جەرىن داۋلاعان مىناۋ ەكى ازاماتتى مەملەكەتتىڭ اتىن جامىلعان جالعان ۇيىم ەكى جىلعا سوتتاپ جىبەردى.

تۇركىستان وبلىسىنداعى جەر داۋىنىڭ سوڭى قىلمىستىق ىستەرگە ۇلاستى. تۇركىستان وبلىسى، قازىعۇرت اۋداندىق سوتى مىناۋ ەكى ازاماتتى ەكى جىلعا سوتتاپ جىبەردى. بۇل ازاماتتاردىڭ اتى ءجونى – ورىمباەۆ جوراباي مەن يساباەۆ ابىلقاسىم. بۇل ازاماتتاردىڭ سوتتالۋىنىڭ ساياسي استارى بار. ادامدارىن سوتتاپ جىبەرسە، قاراپايىم اۋىل ادامدارى جەرىن داۋلاۋدى توقتاتادى. سەبەبى، سوتتالىپ كەتەمىز دەپ قورقادى. سوت ءدال وسىنداي پوداچانى قوعامعا لاقتىردى.

وزدەرىنىڭ جەر ۇلەسىن داۋلاپ شىققانى ءۇشىن بۇل ەكى ازامات ەكى جىلعا سوتتالىپ، ۇكىم شىقتى. ۇكىمدى قازىعۇرت اۋداندىق سوتىنىڭ سۋدياسى ءدۇريا امانتايقىزى شىعارىپ وتىر. قازىر ءىستى تۇركىستان وبلىستىق سوتتىڭ قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى اپەللياتسيالىق القاسىنا بەرىپ، شاپقىلاپ جۇرگەنىنە 9 ايعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى. قالتاسىنان قاعىلىپ، جۇيكەلەرى دە توزدى. جەرىن داۋلاعان ازاماتتاردى سوتتاپ جاتقان، مىنە سەندەرگە جاڭا قازاقستان؟!
بۇل جاعدايدىڭ تاريحى بىلاي:

قازىعۇرت اۋدانى اكىمى بولعان ت.اليەۆ 16 ءساۋىر 2010 جىلعى № 153 قاۋلىسىمەن التىنتوبە اۋىلى وكرۋگىنىڭ جەر تەلىمدەرىن حالىققا اتى دا، زاتى دا بەلگىسىز «وڭتۇستىك» اكك اق-نا ەلمەن اقىلداسپاي اكىمدىكتەگى قىزمەتكەرلەرمەن بىرگە وتكىزىپ جىبەرەدى. مۇنى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ باسشىلارى ءوز قولىمەن ىسكە اسىرادى. 2010 جىلدان كەيىن 9 جىلدىڭ ىشىندە التىنتوبە اۋىلى وكرۋگىنىڭ 17000 گەكتارعا جۋىق جەر تەلىمدەرى حالىق ەستىمەگەن مىناداي 4 مەكەمەنىڭ بىرىنەن سوڭ بىرىنە وتەدى. ولار:
1. «وڭتۇستىك» اكك اق-ى
2. «شىمكەنت كۇردەلى قۇرىلىس» جشس-ءسى
3. «شىمكەنت» اكك اق-ى
4. «تۇركىستان» اكك اق-نا بەرىلەدى.
سودان ارادا جەر ءوزارا بولىسكە تۇسەدى. جەردى مەنشىگىنە الىپ العان مەملەكەتتىڭ زاڭى قورعامايتىن كورپوراتسيانى سىلتاۋ ەتىپ، باسشىلار تۇپ-تۋرا سول باياعى زۇلماتتى 1931-1933 جىلدارداعىداي «ءبولىپ ال دا، بيلەي بەر» سياقتى تاۋەلسىز ەلدە كەڭەستىڭ ساياساتىنا ۇقسايتىن ساياساتتارىن جۇرگىزەدى.

جەر كورپوراتسياعا وتكەننەن كەيىن 3 جىلدان سوڭ ت.اليەۆتىڭ ورنىنا اكىم بولىپ كەلگەن ب.قىستاۋوۆ قاۋلى شىعارىپ، 89 گەكتارلىق ەڭ قۇنارلى جەر ۋچاسكەسىن «وڭتۇستىك-باتىس مال جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتى» دەپ اتالاتىن حالىققا اتى دا، زاتى دا بەلگىسىز تاعى ءبىر ۇيىمعا بەرىپ جىبەرەدى. ەگەر دە سپك-نى جالعان ۇيىم دەپ ساناساق، ونى مەملەكەتتىڭ ەشبىر زاڭى قورعامايتىنىن ەسكەرسەك، بولاتبەك قىستاۋوۆ جەردى حالىقتىڭ كەلىسىمىنسىز حالىققا اتى مەن زاتى دا بەلگىسىز ءبىر مەكەمەگە بەرىپ جىبەرگەن. تۇرعىندار ەگىەدى ەگىپ باستاعاندا، ايقاي-شۋلار باستالادى. اۋىلدىڭ ءوز ادامدارىن ءبىر بىرىنە ايداپ سالىپ، سوڭىندا تۋلەگەنوۆ ابدراسيلدىڭ جاعى سىنىپ، ەگىستىك باسىندا بۇزاقىلىق ورىن الادى. حالىقتى قورقىتۋ ماقساتىندا بۇزاقىلىق جاسايتىن ادامدار توبىن الىپ كەلەدى. بۇل ۇيىمنىڭ ماقساتى عىلىمي زەرتتەۋمەن اينالىسۋ ەمەس، بانديتتەر مەن بۇزاقىلاردى جالداپ، ازاماتتاردى قورقىتۋ بولىپ شىعادى. قىلمىستىق ىستەردىڭ ءبارى وسى ينستيتۋتتىڭ ادامدارىنىڭ ارەكەتىنەن باستالادى.

اۋىل ازاماتتارى جەر ۋچاسكەسىنە ماقسارى داقىلىن ەككەن كەزدە عانا بۇل جەردىڭ قوجايىندارى تابان استىنان شىعا كەلەدى دە، اۋىل تۇرعىندارىن سوتقا بەرەدى. قايدان كەلگەنى بەلگىسىز بىرەۋلەردىڭ مۇددەسىن قورعاپ كەتكەن قازىعۇرت اۋداندىق سوتىنىڭ سۋدياسى د.امانتايقىزى اۋىلدىڭ وسى ەكى ازاماتىن سوتتاپ، 2 جىلدان اسا مەرزىمگە جازا كەسىپ، ساندالتىپ وتىر. 8 اي ءوتتى، ەكى ازامات اپەللياتسيالىق ساتىعا قۇجاتتارىن وتكىزىپ، اۋدان مەن وبلىستىڭ ورتاسىندا 9 ايدان بەرى ساندالىپ ءجۇر. جەرگە وسى ەكى ازامات قانا ەگىن ەككەن جوق، اۋىلدىڭ ازاماتتارىنىڭ كوپشىلىگى ەگىن ەككەن. بىراق ءبارىن سوتتاي الماي، وسى ەكى ازاماتتى سوتتادى. ازاماتتىق تارتىپپەن شەشىلەتىن داۋلاردى قىلمىستىق ىسپەن قاراعان قازىعۇرت اۋداندىق سوتىنىڭ سۋدياسى د.امانتايقىزى سپك دەگەن جالعان قۇرىلىمنان جالعان قۇجاتتار جاساپ العان «بانديتتەردى دايىندايتىن ينستيتۋتتىڭ» تاراپىنا ءوتىپ، وسى ەكى ازاماتقا ەكى جىلعا ۇكىم كەستى. مىنە، سەندەرگە جاڭا قازاقستان!

ءبىز مۇنداي سوت جۇيەسىمەن، مۇنداي كادرلارمەن ەشقاشان دا دۇرىس ەلدىڭ نەگىزىن قالاي المايمىز. قازىرگى تاڭدا جەر داۋىنا قاتىستى ىستەردىڭ قاتتى اسقىنىپ، ۋشىعىپ جاتقانىنا جانە ازاماتتاردىڭ جازىقسىز سوتتالىپ جاتقانىنا بايلانىستى اۋدان اكىمى ارمان ابدۋللاەۆ جەردى سپك-دان قايتارامىز دا، قايتارامىز دەپ كەلىپ وتىر. جالعان ۇيىمنان جەردى قايتارۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ادامداردىڭ داعى سىنىپ، سوتتالۋى كەرەك بولدى. وسىعان دەيىن باس قاتىرعاندارى دا شامالى ەدى.

بۇل جەردە لوگيكالىق سۇراق تۋىندايدى. نەگە اۋدان اكىمى جەردى قايتارامىز دەپ قالدى؟ نەگە 30 جىل بويى قايتپاعان حالىقتىڭ جەرىن حالىققا قايتارۋعا شەشىم قابىلداپ وتىر؟ ارمان ابدۋللاەۆتان بۇرىنعى اكىمدەردىڭ ءبارى 30 جىل بويى ءبىر رەت تە بولسىن حالىقتىڭ جەرىن وزىنە ۇلەستىرىپ بەرەمىز دەپ ايتقان ەمەس. سەبەبى مىنادا:

-ازاماتتىق ىستەرمەن شەشىلەتىن جەر داۋلاردى قىلمىستىق ىستەرمەن قارالىپ، ازاماتتار سوتتالىپ جاتىر. سوندا جەرگە تۇرعىنداردىڭ قولى جەتۋى ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ازاماتتار سوتتالۋى كەرەك پە؟ مىندەتتى تۇردە بىرەۋىنىڭ جاعى سىنىپ، باسى جارىلۋى كەرەك پە؟ ەڭ نەگىزگى ماسەلە – ءبىز قازىر ازاماتتارمەن بىرىگىپ، زاڭدى جولىنىڭ ءبارىن انىقتاپ، باعىتىمىزدى تۇزەپ، اق قاراسىن تەكسەرىپ وتىرمىز. زاڭ ارقىلى شەشىمىن تابۋعا، نەگىزگى ايقاي شۋ مەن داۋدىڭ بارلىعى دا جەردەن تۋىنداعانىن ءبىلىپ، بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىپ وتىرمىز. بىزبەن بىرگە رەسپۋبليكاعا بەلگىلى جەر سالاسىنىڭ، قىلمىستىق ىستەر مەن ەڭبەك داۋلارىنىڭ بىلىكتى ماماندارى بىرگە جۇمىس ىستەپ جاتىر. ازاماتتاردىڭ سوتتالىپ، جەرىنەن اجىراپ قالۋىنا ەڭ الدىمەن جەردى حالىقتان تارتىپ الىپ، كورپوراتسياعا وتكىزىپ جىبەرگەن، نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرگە قول قويعان اۋداندىق اكىمشىلىكتەگى باسشىلار كىنالى. بارلىق بىلىقتى ىستەپ كەركەن سولار. حالىقتىڭ بەرەكەسىنىڭ كەتىپ، ءبىر بىرىنە جاۋ بولىپ، ءبىر بىرىنە الا كوز بولۋىنا دا ءدال وسى باسشىلار كىنالى. ءدال وسى باسشىلاردىڭ بىلىعىنىڭ ءبارى اشىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن، جەر داۋىن زاڭ جۇزىندە قاراۋعا مۇددەلى ەمەس ادامداردىڭ بارى ايدان انىق. ءبىزدىڭ سوڭعى ارەكەتىمىز بەن قولىمىزداعى قۇجاتتار وسىنىڭ ءبارى ايقىن ەكەنىن ايعاقتايدى.

جەردى كورپوراتسياعا وتكىزىپ جىبەرگەن ادامداردىڭ زاڭ الدىنا جاۋاپ بەرۋىنە، جازاسىن الۋىنا مۇددەلى ەمەس قۇزىرلى ورگانداردىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بار ەكەنى دە ءبىزدىڭ كۇمانىمىز جوق. قازىعۇرت اۋداندىق سوتى قازىر ءبىزدىڭ ءۇشىنشى تالاپ ارىزىمىزدى كەرى قايتارىپ وتىرعانىنىڭ دا ۇلكەن ساياسي استارى بەلگىلى بولىپ كەلەدى. سوت ارقىلى، تەرگەۋ ارقىلى وسى ماسەلەنىڭ ءبارى شەشىمىن تاپسا، اكىمشىلىكتەگى جەردى وتكىزىپ جىبەرگەن ادامداردىڭ كوپشىلىگى مىندەتتى تۇردە زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتىلادى.

بۇل ادامدار ۇزاق جىلدار بويى حالىقتىڭ بەرەكەسىن قاشىرعان، ءوزىنىڭ حالقىن سىيلاماعان، حالىقتىڭ مۇددەسى مەن كونستيتۋتسيالىق قۇقىنا قارسى جۇمىس ىستەگەندەر. جەردى وتكىزىپ جىبەرگەن قاۋلى مەن ونىڭ قوسىمشاسىن تىعىپ وتىرعانىنىڭ دا سەبەپتەرى بەلگىلى بولدى. سىبايلاستىق جەمقورلىققا شاش ەتەكتەن باتقاندار ناق وسىلار. مىنە، وسىلاردىڭ كەزىندەگى بىلىقتارى اشىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن، سوتتالعان ازاماتتاردىڭ ماسەلەلەرى ۇلكەن داۋعا ۇلاسىپ كەتپەۋى ءۇشىن، قازىر اۋدان اكىمى جەردى سپك-دان الىپ بەرەمىز دە، بەرەمىز دەپ كەلىپ وتىر. جەر داۋلارى تەك سوت شەشىمىمەن عانا شەشىلەدى. ءبىز بۇل ءىستى اياقسىز قالدىرمايمىز. بۇل كورپوراتسيانىڭ قىزمەتى حالىقتىڭ جەرىن تارتىپ الىپ، بەگلىسىز ۇيىمدارعا وتكىزىپ، حالىقتى سوتتاۋ بولىپ تۇر.
قر جەر كودەكسىندە جەر داۋلارى تەك قانا سوتپەن عانا شەشىلەدى دەگەن. بۇل جايىندا 15 باپقا سىلتەمە كەلتىرگەن. ونىڭ ءبارىن ءبىز دالەلدەپ، زەرتتەپ، انىعىن ءبىلىپ وتىرمىز. بىراق قازىعۇرت اۋداندىق سوتى ءبىزدىڭ تالاپ ارىزىمىزدى قاراۋسىز قالدىرىپ، ءۇش رەت كەرى قايتاردى.

سوراقىسى سول، ازاماتتىق داۋلارمەن قارالاتىن ىستەردى قازىعۇرت اۋداندىق سوتى قىلمىستىق ىسپەن قاراپ، جەرگىلىكتى جەردىڭ قوجايىندارى – اۋىل تۇرعىندارىنا ەكى جىلدان جازا كەستى. حالىق جەرىن سۇراماسىن، سۇراسا سوتتالادى دەگەن قورقىنىش پەن ۇرەيدى ەلدىڭ ساناسىنا سىڭىرگەنىمەن، بۇل ماسەلە ودان ءارى ۋشىعا بەرەدى. وسى داۋلى بولعان جەر ءۇشىن كۇرەستە اۋىل تۇرعىندارى سوتتالماۋى كەرەك، كەزىندە جەردى بەلگىسىز، زاڭسىز ۇيىمعا حالىقتىڭ مۇددەسى مەن قۇقىن تاپتاپ وتكىزىپ جىبەرگەن اكىمدىكتەگى باسشىلار سوتتالۋى كەرەك.

وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارىندە حالىقتىڭ مۇددەسى مەن قۇقىنا قارسى جۇمىس ىستەگەن باسشىلار مىندەتتى تۇردە تۇرمەگە توعىتىلادى. سولاي بولعاندا عانا ادىلەتتىلىك ورنايدى. ايتپەسە، ءبىز پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي، جاڭا قازاقستاندى ەشقاشان دا قۇرا المايمىز. جەمقور، سىبايلاس كادرلارمەن ەشقاشان دا جاڭا قازاقستان قۇرىلمايدى.

بەكبولات قارجان