اسسالاۋماعالەيكۋم،
قۋاندىق اعا!
ءسىزدى جولعا شىعارىپ، قوشتاسا سالىسىمەن-اق كابينەتىمە اسىقتىم. بىردەڭە جازعىم كەلدى. قالاي جازۋدى سارالاپ تا جاتپادىم. كەلگەن بويدا قولعا قالام الىپ، وسىلاي باستاپ كەتتىم. اتتەڭ، جاڭا عانا توگىلە جونەلمەكشى بولىپ تۇرعان ءسوز قايدا انداعايلاپ قاشىپ كەتتى؟ نە بولسا دا باسىنان باستايىن.

بولعانىنان بولادىسى قىزىق قۇرىلتاي وتكەن كۇننىڭ ەرتەسىندە ياعني بۇگىن ءتۇس مولشەرىندە ءسىز «قا­زاق ادەبيەتى» گازەتىنە باس سۇق­قان ەكەنسىز، جولىعىپ قالدىق. باياعى كەڭپەيىل، دالالىق تابي­عاتىڭىزبەن اڭقىلداپ جاتىرسىز. ەرتەرەكتە «جامبىل» جۋرنالىندا ءبىراز ولەڭدەرىم جاريالانعان ەدى، سونى وقىعانىڭىزدى ايتىپ، اق جول تىلەدىڭىز. «ارتىمىزدان ەر­گەن جاستار جاقسى كەلە جاتىر عوي»، - دەپ اعالىق اقىلىڭىزدى دا ايتتىڭىز. مۇمكىن جاس، مۇمكىن جاس ەمەس تە شىعارمىز. سالىستىر­مالى تۇردە ايتقاندا جاسپىز. ءايت­پەسە، الداعى قازان ايىنىڭ ەكىسىندە وتىز ۇشكە كەلەدى ەكەنمىن. ساتتار كەلمەگەن، تولەگەن جەتپەگەن جاس ەدى عوي، بۇل وتىز ءۇشىڭ. ور­دا بۇزار وتىز دەي مە، قازاق؟ سول...

اسسالاۋماعالەيكۋم،
قۋاندىق اعا!
ءسىزدى جولعا شىعارىپ، قوشتاسا سالىسىمەن-اق كابينەتىمە اسىقتىم. بىردەڭە جازعىم كەلدى. قالاي جازۋدى سارالاپ تا جاتپادىم. كەلگەن بويدا قولعا قالام الىپ، وسىلاي باستاپ كەتتىم. اتتەڭ، جاڭا عانا توگىلە جونەلمەكشى بولىپ تۇرعان ءسوز قايدا انداعايلاپ قاشىپ كەتتى؟ نە بولسا دا باسىنان باستايىن.

بولعانىنان بولادىسى قىزىق قۇرىلتاي وتكەن كۇننىڭ ەرتەسىندە ياعني بۇگىن ءتۇس مولشەرىندە ءسىز «قا­زاق ادەبيەتى» گازەتىنە باس سۇق­قان ەكەنسىز، جولىعىپ قالدىق. باياعى كەڭپەيىل، دالالىق تابي­عاتىڭىزبەن اڭقىلداپ جاتىرسىز. ەرتەرەكتە «جامبىل» جۋرنالىندا ءبىراز ولەڭدەرىم جاريالانعان ەدى، سونى وقىعانىڭىزدى ايتىپ، اق جول تىلەدىڭىز. «ارتىمىزدان ەر­گەن جاستار جاقسى كەلە جاتىر عوي»، - دەپ اعالىق اقىلىڭىزدى دا ايتتىڭىز. مۇمكىن جاس، مۇمكىن جاس ەمەس تە شىعارمىز. سالىستىر­مالى تۇردە ايتقاندا جاسپىز. ءايت­پەسە، الداعى قازان ايىنىڭ ەكىسىندە وتىز ۇشكە كەلەدى ەكەنمىن. ساتتار كەلمەگەن، تولەگەن جەتپەگەن جاس ەدى عوي، بۇل وتىز ءۇشىڭ. ور­دا بۇزار وتىز دەي مە، قازاق؟ سول...
اڭگىمە قىزا باستاعان سوڭ، ءتو­مەنگە ءتۇسىپ «قاعاناتتىڭ» (بۇ­رىن­عى «قالامگەر» كافەسىنىڭ) جازدىق دەمالىس ورنىنان ءبىر ورىن تاۋىپ جايعاستىق. ىستىق-ىستىق شاي ءىشىپ، اعىڭنان جارىلىپ سويلەس­كەن­گە نە جەتسىن، اعا! ءسىز جوقتا دا باسقا كىسىلەرمەن شاي ءىشىپ، قاۋ­قىل­داسىپ تۇرامىز. نەگە ەكەنىن كىم ءبىلسىن، ول كەزدەسۋلەر سىباي-سالتاڭ اڭگىمەلەرمەن باستالىپ، سىپايى قوشتاسۋمەن اياقتالىپ جاتادى. جۇرەكتىڭ اڭگىمەسىن تىڭ­داماعالى قاشان، اعا؟..
ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزبەن تانىس بولسام دا، ءوزىڭىزدى ءبىرىنشى رەت كورۋىم. انا جولى ءسىز جەتپىسكە كە­لىپ، گازەتىمىزگە ءبىر بەت ولەڭدەرىڭىز جاريالانعاندا باس رەداكتوردىڭ تاپسىرماسىمەن شاعىن پورترە­تىڭىزدى جاساۋ پاقىرىڭىزعا بۇيىر­عان-دى. كىتاپحانالاردى ءسۇزىپ شىقتىم، ءبىر جىر جينا­عىڭىز قولىما تۇسسەشى. تاپپادىم. ايتەۋىر گازەت-جۋرنالداردان ءۇزىپ-جۇلىپ توپتامالارىڭىزدى كەزدەستىردىم. وعان دا شۇكىر ايتتىق. ايتپاقشى، انا ءبىر كىسىنىڭ اتى كىم ەدى؟ بۇرىن دا ونشا ۇنات­پاۋشى ەدىم، سو جولى تىپتەن جەك كورىپ كەتتىم. توم-توم بولىپ، شاڭ باسىپ، اشقان ەسىگىڭنەن الدىڭنان شىعادى. ءوزىن دە الدەقاشان ءتىرى كلاسسيك ساناپ العان. ءسىزدىڭ كىتا­بىڭىز كىتاپحانالاردا نەگە جوق؟..
جايعاسا سالىپ، سۇراعانىم دا وسى بولدى. ءسىز ءسوزدى ارىدەن باستاپ كەت­تىڭىز.
«باياعىدا (الپىسىنشى جىل­داردىڭ ءىشى), قاسىمدا جولداس ءجى­گىتىم بار، الماتىنىڭ قاق ور­تا­سىنداعى ايالدامادا تۇرعان­بىز. ەكى كەشتىڭ اراسى، اپاق-ساپاق ۋا­قىت. كوپ جۇرگىنشى دە جوق. قاسى­مىزعا تاعى ءبىر جىگىت پايدا بولدى. قازاق ەمەسپىز بە، تانىسا كەتتىك. تولەگەن ايبەرگەنوۆ ەكەن. ءسال ۋاقىت بۇرىن عانا تولەشتىڭ لەرمونتوۆ اتىنداعى اكادەميالىق ورىس دراما تەاترىندا جىر كەشى ءوتىپ، كەرەمەت جىرلارعا سۋسىنداپ قايتقان ماعان تولەگەندى كورۋ ار­مان بولىپ ءجۇر ەدى. كوكتەن سۇ­را­­عانىمدى جەردەن تاپتىم. مەنىڭ قۋاندىق ەكەنىمدى بىلگەن اي­ماڭداي اقىن قاتتى قۋانىپ كەتتى. «وي، باۋىرىم! قۋاندىق شولاقوۆ سەن بە؟ ولەڭدەرىڭدى «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىنەن وقىعانمىن. اناۋ ەكى شۋماق ولەڭىڭدى جاتتاپ تا الدىم»، - دەپ ەكى شۋماق ولەڭىمدى جاتقا سوعا جونەلدى. ءوزىم دە كۇنى بۇگىن ۇمىتقام جوق.
جايلاۋدىڭ كەشى عاجاپ ىمىرتتاعى،
اسپاندا جوق تۇيىردەي بۇلت تاعى.
سايداعى اتتىلى قوي تۇسىرەدى،
ەسىڭە ۇياداعى جۇمىرتقانى.

اتتىنى شىعا كەلگەن بەلەسكە تىك،
ىمىرت ساق. كورسەتپەي تۇر كومەسكى ەتىپ.
ءتۇتىندى ءبىر اقبوز ءۇي مۇنارتادى،
ۇكىلى تاقيانى ەلەستەتىپ.
كۇن سۋىق. توڭا باستاپ ەدىك، ءتو­لەگەن: «قۋاندىق ۇيگە ءجۇر، جاتا جاستانا اڭگىمەلەسەيىك. ءبىزدىڭ ءۇي­گە ءبىراز تابيعاتتىڭ سۋرەتىن سا­لىپ كەت»، - دەپ قالجىڭداپ ءارى شىن پەيى­لىمەن قولقا سالدى. ەرىپ كەت­كىم كەلىپ-اق تۇر. بىراق جولداس ءجى­گىتتىڭ ءبىر شارۋاسىمەن كەتىپ بارا جاتقانىمىز اياققا تۇساۋ بول­دى دا قالدى. اقىرى قيماي-قيماي قوشتاستىق. توكەڭ ۇيىنە، ءبىز ءوز جايىمىزعا تارتتىق. ءبىر-ەكى ايدان سوڭ «تولەگەن قايتىس بولدى» دەگەن قارالى حاباردى گازەتتەن كوردىم. گازەتتىڭ بەتىن اشقان كۇيى ەسەڭگىرەپ، وتىرا كەتتىم. ال­قىمىما اششى وكسىك تىعىلىپ، وكى­نىش پە، قاسىرەت پە - ءبىر اۋىر دەرت جۇرەگىمدى سىعىپ الا جونەلدى. «دۇنيە ورتەنىپ كەتسە دە توكەڭنىڭ ۇيىنە نەگە بارمادى ەكەم» دەپ ءومىر بويى ءوزىمدى جازعىرۋمەن كەلەم. بارعاندا كوپ نارسەلەر ايتىلار ەدى عوي. شىركىن-اي، ەرتەڭىمىزدى بولجاي المايتىن بەيشارالى­عىمىزعا قاراماي وتە بەيعامبىز. قانداي تاريحي ساتتەن باس تارت­قانمىن. سۇلباسى قاراۋىتىپ با­رىپ قويۋ قارا تۇنگە قويىپ كەتكەن تولەگەن كىم ەدى دەشى؟ تولەشتىڭ ۇيىنە بارماسام، ءبىتىپ كەتەتىندەي بولعان شارۋالارىم قازىر دە تاۋسىلمادى. كۇندەلىكتى ميمىرت ءتىر­شىلىكپەن ءالى ارپالىسىپ كەلەم. ايالداماعا ايالداپ قانا وتە شى­عاتىن اۆتوبۋس سەكىلدى ەكەن ءومىر دەگەنىڭ. تولەگەن ءمىنىپ كەتكەن كو­لىك ونى بىزدەن ءبىر جولا الىستاتىپ الىپ بارا جاتقانىن قايدان بىلەيىن!.. قىرىق جىل قيناعان دەرتتى قاعازعا تۇسىرمەكشى بولىپ، تالاي قالام السام دا، جازعان ولەڭىم كوڭىلىمدى كونشىتپەدى. دار-دار جىرتىلعان قاعازداردىڭ سانى جوق. تەك تولەش ءتىرى بولسا جەتپىسكە كەلەتىن كەزەڭدە ءبىر ولەڭ ارناپ ەدىم، سونىما عانا ءسال قاناعات­تان­دىم. «جالىن» جۋرنالىندا جاريالاندى. ونىڭ ءوزىن جەرىنە جەت­كىزدىم دەپ ايتا المايمىن...
كىتاپ دەگەننەن شىعادى، ەرتەرەكتە مارقۇم وتەجان نۇرعاليەۆ ءبىر باسپادا ىستەپ جۇرگەن كەزدە ىزدەپ باردىم. قولىمدا قولجازبام بار، كىتاپ شىعارسام دەگەن وي. ءجون-جايىممەن تانىسىپ بولعان سوڭ، وتەكەڭ مارقۇم تۇيەدەن تۇسكەندەي: «وي، جامبىل وبىلىسىنان اقىن شىقپايدى»، - دەپ قولجازبامدى وزىمە قاراي ىسىرا سالدى. جارىقتىق وسپانحان اۋباكىروۆ تە وتىر ەكەن، مەنى جاسىماسا ەكەن دەگەنى مە: «وتەجان، بۇل جىگىتتىڭ بىزگە اكەلگەن بىرەر ءجۇز گرامى دا بار شىعار. ءبىر جەرگە وتىرايىق، ولەڭىن تىڭدايىق. سوسىن ايتارسىڭ ايتارىڭدى»، - دەپ قيۋى كەتكەلى تۇرعان كەزدەسۋگە نۇكتە قويدى. ۇشەۋمىز سىرتقا بەتتەدىك. مەن دە قىرىسىپ قال­دىم. ولەڭ دە وقىمادىم، كىتاپ تۋرالى دا ءتىس جارمادىم. اڭگىمە تىڭداپ، ءىشىپ-ءىشىپ قايتتىم... قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەن كەزدە وتەكەڭە وداقتىڭ ىشىندە ءبىراز اقىن-جازۋشىلارمەن بىرگە جولىعىپ قالدىق. كەزدەسە ساپ ارقامنان قاعىپ: «سەندەر ءبىل­مەيسىڭدەر عوي، ءاي، پاقىرلار! بۇل قازاقتىڭ شولوحوۆى»، - دەپ جاع­دايىمدى سۇراپ جاتىر، جانى ءجانناتتا بولعىر جارىقتىق...
مينيسترلىكتىڭ تاپسىرماسىمەن شىقپاسا دا، جەكە ازا­مات­تار­دىڭ قارجىلاندىرۋىمەن بەس-التى كىتابىم شىقتى. ەل ەمەسپىز بە، جانى جاز ازاماتتارىمىز بار­شىلىق. سولار كومەكتەستى. جاراتۋشى جاندارىنا جاماندىق بەر­مەسىن. ءبىر وكىنىشتىسى، ونداي كى­تاپتار رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تارالىپ، كىتاپحانالارعا تۇسە بەرمەيدى ەكەن. دوس-جاران، تۋىس-تۋعان، كورشى-قولاڭدار قا­رىق بولىپ جاتادى كىتاپتارىما. رەسپۋبليكا كولەمىندە كەرەمەت اقىن بولىپ، اتاق الماسام دا اۋىلدا ءبارى سىيلايدى. كەشە اناۋ قۇرىلتايعا كەلگەن كەيبىر جازۋ­شى-اقىندار اتىمدى سۇراپ، ءوزىن­شە كەكەتە-مۇقاتا «وسى جيىنعا كەل­گەن 4-5 ءجۇز جازۋشىنىڭ ءتورت-بەسىن تانىسامشى»، - دەپ قوراز­دانادى. ولار تانىماسا وعان كىم كىنالى ەكەن؟ وزىنەن باسقانى ادام سانامايتىندىعى عوي. جۇرت اراسىندا ءوزى تۋرالى قانداي پىكىرلەر بارىمەن جۇمىسى جوق. ءتىپتى، كەي­بىرەۋلەرى ەشتەڭەسى جوق بولسا دا وزىنە وتە سەنىمدى ءارى پىسىق. جولى بولعىش. سونىسىمەن ايبات شەك­كىسى كەلەدى. اتاعى التى الاشقا كەت­كەن اقىن-جازۋشىلاردىڭ جاع­دايىن دا كوردىك. قازاققا ءتان مادەنيەتتەن جۇرداي بولىپتى. ءسوز تىڭدايتىن ەل ەدىك. شىنىن ايتسام، ءىشىم جىلاپ كەتىپ بارام. بەرەكەسىزدىكتەن نە مارقادام تابامىز وسى؟..».
قۋاندىق اعا!

وسىنىڭ ءبارىن ءسىز ماعان جازسىن، بولماسا بىرەۋگە ايتسىن دەپ سىرلاسپاعان ەدىڭىز. ءوزىم سولاي شەشتىم. ءسىز مەنىڭ اكەم­مەن زامانداس، قۇرداسسىز. ول كىسى دە جەتپىستىڭ جەلكەسىنە شىق­قان. بالاڭىزدىڭ ۇكىلى سالەمى دەپ قابىلداڭىز. مەنىڭ دە سىزگە اعىم­نان جارىلىپ ايتقىم كەلەتىن نارسەلەر وتە كوپ. اتاعىنان ات ءۇر­كەتىن اناۋ-مىناۋ ەمەس، تەك قانا سىزگە. «ادىلەتتىلىك، تۋرالىق دەگەن بولىپتى، بولادى، بولماقشى ەكەن» دەگەنگە قانشا عاسىر سەنىپ ءومىر سۇرسەك، ءالى دە سونشا عاسىر يلانىپ كۇن كەشەمىز. قانداي وكىنىشتى، ءا! پايعامبارلارى مەن اۋليەلەرىنە تاس اتقان ادامنىڭ پالەنباي مىڭ جىلدىقتاردان كەيىنگى «ءاي، قاپ»-ىن تولىق ادام بولعانىمىزدىڭ بەلگىسى ساناعىم دا كەلمەيدى. قالاي جاراتىلساق، سولاي ەزىلگەن ەت جۇرەكتىلەرمىز. اعا، سىزبەن اڭگىمەلەسكەنگە دەيىن مەنىڭ ءىشىمدى دە قىجىلدار قىج-قىج قايناتاتىن. وزىممەن قۇرداس، زامانداستاردىڭ بولماسا كىشى ءىنى-قارىنداستاردىڭ جىل سايىن مەم­لەكەتتىك تاپسىرىسپەن جارىق كورىپ جاتاتىن كىتاپتارىن كور­گەندە «مەنىڭ دە جازعان-سىزعان ولەڭدەرىم جارىق كورسە عوي» (قىزعانعاننان ەمەس، قىزىق­قان­نان) دەپ ويلايتىنمىن. قازىر سول پەندەلىك ويدىڭ جۇرناعى دا قال­مادى. ويتكەنى، جەتپىستەن اسقان سىزگە بۇيىرماعان، قازاق تابي­عا­تىنىڭ كارتيناسى سىيماعان سياپات مەنەن نە ىزدەسىن. قايدا الگى «قۋاندىق كەرەمەت اقىن» دەپ ار­قاعا قاققىش قازاقتار! نەگە وتىرىك كولگىرسيمىز؟..
قۋاندىق اعا! ەرتەڭ پويىزدان تۇسە سالىپ قوڭىر تابيعاتىڭىزبەن قايتا قاۋىشاسىز. قاۋىزىن جار­عان تىرشىلىكتى اينىتپاي قاعازعا سا­لاسىز. مەن دە تۇسىمدە جىلقى بوپ وسقىرىنىپ، ۇيقىمنان وياتاتىن التاي تۋرالى كەرەمەت سۋرەت سالسام دەپ ويلايمىن. قولىمنان كەلەر مە ەكەن دەشى! وتەجان مارقۇم ءادىل باعاڭىزدى بەرگەن، ءسىز قازاق تابيعاتىنىڭ سۋرەت­كە­رىسىز...

قۇرمەتپەن
ىرىسبەك دابەي،
ۇلۋ جىلى قىركۇيەكتىڭ جيىرما بەسىنشى جۇلدىزى.

«Abai.kz»