قوعامدا ەتەك الىپ جاتقان بىلىقتى مىنەۋگە ءتيىس ءبىر قۇرال - ساتيرانىڭ قۇردىمعا كەتكەنى امبەگە ايان. بىراق سول ساتيرانىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن ونەر يەلەرى سىقاقتىڭ سىرقاتىن مويىندامايدى: تالعاجۋ تىرلىگىن تەپكىلەپ قايتسىن! بىراق ءتول ونەرىنە تورەلىك ايتقان سىقاقشى المات ساقات: «بىزدە ساتيرا جوق!» - دەپ، ارىپتەس ونەرىن ءادىرام قالدىردى.

- المات مىرزا، «جاقسى اكەنىڭ اتى جامان بالاعا قىرىق جىل ازىق» دەيدى عوي...

- ءسوزىڭىزدىڭ توركىنىن ءتۇسىندىم، بىراق مەنى مارقۇم اكەم «جامان بالا» بولما دەپ تاربيەلەدى...

- سوندا ءسىزدىڭ تەاترعا كەلىپ، تانىمال اكتەر بولۋىڭىزعا قازاق ساتيراسىندا قولتاڭباسىن قالدىرىپ كەتكەن اكەڭىزدىڭ سەپتىگى بولعانى راس قوي؟

- البەتتە، راس! مەنىڭ ونەرگە كەلۋىمە اكەمنىڭ ۇلەسى كوپ بولدى. سەبەبى بالا كۇنىمنەن تالاي گاسترولدىك ساپارعا بىرگە بارىپ، سپەكتاكلدەرىنىڭ رەپيتيتسياسىنا قاتىسىپ، اكەمنىڭ جانىندا ءجۇردىم. ەسەيە كەلە ءوزىمنىڭ ونەردەن الىستاپ كەتە المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. وقۋعا تۇسكەندە ۇستازىم تۇڭعىشباي اعام جامانقۇلوۆ بولدى. وقۋىمدى بىتىرگەن سوڭ، «تاماشا» مەن «باۋىرجان-شوۋ» تەاترلارىندا اكەمنىڭ قول استىندا جۇمىس ىستەپ، تاجىريبەدەن ءوتتىم.

- شىعىستىڭ مارقاكولىنەن شىققان ونەر مايتالمانى الماتىعا كەلىپ، ول كەزدەگى اتاعى دارداي «تاماشادا» قىزمەت ەتسە دە، تالاي جىل باسپاناسىز ءجۇرىپتى. ءارى اۆتور، ءارى اكتەر بولىپ، ءومىرى ساتيرانىڭ سوڭىندا وتكەن ونەر قايراتكەرىنە نەندەي قۇرمەت كورسەتىلدى؟

قوعامدا ەتەك الىپ جاتقان بىلىقتى مىنەۋگە ءتيىس ءبىر قۇرال - ساتيرانىڭ قۇردىمعا كەتكەنى امبەگە ايان. بىراق سول ساتيرانىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن ونەر يەلەرى سىقاقتىڭ سىرقاتىن مويىندامايدى: تالعاجۋ تىرلىگىن تەپكىلەپ قايتسىن! بىراق ءتول ونەرىنە تورەلىك ايتقان سىقاقشى المات ساقات: «بىزدە ساتيرا جوق!» - دەپ، ارىپتەس ونەرىن ءادىرام قالدىردى.

- المات مىرزا، «جاقسى اكەنىڭ اتى جامان بالاعا قىرىق جىل ازىق» دەيدى عوي...

- ءسوزىڭىزدىڭ توركىنىن ءتۇسىندىم، بىراق مەنى مارقۇم اكەم «جامان بالا» بولما دەپ تاربيەلەدى...

- سوندا ءسىزدىڭ تەاترعا كەلىپ، تانىمال اكتەر بولۋىڭىزعا قازاق ساتيراسىندا قولتاڭباسىن قالدىرىپ كەتكەن اكەڭىزدىڭ سەپتىگى بولعانى راس قوي؟

- البەتتە، راس! مەنىڭ ونەرگە كەلۋىمە اكەمنىڭ ۇلەسى كوپ بولدى. سەبەبى بالا كۇنىمنەن تالاي گاسترولدىك ساپارعا بىرگە بارىپ، سپەكتاكلدەرىنىڭ رەپيتيتسياسىنا قاتىسىپ، اكەمنىڭ جانىندا ءجۇردىم. ەسەيە كەلە ءوزىمنىڭ ونەردەن الىستاپ كەتە المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. وقۋعا تۇسكەندە ۇستازىم تۇڭعىشباي اعام جامانقۇلوۆ بولدى. وقۋىمدى بىتىرگەن سوڭ، «تاماشا» مەن «باۋىرجان-شوۋ» تەاترلارىندا اكەمنىڭ قول استىندا جۇمىس ىستەپ، تاجىريبەدەن ءوتتىم.

- شىعىستىڭ مارقاكولىنەن شىققان ونەر مايتالمانى الماتىعا كەلىپ، ول كەزدەگى اتاعى دارداي «تاماشادا» قىزمەت ەتسە دە، تالاي جىل باسپاناسىز ءجۇرىپتى. ءارى اۆتور، ءارى اكتەر بولىپ، ءومىرى ساتيرانىڭ سوڭىندا وتكەن ونەر قايراتكەرىنە نەندەي قۇرمەت كورسەتىلدى؟

- ەشقانداي! ويتكەنى ءبىزدىڭ مەملەكەت جىلاماعان بالاعا ەمشەك بەرمەيدىنىڭ كەبىن كيگەن. اكەمىز ەشقانداي مال-مۇلىك جيىپ، دۇنيە قۋماعان ادام ەدى. ءبىزدى دە سولاي ادالدىققا باۋلىدى. ايتپەسە بۇگىندەرى ءيتتىڭ قۇلى يتاقاي الىپ جاتقان ءبىر اتاق الۋعا قاقىسى بار ەدى. بىراق ول كىسى «ونەردەگى ءوزىڭدى ەمەس، وزىڭدەگى ونەردى سىيلا» دەگەن عوي. مىنە، مەنىڭ اكەم ولە-ولگەنشە وسى قاعيدانى ۇستانىپ ءوتتى.

- ءيا، مارات اعا تۋعان جەرىندەگى مادەنيەت وشاقتارىندا تالاي جىل ەڭبەك ەتتى. وسى ورايدا وسكەمەندەگى ونەر وردالارىنىڭ بىرىنە اكەڭىزدىڭ ەسىمىن بەرگىزۋگە قولقابىس ەتكەندەر بولمادى ما؟

- حراپۋنوۆ وبلىستا اكىم بولىپ تۇرعاندا، وسى ماسەلەنى العا تارتىپ، وسكەمەنگە بارعان ەدىم. مەنى قابىلداعان اكىمنىڭ ورىنباسارى ءبىزدىڭ اۋداننىڭ تۋماسى ەدى. وبلىستىڭ گلۋبوكوە دەگەن اۋداننىڭ كوشەلەرىنە بەرىلگەن ورىستىڭ اتى ءبىتىپ قالعان سوڭ، ءبىر قىسقا قيىلىستى «كرايني» دەپ اتاي سالىپتى. مەن وسى «كرايني» سياقتى ەلەۋسىز جاتقان ەلدى مەكەننىڭ ءبىر بۇرىشىنا مەنىڭ اكەمنىڭ ەسىمىن بەرۋلەرىن ءوتىندىم. ءتىپتى ۇيگە ىلىنەتىن رەتتىك نومىرلەردى دە ءوزىم ورناتىپ بەرەتىندىگىمدى ايتتىم. بىراق ولار «يت - ءيتتى، يت - قۇيرىعىن جۇمسايدىنىڭ» كەرىن كەلتىرىپ، سوڭىندا پالەنشە اقشا قاجەت بولادى دەگەن سوڭ، قولىمدى ءبىر-اق سىلتەدىم.

اكەمنىڭ كوزى تىرىسىندە ەلۋ جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتتى. باۋىرجان يبراگيموۆ اعامىز يىعىنا شاپان جاۋىپ، ءبىر تەمىر تۇلپاردىڭ سىيعا تارتىلاتىنىن ايتتى. بىراق ول كولىگى جولدا كەلە جاتىر ما، ءالى كۇنگە دەيىن جەتىپ بولمادى. ال الپىس جىلدىعىندا ءازىل-وسپاق تەاترلارى جينالىپ، ءبىر كەش وتكىزدىك. بولدى! قازاق ساتيراسىنا قوسقان وزىندىك ۇلەسى مول اكەمە كورسەتىلگەن قۇرمەتتىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسىنداي.

مەملەكەتتىڭ ونداي ادامداردى ەلەپ-ەسكەرەتىندەي ۋاقىتى جوق شىعار. نەمەسە اتاق دەگەندى ارنايى سۇراپ الۋ كەرەك پە - ول جاعىن بىلمەدىم. مەنىڭ اكەم شەنىڭ بار، شەكپەنىڭ بار دەمەي، بەتكە تۋرا ايتاتىن. مۇمكىن، سول مىنەزى دە اتاقسىز، تۇل كەتكەنىنە سەبەپ بولعان شىعار...

- وبلىستىڭ قازىرگى اكىمى ونەردىڭ قۇدىرەتىن بىلەتىن ازامات قوي: بالكىم تاعى ءبىر رەت بارىپ كورەرسىز...

- جوق، ەندى ەشكىمنىڭ الدىنا بارمايمىن: اكەمنىڭ ارۋاعىن اشىندىرىپ الامىن... بەردىبەك اعا ءوزى ءبىلىپ: «ءاي، ماراتتى نەگە ۇمىتتىڭدار؟» دەپ، وبلىستا باستاما كوتەرىپ جاتسا، ونىڭ ءجونى باسقا.

- ال ەندى ارداقتى ارۋاق تامادالىقپەن تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەنىڭىزگە اشىنباي ما؟

- اشىنبايدى! Cەبەبى مەنىڭ قولىمنان كەلەتىن جالعىز ماماندىق وسى اكتەرلىك ەكەنىن اكەم بىلەدى. بىلە بىلگەن ادامعا تامادالىق تا ماشاقاتى كوپ ونەر. ويتكەنى ءار تويعا بارعان سايىن جالعىز ءوزىڭ كوپشىلىكتىڭ الدىندا كىشىگىرىم كونتسەرت بەرەسىڭ. ول كونتسەرتكە دايىندالۋ بارىسىندا ىزدەنۋگە تۋرا كەلەدى. وسىنىڭ ءوزى داتكە قۋات ەمەس پە؟! بالا-شاعامىزدى دا وسى ىزدەنىسپەن اسىراپ كەلەمىز. اكتەر ءۇشىن اسابالىق ماڭدايدىڭ سورى دەگەنگە كەلىسپەيمىن.

- بۇگىنگى ءازىل-وسپاق تەاترلارى حالىققا تۇششىمدى دۇنيە بەرە الماي جاتىر دەگەندى ءجيى ەستيمىز. بۇعان اكتەرلەر ءماتىن جازاتىن اۆتوردىڭ تاپشىلىعىن ايتسا، اۆتور اعايىندار اكتەرلەردىڭ ۇساقتالىپ كەتكەنىن ءۋاج ەتەدى...

- جوق، بىزدە نەبىر مىقتى اكتەرلەر بار. مىسالى، «شانشارداعى» ۋاليبەك پەن جۇسىپتەن باستاپ، «بازار جوق» دەپ، بەزىلدەپ جۇرگەن تۇرسىنبەك سىندى شەبەر اكتەرلەر جەتەرلىك. ءتىپتى سول تەاترلاردىڭ ىشىندە دە نەبىر تالانتتى جاس اكتەرلەر ءجۇر. ماسەلە - بىزدە ساتيرا جوق. تەك ءازىل-وسپاق قانا بار. ياعني، ءبىزدىڭ ساتيرا ساحناسىندا قوعامنىڭ كورىنىسى جوق. ال ول قوعامدى حالىق قۇرايدى. ول حالىق سول الا-قۇلا قوعامنان ءوزىن ىزدەيدى. بىراق، ساتيرا ساحناسىنان ءوزىن تاپپايدى. وسىدان كەيىن ساتيرا جوق دەمەسكە لاج قالا ما؟ كەيىنگى كەزدە جاڭادان قۇرىلعان «الداراسپان»، «نىسانا» سىندى تەاترالار تەك «فارس» قانا كورسەتىپ ءجۇر. ال ادامدار اراسىنداعى ساراڭدىق، الىپساتارلىق، الاياقتىق، جەمقورلىق سىندى ماسەلەلەر ساحنادا جوق. بۇگىنگى كومپيۋتەر مەن ەلەكترونيكا، اقپارات جىلدامدىعى زامانىندا ادامداردى تاڭ قالدىرۋ دا قيىن با دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، بۇرىن «ماي» قىزمەتكەرىنىڭ كوشەدە پارا العانىن كورگەندە كۇلەتىن. ال قازىر ونداي دۇنيەلەردى ويناساڭ، ەزۋ دە تارتپايدى. ويتكەنى ونداي جاعدايلار قوعامدا ابدەن قالىپتى جاعداي بولىپ كەتكەن...

- ال ەتەك الىپ كەتكەن ارزانقول قالجىڭدار جايلى ونەردەگى ارىپتەستەرىڭىز: «حالىق جەڭىل-جەلپىگە اۋەس» دەيدى عوي...

- جوق، كەرىسىنشە، حالىقتى تەرەڭ ويلاۋعا ۇيرەتۋ كەرەك. مۇنىڭ ءبارى اقشا قۋعاندىقتان ايتىلعان ءسوز. بىرەۋلەر ابىرويدى وزىنە اقشا اكەلسىن دەپ كۇيتتەيدى. ال بىرەۋلەر سول ابىرويدى ارى مەن اتىنا نۇقسان كەلمەسىن دەپ كوكسەيدى. ماسەلەن، وسپانحان اۋباكىروۆ پەن اسقار توقماعامبەتوۆ سياقتى اۆتورلار جوق. نەگە دەيسىز بە؟ ويتكەنى بۇگىندە ونەرگە ءونىم بەرەتىن جاستار 90-شى جىلدارى بازاردا اربا سۇيرەپ ءجۇردى. سول كەزدە ولار وقۋدان بۇرىن تىرلىكتى كۇيتتەۋگە ءماجبۇر بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ ونەر بۇگىندە كەندە قالدى. بۇگىنگى مايتالمان جۋرناليستەردىڭ جوعالىپ كەتۋىنە دە سەبەپ - وسى.

- بۇگىن ورتامىزدا تولىمبەك الىمبەك پەن كوپەن امىربەك سىندى ساتيريكتەر ءجۇر عوي...

- كوپەن مەن تولىمبەك اعالار بەرەرىن - بەردى. شىعارماشىلىقتا سارقىلىس دەگەن بولادى: ول اعالارىمىزدىڭ جازىپ جۇرگەندەرىندە جاڭاشىلدىق جوق، ەسكىنىڭ ىعىندا قالىپ قويعان.

- ماسەلەن، ءوزىڭىز جۇرگەن «باۋىرجان-شوۋ» تەاترىنىڭ سىقاقتارى ساعىزشا سوزىلىپ كەتكەندىكتەن بە، كوپشىلىك «باۋىرجان شوۋ» - ەليتانىكى، «شانشار» - جۇمىسسىز اۋىلدان قالاعا اعىلعان قازاقتىڭ تەاترى دەگەندى ايتادى...

- ءبىز بار بولعانى جازىلعان دۇنيەنى ايتامىز. اۆتور تاپپاي جۇرگەن تەاتر ەليتا تاڭداي قويماس. «باۋىرجان-شوۋدى» قايدام... ال ءدال قازىر «شانشاردىڭ» قويىلىمى تارتىمدى ەكەنى راس. ايتسە دە، ازىلدە باۋىرجان اعاداي تەرەڭ ويلايتىن، اششى ءاجۋانى جەڭىل جەتكىزە بىلەتىن ادام جوق. باۋىرجاننىڭ اكتەرلىك شەبەرلىگى سول - «شانشارداعى» ۋاليبەك تە، ءجۇسىپ تە، كەيىنگى شىعىپ جاتقان ۇساق-تۇيەك اكتەرلەر دە، باۋىرجاننىڭ تىرناعىنا تاتىمايدى. كەيىننەن ءوزى بيزنەسكە كەتىپ، ونەردى وگەيسىتىپ العانى دا راس. بىراق باۋىرجان توقىراعان جوق، ءتىپتى قازىر جاڭادان تەاتر اشىپ، بالا وقىتىپ جاتىر. دەگەنمەن دە ول باسقا «باۋىرجان-شوۋ» بولىپ قالىپتاسادى.

- ءبىزدىڭ ساحنادان ساياسي ساتيرانىڭ جوعالىپ كەتكەنىنە اكتەرلەر كىنالى مە، الدە اۆتورلارىمىز جالتاق پا؟

- ءبىزدىڭ اكتەرلەر دە، اۆتورلار دا جالتاق ەمەس. ماسەلە - سولاردى حالىقتىڭ الدىنا شىعاراتىن تەلەارنالار جالتاق. كوزگە كورىنبەيتىن تسەنزۋرا دەگەن بار. بار بالەكەت سودان!

- قازىرگى كۇنى مەملەكەتتىك بيلىك «ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور» دەيدى. ءوز كۇنىڭىزدى قالاي كورىپ ءجۇرسىز؟

- ءوز باسىم ءوز كۇنىمە رازىمىن. مەن ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاندا، جيىرما ءۇش جاستا بولدىم. ول كەزدە ىشەتىن شايدى قويىپ، كىر جۋاتىن سابىن تابا المايتىنبىز. قازىر شۇكىرشىلىك، ءۇش قاباتتى ءۇيىم، استىمدا «لاند كرۋزەر» ماركالى ماشينام بار، ۇل-قىزىم وقىپ، ءبىلىم الىپ جاتىر. بىلايشا ايتقاندا، «ءوز كۇنىن ءوزى كورگىسى كەلەتىن» ادامعا جۇمىس بار سياقتى. ماسەلەن، قىتايدىڭ حالقى تاڭعى ساعات تورتتەن جۇمىسقا شىعىپ، كەشكى سەگىزدە ۇيىنە ورالادى. ال ءبىز - جالقاۋمىز. مىسالى، بىزدە ءبىر مەيرامحانا اشىلسا، ەكى ايعا جەتپەي جابىلىپ قالادى. نەگە دەسەڭىز - ونىڭ قىزمەتكەرلەرى كىلەڭ قوجايىننىڭ تۋعان-تۋىستارى: تۇسكەن قاراجاتتى ارقايسىسى تالاپايلاپ جەيدى. اناۋسىنا ۇرسايىن دەسە -جيەنى، مىناۋسى - قارىنداسى. وسىنداي «قازاقي بيزنەسپەن» جالقاۋ قازاق قالاي كوكتەسىن؟!

- تۋعان جەرگە ات باسىن ءجيى بۇرىپ تۇراسىز با؟ وبلىس اتاۋىنان ايىرىلعالى سەمەيدەن ءسان كەتسە، ماقانشى، ءۇرجار، كوكپەكتى، اياكوز سىندى كەزىندە دۇركىرەپ تۇرعان اۋدانداردى جۇمىسسىزدىق جايلاپ، حالىقتىڭ جۇدەپ-جاداپ وتىرعانىن جوققا شىعارماسسىز؟

- وكىنىشكە وراي، ونىمەن كەلىسەمىن. سەمەي حالقىنىڭ جۇدەۋ تارتىپ تۇرعانى راس. وبلىستىڭ قىسقارعانى بىلاي تۇرسىن، اۋدانداردى ءبىر-بىرىنە قوسىپ تاستادى. مىسالى، شەكارانىڭ تۇبىندە تۇرعان مەنىڭ تۋعان جەرىم مارقاكولدى كۇرشىم اۋدانىنا قوسىپ قويدى. ەندى اۋىرعان ادامعا ءجۇز ەلۋ كيلومەتردە جاتقان اۋدان ورتالىعىنا بارۋعا تۋرا كەلەدى. اۋىلىمىزعا بيۋدجەتتەن اقشا بولىنبەگەندىكتەن، اۋرۋحانا جابىلىپ قالدى. سەگىز جىلدىق مەكتەپ ءتورت جىلدىق بولىپ قىسقارتىلدى. بالاسى وقي الماعان سوڭ، ەل ۇدەرە كوشە باستادى. دەسە دە، حالىققا جۇمىس ىستەۋ كەرەك، باسقاداي نە امال بار؟

- قازاقتىڭ نانىن وزگەنىڭ جەپ جاتقانىنا جانىڭىز اۋىرماي ما؟ ءسىز قازاققا جۇمىس جاساۋ كەرەك دەيسىز، بىراق سول قازاقتىڭ ەڭبەگىنە تيەسىلى ناندى ءباز بىرەۋلەر جەپ جاتقان جوق پا؟

- ءبىز جاقسى وقىپ، جاقسى ءبىلىم الساق، جاقسى بيزنەسمەن بولساق، كىم ءبىزدى باسىنار ەدى؟

- ال قازاقتىڭ بالاسى جاقسى وقىپ، ءبىلىم الۋعا ءتيىس قانداي جاقسى جاعدايدى كورىپ تۇرسىز؟

- ماسەلەن، كرەديت الىپ، بالالارىن وقىتىپ جاتىر. جالپى ءبىزدىڭ قازاق قازىر كرەديتپەن كۇن كورۋدە...

- ال حالىقتىڭ قارجىسىنا سالىنعان استانا قالاسىنا قانشالىقتى بۇيرەگىڭىز بۇرىپ تۇرادى؟ ارىپتەستەرىڭىزدىڭ دەنى كوشىپ جاتىر ەكەن...

- مەن ءوزىم استانانى ۇناتپايمىن. ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىزدىڭ ەسەبىنەن قالا تۇرعىزدى. ەندى سول قالانى قاجەت ەتكەن ادامدار تۇرسىن سول قالاسىندa! ءوز باسىم بارمايمىن. قىسى - سۋىق، جازى - اپتاپ ىستىق. بارلىعى كوپە-كورنەۋ عانا جاساندى جىلتىراقپەن جاسالعان. جانتالاسقان حالىقتىڭ قاباعىنان اينالاسىنا دەگەن مەيىرىمشىلىكتىڭ جۇرناعىن كورمەيسىڭ.

اڭگىمەلەسكەن -

دينار كاميلوۆا،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 31 (159) وت 13 سەنتيابريا 2012 گ.