7-قاراشا كۇنى قاراعاندى وبلىسىنداعى اباي كەنتىندەگى شاحتادا مەتان گازىنىڭ ءبولىنىسى سالدارىنان جارىلىس بولىپ، التى كەنشى قازا تاپتى. ەكى كەنشى اۋىر جاعدايدا اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. بۇل قازاقستان تاريحىنداعى العاشقى اپات ەمەس. 

1994 جىلى، 16 ناۋرىزدا ساران ماڭىنداعى "اقتاس" كەنىشىندە ءورت بولدى، ءورت سالدارىنان 11 قۇتقارۋشى قازا تاپتى. قىزىل جالىن ءورت ءسوندىرۋ قۇبىرىنىڭ جارىلۋى سالدارىنان گازدىڭ سىرتقا شىعىپ، ايماقتا تۇتانىپ كەتۋىنەن بولعان ەدى. ءدال سول جىلى، 7 شىلدەدە "قازاقستاندىق" كەنىشىندە جارىلىس بولىپ، 14 كەنشى قازا تاپتى. تەكسەرۋ جارىلىستىڭ تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىكتى ساقتاماعاننان بولدى دەپ تاپتى.

1995 جىلى، 24 قاراشادا "لەنين" اتىنداعى كەنىشتە جارىلىس بولدى. جارىلىس مەتان گازىنىڭ شامادان تىس بولىنۋىنەن بولعان ەدى. قايعىلى وقيعادا 13 كەنشى كوز جۇمدى.1998 جىلى، 23 قاراشادا "لەنين" كەنىشىندە تاعى دا جارىلىس بولىپ، ءبىر كەنشى قازا تاپتى.

1999 جىلى، 26 قىركۇيەكتە "لەنين" كەنىشىندە كەزەكتى مارتە جارىلىس بولدى. بۇل جولى ءۇش ادامنىڭ ءومىرىن قيعان جارىلىسقا تەحنيكالىق قاتەلىكتەر سەبەپشى دەپ تاپتى.

2004 جىلى، 5 جەلتوقساندا "شاحتينسكايا" كەنىشىندە جارىلىس بولدى. جارىلىس ساتىندە كەنىشتە 89 ادام جۇمىس ىستەپ جاتقان بولاتىن. جارىلىس ماڭىندا بولعان كەنشىلەردىڭ 23 كوز جۇمدى.

2006 جىلى، 20 قىركۇيەكتە تاعى دا "لەنين" اتىنداعى كەنىشتە جارىلىس بولدى. بۇل وتىز جىل ىشىندەگى ەڭ اۋقىمدى اپات بولاتىن. جارىلىس سالدارىنان 41 ادام قازا تاپتى. جارىلىس ءدۇمپۋى 4,5 شاقىرىمعا دەيىن ەستىلگەن ەدى. قازاقستاندا قايعىلى وقيعاعا بايلانىستى "ازا تۇتۋ كۇنى" جاريايلاندى.

2008 جىلى، 11 قاڭتاردا "اباي" كەنىشىندە جارىلىس بولىپ،30 ادام كوز جۇمدى. 2 ماۋسىمدا "تەنتەك" كەنىشىندە جارىلىس بولىپ، بەس ادام كوز جۇمسا، 12 قازاندا كەنشىلەردى كوتەرەتىن ليفت قۇلاپ، "وڭتۇستىك-جەزقازعان" كەنىشىندە التى ادام قازا تاپتى. 2016 جىلى، 10 قاراشادا "ساران" كەنىشىندە كەنشىلەردى كوتەرۋ بارىسىندا تروس ءۇزىلىپ، ءۇش كەنشى قازا تاپتى.

بۇل وتىز جىل ىشىندە بولعان ەڭ ءىرى اپاتتار بولاتىن. ءىرىلى-ۇساقتى وقيعالار كۇندەلىكتى بولىپ جاتىر. "اباي" كەنىشىندە قازا تاپقانداردىڭ وتباسىلارىنا ون جىلدىق ەسەپ كورسەتكىشىندەگى ايلىقتارى بەرىلەتىنى بەلگىلى بولدى.

جۋرناليست نۇربەك بەكباۋ كەنشىلەردىڭ قازاسىنا بايلانىستى اقش-تاعى كەنشىلەردىڭ ءومىرىن سالىستىراتىن جازبا قالدىردى.

ء"يا. اقش-تا 1 شاحتەردىڭ ءولىمى جۇمىس بەرۋشى ءۇشىن — 40 ملن دوللار! سول ءۇشىن، امەريكادا شاحتادا جازاتايىم وقيعانى بولدىرماۋعا تىرىسادى. اۋىر وتەماقى سول ءۇشىن قويىلعان. ال بىزدە شە؟ قانشا؟
نەگە شاحتادا اپات وتە ءجيى بوپ كەتتى؟ باستى سەبەپ – شاحتا يەلەرىنىڭ پايدا تابۋ جولىنداعى ەشنارسەگە قاراماۋى.

2008 جىلى «اباي» شاحتاسىندا 30 شاحتەردىڭ قازا تابۋىنان كەيىن پروكۋراتۋرا ۇلكەن تەكسەرىس جۇرگىزگەن. سودان انىقتاعانى، شاحتاداعى قۇرالداردىڭ 70%-ى ابدەن ەسكىرگەن. باستى جەلدەتۋ جۇيەسى جەلدەتكىشتەرىنىڭ وزدەرىنىڭ نورماتيۆتەرىن ورىنداپ، ءتىپتى ونى 2-2,5 ەسە ارتىق ورىنداعانى انىقتالعان. ولار 60-شى جىلداردان بەرى ءالى قولدانىلىپ كەلەدى. ءارى 1967-1982 جىلى شىعارىلعان ەلەكتروۆوزدار قولدانىلادى.

ستاتسيونارلىق كونۆەيلەردىڭ 70%-ى ەسكىرگەن. مۇنداي جاعدايدا جۇمىس اتقارۋ - كۇندەلىكتى ولىمگە تاۋەكەل ەتۋمەن تەڭ. بۇل پروبلەمالار ءبىر كۇندە قالىپتاسقان جوق. «ارسەلور ميتتال» باسشىلىعى شاحتالاردى مودەرنيزاتسيالاۋعا قانشا قارجى جۇمسادى؟ نە تەحنيكا الىپتى، وسى ۋاققا دەيىن؟ الدە سوۆەتتىك قۇرالداردى توزعانشا قولدانىپ قالۋعا تىرىسىپ جاتىر ما، ءالى كۇنگە؟!

شاحتەردىڭ جاعدايى قالاي؟
كەنشىلەردىڭ ايلىقتارىنىڭ ورتاشا كورسەتكىشى 150 مىڭ تەڭگەنىڭ اينالاسىندا. مۇنداي قاراجاتقا شاحتەر قالاي كۇن كورمەك؟
بۇنى از كورگەندەي، شاحتەرلەردى زەينەتكە 63 جاسىنان شىعارامىز. ودان ەرتەرەك شىعۋىنا مۇمكىندىك جوق. وسى شەشىمگە قول قويعانداردىڭ وزدەرىن 63 جاسىندا شاحتانىڭ جۇمىسىنا سالىپ كورۋ كەرەك ەدى... قالاي بولار ەكەن. ادام ومىرىنە سونشالىقتى سەلقوس قارادى دەپ جۇرگەن كەڭەس وكىمەتىنىڭ ءوزى مۇنداي قادامعا بارماعان.

كەلەسى ماڭىزدى ماسەلە - شاحتەرلەردىڭ قۇقىقتىق تۇرعىدان قورعالماۋى. قازىرگى جاعداي بويىنشا، جۇمىس بەرۋشى جۇمىستان شىعارا سالۋى وپ-وڭاي. The Sunday گازەتى ءتىپتى، قازاق شاحتەرلەرىنىڭ جۇمىسىن قۇلداردىڭ ەڭبەگىمەن تەڭەگەنى بار.

ولاردىڭ جۇمىستارى دەنساۋلىققا اسا زيان. بىراق، كەڭەس بيلىگى كەزىندەگىدەي دەمالىسقا جىبەرۋ، ارنايى ەمحانانىڭ بولۋى سىندى جۇيە تولىعىمەن قيراعان.

قىسقاسى، قازاق شاحتەرىنىڭ بۇگىنگى بەينەسى – ايلىعى از، جۇمىسىنا بارسا، امان-ەسەن كەلە مە بەلگىسىز، جۇمىستان شىعارا سالۋى وڭاي، ەسكى تەحنولوگيامەن جۇمىس ىستەۋىمەن قاتار، قايتىس بولا قالعان جاعدايدا وتباسىنا بولماسىز جاردەماقى بەرىلەدى.
قايتپەك كەرەك؟

بىرىنشىدەن، گەرمانيانىڭ، اقش-تىڭ ۇزدىك جۇيەلەرىن ءوزىمىزدىڭ مەملەكەتكە لايىقتى كوشىرۋ قاجەت. لايىقتى قاراجات تولەنۋى مەن قاتار زەينەت جاسى قايتا قاراستىرىلۋى ءتيىس. شاحتەر قايتىس بولعانى ءۇشىن جۇمىس بەرۋشى ۇلكەن قاراجات تولەۋ جۇيەسىن ەندىرۋ قاجەت. بۇل ارقىلى شاحتا باسشىلىعىن تەحنولوگيالاردى جاڭارتۋعا ماجبۇرلەيتىن بولامىز.

ەكىنشىدەن، تەكسەرەتىن ۇيىمدار قاتاڭ پوزيتسياعا ءوتۋى ءتيىس. شاحتاعا تەكسەرىسكە باراتىن ينسپەكتورلار 60-70-شى جىلدارداعى ينسترۋكتسيامەن جۇمىس جاساۋعا ءماجبۇر. بۇگىندە وسىنداي 230-عا جۋىق قۇجات قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى.

ۇشىنشىدەن، بولاشاقتا مەملەكەتتەگى شاحتالاردى وتاندىق كومپانيالارعا قايتارۋ ماسەلەسىن كوتەرۋ قاجەت. قىسقاسى، ەلىمىزدى اسىراپ وتىرعان ەڭبەك ادامدارىنىڭ ەڭبەگى لايىقتى باعالانۋى ءتيىس.

وسىدان 10 جىل بۇرىن، jaqsy.kz-كە جىگىتتەر وسىنداي ماقالا جازىپ ەدى. 10 جىل ءوتتى، جاعداي بىراق سول باياعى قالپىندا سياقتى.." دەيدى ول.

"اباي" كەنىشىندەگى جارىلىستىڭ سالدارىن جويۋ، سەبەبىن انىقتاۋ ناقتى ءجۇرىپ، الداعى تاڭدا قاتەلىكتەردەن ساباق الاتىن جۇيە بولادى دەپ ۇمىتتەنەمىز...

Abai.kz