28.09.12.
اللا تاعالا ادامداردى وزگە ماقلۇقتاردان اسىرىپ، ءوزىنىڭ ۇلى نىعمەتتەرىنىڭ ءبىرى اقىلدى بەرىپ، ءوزىمىزدى پاك ۇستاپ، حارامنان ساقتانۋىمىزدى بۇيىرعان. بىراق، وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى قوعامدا وسى ۇستانىم جۇزەگە اسىپ جاتىر ما؟ جوق. ءتىپتى، ادامزاتتىڭ ءوز-وزىنە، ءوز دەنساۋلىعىنا قاستاندىق قىلۋى كۇن وتكەن سايىن ءورشي تۇسۋدە. ءبىر ءسات كوشەگە شىعىپ جان-جاعىڭىزعا نازار اۋدارار بولساڭىز، جوعارىدا ايتقان ءسوزىمىزدىڭ شىنايىلىعىنا كوز جەتكىزەرىڭىز كۇمانسىز. بۇعاناسى بەكىمەي جاتىپ نيكوتينگە ۋلانىپ، مىڭداعان ىسىك اۋرۋلارىن تۋدىراتىن ءتۇتىندى قۇمارلانا تارتۋشىلار حايۋان قىلاتىن اششى سۋدى ءسىمىرىپ، جانۇياسىن باقىتسىز ەتكەندەر جانە ەسىرتكىنى بار مۇلكىن ساتىپ، ءومىرىن تۇنەككە اينالدىرعان ناشاقورلار كۇن ساناپ، ءوسىپ كەلە جاتىر. الەمدەردىڭ راببىسى بۇل تۋراسىندا قاسيەتتى قۇران كارىمدە «نيسا» سۇرەسىنىڭ 29-اياتىندا بىلاي دەيدى: «وزدەرىڭدى-وزدەرىڭ ولتىرمەڭدەر!»
قازىرگى دامىعان مەديتسينا تەمەكى شە­گۋدىڭ ادامدى «باياۋ ولىمگە» الىپ باراتىن بىردەن-ءبىر زياندى زات ەكەنىن ايتىپ، ءاربىر تال تەمەكى ادام ءومىرىن 12 مينۋتقا قىس­قارتاتىندىعىن انىقتاعان.
قازاقستاندا قازىرگى ۋاقىتتا 6 ميل­ليونعا جۋىق ادام تەمەكى شەگەدى ەكەن. ونىڭ باسىم بولىگى ورتا جاستاعى ادام­دار.

28.09.12.
اللا تاعالا ادامداردى وزگە ماقلۇقتاردان اسىرىپ، ءوزىنىڭ ۇلى نىعمەتتەرىنىڭ ءبىرى اقىلدى بەرىپ، ءوزىمىزدى پاك ۇستاپ، حارامنان ساقتانۋىمىزدى بۇيىرعان. بىراق، وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى قوعامدا وسى ۇستانىم جۇزەگە اسىپ جاتىر ما؟ جوق. ءتىپتى، ادامزاتتىڭ ءوز-وزىنە، ءوز دەنساۋلىعىنا قاستاندىق قىلۋى كۇن وتكەن سايىن ءورشي تۇسۋدە. ءبىر ءسات كوشەگە شىعىپ جان-جاعىڭىزعا نازار اۋدارار بولساڭىز، جوعارىدا ايتقان ءسوزىمىزدىڭ شىنايىلىعىنا كوز جەتكىزەرىڭىز كۇمانسىز. بۇعاناسى بەكىمەي جاتىپ نيكوتينگە ۋلانىپ، مىڭداعان ىسىك اۋرۋلارىن تۋدىراتىن ءتۇتىندى قۇمارلانا تارتۋشىلار حايۋان قىلاتىن اششى سۋدى ءسىمىرىپ، جانۇياسىن باقىتسىز ەتكەندەر جانە ەسىرتكىنى بار مۇلكىن ساتىپ، ءومىرىن تۇنەككە اينالدىرعان ناشاقورلار كۇن ساناپ، ءوسىپ كەلە جاتىر. الەمدەردىڭ راببىسى بۇل تۋراسىندا قاسيەتتى قۇران كارىمدە «نيسا» سۇرەسىنىڭ 29-اياتىندا بىلاي دەيدى: «وزدەرىڭدى-وزدەرىڭ ولتىرمەڭدەر!»
قازىرگى دامىعان مەديتسينا تەمەكى شە­گۋدىڭ ادامدى «باياۋ ولىمگە» الىپ باراتىن بىردەن-ءبىر زياندى زات ەكەنىن ايتىپ، ءاربىر تال تەمەكى ادام ءومىرىن 12 مينۋتقا قىس­قارتاتىندىعىن انىقتاعان.
قازاقستاندا قازىرگى ۋاقىتتا 6 ميل­ليونعا جۋىق ادام تەمەكى شەگەدى ەكەن. ونىڭ باسىم بولىگى ورتا جاستاعى ادام­دار.
تەمەكى شەگۋشى ادامدار ءوزىن عانا ۋلاپ قويماي، قاسىنداعى باسقا ادامداردى دا ۋلايتىنى بەلگىلى. پايعامبارىمىز مۇحام­مەدتىڭ (س.ع.س.) قاسيەتتى سوزدەرىندە ايتىل­عانداي، ادام ءوز دەنساۋلىعىن قورعاۋعا، ونى بۇزىپ، ۋلاندىراتىن ءار نارسەدەن اۋلاق بولۋعا مىندەتتى ەدى.
اللا تاعالا ايتادى: «جىن مەن ادام­زاتتى وزىمە قۇلشىلىق قىلۋلارى ءۇشىن جاراتتىم» ء(زاريات: 56). سونداي-اق اللا تاعالا ايتادى: «(مۇحاممەد ع.س.) «كۇدىكسىز راببىم جاريا، جاسىرىن ارسىز­دىقتى، (وزىنە جاساعان) ورىنسىز وزبىر­لىقتى... حارام قىلدى» دە» (اعراف: 33).
وكىنىشكە قاراي، بۇگىنگى كۇنى كوپتەگەن مۇسىلماندار يسلام ءدىنىنىڭ شىلىم شەگۋگە تىيىم سالعانىن تۇسىنبەيدى نەمەسە تۇسىنۋگە تىرىسپايدى. ولار تەمەكى شەگۋ حارام ەتىل­گەنى جونىندە قۇران مەن سۇننەتتە ەشقانداي دالەل كەلتىرىلمەگەنىن العا تارتادى. راس، ونداي تىكەلەي تىيىم جوق. بىراق پاي­عام­بارىمىزدىڭ (س.ع.س.) سۇننەتىنە سۇيەنە وتىرىپ، تەمەكىنىڭ تىيىم سالىنعان زيان­دى ادەت ءتۇرى ەكەنىن تۇسىنە الامىز.
تەمەكىنىڭ زياندىلىعىنىڭ نەگىزىن ونىڭ قۇرامىنداعى كوپتەگەن قاتەرلى ەلە­مەنتتەردەن تۇزەلەتىندىگىنەن بايقاۋعا بولادى. تەمەكى تۇتىنىندە 4000-عا جۋىق حي­ميالىق زات بار ەكەندىگى انىقتالىپ وتىر. ونىڭ بىردە-ءبىرى ادام اعزاسىنا پايدالى ەمەس، بارلىعى بىردەي زالال. ونىڭ ىشىندە نيكوتين، شايىر، كومىرتەگى توتىعى جانە كانسەرەگەن سەكىلدى زاتتاردىڭ زاردابى اسا اۋىر بولىپ كەلەدى. 100 مگ. نيكوتيندى ءبىر­دەن قابىلداعان ادام ولەدى. بۇل نيكوتين مولشەرىن ەكى قوراپ تەمەكىدەن الۋعا بولادى. ارينە، ەكى قوراپ تەمەكى شەككەن ادام ولە قويمايدى. ويتكەنى ول ونىڭ ءبارىن ءبىر ساتتە قابىلداپ ۇلگەرمەيدى. ادام ونى كۇنى بويى شەگەدى. سوندىقتان ۋلانا قوي­مايدى.
تەك ءبىر تال تەمەكى تارتقان ادامنىڭ ءبۇي­رەگىندەگى بەزدەردەن اردەنالين جانە نورادرەنالين دەپ اتالاتىن گارمونداردىڭ بۇزىلۋى باستالادى. اسقازاننىڭ قىشقىل سۇيىقتىعى (زاپىران) ارتادى. ادامنىڭ تىنىس الۋى تەزدەيدى. جۇرەك سوعۋ جيىلەپ، ونىڭ قالىپتان ارتىق جۇمىس ىستەۋىنە الىپ كەلەدى. قان قىسىمى ارتادى. مىنە، مۇنىڭ ءبارى ءبىر تال تەمەكىدەگى نيكوتيننىڭ اسەرىنەن بولعان جايتتار. مۇنىڭ سوڭى ادامدى اسا قاۋىپتى اسقىنعان اۋرۋعا دۋشار ەتۋى ابدەن مۇمكىن.
بالالار - ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز. دەنى ساۋ ۇرپاق ءوسىرۋ، تاربيەلەۋ قازىرگى كەزدە بىزدەرگە جۇكتەلگەن ۇلكەن مىندەت. سول ءۇشىن بارلىق ازاماتتار دەنى ساۋ ۇرپاق قامىن ويلاپ، ءوز ۇلەسىن قوسۋى كەرەك!
پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.) ساحابالارى­نىڭ ءبىرى: «شىندىعىندا، اللا اقتالۋ مەن سىلتاۋدى ەمەس، تاۋبەنى عانا قابىل ەتەدى» دەپ ايتقان ەكەن.
اللا تاعالا ايتادى: «...كىم راببىنان نا­سيحات كەلگەندە (كۇناسىنەن) تىيىلسا، ونىڭ وتكەن كۇناسى كەشىرىلەدى» (باقارا: 275).
كوزىمىزدى اشىپ، كەلەر ۇرپاققا ۇلگى بولايىق!

كەنجەالى قاجى
قوڭىراتپايۇلى مىرزاباي،
«تاستاق» مەشىتىنىڭ باس يمامى،
الماتى قالاسى

"ايقىن" گازەتى