باسى: دەن سياوپين جانە قىتايدىڭ اسكەري ستراتەگياسى

جالعاسى: دەن سياوپين جانە قىتايدىڭ اسكەري ستراتەگياسى

قورعانىس ونەركاسىبى مەن قورعانىس عىلىم–تەحنيكاسىن تۇتاس مەملەكەتتىك جوسپارعا ەنگىزۋ كەرەك

الەمدىك بەيبىتشىلىك ماڭگىلىككە ورنامايىنشا، مەملەكەتتىك قورعانىس كۇن تارتىبىنەن تۇسپەك ەمەس. ال مەملەكەتتىك قورعانىستى قالاي بەكەمدەۋ كەرەك؟ الەم ەلدەرى ءتۇرلى-ءتۇستى باعىت ۇستانادى. اقش - الەمدەگى اسكەري قۋاتى ەڭ عالامات مەملەكەت. بىراق ودا دەربەس اسكەري ونەركاسىپ دەگەن بولمايدى. تاپ-تازا اسكەري قاجەتتىلىكتەردى دايىندايتىن ارنايى زاۆود تا جوق. ال ونىڭ اسكەري ونەركاسىپ ءوندىرىسى جالپى حالىقتىق ونەركاسىپپەن بىتە قايناسىپ كەتكەن. مىسالعا، اتاقتى «فورد» اۆتوموبيل سەرىكتەستىگى ءاۆتوموبيلدىڭ ءتۇر-ءتۇرىن وندىرۋدەن تىس تانك، ۇشاق، سوعىس كەمەلەرىنە ارنالعان زەڭبىرەكتەر، ءتىپتى عارىش كەمەسىنە دەيىن وندىرە بەرەدى. اقش-تىڭ تاعى ءبىر كەرەمەتى ونىڭ قورعانىس عىلىمى ۇكىمەت، ارميا، كاسىپورىن جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ عىلىمي پوتەنتسيالى بىرلەسىپ اتقارادى. ال ولاردىڭ عىلىمي جەتىستىكتەرى تەك اسكەري ونەركاسىپتە عانا قولدانىلمايدى، سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا قوعامدىق قاجەتتىلىكتەردى وتەۋگە دە قولدانىلادى. اقش-تىڭ مەملەكەتتىك قورعانىسىنا جۇمسالاتىن عىلىمي زەرتتەۋگە ارنالعان شىعىندارى مەملەكەتتىك قورعانىس بيۋدجەتىنىڭ 10% يەلەگەنىمەن، ونىڭ عىلىمي تاپقىرلىقتارى حالىق يگىلىگىنە جۇمسالعان كەزدە 5-7 ەسەدەن اسا ەكونوميكالىق تابىس اكەلەدى. ءبىر عانا عارىش تەحنولوگياسىنىڭ ءوزى كوممەرتسيالىق ماقساتتاعى جەر سەرىكتەرىن ۇشىرىپ، حح عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن 25 ملرد اقش دوللارى تابىس اكەلگەن.

قىتايلار ءوزىنىڭ ەجەلگى تاريحىندا حان پاتشالىعىنىڭ ارمياسى شەكارا ايماقتاردا تىڭ يگەرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان كورىنەدى. بۇدان تىس قحر قۇرىلعاننان كەيىن قىتايدىڭ سين تسزيان ايماعىندا «ءوندىرىس قۇرىلىس ارمياسى» دەگەن قۇرىلعان بولاتىن. ولار جايشىلىقتا تىڭ يگەرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋدان تىس، نەگىزگى ميسسياسى سەپەراتيزمگە قارسى تۇرۋ مەن مەملەكەتتىك قورعانىسقا قولعابىس ەتۋ بولدى. ال رەسمي مەملەكەتتىك قورعانىس ونەركاسىبى مەن قورعانىس عىلىم-تەحنيكاسى مەملەكەتتىڭ ەرەكشە قۇپيا سالالارىنا جاتادى. بىلايشا ايتقاندا، سىرتقى الەمگە مۇلدە جابىق. حالىق شارۋاشىلىعىمەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. وسىنداي توماعا-تۇيىق جاعدايدىڭ كەسىرىنەن قىتاي يادرولىق قارۋلى ەلدەردىڭ قاتارىنا ەرتە قوسىلىپ، اتوم بومباسى، سۋتەگى بومباسى قاتارلى يادرولىق قارۋلاردى ەرتە وندىرگەنىمەن، ونىڭ اتوم-ەلەكتر ستانتسياسى قۇرىلىسى مۇلدە كەنجەلەپ قالدى. قىتاي الەمدە ءوزى جاساندى سەرىك ۇشىرعان ءۇشىنشى مەملەكەت. بىراق ونىڭ جاساندى سەرىكتەرى حالىقتىڭ قاجەتىنە ارنالماعاندىقتان، وليمپيادالىق جارىستاردىڭ ءوزىن تىكەلەي ەفيردە تاراتۋ كەزىندە ۇشان-تەڭىز قارجىمەن حالىقارالىق بايلانىس كانالدارىن جالداۋعا ءماجبۇر بولاتىن.

باسقا الەمنەن مۇلدە وقشاۋلانعان، قۇپيا، سىرلى دۇنيە ءوز-وزىنە تۇساۋ سالۋدان باسقا تۇك ەمەس ەكەندىگىن دەن سياوپين تەرەڭ سەزىپ-ءبىلدى. ول اتالعان سالانىڭ مۇلدە وقشاۋلانعان، توماعا-تۇيىق ءداۋىرىن اياقتاپ، مەملەكەتتىك قورعانىس ونەركاسىبى مەن قورعانىس عىلىم-تەحنيكاسىن تۇتاس مەملەكەتتىك جوسپاردىڭ اياسىندا قاراستىرۋ قاجەت دەپ شەشتى. ونداعى ەڭ باستى ماقسات «اسكەري سالا بارلىق جاعىنان مەملەكەتتىك قۇرىلىسقا قالاي كومەكتەسۋ جانە بەلسەندى قاتىسۋ ماسەلەسىن ويلاسىپ، شەشۋگە ءتيىس» دەگەن تۇجىرىمنان باستاۋ الادى. مۇنداعى كومەكتەسۋ دەگەندە قورعانىس سالاسى جالپى جاعدايدى نازارعا الا وتىرىپ، ءوزىنىڭ زاپاس كۇشتەرىن  حالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا جۇمساۋعا مىندەتتى دەگەن ءسوز. مىسالعا، اسكەري اۋە كۇشتەرى ءوز اۋەجايلارىن  حالىقتىق اۆياتسياعا بىرلەسىپ پايدالانۋعا بەرىپ، حالىقتىق اۆياتسيانىڭ دامۋىنا كومەك كورسەتۋ كەرەك. تەڭىز ارمياسى ءوز اسكەري پورتتارىن دا بىرلەسىپ پايدالانۋعا بەرىپ، مەملەكەتتىك تەڭىز پورتتارىنىڭ تاسىمال كولەمىن ارتتىرۋعا ۇلەس قوسۋعا ءتيىس. ارميا ءبىر ءبولىم قوسىنداردى مەملەكەتتىڭ اسا ماڭىزدى ءتۇيىندى قۇرىلىستارىن سالۋعا جۇمساۋعا بولادى. بۇل ءبىر قىرىنان مەملەكەتتىك قۇرىلىسقا كومەك بولسا، ەكىنشى قىرىنان ارميا مەن حالىقتىڭ ارا-قاتىناسىن جاقسارتا تۇسەدى.

شىنداپ كەلگەندە، قىتاي نەشە ونداعان جىلدان بەرى بارلىق تاپقان-تەرگەنىن ارميانىڭ اۋزىنا توسىپ، قورعانىس سالاسىنا ەڭ وزىق جابدىقتاردى، ۇزدىك مامانداردى، تاڭداۋلى عالىمداردى توپتاعان بولاتىن. ەگەر وسىنشالىق مول رەسۋرستاردى حالىق شارۋاشىلىعىنا بۇراتىن بولسا، عالامات تابىس اكەلەتىندىگىن دەن سياوپين كورەگەن ساياساتكەر رەتىندە بىردەن ءتۇسىندى. بۇل تۋرالى دەن سياوپين: «بۇلاي ىستەۋدىڭ سان-سالالى پايداسى بار. بىردە-ءبىر زيانى بولمايدى»، - دەپ ءبىر-اق كەسكەن بولاتىن. راسىندا، قىتايدىڭ اسكەري ونەركاسىبى سالىستىرمالى تۇردە وزىق، ءتۇرلى-ءتۇستى جويعىش ۇشاقتار مەن بومبالاۋ ۇشاقتاردى وندىرە الادى.  نە سەبەپتى وسىنداي دايىن تۇرعان مۇمكىندىكتى حالىق قاجەتىنە ارنالعان ۇشاقتاردى وندىرۋگە پايدالانباسقا؟! قىتايدىڭ ۇشقىشتارى شەت ەلدەن ساتىپ الىنعان ۇشاقتاردى ۇرشىقشا ءيىرىپ ءجۇر. ال قىتايدىڭ ءوز ۇشاق ونەركاسىبى تەك اسكەري قاجەتتىلىككە عانا ارنالعان. ولاردىڭ قاراپايىم حالىقتىڭ ولگەن-تىرىلگەنىمەن شارۋاسى جوق. وعان قوسا قىتايدىڭ مەملەكەتتىك قورعانىس ونەركاسىبى ايتارلىقتاي ساپالى تانكتەر مەن برونەتەحنيكالار وندىرۋگە قابىلەتتى. نە سەبەپتى ولار وسى تەحنولوگيانى پايدالانىپ ساپالى اۆتوموبيلدەر ءوندىرىپ، ونى حالىقارالىق بازارلارعا ساتپايدى؟! ال شەت ەلدىڭ اۆتوكولىكتەرى قىتاي جولدارىندا قۇمىرسقاشا قاپتاپ ءجۇر. وسىنداي سۇراقتار دەن ءسياوپيندى قاتتى مازالايتىن. سول سەبەپتى دە ول وسىنداي دايىن تۇرعان ەرەكشە مۇمكىندىكتى حالىق قاجەتىنە جانە ءوندىرىستىڭ دامۋىنا  پايدالانۋ قاجەت دەپ شەشتى.

كومەكتەسۋ دەگەندە، ءبىر جاقتى عانا قارىم-قاتىناس ەمەس. ونىڭ پايداسى شاش ەتەكتەن. جانە ەكى جاققا دا ءتيىمدى. مىسالعا 1985 جىلدىڭ وزىندە اسكەري تەحنولوگيانى حالىق قاجەتىنە جۇمساۋدىڭ 20,000 فاكتى تىركەلدى. ال تاپسىرىس كولەمى 1 ملرد ءيۋاندى قۇرادى. دەمەك بۇل 1 ملرد اسكەري شىعىندى قورعانىس ونەركاسىبى ءوز ەسەبىنەن جاپتى دەگەن ءسوز. ادەتتە تەحنولوگيانى وتكەرمەلەۋدەن تۇسەتىن ەكونوميكالىق ونىمدىلىك 1:7-1:10 بويىنشا ەسەپتەلەدى. بۇل دەگەن ءسوز اسكەري تەحنولوگيانى حالىق يگىلىگىنە جۇمساۋدان مەملەكەتكە 7-10 ملرد ەكونوميكالىق تابىس كىرەدى دەگەن ءسوز. مەملەكەتتىك قازىنانىڭ قورجىنى تولعان سايىن، مەملەكەت ءوز ارمياسىن قارۋلاندىرۋعا دا مول مۇمكىندىك الادى. مىنە، بۇل دەن ءسياوپيننىڭ «بۇلاي ىستەۋدىڭ سان-سالالى پايداسى بار. بىردە-ءبىر زيانى بولمايدى» دەگەن تۇجىرىمىنىڭ ايقىن دالەلى بولاتىن.

ارينە، دەن ءسياوپيننىڭ بۇل تۇجىرىمى قىتاي ءۇشىن جاڭالىق بولعانىمەن، وزىق ەلدەر ءۇشىن قالىپتى قۇبىلىس بولىپ سانالاتىن. مىسالعا، اقش-تىڭ اسكەري جانە حالىقتىق ونەركاسىپتەرىندە مەملەكەتتىك تاپسىرىسقا ساي اسكەري قاجەتتىلىك تۇرلىشە دەڭگەيدە قالىپتاسقان. مىسالعا، اقش-تىڭ اسكەري-ونەركاسىبى «لوكحيد مارتين» كورپوراتسياسىنىڭ ءوزى 80% اسكەري قاجەتتىلىكتەردى وندىرسە، 20% حالىق تۇتىناتىن ونىمدەر وندىرۋگە جۇمسايدى. «General Dynamics Government Systems Group» كورپوراتسياسى 67% اسكەري ونىمدەردى وندىرسە، 33% حالىق تۇتىناتىن تاۋارلار وندىرەدى.  «بوينگ» امەريكالىق كورپوراتسياسى 54% اسكەري ۇشاقتار، 46% حالىق اۆيتساتسيا ۇشاقتارىن وندىرەدى. بىراق قىتاي بۇل قادامعا تىم كەش بارعانىمەن، دەن ءسياوپيننىڭ پارمەندى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا اقش-تى باسىپ وزۋعا مۇمكىندىك الدى. مىسالعا، حح عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ باسىندا مەملەكەتتىك قورعانىس ونەركاسىبى وندىرگەن حالىق تۇتىناتىن ونىمدەردىڭ ۇلەسى 65% استى. اقش قىرعيقاباق سوعىس اياقتالعاننان كەيىن، اسا اۋقىمدى اسكەري ونەركاسىپ قۇرىلىمدارىن حالىق تۇتىناتىن وندىرىسكە قاراي بەيىمدەي باستادى. ال قىتاي 1980 جىلداردىڭ وزىندە نولدەن باستاسا دا، اقش-تان ون جىل بۇرىن بۇل جۇمىستى قولعا الىپ، الپاۋىت ەل اقش-تىڭ ءوزىن شاڭ قاپتىرىپ كەتتى.

ارميانى تۇتاسىمەن ادام باۋليتىن مەكتەپكە اينالدىرۋ ساياساتى

ارميانى وقىتىپ، تاربيەلەۋ مەن جاتتىقتىرۋ ماسەلەسىندە دەن سياوپين: «ارميانى وقىتىپ-تاربيەلەۋدە تەك سوعىس ونەرىن عانا ۇيرەتۋ جەتكىلىكسىز. سول سەبەپتى وفيتسەرلەر مەن ساربازداردىڭ اسكەر قاتارىنان شەگىنىپ، ءوز اۋىلدارىنا بارعاننان كەيىنگى تىرشىلىگىن دە ويلاسۋعا ءتيىسپىز»، - دەگەن بولاتىن. بۇل دەگەن ءسوز ارميا اسكەري قيمىلداردىڭ قاجەتىنەن تىس وندىرىستىك قاجەتتىلىكتەرگە دە بەيىم بولۋى كەرەك دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل تۋرالى دەن سياوپين: «بارلىق كۇش-جىگەرىمىزدى جۇمساپ، ارميامىزدى سوعىس قيمىلدارىن جۇرگىزە الاتىن جانە سوتسياليستىك قۇرىلىسقا دا قاتىسا الاتىن امبەباپ اسكەردى دايىنداۋىمىز كەرەك»، - دەگەن ەدى. 1980 جىلدىڭ باسىندا اسكەردى قىسقارتىپ، ارميانى سۇرىپتاۋ ناۋقانى كەزىندە جۇزدەگەن مىڭ ساردارلار جەرگىلىكتى ورىندارعا قايتىپ، تىرشىلىك قامىن ىزدەي باستادى. بۇل اسا ءبىر كۇردەلى شاق بولاتىن. وسى ءبىر تولقىن وتكەننەن كەيىن دە ءار جىلى كوپتەگەن ساردارلار اسكەر قاتارىنان بوساپ، جەرگىلىكتى ورىنداردا جۇمىس ىزدەيتىن بولدى. سول كەزدەگى تارتىپكە سايكەس اسكەري وفيتسەرلەر جەرگىلىكتى ورىنعا بارعان سوڭ دا ءوز دارەجەسىنە سايكەس جۇمىسقا ورنالاسۋعا ءتيىس. ولاي بولماعاندا، اسكەريلەردىڭ كوڭىلىن ورنىقتىرۋعا كەرى اسەرى بولادى. شىنىندا، ەڭ شالعاي شەكارالىق ايماقتاردا اۋىزدىقپەن سۋ ءىشىپ، ەتىگىمەن سۋ كەشىپ جۇرگەن جاس سارداردى اۋىلىنا قايتقان سوڭ، دالاعا لاقتىرىپ تاستاۋ ادىلەتسىزدىك بولار ەدى. ولاي بولعاندا وتانى ءۇشىن وت كەشپەسە دە، ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ جۇرگەن  ەل قورعاندارىن قورلاۋ بولىپ شىعار ەدى. بىراق كوپ وتپەي-اق ۇلكەن ءبىر قايشىلىقتىڭ باسى قىلتيدى. ولاردىڭ كوبى سانالى، ءتارتىپتى جاندار بولعانىمەن،ەكونوميكالىق قيمىلداردان ماقرۇم كەلەدى ەكەن. ومىردە، اسىرەسە، نارىقتىق قاتىناستار مىقتاپ ورناعان ەلدە ادامدار جۇمىسقا تەك قانا ءتارتىپ ءۇشىن قابىلدانبايدى عوي. بەلگىلى ەرەكشەلىگى، ونەرى، شەبەرلىگى بولۋى كەرەك دەگەن سياقتى. ءبىر ءبولىمىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە اكىمشىلىك بۇيرىقپەن ورنالاستىرعان كۇننىڭ وزىندە دە، جەرگىلىكتى جاعدايعا بىردەن بەيىمدەلىپ كەتە المايتىندىعى ايقىن كورىندى. ونىڭ ۇستىنە شتاتتىق شەكتەۋلەردىڭ سالدارىنان جەرگىلىكتى ورىنداردا دا اكىمشىلىك قۇرىلىمداردى قىسقارتىپ، شتاتتى تەجەۋ ناۋقانى ءجۇرىپ جاتقاندىقتان، اسكەردەن قايتقان ادامنىڭ سوقا باسىن سىيدىرۋ وڭايعا تۇسپەيدى ەكەن. ەندى قايتۋ كەرەك؟ ولاردىڭ بولاشاق تاعدىرىن شەشۋدەگى امبەباپ ءادىس بىرەۋ عانا – ولاردى ارميا قاتارىندا جۇرگەن كەزدەن باستاپ ماقساتتى تۇردە ارنايى  كاسىپتەرگە باۋلىپ، بولاشاقتا جۇمىس تابۋىنا كەڭ جول اشۋ كەرەك. سول سەبەپتى دەن سياوپين ارمياداعىلاردى وقىتىپ، تاربيەلەپ، سوعىس ونەرىنە دە جاتتىقتىرۋمەن بىرگە ءتۇرلى-ءتۇستى كاسىپكە باۋلىپ، شەبەرلىكتەرىن شىڭداۋعا دا ەرەكشە دەن قويدى. بۇل تۋرالى دەن سياوپين: «ءبىزدىڭ ساربازدارىمىز وسى زامانعى سوعىس ونەرىن شەبەر مەڭگەرىپ قالماستان وسى زامانعى عىلىمي بىلىمدەر مەن وندىرىستىك بىلىمدەردى دە قاتار ۇيرەنۋگە مىندەتتى. ولار ساياسي قىزمەتتەردى جەتىك مەڭگەرۋمەن قاتار، باسقارۋ ونەرىن دە ۇيرەنۋگە ءتيىس»، - دەپ تاپسىردى. دەمەك، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ۇعىمىمىزبەن العاندا، ول شەبەر مەنەدجەر دە بولا ءبىلۋى كەرەك. ول جانە: «وسىلاي ىستەگەندە عانا ءبىزدىڭ اسكەري ساربازدارىمىز ارميا قۇرىلىسىندا ءوز مىندەتىن ابىرويمەن ورىنداۋدان تىس جەرگىلىكتى ورىندارعا قايتىپ بارعاننان كەيىن دە جارامدى تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋى كەرەك. سوعىس قيمىلدارى بولا قالسا، سوعىسقا ساقاداي ساي بولۋعا، بىلايشا ايتقاندا، اسكەري قاجەتتىلىك پەن تىرشىلىكتىڭ قاجەتىنە بىردەي ساي بولۋعا ءتيىس»، - دەپ تولىقتىردى. ول قاتارداعى ساربازداردىڭ اسكەري ونەر، ءتارتىپ پەن ساياساتتى مەڭگەرۋدەن تىس تىرشىلىككە قاجەتتى تەحنولوگيالاردى مەڭگەرۋگە، فيزيكا، ماتەماتيكا، حيميا قاتارلى جاراتىلىستىق عىلىمداردان دا ساۋاتتى بولۋعا، ونەركاسىپ پەن اۋىل شارۋاشىلىق ونەرىن يگەرۋگە قارىم-قابىلەتى جەتىپ جاتسا، شەت تىلدەرىن دە مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك جاساۋدى قاتاڭ قاداعالايتىن. سەبەبى، ارميا قاتارىنان قايتقان ءاربىر ساردار مەن سارباز ەرتەڭ-اق قايناعان ومىرگە قايتىپ ورالادى. وتباسىن قۇرىپ، بالا وسىرەدى، قاتىن-بالانىڭ قامىن ويلايدى دەگەندەي.

بۇل جەردە دەن ءسياوپيندى ەرەكشە تولعاندىرعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى جاس ساربازداردىڭ كوبى جوعارى ءبىلىمدى، ولاردى قوسىمشا مامانداندىرۋ دا قيىن تۇسپەيدى. ارميا قاتارىنان قايتقان سوڭ، مەملەكەت الەۋمەتتىك جاقتان ازداپ دەمەپ جىبەرسە، تىرشىلىك جولىنا تەز بەيىمدەلىپ كەتەدى. ال قاتارداعى ساربازدار شە؟ ارينە، ولاردىڭ كوبى اۋىلدىق جەرلەردەن كەلەتىن بولعان سوڭ، اسكەري مىندەتى اياقتالعاننان كەيىن تابيعي تۇردە اۋىلىنا قايتادى. اۋىلىندا ەگەتىن جەرى، باعاتىن مالى بار دەگەندەي. بىراق، ءدال وسىلاي ويلاۋدىڭ ءوزى تىم جەتكىلىكسىز ەكەندىگىن دەن سياوپين ىشتەي سەزىپ-بىلەتىن. ولار بىرنەشە جىل ارميا قاتارىندا بولىپ، ءوز مەملەكەتى ءۇشىن اقى-پۇلسىز ادال قىزمەت ەتتى. ونىڭ ىشىندە ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەندەرى دە بار. ولاردىڭ اسكەر قاتارىنا ءوتىنىش بەرۋى دە ءوز ءومىرىن وزگەرتۋدىڭ قاجەتتىلىگىنەن تۋىنداعان بولاتىن. ال ولار سول باياعى ۇيرەنشىكتى ومىرگە قايتىپ ورالسا، ۇمىتسىزدەنىپ تورىعاتىندىعى داۋسىز. ونىڭ ۇستىنە ولار ءوز اۋىلىنا الىستاپ، سىرتقى الەممەن تانىسىپ، كورگەنى كوبەيىپ، كوز اياسى كەڭىپ قالعان جاستار. تاعى ءبىر قىرىنان ولار قارۋ ونەرىن ەركىن مەڭگەرىپ قايتادى. ەگەر ولاردىڭ ومىرىندە ەشبىر وزگەرىس بولماسا، ىزدەگەنىن تاپپاسا، ارمانىنا جەتپەسە، بىرەۋدىڭ كەلەمەج-مازاعىنا ۇشىراسا، قىلمىس الەمىنە وڭاي بەتتەپ كەتۋى مۇمكىن. ءبىر كەزدەرى ۆەتنامداعى سوعىستان قايتقان اقش ساربازدارى قۇراما شتاتتا ءدال وسىنداي كۇي كەشىپ، تالاي-تالاي قانتوگىستەرگە سەبەپ بولعان بولاتىن.

دەن ءسياوپيننىڭ ارميانى تۇتاس ءبىر ادام باۋليتىن مەكتەپكە اينالدىرۋ ساياساتى ءاربىر ساردارلار مەن ساربازدارعا اسكەري ونەردەن تىس تەحنولوگيا مەن ونەر ۇيرەتۋ ەرەكشە ماڭىزدى شەشىم بولدى. قاتارداعى ساربازداردىڭ كوبى  ورتا ءبىلىمى بار، بەلگىلى دەڭگەيدە ساۋاتتى جاستار بولعاندىقتان، ولارعا كۇندەلىكتى جاتتىعۋدان تىس مال باعۋ، تۇرلىشە تەحنيكالاردىڭ ءتىلىن ەركىن مەڭگەرۋ، جىلىجايلاردى باپتاپ، كوكونىستەردى ءوسىرۋ سياقتى كۇندەگى تىرشىلىككە قاجەتتى ونەر مەن ءبىلىم مەڭگەرىپ، شەبەرلىك پەن كاسىپتەرگە جاتتىعۋ ەش قيىندىق تۋدىرمايدى. بۇرىندارى اۋىلدىڭ ۇزدىك جاستارىنىڭ ارميا قاتارىنا وتۋدەگى ارمانى پارتيا قاتارىنا ءوتىپ، مانساپتى بولۋعا تالپىناتىن. قازىر ولارعا تاعى ءبىر ءومىر ەسىگى ايقارا اشىلعانداي بولدى. ولار اسكەردەگى ورايلى ءساتتى پايدالانىپ، تىرشىلىكتىڭ ءتۇرلى جولىن ۇيرەنەدى، ءبىلىمىن شىڭداپ، تاجىريبەسىن جەتىلدىرەدى. سودان اۋىلىنا قايتقان سوڭ، ءبىر كاسىپتىڭ باسىن ۇستاپ، ءوز شارۋاشىلىعىن دوڭگەلەتىپ اكەتۋىنە ابدەن مۇمكىندىگى بولادى. وسى جولمەن نەشە ونداعان جىلداردان بەرى ميلليونداعان كاسىپتىك وتباسىلار ومىرگە كەلدى. كەيبىرەۋلەر ءوز اۋلەتىن بايۋ جولىنا باستاسا، تۇتاس ءبىر اۋىلدى دوڭگەلەتىپ وتىرعاندار دا شەتىنەن كەزدەسەدى.

مۇنداي تاجىريبە قازاق دالاسى ءۇشىن دە جات بولماۋعا ءتيىس. ءبىز كاسىبي ءبىلىمدى جوعارى جانە ارناۋلى وقۋ ورىندارىنان، كوللەدجدەردەن ۇيرەنۋگە ادەتتەنگەنبىز. ەگەر، جوعارىلاپ وقۋدا جولى بولماي، ارميا قاتارىنا شاقىرىلعان قازاق جاستارىن اسكەريلەرمەن قوسا وسىلايشا كاسىپكە باۋلىساق، قازاق جاستارىنىڭ تالانتى مەن تالابى ەشكىمنەن سورلى ەمەس. ولار دا ءوز اۋىلدارىنا قايتقان سوڭ، ءوز كاسىبىن دوڭگەلەتىپ اكەتەرىنە ءوز باسىم بەك سەنىمدىمىن. تەك قورعانىس مينيسترلىگى ءبىلىم مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، وسىنداي رەفورمانى قولعا السا، داۋ جوق، تابىستى بولار ەدى.

راقىم ايىپۇلى

Abai.kz