قاسىرەتتى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن، تەرگەۋگە اكەتىلىپ، ازاپتاۋعا ۇشىراعان جاندار جايلى ءتۇرلى اقپاراتتار الەۋمەتتىك جەلىنى ءدۇر سىلكىندىرۋدە. «باۋىرىمدى الىپ كەتتى»، «اكەمدى سوققىعا جىعۋدا»، «دوسىم جوعالدى»، «ءىنىم تەرگەۋگە كەتكەننەن كەلمەدى» دەگەن حابارلاما كوپ. تەرگەۋ يزولياتورىندا ۇرىپ-سوعىپ، ازاپتاۋدىڭ سان ءتۇرى بولىپ جاتىقانى دا ايتىلۋدا. 

پرەزيدەنت لاڭكەستەرمەن كۇرەسۋ كەرەكتىگىن ايتتى. «قاسىرەتتى قاڭتاردا» كوشەگە شىققاننىڭ ءبارى لاڭكەس، ءبارى بانديت، ءبارى باسكەسەر ەمەس ەدى. مۇنى بارلىعى جاقسى بىلەدى.  يا، ەل ىرگەسىن شايقالتىپ، بيلىكتى تۇعىرىنان قۇلاتپاق بولعاندار بولمادى ەمەس، بولدى. الايدا سول كۇنى الاڭدا بولعاننىڭ ءبارى جاۋ، سول كۇنى قالادا جۇرگەننىڭ ءبارى سودىر ەمەس ەكەنىن ەستە ۇستاۋ كەرەك!

الماتى قازىر ازاپتاۋ لاگەرى ىسپەتتەس. حالىقتا ۇرەي بار، بىراق ۇرەيدەن باسىم تاعى ءبىر سەزىم الماتىنى كەزىپ ءجۇر. ول جەككورۋ. بيلىكتى، كۇشتىك قۇرىلىمداردى، پوليتسيا جەككورۋ. جەككورۋ سەزىمىن تۋدىرعان تۇرعىمباەۆتىڭ تەرگەۋ تاسىلدەرى، جاۋاپ الۋ جولدارى. پوليتسيانىڭ وزبىرلىعىنان حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىم كاپيتالى سارقىلىپ بارادى. وسىعان قاراپ، مينيستر تۇرعىمباەۆ پرەزيدەنتكە قارسى جۇمىس ىستەپ وتىر ما دەپ تە ويلايسىڭ…

1937-1938 جىلدارى نكۆد جەندەتتەرى ءدال بۇلاي ازاپتاماعان بولار، ءسىرا. 1986-دا الاڭعا شىققان جاستاردى ءدال بۇلاي قۋدالاۋ، قورلاۋ بولماعانىن جەلتوقساندىقتار ايتۋدا. «كەڭەستەن كورمەگەن قورلىقتى قازاق قازاق پوليتسياسىنان كورۋدەمىز»، - دەيدى ولار.

كۇنى كەشە عانا سۇمدىق اقپارات تارادى. تالدىقورعان قالاسىندا ەلباسى ەسكەرتكىشىن قۇلاتۋعا قاتىسقان دەگەن ازامات باتىرباەۆتىڭ ادام توزگىسىز ازاپتاۋعا ۇشىراعانى جايلى بەينەروليك شىقتى.

«پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ازامات باتىرباەۆتى ۇرىپ-سوعىپ، دەنەسىن ۇتىكپەن كۇيدىرىپ كەتكەن. سونىمەن بىرگە قۇزىرلى ورگاندار ونى ەمدەلۋىنە جانە ساۋىعىپ كەتۋىنە قاجەتتى، ءتيىستى كولەمدەگى مەديتسينالىق كومەك ءالى الماعان كەزدە، ەمدەۋ مەكەمەسىنەن الىپ كەتىپ، ەمدەۋگە جانە قالپىنا كەلتىرۋگە جاعداي جاسالماعان، تەرگەۋ يزولياتورىنا قامادى», - دەيدى بەلسەندى دانا جاناي. ازاماتتىڭ بۇيرەگى زاقىمدالىپ، ەزىلىپ كەتكەنى دە ايتىلۋدا.

وركەن ەرزات ەسىمدى ازاماتتىڭ قامالعانى جايلى بىرنەشە وتاندىق باق جازدى. ول ءوزىنىڭ ەش كىناسى جوقتىعىن، جازىقسىز جاپا شەگىپ جاتقانىن ايتقان بولاتىن. وركەننىڭ اپكەسى ارداق ەرزات تومەندەگىدەي جانتەبىرەنتەرلىك جازبا جازىپ، جەلىگە جاريالادى:

«وسىنداي جاعدايدى تەك كينودان عانا كورىپ ەدىم. مەن قوعامدىق قورعاۋشى رەتىندە بۇگىن باۋىرىممەن 15 كۇننەن بەرى العاش رەت كەزدەستىم... كەزدەستىم ەمەس، سويلەستىم دەۋگە بولاتىن شىعار. سەبەبى، داۋىس وتكىزبەيتىن اينا ءبولىپ تۇردى ارامىزدى.

العاشقى سۇراعىم: «ۇردى ما، سوقتى ما، قىسىم بولدى ما؟»، - دەدىم.
«ادي، ۋايىمداما»، - دەپ جاۋاپ بەردى. ىشتەي، امان بولعانىنا سانسىز شۇكىر دەدىم، جىلاپ سىقتاماي، ءتۇر بەرمەي شىداپ، جاقسى كوڭىل-كۇيمەن سويلەستىم. ءىشىم ورتەنىپ كەتتى. «اتا-اپام امان با، جيەنتايىمدى كىمگە قالدىردىڭ»، - دەپ ءبىزدى ۋايىمداپ جاتىر. مەيىرىمدى باۋىرىم مەنىڭ.

مىڭ سۇراق ميىمدا مازا بەرەر ەمەس، بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن كەنجەتايىمىز، جالعىز باۋىرىمنىڭ ەندىگى جاعدايى نە بولماق؟! اقيقات قاشان ورىن الادى، باۋىرىم قاشان مىنا كۇدىكتەن ارىلىپ ورتامىزعا ورالادى؟!

باۋىرىم ادىلەتتىلىكتەن ءالى دە ءۇمىتى بارىن ايتتى. بارلىعى جاقسى جاعىنان وڭ شەشىممەن بولار. مەن شىدايمىن ءارى بارلىعى ءادىل بولىپ, مەنىڭ كىناسىز ەكەنىم دالەلدەنەدى دەپ سەنىم ءبىلدىرىپ: «مەن اقپىن، مەن ءۇشىن ۇيالماڭدار»، - دەدى.

ارينە، بوتام، ءبىز ارقاشان وزىڭمەن ماقتانامىز. بۇل كۇندەردە وتەر، ادىلەتتى سوت وكىلدەرىنە سەنىم بىلدىرەمىز. مەن باۋىرىما كۇش بەرەمىن بە دەپ ويلاپ ەدىم، قايتا ماعان باۋىرىم كۇش بەردى...

قۇرمەتتى پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرى، تەرگەۋشى پروكۋرور، ايىپتاۋشى، كوميسسيا مۇشەلەرى، قوعامنىڭ بەلسەندى مۇشەلەرى سىزدەردەن وتىنەرىم، باۋىرىم ەرزات وركەنگە (28.01.2022ج) ىستەمەگەن ءىسى ءۇشىن كۇدىكتى رەتىندە قاراماي، تەزىرەك ونىڭ كىناسىزدىگىن انىقتاپ, بوساتۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.
ۋايىمداپ جاتقان بارشا جاقىندارىنا، دوستارىنا، تانىستارىنا اماندىعىن جەتكىزۋدى ايتتى»، - دەدى ول.

قازىرگى ۋاقىتتا پوليتسيانىڭ زاڭسىز ارەكەتىن اشكەرە ەتۋ ماقساتىندا، تۇرعىمباەۆتىڭ گەستاپولىق ادىسىنە قارسى ءتۇرلى اقپاراتتار شىعۋدا. 12 پوليتسيا قىزمەتكەرىنە قىلمىستىق ءىس قوزعالۋدا. ولارعا «ازاپتاۋ فاكتىسىن جاساعان» دەگەن ايىپ تاعىلعان. ارنايى «امانات» قوعامدىق كوميسسياسى قۇرىلدى، وندا بەلگىلى زاڭگەرلەر مەن قوعام بەلسەندىلەرى قىزمەت ەتۋدە. ولاردىڭ ماقساتى جازىقسىز ۇستالعانداردى بوساتۋ. كوميسسيا قۇرامىندا زاڭگەر ابزال قۇسپان دا بار.

«ۇستالعانداردىڭ باسىم بولىگى – قاتىسۋشىلار. ءبىز ولارمەن جۇمىس ىستەيمىز، ويتكەنى كوپتەگەن ادامدار باسقا ادامداردىڭ ارانداتۋشىلىقتارىنا كوندى دەپ ەسەپتەيمىز. اۋرۋحانادان ۇستالعان جارالىلاردىڭ بارلىعى شىعارىلدى. كەشە تۇندە 9 ادامدى بوساتىپ الدىق، ءبارى دە جارالى، بالداقپەن ارەڭ قوزعالادى. بۇل ادامدار ءبىز بوساتقان 34 ادامنىڭ ىشىندە بولسا كەرەك»، - دەيدى ابزال قۇسپان.

«ءبىز تەرگەۋ يزولياتورىنا بارعان كەزدە كامەرالاردى ارالاپ، تۇتقىندالعان ءاربىر اداممەن جەكە سويلەستىك. ولار وزدەرىنە قارسى زاڭسىز تەرگەۋ ادىستەرى قولدانىلعانىن، ۇرىپ-سوققانىن، ازاپتاۋلار بولعانىن حابارلادى. كوميسسيا بۇل تۋرالى باس پروكۋرورعا نازار اۋدارىپ، پوليتسيا ورگاندارىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ بويىنشا پروكۋروردىڭ ارەكەتىنە ناقتى شارالار قابىلداۋى ءۇشىن ۇسىنىس جولدادى. الماتىدا ازاپتاۋ فاكتىلەرى بويىنشا 12 قىلمىستىق ءىس قوزعالدى، ولاردىڭ بارلىعىن «انتيكور الماتى» مەكەمەسى تەرگەپ جاتىر»، - دەدى قۇسپان.

جازىقسىزدى كىنالى ەتۋ ناۋقانى قاشان توقتايتىنى بەلگىسىز. تۇرعىمباەۆتىڭ بۇل ءادىسى بيلىك پەن حالىق اراسىنان ءتىپتى سۋىتىپ، حالىقارالىق شەڭبەردە سانكتسيا سالقىنىن جاقىنداتا تۇسەتىنىن ەستى ادامنىڭ ءبارى ءبىلىپ وتىر. سوندا تۇرعىمباەۆتىڭ كوزدەگەنى نە؟

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz