ەلباسىمىز: «بۇل زامان - بىلەككە ەمەس، بىلىمگە سەنەتىن زامان. زاماناۋي الەمدە ەلدىڭ قۋاتى، ەڭ الدىمەن، ءبىلىم مەن عىلىمدا بولاتىن ۋاقىتقا كەلدىك»، - دەپ، بولاشاعىمىز ءۇشىن ءبىلىمنىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن اتاپ ايتىپ جاتسا دا، ەلىمىزدە ءبىلىم الۋعا ۇمتىلعان جاستارعا كەدەرگى جەتەرلىك. سونىڭ ايعاعى، ستاتيستيكاعا سەنسەك، سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدەگى ستۋدەنتتەر سانىنىڭ ايتارلىقتاي ازايىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. كىم بالاسىنىڭ ءبىلىمدى بولعانىن قالامايدى دەيسىڭ. ايتسە دە، جومارتتىڭ قولىن جوقتىق بايلايتىنىنداي، گرانتقا بالى جەتپەگەن جاستاردىڭ ءبارىنىڭ بىردەي اقىلى ءبىلىم الۋدى جاعدايى كوتەرمەگەندىكتەن، كوپتەگەن جاستىڭ ەرىكسىز ءبىلىمسىز قالىپ جاتقانى راس. مۇنىڭ سوڭى ەلىمىزدە ءبىلىمسىز، جۇمىسسىز جاستاردىڭ كوبەيۋىنە الىپ كەلۋدە.

ەلباسىمىز: «بۇل زامان - بىلەككە ەمەس، بىلىمگە سەنەتىن زامان. زاماناۋي الەمدە ەلدىڭ قۋاتى، ەڭ الدىمەن، ءبىلىم مەن عىلىمدا بولاتىن ۋاقىتقا كەلدىك»، - دەپ، بولاشاعىمىز ءۇشىن ءبىلىمنىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن اتاپ ايتىپ جاتسا دا، ەلىمىزدە ءبىلىم الۋعا ۇمتىلعان جاستارعا كەدەرگى جەتەرلىك. سونىڭ ايعاعى، ستاتيستيكاعا سەنسەك، سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدەگى ستۋدەنتتەر سانىنىڭ ايتارلىقتاي ازايىپ كەلە جاتقانى بايقالادى. كىم بالاسىنىڭ ءبىلىمدى بولعانىن قالامايدى دەيسىڭ. ايتسە دە، جومارتتىڭ قولىن جوقتىق بايلايتىنىنداي، گرانتقا بالى جەتپەگەن جاستاردىڭ ءبارىنىڭ بىردەي اقىلى ءبىلىم الۋدى جاعدايى كوتەرمەگەندىكتەن، كوپتەگەن جاستىڭ ەرىكسىز ءبىلىمسىز قالىپ جاتقانى راس. مۇنىڭ سوڭى ەلىمىزدە ءبىلىمسىز، جۇمىسسىز جاستاردىڭ كوبەيۋىنە الىپ كەلۋدە.

اسىرەسە تۇراقتى جۇمىسى جوق، الدىنداعى مالىمەن عانا كۇن كورىپ وتىرعان اۋىل قازاعى ءۇشىن بالاسىن اقىلى وقىتۋ ارمانعا اينالىپ بارا جاتىر. ءماجىلىس دەپۋتاتى ۇلاسبەك ءسادى­بەكوۆتىڭ بيىلعى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا جاساعان مالىمدەمەسىندە «قازاقستاندا جۇمىس­سىزداردىڭ 71 پايىزىن اۋىل جاستارى قۇراسا، ولاردىڭ 76 پايىزىنىڭ جوعارى بiلiمi جوق» دەپ كەلتىرگەن ستاتيستيكاسى دا وسى سوزىمىزگە دالەل بولا الادى. شىنى كەرەك، قالاداعى ءبىلىم مەن اۋىل مەكتەبىنىڭ بەرگەن ءبىلىمىن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. اۋىل تۇلەكتەرىنىڭ باسىم بولىگى ينتەرنەتپەن جابدىقتالماق تۇگىل، كومپيۋتەر مەن ينتەراكتيۆتى تاقتانىڭ نە ەكەنىن بىلمەگەن كۇيى 11 جىلدىقتى تامامدايدى. وسىدان كەيىن كەلىپ ولارعا مەملەكەتتىك گرانتتىڭ يەگەرى بولا المادى دەپ كىنا تاعۋ دا ارتىعىراق. امال جوق، اقىلى وقۋ ورنىنا تۇسۋگە ءماجبۇر. ال اقىلى وقۋدى كەز كەلگەن اۋىل بالاسىنىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى. العاشقى جىلدارى اۋىل قازاعى قولىنداعى سوڭعى مالىن ساتىپ بولسا دا بالاسىن وقىتقاندى ءتاۋىر كورەتىن. قازىر اۋىلداعى قازاقتىڭ دا مالى تاۋسىلدى. وسىدان كەلىپ، اۋىل بالاسىنىڭ قالاداعى قىمبات وقۋعا قايتسە دە قولى جەتپەيتىنى بايقالادى. ال وقۋ اقىسى جىل وتكەن سايىن قىمباتتاپ بارادى. ناتيجەسىندە مەكتەپتىك ورتا ءبىلىمدى عانا قاناعات ەتكەن جاستار سانى كوبەيە تۇسۋدە. ەگەر وسىلايشا اۋىلداعى ءبىلىمسىز ۇرپاق سانى كوبەيە بەرسە، كۇنى ەرتەڭ حالقىمىزدىڭ دا ساپالىق كورسەتكىشى تومەندەي بەرەرى انىق. بۇل ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن دە قاۋىپتى.

ايتا كەتەر جايت، سوڭعى ەكى-ءۇش جىلدا سىرتتاي وقۋ بولىمىندە وقيتىن ستۋدەنتتەر سانى ايتارلىقتاي وسە تۇسكەن ەدى. مۇنى ماماندار سىرتتاي وقۋ ءبولىمىنىڭ كۇندىزگى وقۋ بولىمىنە قاراعاندا ءسال دە بولسا ارزان بولۋىمەن جانە ستۋدەنتتەردىڭ بوس ۋاقىتىندا جۇمىس ىستەپ، ءوز وقۋىنىڭ اقشاسىن ءوزى تولەۋگە ۇمتىلۋىمەن تۇسىندىرگەن ەدى. وكىنىشكە قاراي، بيىلعى وقۋ جىلىنان باستاپ ەلىمىزدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا سىرتتاي وقۋ بولىمدەرى دە تولىق جابىلدى. وسىلايشا، قازاق جاستارىنىڭ ءبىلىم الۋ مۇمكىندىگى جىل وتكەن سايىن شەكتەلۋدە. مۇمكىن، ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ ءۇشىن سىرتتاي وقۋ بولىمدەرىن جابۋ دۇرىس تا شىعار. جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن وقۋ اقىسىنىڭ ارزان بولۋى دا ءتيىمسىز شىعار. ەندەشە، گرانت سانى كوبەيتىلىپ، قايتكەن كۇندە ۇرپاعىمىزدىڭ ءبىلىمسىز اتانباۋى جولدارى قاراس­تىرىلۋى كەرەك ەدى. ماسەلەن، بيىل كەشەندى تەستىلەۋگە قاتىسۋعا 65 مىڭ 168 تالاپكەر ءوتىنىش بىلدىرگەن. ال كەشەندى تەستىلەۋگە بولىنگەن گرانت سانى - نەبارى 2700 عانا. دەمەك، قالعان 63 مىڭ تالاپكەر اقىلى ءبىلىم الۋعا ءماجبۇر. ال 63 مىڭ جاستىڭ ءبارىنىڭ بىردەي اقىلى وقۋعا شاماسى جەتە مە؟ ستاتيستيكاعا سەنسەك، ەلىمىزدە گرانتتان گورى، اقىلى بولىمدە وقيتىن ستۋدەنتتەر سانى باسىم. ال اقىلى ءبىلىم الۋعا دا شاماسى جەتپەي جۇرگەن جاستار سانى بۇدان دا كوپ.

ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدەگى ستۋدەنتتەر قاتارىنىڭ جىل ساناپ ازايىپ بارا جاتقانى بايقالادى. ماسەلەن، 2007-2008 جىلدارى ەلىمىزدەگى جوو-دا 717 053 ستۋدەنت ءبىلىم السا، 2008-2009 جىلدارى ولاردىڭ سانى 633 814-كە تۇسكەن، ال 2009-2010 جىلدارى ستۋدەنتتەر سانى 610 264-كە دەيىن ازايعان. ءار جاڭا وقۋ جىلى سايىن وقۋ اقىسىنىڭ وسە ءتۇسۋى ستۋدەنتتەر سانىنىڭ ازايۋىنا ىقپال ەتۋدە. ماسەلەن، بۇگىنگى تاڭدا الماتى قالاسىنداعى قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قارجى-مۇناي سالاسىنداعى ماماندىقتارىنىڭ اقىسى جىلىنا 1,5 ملن تەڭگەدەن اسقان. وسىلايشا، وقۋ اقىسىنىڭ كوشىن 1 500 000 تەڭگەلىك ماماندىقتار باستاپ تۇرسا، شامامەن وقۋدىڭ «ەڭ ارزانى» - 250-300 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا. ءبىر ۇيدە ەكى ستۋدەنت بولسا، شامامەن جىل سايىن وقۋ اقىسىنىڭ وزىنە 500-600 مىڭ تەڭگە كەرەك ەكەن. اۋىل قازاعىنىڭ ءبارىنىڭ بىردەي الدىندا مىڭعىرعان مالى جوعىن ەسكەرسەك، اۋىل قازاعى ءۇشىن قۇنى ميلليون تەڭگەلىك وقۋ ورنىنىڭ ەسىگى جابىق. وسى بەتىمەن كەتە بەرسە، جوو بۇدان بىلاي بايدىڭ بالالارى عانا وقيتىن جەرگە اينالارى انىق. تالاي عالىم مەن دارىندىنىڭ اۋىلدان شىققانىن ەسكەرسەك، مۇنىڭ اۋىل جاستارىنا جاسالىپ وتىرعان كوپە-كورنەۋ قيانات ەكەنى داۋسىز. ەڭ قۇرىعاندا ەلىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ءبىلىمدى قولجەتىمدى ەتۋ كەرەك-اق ەدى. ايتپەسە 76 پايىزدىق ءبىلىمسىز اۋىل جاستارى سانىنىڭ ودان ءارى ءوسۋىنىڭ مەملەكەتتىڭ كەلەشەگىنە قاۋىپ توندىرەرى انىق.

عاليا قايداۋىلقىزى، قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى:

- بىلىممەن قارۋلانعان ەل عانا قۋاتتى مەملەكەتكە اينالادى. الايدا ءبىز ءالى كۇنگە ءبىلىمدى حالىققا قولجەتىمدى ەتە الماي وتىرمىز. ءبىلىمسىز جاستار سانىنىڭ كوبەيۋىنە قوعام ىقپال ەتىپ وتىر. وقۋ اقىسى جىل وتكەن سايىن قىمباتتاپ بارادى. ونى ەشكىم باقىلاپ وتىرعان جوق. ال قىمباتتاعان وقۋ ورىندارىنىڭ باعاسى ەلدىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن ەسەپكە الار ەمەس. مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن گرانت سانى جاستاردىڭ بارىنە جەتە بەرمەيتىندىكتەن، ەڭ بولماسا وقۋ اقىسىن باقىلاۋعا الۋىمىز كەرەك ەدى. سوندىقتان وقۋ اقىسىن باقىلاۋدى تەز ارادا قولعا الىپ، جاستاردىڭ ءبىلىمسىز قالماۋ جولدارىن قاراستىرۋىمىز كەرەك. ايتپەسە ءبىلىمسىز جاستارمەن قاتار، جۇمىسسىز جاستار سانىنىڭ ءوسۋى قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنا كەرى اسەر ەتەدى.

ايتا كەتەر جايت، الداعى ۋاقىتتا گازەت بەتىندە قوزعالعان ءاربىر ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى شەشىلمەگەن، كۇرمەۋى قيىن ماسەلە كۇيىندە قالىپ كەتپەۋى ءۇشىن ءماجىلىس دەپۋتاتتارىمەن بىرگە جۇمىس ىستەۋدى قولعا الىپ وتىرمىز. ماسەلە قوزعاۋ - بىزدەن، ماسەلەنىڭ شىعۋ جول­­­دارىن قاراستىرىپ، ءتيىستى قۇزىرلى ورىندارعا سۇراۋ سالىپ قانا قويماي، قاجەت كەزىندە دەپۋتاتتىق ساۋال رەتىندە كوتەرۋ دە حالىق قالاۋلىلارىنىڭ ەنشىسىندە بولماق. سوندىقتان ءبىلىم الۋى قيىنداعان جاستار ماسەلەسىن ءماجىلىس دەپۋتاتى جامبىل احمەتبەكوۆ مىرزاعا اماناتتادىق.

جامبىل احمەتبەكوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

- ءبىلىمنىڭ حالىققا قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ - ءبىزدىڭ پارتيانىڭ باستى ۇستانىمى. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا اتالمىش كۇردەلەنگەن ماسەلەنى جان-جاقتى زەرتتەپ، ماسەلەنىڭ شىعۋ جولدارىن قاراستىرۋدى موينىما الامىن. ءتىپتى جوو-مەن جۇمىستار جۇرگىزە وتىرىپ، ولاردىڭ وقۋ اقىسىن قانشالىقتى تالاپقا ساي كوتەرىپ وتىرعانىن، جىل سايىن قاي ۋنيۆەرسيتەت الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن قانشا ستۋدەنتكە كومەك كورسەتىپ وتىرعانىن دا انىقتاپ، ولاردىڭ وسى باعىتتاعى جۇمىستارىن ودان ءارى دامىتۋ باعىتىندا جۇمىستار جۇرگىزگىم كەلەدى. جالپى، ۇرپاعىمىزدىڭ ءبىلىمسىز قالماۋى ءۇشىن ءبىز قوعام بولىپ بىرگە جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك.

اۆتور: قۋانىش ابىلداقىزى

"الاش ايناسى" گازەتى