زاڭعار كارىمحان. ازات جىردىڭ ايبوزى
(اقىن ۇلاربەك بايتايلاق شىعارماشىلىعى حاقىندا)
ازاتتىققا جەتۋ جولىندا ەلىن سۇيگەن ەرجۇرەك باتىرلار قانداي قىزمەت سىڭىرسە، التى اۋىز ءسوزى التى الاشقا جايىلعان ارقالى اقىن-جىراۋلار دا ودان كەم ەڭبەك ەتكەن جوق. تارلان تاريحتىڭ تەرەڭىنە سۇڭگىسەك، كونە دۇنيەدەگى «كۇلتەگىننىڭ كوك تاسىندا» ەرلىك پەن ەلدىك، بوداندىققا باس يمەۋ، بۇعالىققا باعىنباۋ سىندى ماسەلەلەر الدىڭعى كەزەكتە جىرلانادى. كونەنىڭ كۇمبىرىندەي بولىپ بۇگىندە امان-ەسەن ۇرپاعىمەن قاۋىشقان «كۇلتەگىن» جازۋىندا: «بەكتەردىڭ، حالقىنىڭ ءتۇزۋ ەمەستىگى ءۇشىن، تابعاش (قىتاي - ز.ك.) حالقىنىڭ الداۋىنا يلانعانى ءۇشىن، وتىرىگىنە كونگەنى ءۇشىن، ءىنىلى-اعالىنىڭ داۋلاسقانىنان، بەكتىڭ، حالىقتىڭ جاۋلاسقانىنان تۇركى حالقى ەلدىگىنەن ايىرىلدى. قاعاندىق قاعانىنان ايىرىلدى، تابعاش حالقىنا بەك ۇلدارى قۇل بولدى، سۇلۋ قىزدارى كۇڭ بولدى. تۇركى حالىقتارى تۇركى اتىن تاستاپ، تابعاش بەكتەرىنىڭ تابعاش اتىن ۇستاپ، تابعاش قاعانعا باعىندى. ەلۋ جىل كۇش-جىگەرىن جۇمسادى»، - دەلىنسە، ەندى ءبىر تۇسىندا «كوكتە كوك ءتاڭىرىسى، تۇركىنىڭ قاسيەتتى جەر، سۋى بىلاي دەپتى: «تۇركى حالقى جويىلماسىن»، - دەيدى، «ەل بولسىن»، - دەيدى»، - دەگەن ەلدىكتىڭ وزەكتى ءسوزى ايتىلادى.
«ءتورت بۇرىشتىڭ ءبارى دۇشپان ەكەن،
ساربازدارىمەن اتتانىپ،
ءتورت بۇرىشتاعى حالىقتى
كوپ العان، ءبارىن بەيبىت ەتكەن.
باستىنى ەڭكەيتكەن،
تىزەلىنى بۇكتىرگەن،
بىلگە قاعاندار ەكەن،
(اقىن ۇلاربەك بايتايلاق شىعارماشىلىعى حاقىندا)
ازاتتىققا جەتۋ جولىندا ەلىن سۇيگەن ەرجۇرەك باتىرلار قانداي قىزمەت سىڭىرسە، التى اۋىز ءسوزى التى الاشقا جايىلعان ارقالى اقىن-جىراۋلار دا ودان كەم ەڭبەك ەتكەن جوق. تارلان تاريحتىڭ تەرەڭىنە سۇڭگىسەك، كونە دۇنيەدەگى «كۇلتەگىننىڭ كوك تاسىندا» ەرلىك پەن ەلدىك، بوداندىققا باس يمەۋ، بۇعالىققا باعىنباۋ سىندى ماسەلەلەر الدىڭعى كەزەكتە جىرلانادى. كونەنىڭ كۇمبىرىندەي بولىپ بۇگىندە امان-ەسەن ۇرپاعىمەن قاۋىشقان «كۇلتەگىن» جازۋىندا: «بەكتەردىڭ، حالقىنىڭ ءتۇزۋ ەمەستىگى ءۇشىن، تابعاش (قىتاي - ز.ك.) حالقىنىڭ الداۋىنا يلانعانى ءۇشىن، وتىرىگىنە كونگەنى ءۇشىن، ءىنىلى-اعالىنىڭ داۋلاسقانىنان، بەكتىڭ، حالىقتىڭ جاۋلاسقانىنان تۇركى حالقى ەلدىگىنەن ايىرىلدى. قاعاندىق قاعانىنان ايىرىلدى، تابعاش حالقىنا بەك ۇلدارى قۇل بولدى، سۇلۋ قىزدارى كۇڭ بولدى. تۇركى حالىقتارى تۇركى اتىن تاستاپ، تابعاش بەكتەرىنىڭ تابعاش اتىن ۇستاپ، تابعاش قاعانعا باعىندى. ەلۋ جىل كۇش-جىگەرىن جۇمسادى»، - دەلىنسە، ەندى ءبىر تۇسىندا «كوكتە كوك ءتاڭىرىسى، تۇركىنىڭ قاسيەتتى جەر، سۋى بىلاي دەپتى: «تۇركى حالقى جويىلماسىن»، - دەيدى، «ەل بولسىن»، - دەيدى»، - دەگەن ەلدىكتىڭ وزەكتى ءسوزى ايتىلادى.
«ءتورت بۇرىشتىڭ ءبارى دۇشپان ەكەن،
ساربازدارىمەن اتتانىپ،
ءتورت بۇرىشتاعى حالىقتى
كوپ العان، ءبارىن بەيبىت ەتكەن.
باستىنى ەڭكەيتكەن،
تىزەلىنى بۇكتىرگەن،
بىلگە قاعاندار ەكەن،
الىپ قاعاندار ەكەن!»
ءيا، بۇل جولداردى وقىعانىمىزدا قاي-قايسىمىزدىڭ بويىمىزعا ماقتانىش سەزىمىن ۇيالايدى، رۋحىمىز كوتەرىلىپ، كەۋدەمىزدى شاتتىق كەرنەيدى. ارىستان جۇرەك، بۋرا ساندى بابالارىمىزدىڭ الدىندا كۇللى الەم باس ءيىپ تۇرعانداي بولادى.
تالاي ءداۋىردىڭ تاساسىندا قالماي، كۇنى بۇگىنگە انىق، ساف تازا قالپىندا جەتكەن «الپامىس»، «قوبىلاندى»، «قامبار باتىر»، «ەر تارعىن» سىندى ايگىلى باتىرلار جىرىنىڭ نەگىزگى ارقاۋى - ەرلىك، ەركىندىك، ازاتتىق سياقتى اسىل ۇعىمدار بولاتىن. «جالاڭاش بارىپ جاۋعا تي، ءتاڭىرى ءوزى بىلەدى، اجالىمىز قايدان-ءدۇر» دەگەن اسقاق ۇراندى كەشەگى جىراۋلار مۇراسى قازىرگى تاڭدا ۇلتتى ەلدىككە ۇيىستىرۋ، جاس ۇرپاقتى ەرلىككە شاقىرۋ ماقساتىندا ماڭىزدى ءرول اتقارىپ، ۇمىتىلماي كەلەدى. قازاق جۇرتىنا قۇتتى مەكەن - جەرۇيىق ىزدەگەن اسان قايعىدان باستاپ مارقاسقا ماحامبەت پەن داۋىلپاز دۋلاتتارعا دەيىنگى ارالىقتاعى داڭقتىلار پوەزياسىنىڭ ماڭگىلىك سارىنى ازاتتىققا كەلىپ تىرەلەتىنى زاڭدىلىق.
بۇنىڭ ءبارى - كەشەگى. ال بۇگىن شە؟! قازاق ەلى 1991 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا انىق ازاتتىققا قول جەتكىزگەندە قۋانباعان، قۋانىشتان كوزىنە جاس الماعان ادام كەمدە-كەم. سونداعى ىستىق سەزىمدى، شاتتىقتى قۋانىشتى اۋىزى دۇعالى اقىنداردان ارتىق جىرلاعان ەشكىم دە جوق. ءدال بۇگىنگى كۇن - ەرتەڭگى تاريح ەكەنىن ەسكەرسەك، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان بەرى التى الاشقا تانىمال، ءماشھۇر اقىنداردان باستاپ جاس تالاپقا دەيىنگى قالام ۇستاعان بارشا قاۋىم وسىناۋ قول جەتكەن ازاتتىقتى جىرلاۋدا، ونىڭ مارتەبەسىن اسقاقتاتىپ، قادىرىن ۇعىندىرۋدا ەرەكشە كورىنىپ كەلەدى. كوممۋنيستىك كەزەڭدەگى ادەبيەتكە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان اعا بۋىندى ايتپاعاندا قازاق پوەزياسىنىڭ جاس ورەنىنىڭ قاناتى قاتايىپ، بۇگىندە ەل مەن جەرگە ۇلكەن ەڭبەك ەتۋدە ەكەنىن باسا ايتامىز. ەندى ورەمىز جەتكەنشە، ويىمىز تولعانشا وسى جاس اقىنداردىڭ ءبىرى ەمەس، بىرەگەيى سانالاتىن ۇلاربەك دالەيۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ءسوز قوزعاماقپىز.
ۇلاربەك بايتايلاق - اقىن دەگەن كيەلى اتتى ارداقتاي ۇستاپ جۇرگەن قالام يەسى. ونە بويى ۇلتتىق دىلمەنەن سۋارىلعان، قازاق دەسە قاسقايىپ تۇرىپ، كەرەك دەسە جانىن بەرەتىن جالىندى جاس. ساتقىندىقتى كەشىرمەيتىن، ەكىجۇزدىلىكتى جەك كورەتىن، ادىلەتسىزدىككە توزبەيتىن كۇرەسكەر. ءوز باسىم وسى جىگىتتى ەجەلگى شىعىستىڭ جەتى شايىرى مەن كەشەگى ماحامبەتتىڭ سارقىتىنداي كورەمىن. سەبەبى جاراتقان يە وعان سونداي قاسيەت بەرگەن، دارىن سىيلاعان. باۋىرجان اتامىز «الدىمەن قازاق بول، سوسىن ادام بول!» دەپ وسيەت ەتىپتى، سول ايتقانداي ۇلاربەك اقىن، ەڭ الدىمەن - قازاق! كۇللى دۇنيەدەگى ەڭ اقىن حالىقتىڭ، ءسوز قاسيەتىن ۇعىپ، قاستەرلەگەن حالىقتىڭ وكىلى!
ۇلاربەك اقىننىڭ «قانىمداعى قاسقىر ءيىسى» دەگەن العاشقى جىر جيناعى 2010 جىلى «جالىن» باسپاسىنان جارىق كوردى. تۇڭعىش كىتاپتىڭ باس اتاۋىن يەلەنگەن ولەڭدە («قانىمداعى قاسقىر ءيىسى») اقىن قاسقىر-ادام وبرازىن بەينەلەي وتىرىپ، قازاق ءۇشىن كيەلى سانالعان اڭ تورەسى - قاسقىر ۇعىمىنا تەرەڭىرەك ۇڭىلۋگە، قىرى مەن سىرىن جاقسى بىلۋگە ۇمتىلدىرادى.
قانىمداعى قاسقىر ءيىسى -
قازدار اسقان تاۋدان-ءدۇر،
قان جوسىلتقان جاۋدان-ءدۇر.
ساعىنىشتار ورتەگەن،
سازعا باسام باۋىرىمدى ەرتەمەن.
رۋحىمدى جەتى كوكتەن تاپپاس بۇل،
بەرگەن ماعان، انا قاسقىر،
اق قاسقىر!
- دەپ باستالاتىن اقىن جىرىندا قاسقىر ۇعىمىنىڭ كونەدەن جەتكەنىن، اسپاننان الىنعان، ياكي تەگىن دۇنيە ەمەستىگىن اڭعارتادى. ەندى ءبىر ساتتە قاسقىر بەينەسى اقىنعا اۋىسىپ، اقىن-قاسقىر وبرازى سومدالىپ شىعادى. كوكجالداردىڭ تاۋ باسىندا ورمانعا قاراپ ۇليتىنى سياقتى اقىن جىرى تاپ-تازا تابيعات اياسىن جاڭعىرتىپ، ۇلان كەڭىستىككە جايىلىپ جاتادى.
كۇڭگىر-كۇڭگىر ورمان جىرىن وقيىن،
ۇڭگىر-ۇڭگىر شوقىلاردا شوقيىپ.
قانىم تاسىپ،
قانىمداعى جىر تاسىپ،
ايمەن بىرگە كەتتىم ۇزاق قىرقا اسىپ.
اقىن بۇل جىرىندا وبرازداردى ويناتۋمەن قاتار، قاسقىر اتاۋلىنىڭ قاسيەتتەرىن دە جىرعا قوسا كەتەدى. ايتالىق، قاسقىرلاردىڭ قارىسقان موينى باسقا جاققا بۇرىلمايتىنىن، قاقپان قاپقان تىرسەگىن تىسىمەن قيىپ جۇرە بەرەتىن قايسارلىعىن جازۋ ارقىلى جىر مازمۇنىن ودان سايىن بايىتا تۇسەدى، ودان سايىن ارلەندىرە تۇسەدى. ءسويتىپ اقىننىڭ قاسقىرعا نەمەسە قاسقىردىڭ اقىنعا اينالۋ قۇبىلىسى جىر تىلىندە مارجانداي اسەم ورنەكتەلەدى. بۇل ولەڭنىڭ ءتۇيىنى دە ءبىز كۇتكەندەگىدەي بولماي شىعادى، وقيىق:
...سارى الا كۇز، سارى الا كۇز،
سارى الا!
ورالعاندا قۇلازىعان دالاعا.
قۋعىنشىنىڭ قانى جۇققان تىسىممەن
قاقپانىمدى سۇيرەپ كىرەم مولاعا...
ءيا، قاسقىردا قاقپانعا ءتۇستىم ەكەن دەپ، قۋعىنشىعا وڭاي تۇتىلاتىن مىنەز جوق. اقىننىڭ وسى جىرىنىڭ ءساتتى شىعۋى - بارلىعىمىز اتىن ەستىپ، ءتۇسىن تۇستەگەنىمىزبەن، ول حايۋاننىڭ ىشكى مىنەز-قۇلقىن، قايسىبىر كوزگە تۇسە بەرمەس قاسيەتتەرىن، جانۋار بىتكەننەن ايشىقتاپ، دارالاپ تۇراتىن وزگەشە بولمىس، وزگەشە جاراتىلىس قالپىن قاپىسىز تانىپ، تەرەڭ مەڭگەرۋىندە. قويىنا شاپقان ءتۇز تاعىسىن قارعاپ-سىلەۋدىڭ ورنىنان ايرىقشا ىنتىزارلىقپەن، ەرەكشە سۇيسىنىسپەن قارايتىن قازاقتىڭ پسيحولوگياسىنا جەتىكتىگىندە.
«ءيتتىڭ يەسى بولسا، ءبورىنىڭ ءتاڭىرىسى بار» دەگەندى شىعارعان قازەكەڭ قاسقىردى قاسقىر اتاماي، وزگەشە اتاۋلار بەرىپ وتىرعانى بارشامىزعا ءمالىم. «كوك ءبورى»، «ارلان»، «كوكجال»، «يت-قۇس»، «ۇلىما» دەپ اتاپ، كوپ حايۋاننان ارتىق قادىر تۇتقان.
كوكبورى - ازاتتىق سيمۆولى، ەركىندىك بەينەسى. تسيرك ونەرىن شىعارعان ادامزات بالاسىنىڭ قولىنا ۇيرەنبەگەن جالعىز اڭ دا وسى ءبورى. دەمەك، ءبورىنى باستى توتەمى ەتىپ بىلگەن كونە تۇركىنىڭ، بۇگىنگى قازاقتىڭ ەركىندىككە دەگەن قۇشتارلىعى، اڭسارى وسىدان-اق بايقالماي ما. قازاق پەن كوكبورىنى سالىستىرا ايتۋ مىسالىنا اتاقتى قازاق جازۋشىسى مۇحتار ماعاۋين «كەسىك باس، ءتىرى تۇلىپ» حيكاياتىندا سوناۋ ءبىر قانقۇيلى كەزەڭنىڭ سۋرەتىن جازا وتىرىپ، باس كەيىپكەر جا-لامانىڭ ءبىر قازاقتى تىرىدەي سويىپ، تەرىسىن سىپىرۋ ساتىندە ونىڭ (قازاقتىڭ) قاسقىرعا ۇقسايتىنىن ايتىپ، سۇيسىنەتىنىن كەلتىرۋگە بولار.
ءبورىلى بايراق كوتەرىپ، شاڭ ارالاس قاندى جورىقتار جاساپ، جاۋىنىڭ تىزەسىن بۇكتىرگەن بابالار مۇراتىنىڭ ەڭ اسىلى - ازاتتىق. ال ازاتتىقتى قاسقىر بەينەسىمەن بىرگە قاراستىرىپ، وزگەشە ءۇڭىلۋىمىزدىڭ دە وزىندىك سەبەبى بار.
ءبورىلى بايراق استىندا،
بوگەلىپ كورگەن جان ەمەن.
بورىدەي جورتىپ كەتكەندە،
ءبولىنىپ قالعان جان ەمەن.
ءبورىلى نايزا ۇستاسا،
تۇيرەمەي كەتكەن جان ەمەن.
ءبورىلى بايراق قۇلاسا،
كۇيرەمەي كەتكەن جان ەمەن...
ءبورى باسى - ۇرانىم،
ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم.
ءبورىلى بايراق كوتەرسە،
قوزىپ كەتەر قايداعىم،
- دەپ جىرلاعان ءسۇيىنباي بابا جىرى دا ماڭگىلىك ۇران، ماڭگىلىك سارىن. وسى ءبىر ۇلى مۇرات جولىنا ات ءىزىن سالىپ، جاڭا جىرلارىن تۋىنداتقان ۇلار اقىن شىعارماشىلىعىنىڭ وزەكتىلىگى دە ءوز ماڭىزىن جوعالتا قويمايتىنى انىق.
«قانىمداعى قاسقىر ءيىسى» كىتابىنىڭ اڭداتپاسىندا: «جاس اقىن - ۇلاربەك دالەيۇلى بايتايلاقتىڭ بۇل العاشقى جىر جيناعىنان ادامزات وركەنيەتىنىڭ بەسىگى بولعان ەن دالانى، ۇلى دالانى مەكەن ەتكەن ەجەلگى شىعىس حالىقتارى - عۇن، ساق تايپالارىنىڭ ايبىندى جورىقتارى مەن قاندى مايداندارىنىڭ دابىل داۋىسى ەستىلگەندەي بولادى. شىعىستىڭ داڭقتى جەتى جۇلدىزىنىڭ جاۋھار جىر ۇلگىلەرىن ءوزىمىزدىڭ كادىمگى جىراۋلىق سارىنمەن بىرلەستىرە وتىرىپ، قازاقى بوياۋمەن تاماشا ورنەكتەيدى»، - دەپ جازىلعان.
دەسەك تە، ۇلاربەك ەجەلگى شىعىس پوەزياسى مەن دالالىق بابالار جىرى سالعان سوقپاققا ءتۇسىپ الىپ، سودان قالعان سارىندا كەتە بەرمەيدى. ارناسى كەڭ، اۋقىمى زور وسى ەكى پوەزيا ۇلگىلەرىن جەتىك مەڭگەرۋىنىڭ ارقاسىندا قازىرگى زامانعى جىر تۋدىرۋ اقىن ماقساتىنا اينالعالى قاشان. پارسى، يران، ەجەلگى شىعىس جىرلارىنىڭ ەرەكشەلىگىن يگەرگەن اقىن شىعارماشىلىعىنىڭ ەكىنشى قاناتى، ول جىراۋلار پوەزياسى دەسەك قاتەلەسپەسپىز. شىن جۇيرىكتىڭ (پىراقتىڭ) قولتىعىندا كىشكەنتاي قوس قانات بىتكەن بولسا، ۇلار اقىننىڭ جالپى شىعارماشىلىعى ەكى قاناتتى بولۋىمەن دارالانادى. ەگەر سول قاناتتاردىڭ ءبىرى بولماعان كۇندە سىڭار قاناتپەن ۇشا الماعان قۇس بالاسىن كورگەندەي بولار ەدىك، شىڭعا شىعار شىعارماشىلىقتىڭ ءبىر قايناۋى ىشىندە قالعانىن بىلگەندەي بولار ەدىك. اقىننىڭ شىعارماشىلىق ءستيلى وزگەدەن ەرەكشەلەنىپ تۇراتىنى سوندىقتان.
«اقىندىق الدىمەن ميدا، ودان كەيىن ويدا، جۇرەكتە. ۇيقاسقا قۇل بولعاندار اقىن ەمەس. اقىن بولۋ ءۇشىن الدىمەن تەرەڭ وي كەرەك، تەبىرەنەتىن جۇرەك كەرەك»، - دەپ جازىپتى ۇلتىمىزدىڭ داڭقتى باتىرلارىنىڭ ءبىرى باۋىرجان مومىشۇلى. ۇلاربەك اقىندا كوپ اقىنداردا كەزدەسە بەرمەيتىن ءبىر نارسە بار. ول - جۇرەك. جۇرەك بولعاندا بارلىق ادامعا ءتان، ەتتەن جارالعان، قىزىل قانى سورعالاپ، تامىرى ادىرايىپ دۇرسىلدەتە سوعىپ تۇراتىن جۇرەك ەمەس، شىعىستاعى حينگان تاۋلارىنان باستاپ كۇنباتىستاعى ءالپىنىڭ قىرلى شىڭدارىنا دەيىنگى كەشەگى كوك تۇرىكتىڭ ۇلى دالاسىن قاپىسىز سۇيە الاتىن; قارا جەردىڭ استىنان جوعارىداعى جەتى قات كوككە دەيىنگى ارالىقتى تۇسىنە، تۇيسىنە الاتىن ءھام كەۋدەسىنە سىيماي اتويلاپ تۇراتىن ۇلكەن جۇرەك بار. جۇرەككە ۇلكەن دەگەن انىقتاۋىش قويۋ ارقىلى ءبىز جۇرەكتىڭ كولەمى، ياكي مولشەرىن ايتىپ وتىرعان جوقپىز، اق قاعاز - ارى، قارا سيا - قانى بولعان اقىن بالاسىنىڭ ەڭ جاندى جەرىنىڭ ەرەكشەلىگىن باسا ايتپاقپىز. ءيا، بۇل جۇرەك - باسقا جۇرەكتەن وزگەشە. كەشەگى داڭقتى بابالارىمىزدىڭ دالا سۇيگەن، تۇبىندە ءبىر قىل ساقتالعان ۇلى جۇرەكتەرىن اشىپ كورگەن ەشكىم جوق، ۇلار اقىننىڭ دا جۇرەگى سونداي ما دەپ ەرىكسىز تاڭداناسىز. ومىردە كوپ نارسەنىڭ جۇرەككە تىكەلەي بايلانىستى ەكەنى امبەگە ايان. وسىنداي، قازىرگى كۇنگى اقىن دەگەن اعايىنداردان تابىلا بەرمەس ەرەكشە جۇرەكپەن ۇلاردىڭ تاڭدايىنا جىر قونعان اقىن بولماۋى، اقىندىق مىنەزگە ساي باتىر بولماۋى مۇمكىن ەمەس. بۇگىنگىنىڭ وقىمىستىلارى اتاقتى عالىم ساحاروۆتىڭ ميىنىڭ قاراپايىم ادامداردىكىنەن ۇلكەن بولعانىن ايتادى. ۇلاردىڭ جۇرەگى اسىپ بارا جاتقان ۇلكەن بولماۋى مۇمكىن، بىراق سول ەت-جۇرەكتىڭ جالعىز عانا سەرتى - اسپانتاۋدا كۇن استىندا تۋىپ، تۇندە جورتىپ، كەشەگى ءبورىلى بايراق كوتەرىپ، جورىققا اتتانعان تۇرىك جۇرتىنىڭ، بۇگىنگى قازاق ۇلتىنىڭ ازاتتىعى ءۇشىن شىعارعا جانى بولەك.
ءشۇباسىز، رياسىز سەنۋگە اقىن ولەڭدەرىن وقۋ، وتتى جىرلارىن تۇسىنە ءبىلۋ كوز جەتكىزەدى. ەندىگى كەزەكتە ۇلاربەك دالەي بالاسىنىڭ تەڭىزدى كوتەرگەن داۋىلپازداي جىرىنا، جۋسانداي ساعىنىش ءيىسى بۇرقىراعان جىرلارىنىڭ وي يىرىمدەرىنە، اسقاردىڭ باسىنان اعىلعان سارقىراماداي ءسوز ساپتاۋىنا ۇڭىلەيىك.
تەبىنگىسىن تەر باسقان،
بۇقاداي مويىنىن التى قارىس شەل باسقان،
جولبارىستاي شۇباردىڭ
اق تاڭعا بەلىن تالدىرىپ،
توسكەيدەگى وردالى جىلان توبىنىڭ،
ىرگەسىندە الاڭ ۇيقىسىن قاندىرىپ.
اق شاتىردان ايبالتاسىن الا ۇشقان
اتا جاۋىنىڭ تىلەرسەگىن قيدىرىپ،
ايدارىن كەسىپ،
اي تۇمسىق كون ەتىگىن ءسۇيدىرىپ.
بۇل - اقىننىڭ «تەبىنگىسىن تەر باسقان...» دەگەن ولەڭىنەن ءۇزىندى. جالپى اقىن جىرلارىنىڭ تاقىرىپ اۋماعى بەلگىلى - كونە بابالار عۇمىرى، جورىقتى جولدارىنىڭ شەجىرەسى، بىرنەشە بۋىن، الدەنەشە ءداۋىر اۋىسقاننان كەيىنگى كەزەڭ سيپاتى. باسقاشا سوزبەن اقىننىڭ ءوزى ايتقانداي، «جازاتىن تاقىرىبىم، ارينە، ەجەلگى ساق، تۇرىكتەر ءداۋىرى. سول زاماننىڭ قۋانىشى، قايعىسى. بۇل - وسى داۋىردەن جازاتىن تاقىرىپ تابا الماعاندىعىمنان ەمەس، سوڭىمنان ەرگەن ءبىر وقىرمان بولسا سوعان وشاقتان ارى اتتاساڭ-اق قۇشاق اشاتىن دالالىق مىنەزدىڭ، ءبورى تەكتىڭ، ادامدىق اردىڭ سۇلباسىن بولسا دا جۇرەگىندە بەينەلەپ بەرۋ. سوعان تالپىندىرۋ». ەڭ باستىسى، اقىن ءوزىنىڭ نە جازىپ وتىرعانىن، نە ايتقىسى كەلگەنىن جاقسى بىلەدى، جاقسى سەزىنەدى. سول جاقسى ءبىلىپ، سەزىنگەندىكتەن عوي، وقىرماندى قيناماي، ميىنا شىم-شىتىرىق، ەلەس كورىنىستەردى تىقپالاي بەرمەي، انىق تا قانىق جازادى. ول ءومىردى، ول ورتانى ءوز كوزىمىزبەن كورمەسەك تە، سوزدەن سۇلۋ بەينە جاسايدى. بەينەسى كادىمگىدەي قوزعالىپ، سەزىمدى ءتۇرتىپ، قاندى ويناتىپ، بويىڭىزعا ءبىر بەلگى بەرىپ اسەر ەتسە - اقىن ماقساتىنىڭ ورىندالعانى.
اقىن جىرلارى ءححى عاسىردا جازىلدى دەمەسەڭىز، ءدال سول ورتا عاسىرلارداعى قازاق پوەزياسىنىڭ جاۋھارىنداي دۇنيە. بويىڭىزدا باعزى تۇركىلىك، بەرگى قازاقتىق ءبىر تامشى قان بولسا، ءدۇر سىلكىنبەۋىڭىز، رۋحتانباۋىڭىز مۇمكىن ەمەس. رۋحتى دا وتتى ولەڭ جازىپ، بابالار ۇنىمەن بۇگىنگى ۇرپاقتى جالعاستىرا العانى ءۇشىن ۇلاربەك اقىندى قازىرگى قازاق ادەبيەتىندەگى بىرەگەي تالانت يەسى دەيتىنىمىز سوندىقتان.
«اباي-اقپارات»
