اينۇر كوكەتاەۆا. «قازاق بالالارى قازاق جەرىندە قالۋ كەرەك...»
اينۇر كوكەتاەۆا - ومىرلىك پوزيتسياسى - ءوز وزىنە سەنىمدى بولۋ.
ءومىر ءسۇرۋ فورمۋلاسى-تۇراقتىلىق.
ادام بويىنداعى اقىلدىلىقتى باعالايدى. اقىماق ادامداردان قورقادى.
ارمانى - ۇلىنىڭ جاقسى ءبىلىم الىپ، قوعامدا ءوز ورىنىن تابۋى.
يلياس ەسەنبەرليندى بىرنەشە قايتارا وقيدى. مۇحتار اۋەزوۆ «اباي جولى» ارقىلى قازاق ءومىرىنىڭ بۇكىل ەنتسيكلوپەدياسىن جازىپ كەتكەن دەپ ەسەپتەيدى. ەگەر ۇلى شىعارما اعىلشىن تىلىندە بولسا، الەمدىك ادەبيەتتى تۇك قالدىرماي وقىپ شىعاتىن امەريكاندىق وقىرماندار كلۋبىنا ۇسىنار ەدى. ولجاس سۇلەيمەنوۆتى ۇناتادى، ونىڭ نيۋ-يوركتە وتەتىن پوەتيكالىق كەشتەرىنە ءجيى بارىپ تۇرادى.
وزىمەن ۇنەمى كەلىسە بەرەتىن دوس قاجەت ەمەس دەپ ەسەپتەيدى، تۇپتەپ كەلگەندە اركىم ءوز ويىن اشىق ايتا ءبىلۋى كەرەك، ۇستانعان پوزيتسياسىن دالەلدەۋ كەرەك.
ءوز وتانىن ماقتان تۇتادى. اتا-بابالار مەكەنىندە ماڭگىلىك ساپارعا اتتانۋدى تىلەيدى.
ەگەر ەشقاشاندا سىزدە بولماعان نارسەنى قالاساڭىز، ءسىز ەشقاشان جاساماعان ءىستى جاساۋىڭىز كەرەك.
كوكو شانەل
اينۇر كوكەتاەۆا - ومىرلىك پوزيتسياسى - ءوز وزىنە سەنىمدى بولۋ.
ءومىر ءسۇرۋ فورمۋلاسى-تۇراقتىلىق.
ادام بويىنداعى اقىلدىلىقتى باعالايدى. اقىماق ادامداردان قورقادى.
ارمانى - ۇلىنىڭ جاقسى ءبىلىم الىپ، قوعامدا ءوز ورىنىن تابۋى.
يلياس ەسەنبەرليندى بىرنەشە قايتارا وقيدى. مۇحتار اۋەزوۆ «اباي جولى» ارقىلى قازاق ءومىرىنىڭ بۇكىل ەنتسيكلوپەدياسىن جازىپ كەتكەن دەپ ەسەپتەيدى. ەگەر ۇلى شىعارما اعىلشىن تىلىندە بولسا، الەمدىك ادەبيەتتى تۇك قالدىرماي وقىپ شىعاتىن امەريكاندىق وقىرماندار كلۋبىنا ۇسىنار ەدى. ولجاس سۇلەيمەنوۆتى ۇناتادى، ونىڭ نيۋ-يوركتە وتەتىن پوەتيكالىق كەشتەرىنە ءجيى بارىپ تۇرادى.
وزىمەن ۇنەمى كەلىسە بەرەتىن دوس قاجەت ەمەس دەپ ەسەپتەيدى، تۇپتەپ كەلگەندە اركىم ءوز ويىن اشىق ايتا ءبىلۋى كەرەك، ۇستانعان پوزيتسياسىن دالەلدەۋ كەرەك.
ءوز وتانىن ماقتان تۇتادى. اتا-بابالار مەكەنىندە ماڭگىلىك ساپارعا اتتانۋدى تىلەيدى.
ەگەر ەشقاشاندا سىزدە بولماعان نارسەنى قالاساڭىز، ءسىز ەشقاشان جاساماعان ءىستى جاساۋىڭىز كەرەك.
كوكو شانەل
ءجۇزى ءاردايىم جارقىراپ، كوزدەرى شوقتاي جانىپ، بويىنان مەيىرىم لەبى ەسىپ تۇراتىن قازاق كەلىنشەگىمەن ەڭ العاش امەريكاعا ءىس ساپار بارىسىندا تانىسقان ەدىم. بۇعان دەيىن ويلايتىنمىن، امەريكالىق قازاقتار جاتتانىپ كەتكەن شىعار، ادامعا سۋىق شىعار دەپ. قاتەلەسىپپىن. ادامنىڭ بويىنداعى كوركەم مىنەزدى، ۇلتتىق بولمىستى، قانمەن سىڭگەن قاسيەتتى ەشبىر شەكارا شەكتەي المايدى ەكەن. اينۇر كوكەتاەۆا تانىسا سالىسىمەن قازاققا ءتان قوناقجايلىقپەن ءبىزدى مەيمانحاناعا شاقىردى. جۇمىسىنىڭ قاۋىرت ەكەنىنە قاراماستان كومەگىن ايامادى. كەرەكتى جەرىمىزگە كولىگىمەن زۋلاتىپ الىپ ءجۇردى. امەريكادا، ساپىرىلىسقان سان ۇلتتىڭ ىشىندە اينۇردىڭ ارقاسىندا ءوزىمىزدى بوتەن، جالعىز سەزىنبەدىك. ءار ءسات باعالى، ءار ءسات قىزۋ تىرلىككە تولى ادۋىندى مەملەكەتتە بۇنداي ارەكەتكە اركىم بارا بەرمەيدى. بىراق اينۇر بىزگە قازاقتىلىقتان اجىراماعانىن، ەشقانداي وتەۋسىز ءبىزدىڭ بارلىق تىلەگىمىزدى ورىندايتىنىن كورسەتتى. ۇيىنە قوناقا شاقىرىپ، قازان كوتەرىپ، جولىمىز وڭ بولسىن دەپ شەلپەك تە سالدى. مول داستارحان باسىندا اينۇردىڭ وتباسىمەن اشىق جارقىن اڭگىمە قۇردىق. ءاندى دە قۇيقىلجىتىپ ايتادى ەكەن اينۇر حانىم، ال جارى دومبىرانىڭ قۇلاعىندا وينايدى. وسىلايشا، امەريكادان شامشىنىڭ ءانىن تىڭداپ، كۇيدىڭ كۇمبىرىنە قانىپ قايتتىق. ...ءبىر بىرىمىزگە بىردەن بوي ۇيرەنىسىپ كەتتىك. اينۇر اق جارقىن كوڭىلىمەن، ازىلىمەن، سىڭعىرلاعان كۇلكىسىمەن مەنى باۋراپ الدى، ءبىر كورگەننەن امەريكالىق بىراق قازاق ايەلىنە دەگەن ىقىلاسىم سول ساپاردان ەكى جىل وتسە دە ءالى ەرەكشە، ءالى ىستىق. سانامدا نازىك، ادەمى قازاق ايەلىنىڭ امەريكادا باعىندىرعان بەلەسى، جەتكەن جەتىستىگى جاڭعىرىپ تۇر. اينۇردىڭ بويىنداعى باتىلدىق مەنىڭ دە جىگەرىمدى جاني ءتۇستى. قايراتتاندىردى. شىنىمەن قالاساڭ، تىرىسساڭ، ەڭبەكتەنسەڭ، ارمانداساڭ مۇمكىن ەمەس ەشنارسە جوق ەكەنىنە كوزىم ايقىن جەتتى...
... ەندى سول قايراتتى قازاق ايەلى ايەلىنىڭ تاعدىرى تۋرالى...
مۇحيتتىڭ ار جاعىنا شاقىرعان ارمان...
اينۇر كوكەتاەۆا - اقش-قا وسى ەلدەگى كومپانيانىڭ جۇمىسقا شاقىرتۋىمەن، 1998-ءشى جىلى وتباسىمەن قونىس اۋدارعان. قازىر الىپ مەملەكەتتە زاڭداستىرۋ، اۋدارما جانە ءتۇرلى جوبالاردىڭ قۇجاتتارىن ازىرلەۋ كومپانياسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى. بۇل مەكەمە سونداي اق تمد ەلدەرىنە ديپلوماتتار مەن اسكەري اتتاشەلەر دايىنداۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك جوبامەن دە اينالىسادى.
اينۇر كوكەتاەۆا: امەريكاعا العاش كەلگەندە اسا قاتتى قينالا قويعان جوقپىز. جۇمىسقا شاقىرعان كومپانيا باسىمىزعا جيحازىمەن باسپانا، استىمىزعا كولىك بەردى. ۇلىمىز مەكتەپكە باردى. وسىلايشا تىرشىلىك جاساي باستادىق. كەيىنىرەك، اياعىمىزدان تۇرعاننان كەيىن ءوز قارجىمىزعا كولىك تە، ۆاشينگتونداعى كەرەمەت اۋدانداردىڭ بىرىنەن ءۇي دە الدىق. قىم قۋىت تىرلىكپەن، ءومىر زۋلاپ اعىپ جاتتى. بەيتانىس ەل، بەيتانىس جەردى بىرتىندەپ باعىندىرا باستادىق. دەگەنمەن وتانعا دەگەن ساعىنىش ۋاقىت وتكەن سايىن ۇلعايا ءتۇستى. وسىلايشا، 2005 جىلى جازدا، ەلگە بارىپ قايتۋدى ءجون سانادىم. الماتى اجارلانىپ، استانا اباتتانىپ كەتىپتى. ءزاۋلىم قۇرىلىس نىساندارىن كورىپ تاڭ قالدىم. مەن ەلدەن كەتكەندە حالىق قۇلازىعان كۇيدە ەدى، ەندى جۇرتتىڭ جايقالىپ، جانى كىرە باستاعانىن كورىپ قاتتى قۋاندىم.
«قازاق بالالارى قازاق جەرىندە قالۋ كەرەك...»
زاڭداستىرۋ ىسىمەن اينالىسۋ بارىسىندا حالىقارالىق بالا اسىراۋ پروتسەسىنە قاتىستى بىرقاتار پروبلەمالاردى كوزى شالعان قازاق ايەلى بۇل تاقىرىپتى تەرەڭ زەرتتەي باستايدى. وسىلايشا ول شەتەلگە قازاقستاندىق بالالاردى بەرۋگە بايلانىستى قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا كەزدەسىپ وتىرعان كەلەڭسىز جايتتاردى جويۋ ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە، ۆاشينگتونداعى قر ەلشىلىگى كونسۋلدىق بولىمىنە ارنايى ۇسىنىس حات تا جولداعان. بۇل ۇسىنىستاردا گااگا كونۆەنتسياسىنا قوسىلۋ ماسەلەلەرى، سونداي اق مەملەكەت ءۇشىن سىرتقا بالا بەرۋ سوڭعى قادام ەكەنى كورسەتىلگەن. حالىقارالىق بالا اسىراۋ مەحانيزىمىن تەرەڭ زەرتتەگەن عالىم قاراكوزدەردى شەتەلدىكتەردىڭ جەتەگىنە بەرمەستەن بۇرىن، ەڭ الدىمەن قازاقستاننىڭ ىشىندەگى بالا اسىراۋ پروتسەسىن رەتكە كەلتىرۋ قاجەتتىگىن ايتادى.
اينۇر كوكەتاەۆا: جەرگىلىكتى جەردە پاتروناجدىق باعدارلامانى كۇشەيتۋ كەرەك، وسىلايشا قازاق بالالارىنىڭ تۋعان توپىراقتان اجىراماۋىن، ءوز ەلىندە جان-جاقتى دامىپ، قامتاماسىز ەتىلۋىن ويلاستىرۋ كەرەك. تەك ەشنارسە جاساۋ مۇمكىن بولماعان جاعدايدا عانا حالىقارالىق بالا اسىراۋ پروتسەسىن قاراستىرۋعا بولادى. قازاقستان - ۇلان بايتاق جەرى بار، قويناۋى تابيعي بايلىقتارعا تولى مەملەكەت. بولاشاقتا وسى القاپقا كىم يەلىك ەتەدى، كىم قىزمەت جاسايدى وسىنى ويلاۋىمىز كەرەك. اتا-انا قامقورلىعىنان ايىرىلعان جەتىمەكتەردىڭ بارلىعىن شەتەلگە اعىلتا بەرىپ، بەرەكە تاپپايمىز، ەلدەگى ادامي رەسۋرستاردى بايىتۋعا كۇش سالۋ كەرەك. ءبىز ۇلت رەتىندە ءبىر نارسەنى ايقىنداپ الۋىمىز كەرەك، ەگەر ءبىز حالىقارالىق بالا اسىراۋدان باس تارتساق سول بۇلدىرشىندەرگە نە ۇسىنا الامىز؟!. ال، بۇلاي بولماعان جاعدايدا قازاقستاندىق بالالاردى شەتەل ازاماتتارىنا اسىراۋعا بەرسەك، زاڭ تالاپتارىن قاتاڭ ساقتاپ، ولاردىڭ قۇقىقتارىنىڭ تاپتالماۋىن قاداعالاۋ قاجەت.
«ەلدە العان ساپالى ءبىلىمنىڭ ارقاسىندا امەريكاندىقتاردان كەم تۇسپەيمىز، سول ءۇشىن قازاقستانعا بورىشتارمىز»
اينۇر كوكەتاەۆانىڭ عىلىمي جۇمىسىنا ارقاۋ بولعان بۇل كەلەلى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى عانا. عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ بارىسىندا اينۇر «اقپاراتتىق تەحنولوگيالارداعى زياتكەرلىك مەنشىك» تاقىرىبىندا ەڭبەك جازىپ شىعادى. بۇل جۇمىس قازىردە اقش كونگرەسىنە قاراستى الەمدەگى ەڭ ايگىلى، ەڭ ءىرى كىتاپحانالاردىڭ بىرىنە قويىلعان. جەتكەن جەتىستىگىڭە مالدانىپ ءبىر ورىندا قالماۋ كەرەك ەكەنىن جاقسى بىلەتىن اينۇر ەندى مەملەكەتىك قىزمەتكەرلەر مەن بيزنەس سالاسى ماماندارىنا باعىتتالعان وقۋ قۇرالىن ەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر جانە بيزنەس تۇلعالارىنا باعىتتالعان وقۋلىق شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىر. وسىندايدا ويعا ەرىكسىز ءبىر وقيعا ورالادى. امەريكادا ادامدار ءبىر نارسەمەن عانا شەكتەلىپ قالمايدى، قانشا جاسقا كەلسە دە ىزدەنۋدەن، وقۋدان جالىقپايدى. ويتكەنى، الىپ ەلدە قول قۋسىرىپ وتىرۋ قيسىنسىز. بۇگىن سەن اتاقتىسىڭ، بۇكىل ماراپات ساعان لايىق ال ەرتەڭ سەن ەشكىم ەمەسسىڭ، سەنى ەشكىم ەلەمەيدى. امەريكاندىقتار سول ءۇشىن ەرتەسىندە ۇيقىدان تۇرا سالا قايتادان قارمانا باستايدى. ويتكەنى الىپ ەلدە جۇزدەن جۇيرىك بولۋ ءۇشىن ۇنەمى جانتالاسۋىڭ كەرەك.. ءتىپتى مەن 60-70-تەن اسقان قارت ادامداردىڭ بالەت ستۋدياسىنا كەلىپ، كەزىندە فرانتسيادا پاتشا سارايىنداعى سالتاناتتى كەشتەردە عانا ورىندالاتىن ونەردى ۇيرەتۋدى سۇراعاندارىن ەستىگەنمىن. ال، بىزدە 30-دان اسساق قارتايدىق دەيمىز. مەنىڭشە ءبىزدىڭ ورتادا قالىپتاسقان وسى قاساڭ تۇسىنىكتى جويۋ كەرەك ءتارىزدى. بارلىعى ءوز قولىمىزدا!
«قازاقتار وڭايلىقپەن بەرىلمەيدى!»
اينۇر كوكەتاەۆا: اعىلشىن ءتىلىن الماتىدا ءجۇرىپ ۇيرەندىم. جات ەلدە، العاشقىدا ءبىر نارسە قولىمنان كەلمەي جاتسا ءوزى وزىمە ىلعي ايتاتىنمىن، «مەن بارىنە قازاق ەكەنىمدى كورسەتۋىم كەرەك، قازاقتار وڭايلىقپەن بەرىلمەيدى»، دەپ. جاستايىمنان ساناعا سىنالاعان انا سوزدەرى، قانعا سىڭگەن ءورشىل قاسيەت ۇدايى جىگەرىمدى جانىپ، رۋحىمدى وسىرەتىن. شىن مانىندە امەريكا ءتۇرلى ۇلتتار مەن ۇلىستار توعىسقان الىپ ەل. بۇل جەردە شارتاراپتان جينالعان ادامداردى كەزىكتىرەسىڭ. امەريكا يمميگرانتتارمەن قۇرىلعان مەملەكەت، ءالى دە وسى ءۇردىس ۇزىلمەدى. مەن بۇل ەلدەن ەشقانداي تەپەرىش كورگەن جوقپىن، بۇل مەملەكەت ءبىزدى جاقسى قابىلدادى. ادامداردى الالاۋعا بولمايدى، بارلىعى بىردەي، پروبلەمالارى دا ۇقساس، تەك ءتۇرى بوتەن، ءتىلى باسقا. ءبىز امەريكاندىقتاردى قيلى تاريحىمىزبەن، جوعارى بىلىمىمىزبەن، مادەنيەتىمىزبەن قىزىقتىرامىز. بىزبەن تانىسقاننان كەيىن ولار جەدەل تۇردە عالامتورعا كىرىپ، قازاق ەلى تۋرالى اقپاراتتار ىزدەي باستايدى. كەلەسى جولى كەزدەسكەنىمىزدە قازاقستانىڭ قانداي ەل ەكەنىن، قازاق ۇلتىنىڭ ۇلىلىعىن شاتتانىپ ايتىپ وتىرادى. بوتەن ەلدىڭ اۋاسىمەن تىنىستاپ، سۋىن ءىشىپ وتىرساق تا، ءبىز قازاق ەكەنىمىزگە ماقتانامىز، سول ساتتەردە ەرەكشە كۇيگە بولەنەسىڭ، قاتتى تولقيسىڭ، ەلىڭنىڭ، جەرىڭنىڭ قاسيەتىن،ەرەكشەلىگىن ەسكە الىپ ماساتتاناسىڭ، ەلگە تارتىپ كەتكىڭ كەلەدى... اتتەڭ الىپ مۇحيت ارامىزدى ءبولىپ تۇر.... ۇلكەن قازاندىقتا قايناپ جاتقان ءتۇرلى حالىقتىڭ ىشىندە تىلىڭنەن، دىلىڭنەن، دىنىڭنەن ايىرىلىپ، تامىرىڭنان اجىراپ قالماۋ ءۇشىن، جۇتىلىپ كەتپەۋ ءۇشىن ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى، وزگەشەلىگىمىزدى شامامىز جەتكەنشە ساقتاپ قالۋعا تىرىسامىز.
اينۇر كوكەتاەۆا باسقاراتىن مەكەمە امەريكادا قازاقتىڭ مادەنيەتىن دارىپتەۋگە دە كۇش سالىپ كەلەدى. امەريكاندىقتاردى قازاقستاندىق ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ ءۇشىن ۆاشينگتوندا ءتۇرلى كونتسەرتەر مەن قولونەر شەبەرلەرىنىڭ كورمەلەرىن ۇيىمداستىرادى. ناۋرىز مەيرامىن ۇلىقتاۋدى داستۇرگە اينالدىرعان. ءتىپتى قازاقستاننان كەلگەن شارالارعا بيلەتتى ءوزى الىپ، كورشىلەرىن ەرتىپ اپارادى. سونداعى ماقسات بۇكىل الەمدى بيلەپ وتىرعان مەملەكەت قياندا قازاق دەگەن تەگەۋرىندى ەل بار ەكەنىن بىلسە دەگەن نيەت قانا. مۇحيتتىڭ ار جاعىندا قازاق ءانىنىڭ اۋەنىنە قانىپ، كۇيدىڭ كۇمبىرىن ەستىگەن امەريكاندىقتار قازاق ۇلتىنىڭ ۇلىلىعىنا، ونەرىنە، سالت-ءداستۇرى مەن ءجون-جورالعىسىنا تامسانىپ كەتەدى ەكەن.
اينۇر كوكەتاەۆا: ءبىز سالت-ءداستۇرىمىزدى ساقتاپ قانا قويماي، امەريكاندىقتارعا دا ۇيرەتەمىز. ولارعا قازاقتىڭ تاعامدارى قاتتى ۇنايدى. ۇيىمە شاقىرعاندا مەن ولارعا مىندەتتى تۇردە تەك كەسەمەن شاي بەرەم، بىزگە كەلگەندە ولاردى مىرزاداي كۇتىپ جىبەرەتىنىمىزدى بىلەدى، قازاقتىڭ قوناقجايلىعىن قاتتى قۇرمەتتەيدى.امەريكاندىق جولداستارىمنىڭ اراسىندا زاڭگەرلەر، عىلىم دوكتورلارى،ساياساتكەرلەر مەن عالىمدار دا بار.ولار ءبىزدىڭ مادەنيەت پەن سالت-ءداستۇردى ۇلكەن قىزىعۋشىلىقپەن زەرتتەيدى. ايتپاقشى جازدا ولار قازاقستاندى كورىپ قايتۋعا نيەتەنىپ وتىر.
«دىتتەگەنىڭە جەتۋ ءۇشىن بەيىمدەلە ءبىلۋىڭ كەرەك»
/امەريكا. قازاقستانمەن سالىستىرۋ قيسىنعا كەلمەيدى. اقش-تاعى ءار ۇيدە ەكى، ءۇش كولىكتەن بار. اقسايتىن تۇسى دا جەتەدى، مۇندا جوعارى ساپالى ازىق-تۇلىكتى تەك "Whole Foods' ،" Fresh Market' دەپ اتالاتىن ارنايى ساۋدا ورىندارىنان عانا ساتىپ الۋعا بولادى. بىراق تسيترۋستى جەمىستەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىنەن بىزدەن وزادى. جەمىس-جيدەكتەر مەن كوكونىستەر مەكسيكادان جەتكىزىلەدى. دەگەنمەن استاناداعى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى، قىمباتتىلىعى جاعىنان ۆاشينگتوننان قالىسپايدى. /
اينۇر كوكەتاەۆا: قينالعان ساتتەردە مەن قازىرگى جاعدايعا قالاي تاپ بولعانىمدى تاعى ءبىر شولىپ، وي ەلەگىنەن وتكىزەم، بۇكىل ءىسىمدى، ارەكەتىمدى باعدارلايمىن. دىتتەگەن ماقساتىڭا جەتۋ ءۇشىن بەيىمدەلە دە ءبىلۋ كەرەك. امەريكا وزگەشە، كوپ ءتۇرلى ەل. مەنتاليتەت مۇلدەم باسقا. امەريكاندىقتار ومىرگە باسقاشا قارايدى. ءاردايىم كۇلىپ جۇرەدى، ار جاعىندا نە جاتسا دا، كومەكتەسۋگە تىرىسادى، سۇراساڭ تاپتىشتەپ، ەرىنبەي جالىقپاي ءبارىن تۇسىندىرەدى. جالپى، بۇكىل الەم بويىنشا ءبىلىمدى ادامداردىڭ اراسىندا سونشالىقتى ايىرماشىلىق جوق. ءبارىن ءا دەگەننەن اق تۇسىنەدى. دەگەنمەن ايتا كەتۋ كەرەك، اقش-تاعى قوزعاۋشى كۇش - ورتا كلاستاعى ادامدار. البەتتە بارلىق ەلدەگى سىندى امەريكادا دا كەدەيشىلىك قامىتىن كيگەندەر بار. بىراق، تۇرمىسى ناشار وتباسىلارىنا قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن مۇندا الەۋمەتتىك باعدارلامالاردىڭ الۋان ءتۇرى قابىلدانعان. قازاقستاندا دا وسى تەكتەس جوبالار قولعا الىنعان، دەگەنمەن امەريكامەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى، ءالى دە دامىتۋ كەرەك. ماسەلەن بۇل ەلدە كۇن كورىسى قيىن، جاعدايى جوق نەمەسە اتا-انالارى ىشكىلىككە سالىنعان وتباسىلاردىڭ بالالارىنا جاردەماقىعا قوسىمشا مەكتەپتە ءار جۇما سايىن ارنايى ازىق-تۇلىك پاكەتى بەرىلەدى، قۇرامىندا نان، ەت، تاڭعى اس، كونسەرۆىلەر، جەمىس-جيدەكتەر ت.ب. بار. ساۋدا ورىندارىنان اي سايىن بىرنەشە رەت ازىق-تۇلىكتى كولىكپەن ۇيلەرىنە جەتكىزىپ بەرەدى. اسىرەسە شىركەۋلەردىڭ كومەگى وراسان. ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ قايىرىمدىلىق جاساۋعا ىقىلاستارى زور. از قامتىلعان وتباسىلار تەگىن كيىم، تاعامعا ارنايى كۋپون الا الادى. وسى كورىنىستەردىڭ بارلىعى مەن امەريكاعا العاش كەلگەن كەزدەن باستاپ كوز الدىمدا ءوتتى. ال، باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىنە كەلسەك، مەملەكەت اۋقاتتى ادامدار تۇراتىن ءار اۋداندا تۇرمىسى ناشار وتباسىلاردى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋدى قاراستىرعان، سونداي اق مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ باسپانالى بولۋىنا ۇلكەن جەڭىلدىكتەر جاسالعان. ماسەلەن ولار باسپانا قۇنىنىڭ 50 پايىزىن عانا وتەيدى. امەريكاندىقتار دەنساۋلىقتارىنا ايىرىقشا كوڭىل بولەدى، باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ مادەنيەتىن، ءتىلىن ۇيرەنىپ، جاقسى قاسيەتتەرىن بويلارىنا سىڭىرۋگە تىرىسادى، وسىعان قاراماستان ولار ءوز قۇندىلىقتارىن ساقتاي بىلەدى.
«قازاق ايەلدەرىنە ەشكىم تەڭ كەلمەيدى!»
اينۇر كوكەتاەۆا: ءبىز امەريكاندىق ايەلدەردەن وزباساق كەم تۇسپەيمىز. قازىرگى نازىك جاندار جوعارى ءبىلىمدى، اقشا دا تابادى، جۇمىستى دا ءوندىرىپ ىستەيدى، ءۇي شارۋاسىن دا شەت قالدىرمايدى. ءوز باسىم وتباسىلىق باقىتتى بارىنەن جوعارى قويامىن، ءۇيدىڭ بەرەكەسىن كەلتىرەتىن دە قاشىراتىن دا ايەل. ءبىز بارىنە ۇلگەرۋىمىز كەرەك، قىزمەت تە جاساپ، قوعامدىق جۇمىستارىمەن دە اينالىسىپ، ءوزىمىزدىڭ سىرت كەلبەتىمىزگە دە كوڭىل ءبولىپ، جارىمىزدىڭ دا بالامىزدىڭ دا كوڭىلىن تاۋىپ...وسىدان اق قىرىق جاندى ەكەنىمىز انىق قوي!
«ادامنىڭ ىرگەتاسى انا تاربيەسىمەن قالانادى!»
اينۇر كوكەتاەۆا: ءومىرىمنىڭ قانشا گرادۋسقا اۋىسقانىن باعالاۋ قيىن. تەك ءبىر ايتارىم، مەن قازاقستاندا ءومىر سۇرگەندە كاسىبي تۇرعىسىنان العاندا جانە ومىرلىك وتە باي تاجىريبە جينادىم. امەريكادا بۇل قاسيەتتەر ودان ءارى شىڭدالا ءتۇستى. مەنىڭ تاعدىرىمدا تەگەۋرىندى، مىعىم ىرگەتاستى انام، تۋىستارىم، ەلدە العان ءبىلىمىم، قازاقى ءومىر ءسۇرۋ قالپى قالادى. قازاق ەلىندەگى مەنىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىما سەبى تيگەن، العا تالپىندىرعان، اياعىمنان تۇرعىزعان، مەنى شىڭداعان بارلىق جانعا العىسىم شەكسىز. اسىرەسە مەنىڭ جەتىستىكتەرىمدى كورە الماعان، كەۋدەلەرىن قىزعانىشتىڭ شوعى قارىعان، بەتىڭە كۇلە قاراپ، ارتىنشا كۇستانالاعان، اشىق ايقاسقا تۇسكەن دۇشپاندارعا قاتتى ريزامىن.سولاردىڭ ارقاسىندا مەن قاتايا ءتۇستىم، شىڭدالدىم، مىقتى شەشىمدەر قابىلدادىم، تاۋەكەلگە باردىم. سوندىقتان سىزدەرگە ايتارىم، جاسىماڭىزدار، جىگەرلەنىڭىزدەر! وسى جاسقا كەلگەنشە جەتكەنىم دە، العانىم دا كوپ بولدى، ال جوعالتقانىمدى ءومىردىڭ بەيكۇنا ۇساق-تۇيەكتەرى دەپ قابىلدايمىن.
«ايەل ءوزىن ەر ادامنىڭ كوزىمەن قابىلدايدى».
كوكو شانەل
اينۇر كوكەتاەۆا: ءبىز ايەلدەر سۇيگىمىز كەلەدى، سۇيىكتى بولعىمىز كەلەدى. جەكە باسىڭدا باقىتقا بولەنۋدىڭ ناقتى «رەتسەپتى» جوق، بولمايدى دا. ءار ادام وزىنە كەرەك دەپ تاپقان تاڭداۋىن جاسايدى. قازىرگى زامان ايەلىنىڭ دە ۇلگىسى جوق. تۇپتەپ كەلگەندە ءار ادام ءوز قالاۋىمەن ءومىر سۇرەدى. جۇرەگىڭىز سىزگە نە دەپ ءۇن قاتادى، سىزگە نە جاراسادى، بارىنەن دە ءسىزدىڭ قولىڭىزدان نە جاقسى كەلەدى، بارىنەن دە نەنى جاقسى كورەسىز؟ ەڭ باستىسى وسى! بىرەۋ بيزنەسى گۇلدەنگەن حانىم بولعىسى كەلەدى، ەندى بىرەۋى ءدامدى تاعام ازىرلەگەندى ۇناتادى، ءبىرى مودەل، ءبىرى ءارتىس بولۋدى قالايدى. وسىنداي ءتۇرلى تاڭداۋ بار ەكەنىن ويلاعاندا ادامعا ءومىر نەگە ءبىر اق رەت بەرىلەدى ەكەن دەيسىڭ... سوندىقتان دا قالاي ارەكەت ەتۋدىڭ، باقىتقا جەتۋدىڭ جولدارى دا تارام تارام. ءبىز ارقايسىمىز ءار ءتۇرلى تاربيەلەنگەنبىز، ءار ءتۇرلى ءبىلىم العانبىز، ءومىرىمىز دە ءبىر بىرىمىزگە ۇقسامايدى. ءبىزدى بىرىكتىرەتىن دە وسى ەرەكشەلىكتەرىمىز. ... ەر ادامنىڭ بويىنداعى ەركەككە ءتان مىنەزدى،قايراتتىلىقتى، تاۋەكەلدىلىكتى، شەشىم قابىلداۋدا جاڭىلىسپايتىندى باعالايمىن. قۇداي قوسقان قوساعىمنىڭ بويىندا شۇكىر دەيمىن بارلىق جاقسى قاسيەتتەر توپتاسقان. ەگەر ءبىر نارسەنى قالاسا، ءبىر نارسەگە جەتكىسى كەلسە ول ايانبايدى. قازاق قىزدارىنا تىلەرىم جار تاڭداۋدا ءسۇيۋ عانا ماڭىزدى ەمەس، اقىلعا دا جۇگىنۋ كەرەك.
«قايتا تۇرىپ، حاقىڭ بار جۇگىرۋگە..»
مۇقاعالي ماقاتاەۆ
اينۇر كوكەتاەۆا: ءبارىمىز پەندە بولعاندىقتان ءومىردىڭ سان قاتپارىندا ءتۇرلى قاتەلىكتەر جىبەرەمىز. ەشكىم دە كۇنادان پاك ەمەس. دانىشپاندىق مىنادا: سەنىڭ قۇلاعانىڭ ماڭىزدى ەمەس، بويىڭدى قايتا جيناپ، قايتا تۇرىپ، ەڭسەڭدى تىكتەپ، ىشكى ۇمتىلىسىڭمەن دۇرىس باعىتتا قوزعالۋىڭ كەرەك، وسى ماڭىزدى! ءار ادام ءۇشىن ىشكى سەنىمدىلىك پەن جان تىنىشتىعى قورعان بولادى.
«كەلىنىمنىڭ قازاق قىزى بولعانىن قالايمىن»
اينۇر كوكەتاەۆا كاسىبىن كۇيتتەپ كەتكەن جوق، ەڭ باستى بايلىعى وتباسى. جۇبايىنىڭ ماماندىعى قارجىگەر، اقش-تاعى ءوز سالاسىنداعى بىلىكتى مامانداردىڭ ءبىرى. ۇلى ءانۋار ەرجەتتى. وتاعاسى ەكەۋى بالالارىنىڭ بويىنا قازاقى تاربيەنى، قازاقى قاسيەتتى ءسىڭىرىپ ءوسىرىپ جاتىر. ويتكەنى امەريكا مەكتەپتەرىندە قازاق مەنتاليتەتىنە قايشى مۇلدەم باسقا نارسەگە تاربيەلەۋى مۇمكىن. بالانىڭ پسيحولوگياسى وتە نازىك، شىنى ءتارىزدى، سوندىقتان اباي بولۋعا تىرىسامىز دەيدى. جىل سايىن، جاز شىققاندا قازاقستانعا، اۋىلعا جىبەرەدى ۇلدارىن. تامىرىن ۇزبەۋ ءۇشىن. ۇلدارى ەلدەن ورالعاندا كورگەن، بىلگەنىن قايتا ۇمىتپاۋى ءۇشىن بارىن سالادى اتا-اناسى. قازاقتارداعى جەتى اتاسىن ءبىلۋ كەرەك دەگەن زاڭدىلىق بۇل وتباسىندا ءبىرىنشى ورىنعا قويىلعان. ۇلدارىنىڭ قازاق قىزىنا ۇيلەنگەنىن جان-تاندەرىمەن قالايدى.
اينۇر كوكەتاەۆا: ايەل ءۇشىن، انا ءۇشىن ەڭ باستىسى - بالا. ءوز اۋىزدارىنا ءوز قولدارى جەتكەنشە ولاردى ايالايمىز، قورعاشتايمىز، ەسەيە باستاعاندا بالاڭ ساعان قاراپ بوي تۇزەيدى. سوندىقتان ۇرپاعىڭا ۇلگى بولۋ ءۇشىن ءوزىڭنىڭ دە قۇنىڭ جوعارى بولۋ قاجەت. الەۋمەتتىك احۋال تەڭ ەمەس ورتادا بۇل ارينە قيىن. بىراق ءسىز شىققان بەلەسىڭىزدە توقتاپ قالماساڭىز نەمەسە بالانى ۇدايى قامقورلىققا، ماحابباتىڭىزعا بولەسەڭىز - ۇرپاعىڭىز بۇنى باعالايدى. ويتكەنى ءسىز اناسىز! ايەلدىڭ باستى باقىتى، ەر ادامنىڭ دا، وزىڭنەن كەيىن جارقىن ءىز قالدىرۋ، بۇل ۇلكەن ەڭبەك!
اينۇر حانىم ءوزىن باقىتتى ايەلمىن دەپ ەسەپتەيدى. وزىمە بۇيىرعان سىباعام بار، سوعان تاۋبە دەيدى. جاننىڭ تىنىشتىعىن جوعارى باعالايدى. جارى مەن بالاسىنا قاتتى كوڭىل بولەدى. ءوزىن تۇسىنەتىن از كەم دوستارى بار. ال، جالعان دوستاردىڭ الدەقاشان ارا جىگىن اجىراتقان، ماعايلاتپايدى وزىنە. شىعارماشىلىق جانە كاسىبي تۇرعىدان قاناعاتتاندىراتىن، شابىتتاندىراتىن جۇمىسى بار. جانە باسقا ەلدەرگە ءجيى ساپارعا شىعۋدى جاقسى كورەدى.
«قازاقستان كارتاداعى بەلگى عانا ەمەس»
اينۇر كوكەتاەۆا: تۋعان جەر دەگەندە جان بولەك. اڭسايمىن، قاتتى ساعىنامىن. ۇيدە ۇلتتىق تاعامداردى ءجيى ازىرلەيمىن. شاڭىراعىمدا ءاردايىم باۋىرساقتىڭ ءيسى شىعىپ جاتادى. تۋعان ءۇيدى ساعىنام. بىراق، ءبىز كوشپەندىلەردىڭ ۇرپاعىمىزبىز عوي. كىم وزگە ەلدەردى باعىندىرادى، قازاق ەلىنىڭ تەك گەوگرافيالىق كارتاداعى بەلگى عانا ەمەس، ءتۇبىرى تەرەڭ ۇلت ەكەنىن، مىقتى قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەت ەكەنىن جاريالايدى. پەشەنەمىزگە وسى جازىلعان شىعار دەپ ويلايمىن كەيدە.
«ءبارى ءبىزدىڭ قولىمىزدا، سوندىقتان ەڭسەمىزدى تۇسىرمەۋىمىز كەرەك»
اينۇر كوكەتاەۆا: مەن بۇل ومىردە ءوزىمدى تاپتىم، باقىت، ساتتىلىك مەنى تاپتى دەپ ايتا الامىن. مەنىڭ ءبىلىمىمدى، جۇمىسىمدى، پىكىرىمدى، ساراپتامالارىمدى باعالايدى، دەمەك مەن قوعامعا قاجەتپىن.
«ەگەر ايەل 18 جاسىندا ادەمى بولماسا ول - تابيعاتتان، ال 30 جاسىندا سۇرىقسىز بولسا- ول اقىماقتىقتان»
كوكو شانەل
اينۇر كوكەتاەۆا: البەتتە، قىز-كەلىنشەكتەر ءوز كۇتىمىنە قاتتى كوڭىل ءبولۋ كەرەك. دەنە شىنىقتىرۋمەن اينالىسۋدى ۇزبەي، سۇلۋلىق سالوندارىنا بارىپ تۇرۋ قاجەت. مۇمكىن كەيبىرىنىڭ بۇعان شاماسى كەلمەيتىن شىعار. بىراق تاڭەرتەڭ تۇرىپ سەرۋەندەپ قايتۋعا، اپتاسىنا ەكى رەت تىرناق كۇتىمىمەن اينالىسۋعا شاماسى كەلەتىنى ءسوزسىز. ءوزىڭىزدىڭ جەكە باسىڭىزداعى كۇتىمىڭىزگە كوڭىل بولسەڭىز اينالاداعىلار دا سىزگە كوڭىل بولەدى. ءار كۇندى وسى سوزدەن باستاۋ كەرەك. قازاقستاندىق ايەلدەر بۇل جاعىنان ەشكىمگە دەس بەرمەيدى دەپ ويلايمىن. مەنىڭشە سىرتقا قوقىس توگۋگە شىقسا دا، ايناعا قاراماي، شاشىن تاراماي، كوزىنە سۇرمە جاقپاي شىعاتىن نازىك جاندار از. قازاقستانعا بارعان سايىن قازاق ايەلدەرىنىڭ ەرەكشە تارتىمدىلىعىنا ءسۇيسىنىپ قايتامىن. وسىدان عوي شەتەلدىكتەردىڭ ءبىزدىڭ قىزدارعا قىزىعا قارايتىنى.
ءسوز سوڭى
قازاقستاندىق قىز-كەلىنشەكتەرگە، اپكەلەرگە، اجەلەرگە زور دەنساۋلىق، جان مەن ءتان سۇلۋلىعىن، ماڭگىلىك ماحاببات تىلەيمىن. ءاردايىم ادەمى، تارتىمدى، ەرەكشە بولىپ قالىڭىزدار. سىزدەر وسى ەرەكشەلىكتەرىڭىزبەن سۇلۋسىزدار! بارلىق قازاقستاندىقتارعا تىنىشتىق، تۇراقتىلىق، كوركەيۋ تىلەيمىن. قازاقستان اتتى مەنىڭ ءۇيىم بەيبىتشىلىككە ورانىپ گۇلدەي بەرسىن!
سىزدەردىڭ پورتالدارىڭىزدا جاڭا كەزدەسۋلەردە جولىققانشا! شىعارماشىلىق تابىس تارىلماسىن!
قۇرمەتپەن ،
اينۇر كوكەتاەۆا
اقش، ۆاشينگتون قالاسىنان
Cۇحباتتاسقان - جانار بايسەمىزوۆا
«اباي-اقپارات»
