلمەيدى ەمەس، جاقسى بىلەدى. مۇنىڭ استارىندا ەگەر قازاقتار ءتۇبى لاتىنعا كوشىپ كەتسە، رەسەيدەن ءبىرجولاتا ىرگە اجىراتادى دەگەن ويدان شىعارىلعان قاۋىپ ەكەندىگىن جۇرتتىڭ بارلىعى دا تۇسىنەدى.

مۇندايدا اسىقپاۋ كەرەكتىگى تۋرالى بۇرىنعى پرەزيدەنتىمىز دە، قازىرگى پرەزيدەنتىمىز دە ۇنەمى قاداپ ايتىپ كەلە جاتقاندىعىن نە وقىماعان، نە ەستىمەگەن ادام قالماعان شىعار. ەندەشە، وسىناۋ ونسىز دا بەلگلى جايتتى اتىن دارداي ەتىپ تمد ەلدەرىندەگى ءتىل ساياساتىن تالقىلايتىن ۇلكەن ءبىر كونگرەسس اشىپ، وعان اتى جوندەرى دە بەلگىسىز عالىمداردى جيناۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتتىگى بولدى؟ سونداعى سويلەگەن وزبەكستان تاريحى كافەدراسىنىڭ (اۆتور اسىققاننان ول قانداي وقۋ ورنى ەكەندىگىن جازۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى) دوتسەنتى (قولقالاپ ءجۇرىپ اكەلگەن عالىمىنىڭ دەڭگەيى وسى ما؟) ءوز ەلىندە لاتىن تىلىنە كوشۋدىڭ العاشقى كەزدەگى قيىندىقتارى جايلى كوسىلىپ تۇرىپ سويلەپتى. بىزگە وسى دا جاڭالىق بولىپ پا؟ مۇندايمەن ءبىز دە كەزدەسىپ وتىرعان جوقپىز با؟ قاي جاڭا باستاما بىردەن شەشىلە قويۋشى ەدى؟ سوسىن، تەك قيىندىقتاردى عانا ءسوز ەتكەن عالىمدى سويلەتكەنشە، نەگە ءوز ەلىندە وسى لاتىنشا وتە پاراساتتىلىقپەن ءارى دۇرىس جۇرگىزىلگەن تۋىسقان ازەربايجان ەلىنىڭ ايتۋلى عالىمىنا نەگە ءسوز بەرمەسكە؟

مۇنى از دەسەڭىز، ازەربايجان، ارمەنيا، بەلارۋس، گرۋزيا، قىرعىزستان، مولدوۆا، رەسەي، تاجىكستان، وزبەكستان مەن ۋكراينا سەكىلدى ەلدەردەن اناۋ-مىناۋ ەمەس، 150-دەن استام عالىم جينالعان جەردەن لاتىنعا كوشۋدىڭ اسا قاجەتتىلىگى، ونىڭ قاي ەلگە دە اكەلەر تيىمدىلىگى سەكىلدى جۇرتقا جاقسى وي سالار ۇتىمدى ۇسىنىستار نەگە ايتىلماعان؟ بۇل ماسەلەنىڭ تەك قيىندىعى جايلى قايتا-قايتا ەزە بەرەتىن، ەشكىمگە ەش پايداسى جوق مۇنداي جيىنعا قارا-قۇرىم عالىمداردى جيناپ، بيۋدجەتتىڭ اقشاسىن شاشۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بولدى؟ اكەلەر تيىمدىلىگى نەمەن ولشەنەدى؟ مۇنى شوتقا قاعىپ، ەسەپتەگەن جان بار ما؟ الدە ءبىز تەك وسىنداي جيىننان تەك قاتەلىكتەردى تەرىپ جازعان ماقالاردى عانا وقىپ، ءماز بولىپ وتىرا بەرەمىز بە؟ بۇعان قيسىندى دالەل مەن بۇلتارتپاس فاكتىمەن مىقتاپ تويتارىس بەرەتىن عالىم بار ما بىزدە؟ ولار نەگە وسىنداي پورتالعا قارسى ماقالا جازا المايدى؟ كىمنەن  نەمەسە نەدەن قورقادى؟

ايتپاقشى، ءوزىمىزدىڭ وسىنداي سولقىلداقتىعىمىزدى جاقسى بىلگەندىكتەن، ەندى ءوز ەلىمىزدە شىعاتىن پورتالدار دا سول رەسەيدىڭ  قۇيتىرقى ساياساتىن قولداۋعا كوشتى. مۇنى بىزدەگى مەملەكەتىمىز اياماي-اق، قارجى قۇياتىن ءورىستىلدى پورتالداردىڭ بىرنەشەۋى وسى ماقالانى سول كۇيىندە كوشىرىپ باسىپ، وتقا ماي قۇيا ءتۇستى. ءبىز، ارينە، «مۇنداي ماقالالاردى باسپا» دەپ ايتۋعا قۇقىمىز جوق. الايدا ولاردىڭ جەمساۋىن تولتىرىپ وتىرعان ارنايى مەكەمەلەر قايدا قاراپ وتىر؟ الدە ولار دا وسىنداي ساياساتتى قولداي ما ەكەن؟ مىنە، قازاققا قارسى ماقالانى باسقاندا ەشكىم اۋىز اشپاعان سوڭ، ولار ەسىرمەگەندە، كىم ەسىرەدى؟.. مەن قاي ماقالامدا دا بىزدەگى «بەسىنشى كولوننانىڭ» اسا قاۋىپتى ەكەندىگى ۇنەمى ەسكەرتۋمەن كەلەمىن. الايدا، بۇعان ءاۋ دەگەن ەشكىم جوق.

جالپى، بار قىزىق مۇنىمەن اياقتالمايدى. وسى كونگرەسسىماققا قاتىسقان وزگەسى-وزگە، ءوزىمىزدىڭ ەلدىڭ ەلشىسى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى قايرات جاڭاباەۆ قازاقتاردىڭ لاتىنعا كوشۋىن ونشا ماقۇلدامايتىن كورىنەدى. ونىڭ ويىنشا كۇنى ەرتەڭ ءبىز لاتىنعا كوشكەندە مۇحتار ءاۋtزوۆ سەكىلدى كلاسسيكتەردىڭ ەڭبەكتەرىن لاتىنشاعا اۋدارۋ كەيبىر ادامدار ءۇشىن (ول قانداي ادامدار؟) اقشا تابۋدىڭ جولىنا اينالادى ەكەن. ويتكەنى نەشە ءتۇرلى گرانتار مەن جوبالار شىعىپ، بىرەۋلەر بايىپ قالادى-مىس. ءسويتىپ، بۇكىل قازاقتىڭ رۋحاني قازىناسىنا ۇلكەن زيان كەلەدى. مۇندايدا، ارينە، ول لاتىنعا مۇلدەم قارسى.

ءبىز قاشاندا قوناقجاي حالىق ەمەسپىز بە؟ بۇل القالى جيىنعا رەسەيدەگى پۋشكين اتىنداعى ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك ينستيتۋتىنىڭ عىلىم جونىنىدەگى پرورەكتورى، پروفەسسور، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى ميحايل وسادچي دەگەندى شاقىرىپتى. ول جينالعاندارعا قازىرگى پوستكەڭەستىك زاماندا ەكى تىلدىلىككە، ءتىپتى، ءۇش تىلدىلىككە ءوتۋدىڭ وزەكتىلىگى جايلى وتىرعانداردىڭ ماڭگى ەسىندە قالارلىقتاي «اسا ءماندى» لەكتسيا وقىپتى. (بۇل عالىمنىڭ ەكىتىلىدىلىك دەگەندە نەنى مەڭزەپ تۇرعاندىعىن تۇسىنۋگە كوپ اقىلدىڭ قاجەتى جوق شىعار) ءسىرا، وسىنشاما اتاعى بار، سوناۋ ماسكەۋدەن كەلگەن قوناقتىڭ بەدەلى مەن مىسى باستى ما، ءبىزدىڭ ىشىمىزدەن وسىنداي عىلىم دوكتورىنىڭ ءماندى دە ماعىنالى اڭگىمەسىن ەستي المادىق. مۇمكىن، مۇنداي كەلەلى اڭگىمە بولعان دا شىعار. الايدا، ءبىز مۇنى ورىس ءتىلدى باسىلىمداردان كورە المادىق.

بۇل ەندى ەلگە الگىندەي كەلەلى جيىنداردان وبەكتيۆتى دە شىنايى اقپاراتتىڭ تارالۋىنا جاۋاپتى جانداردىڭ، ياعني وسىناۋ اتى-شۋلى جيىندى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ەنشىسىنە قالدىردىق.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz