تاياۋدا ماجىلىستە اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەر تۋرالى زاڭ جوباسى تالقىلانىپ، دەپۋتاتتار ءبىراۋىزدان شەكارا دەگەندى بىلمەيتىن عالامتوردى زاڭمەن شەكتەۋ كەرەك دەگەن شەشىمگە كەلدى. الايدا اتالعان زاڭ جوباسىنىڭ كەمشىلىكتەرىن ايتىپ، قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر دە جوق ەمەس. زاڭدى جاقتاۋشىلار جاس ۇرپاقتى تەرىس جولعا يتەرمەلەيتىن سايتتارداعى، بلوگتارداعى زاڭسىزدىقپەن كۇرەسۋ ءۇشىن زاڭ قاجەت دەسە، ەندى بىرەۋلەر ينتەرنەتتى زاڭعا باعىندىرۋ ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ قۇقىعىن شەكتەيدى، مەملەكەتتىڭ اقپارات اياسىن تارىلتادى دەگەن ءۋاج ايتۋدا. جەرگىلىكتى جۋرناليستەر، سونداي-اق كەيبىر حالىقارالىق ۇيىم وكىلدەرى اتالمىش زاڭنىڭ قابىلدانۋىنا نارازىلىق بىلدىرگەن بولاتىن. زاڭدى قاجەتسىز دەپ تاپقانداردىڭ پىكىرىنشە، ينتەرنەت تۋرالى زاڭ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق يميدجىنە، بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەدى. سونىمەن، قوعامنىڭ وسىنداي قارسىلىعىنا قاراماستان قابىلدانىپ وتىرعان زاڭ ءتيىمدى مە، ءتيىمسىز بە؟

تامارا كالەەۆا، «ءادىل ءسوز» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ ءتورايىمى:

ءيا

تاياۋدا ماجىلىستە اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق جەلىلەر تۋرالى زاڭ جوباسى تالقىلانىپ، دەپۋتاتتار ءبىراۋىزدان شەكارا دەگەندى بىلمەيتىن عالامتوردى زاڭمەن شەكتەۋ كەرەك دەگەن شەشىمگە كەلدى. الايدا اتالعان زاڭ جوباسىنىڭ كەمشىلىكتەرىن ايتىپ، قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر دە جوق ەمەس. زاڭدى جاقتاۋشىلار جاس ۇرپاقتى تەرىس جولعا يتەرمەلەيتىن سايتتارداعى، بلوگتارداعى زاڭسىزدىقپەن كۇرەسۋ ءۇشىن زاڭ قاجەت دەسە، ەندى بىرەۋلەر ينتەرنەتتى زاڭعا باعىندىرۋ ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ قۇقىعىن شەكتەيدى، مەملەكەتتىڭ اقپارات اياسىن تارىلتادى دەگەن ءۋاج ايتۋدا. جەرگىلىكتى جۋرناليستەر، سونداي-اق كەيبىر حالىقارالىق ۇيىم وكىلدەرى اتالمىش زاڭنىڭ قابىلدانۋىنا نارازىلىق بىلدىرگەن بولاتىن. زاڭدى قاجەتسىز دەپ تاپقانداردىڭ پىكىرىنشە، ينتەرنەت تۋرالى زاڭ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق يميدجىنە، بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەدى. سونىمەن، قوعامنىڭ وسىنداي قارسىلىعىنا قاراماستان قابىلدانىپ وتىرعان زاڭ ءتيىمدى مە، ءتيىمسىز بە؟

تامارا كالەەۆا، «ءادىل ءسوز» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ ءتورايىمى:

ءيا
– قازىرگى ءبىزدىڭ پارلامەنت قابىلداعان ينتەرنەت تۋرالى زاڭعا سايكەس، ينتەرنەتتەگى فورۋم، چات، ءتىپتى بلوگتار دا باق-قا تەڭەستىرىلەدى. ال الەم ەلدەرىنىڭ باسىم بولىگى ينتەرنەتتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالى رەتىندە قاراستىرمايدى. بۇل تۇستا ەلىمىزدە عالامتور جەلىسى باق رەتىندە تانىلسا، وندا وتاندىق باق-تارعا قاتىستى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك پەن قىلمىستىق جاۋاپتىلىق چات، بلوگ، فورۋمدارعا دا تارالادى. بۇل دۇرىس ەمەس. بارىمىزگە ءمالىم، ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى باق-تىڭ وزىندىك مىندەتتەرى مەن بەلگىلى ءبىر شەكتەۋلەرى بار. سوندا ازاماتتاردىڭ ءوزارا پىكىرلەسەتىن جەكە بلوگى دا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا تەڭەستىرىلە مە؟ قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ وزىمىزگە قاجەتتى اقپاراتتى الا الاتىن، قالاعان سايتىمىزعا كىرەتىن مۇمكىندىگىمىز بار. ال ەگەر ينتەرنەتتى زاڭمەن شەكتەيتىن بولساق، وندا قانداي دا ءبىر سايتتاعى زاڭعا سايكەس كەلىڭكىرەمەيتىن اقپارات ءۇشىن سايتتى پايدالانا المايمىز.

ويتكەنى قاي سايتتا ارتىق ءسوز جازىلىپ كەتتى دەپ ءبارىن بىردەي قاداعالاپ وتىرۋ مۇمكىن ەمەس قوي، سوندىقتان شەتەلدىك سايتتاردىڭ كوبىن جابۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل دەگەنىمىز ادامنىڭ اقپارات الۋ قۇقىعىن شەكتەيدى. سونداي-اق بۇل اتا زاڭىمىزدا كورسەتىلگەن ادام قۇقىعىنا دا قايشى كەلەدى. ەگەر ينتەرنەت تۋرالى زاڭ قابىلداناتىن بولسا، بۇل تەك سايتتاردى عانا ەمەس، جالپى، اقپاراتتىق كەڭىستىكتى تارىلتىپ، ءسوز بوستاندىعىنا نۇقسان كەلتىرەدى. ال ەگەر ءسوز بوستاندىعى بولماسا، وندا مەملەكەتتىڭ سويىلىن عانا سوعاتىن گازەتتەردەن باسقا باسىلىمنىڭ ءبارى جابىلاتىن شىعار. ەندى-ەندى اقپاراتتىق سايتتاردان گورى جەكەلەگەن بلوگتاردا ەركىن ويلار ايتىلىپ، ءسوز بوستاندىعى قالىپقا كەلە باستاعاندا، مۇنى دا زاڭمەن شەكتەگەنىمىز قالاي؟ ءبارىبىر مۇنداي زاڭ جەكەلەگەن بلوگ يەلەرىن شەكتەگەنىمەن، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىككە جاۋاپ بەرە المايدى. ويتكەنى مۇندا مودەراتسياعا قويىلاتىن تالاپتار مەن قۇقىقتار ايقىندالماعان. ەگەر ءبىز زاڭمەن تۋرا باق-تى قاداعالاعانداي ينتەرنەتتى باقىلاساق، وندا تسەنزۋرا بولماي ما؟ ولاي بولسا، ءبىز دەموكراتيالى مەملەكەت بولا المايمىز.

عاريفوللا ەسىم، قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:

جوق
– ينتەرنەت دەگەن – اقپاراتتىق قوعامنىڭ نەگىزگى سۋبستانتسياسى. قازىرگى كەزدە ءبىز، بۇكىل جەر بەتىندەگى حالىقتار، اقپاراتتىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. اقپاراتتىق قوعامنان الاتىنىمىز – ءبىلىم جانە اقپارات. اقپاراتتىق قوعامدا شەكارا جوق. دەمەك، شەكارا بولماسا، اقپارات جۇيەسىن شەكتەپ، رەتتەۋ كەرەك. شەكتەۋ ەكى ءتۇرلى جولمەن جۇرگىزىلۋى ءتيىس. ءبىرىنشى – قۇقىقتىق نەگىزدە. ەكىنشى – ادامشىلىق قاعيدالارى نەگىزىندە. العاشقىسىندا زاڭ جانە زاڭدار جۇيەسى قىزمەت ەتەدى. كەيىنگىسىندە قوعامدىق پىكىر نازارعا الىنادى. وسى ەكەۋىنسىز ينتەرنەتتى جالپىلاما قابىلداۋعا بولمايدى. بارلىق وركەنيەتتى ەلدەردە ينتەرنەت جۇيەسىنە قۇقىقتىق نەگىزدە شەكتەۋ بار. سوندىقتان دا ءبىز دە قازاقستاندا وسىنداي زاڭ قابىلداۋدامىز.

بۇل زاڭ ادامگەرشىلىكتى ادامي نەگىزدە ناسيحاتتايتىن ينتەرنەت رەسۋرستارىنا ەشقانداي قولايسىزدىق تۋعىزبايدى، اقپارات اياسىن تارىلتپايدى. اتالعان زاڭ ينتەرنەتتى ءوزىنىڭ جەكە مۇددەسىنە، جەكەلەگەن ارازداستىققا نەمەسە ءبىر ساياسي توپتىڭ مۇددەسىنە قاراي قولدانۋشىنى قۇقىقتىق نەگىزدە شەكتەپ، جاۋاپقا تارتادى. ادامنىڭ قۇقىعى ەشقاشان بۇزىلماۋى كەرەك. وسى زاڭ جوباسى ۇسىنىلعاننان بەرى باسىلىم بەتتەرىندە ماسەلەنىڭ ءمانىن ايقىنداپ الماعان كەيبىر ادامدار داۋ-داماي تۋعىزۋدا. زاڭ جوباسىنا دەگەن قارسىلىقتار ەكى ءتۇرلى پيعىلدا بولۋى مۇمكىن. ءبىرىنشىسى – اقپاراتتىق قوعامنىڭ ءمانىن تۇسىنبەۋدە جانە ونىڭ مۇمكىندىگىنىڭ پايدالى جانە زياندى جاعىن ەسكەرمەۋدە. ەكىنشىسى – وسىنىڭ ءبارىن بىلە تۇرا، ادەيى داۋ تۋعىزۋ ماقساتىنداعى ارەكەتتەر. كەزىندە سوكرات «ءبىلىم ىزگىلىكتى بولۋى كەرەك، ىزگىلىككە قارسى جاسالعان ءبىلىم ادامزاتقا قاۋىپتى» دەگەن بولاتىن. ءبىز ادامنىڭ، جاس ۇرپاقتىڭ بولاشاعىن، ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق جۇيەسىن، قازىناسىن ساقتاۋ ماقساتىندا ينتەرنەت جۇيەسى تۋرالى زاڭ قابىلداپ وتىرمىز.

بەيتاراپ پىكىر

سەرىكقازى كاكىبالانوۆ، «قازاق ينتەرنەتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى:
— ينتەرنەت سايتتارىنىڭ ىشىندە نە ءتۇرلى ادامزاتقا قاۋىپتى اقپاراتتار بولادى. مىسالى، ءوزىن-ءوزى ولتىرۋشىلەر كلۋبى نەمەسە گراناتا سەكىلدى جارىلعىش زاتتاردى جاساۋ تەحنولوگياسى دەگەن سەكىلدى. سوندىقتان زاڭ بولا ما، قاۋلى بولا ما، ايتەۋىر، ينتەرنەتكە ءبىر رەتتەۋشى قۇرال كەرەك. ال بىراق مۇنداي شەكتەۋ الەم تاجىريبەلەرىنە سۇيەنگەن، دۇرىس دۇنيە بولۋى شارت. ينتەرنەتتى زاڭمەن رەتتەيمىز دەپ، بلوگ، چات دەگەندەردىڭ ءبارىن باق ەسەبىنە قوسۋ دۇرىس ەمەس. مەملەكەتتەگى اقپارات كەڭىستىگىنىڭ تارىلۋ، تارىلماۋى زاڭنىڭ ساۋاتتىلىعىنا بايلانىستى. بۇل ماسەلەگە وتە سەزىمتالدىقپەن، بايىپپەن قاراعان ءجون، بىرجاقتى باعا بەرۋ وتە قيىن. سوندىقتان بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمى – ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە.

ازىرلەگەن اينۇر سەنباەۆا

«الاش ايناسى» گازەتى، 11.08.2009