وسى كۇنى جۇرتشىلىقتىڭ جانىن جەگىدەي جەپ جۇرگەن ءبىر ماسەلە بار. نەگە ەكەنى تۇسىنىكسىز، قازىرگى تاڭدا سۇيىكتى قالامىز الماتىنى - «الما-اتا» دەپ اتايتىندار كوبەيىپ بارادى. اسىرەسە، ءورىستىلدى كوپتەگەن جۋرناليستەر قالانىڭ اتىن مەيلىنشە وسىلاي تابانداپ ايتۋعا قۇشتار. نەگە؟ مۇندا ءبىر عانا ساياسات جاتىر. بۇل - قالانىڭ تاريحي اتاۋىن بۇرمالاۋدىڭ ناقتى كورىنىسى.

وسى كۇنى جۇرتشىلىقتىڭ جانىن جەگىدەي جەپ جۇرگەن ءبىر ماسەلە بار. نەگە ەكەنى تۇسىنىكسىز، قازىرگى تاڭدا سۇيىكتى قالامىز الماتىنى - «الما-اتا» دەپ اتايتىندار كوبەيىپ بارادى. اسىرەسە، ءورىستىلدى كوپتەگەن جۋرناليستەر قالانىڭ اتىن مەيلىنشە وسىلاي تابانداپ ايتۋعا قۇشتار. نەگە؟ مۇندا ءبىر عانا ساياسات جاتىر. بۇل - قالانىڭ تاريحي اتاۋىن بۇرمالاۋدىڭ ناقتى كورىنىسى.

ءارى بۇعان كەيبىر باسشىلاردىڭ «الماتىنى - «الما-اتا» دەپ اتاۋ وتە جاعىمدى ەستىلەدى» دەگەن پىكىرى اسەر ەتكەن شىعار، كىم ءبىلسىن؟! ايتەۋىر، قوعامدا سوڭعى ۋاقىتتا «الما-اتا» دەگەن اتاۋدى قايتا ءتىرىلتۋ بەلەڭ الىپ بارا جاتقانى انىق.
ءبىر جىلدارى قازاقتىڭ ۇلتجاندى ازاماتى ماقسۇت ورازاي «ارگۋمەنتى ي فاكتى» اپتالىعىمەن الماتى اتاۋىن «الما-اتا» دەپ جازعانى ءۇشiن سوتتاستى. ول تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا سوتتا جەڭدi دە. ءسويتىپ جۇرگەندە بiر كۇنi اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ باسپاسوزدە: «الماتىنى ورىس قۇجاتتارىندا «الما-اتا» دەپ جازسا بولادى، قازاقشا الما­تى دەي بەرسiن» دەگەن پiكىرى جاريالاندى. ول ول ما، «ەكسپرەسس-ك» گازەتىنە («يستيننايا كۋلتۋرا ناتسي زيجدەتسيا نا بلاگورودنوم سوچەتاني زنانيا ي ۆەرى»، №128, 17.07.2012) سۇحبات بەرگەن سۇلەيمەنوۆ ءورىستىلدى باسىلىمنىڭ ىعىنا جىعىلايىن دەدى مە، الدە ءوزىنىڭ شىن ويى سولاي ما، ايتەۋىر «الماتى» مەن «الما-اتانىڭ» قايسىسىن قولدانعان ءجون دەگەن ساۋالعا: «قوستىلدى ورتادا قالا اتاۋىنىڭ ەكى نۇسقاسىن دا قولدانۋ قاجەت. ونداي مىسالداردى الەمنەن مىڭداپ تابۋعا بولادى. سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ ەلدە دە ونداي مىسالدار كەزدەسەدى. ماسەلەن قاراعاندىنىڭ ورىسشا نۇسقاسى «كاراگاندا» ءورىستىلدى ورتادا «قايتا قالپىنا» كەلتىرىلۋدە. سول سەكىلدى الماتى - الما-اتا بولىپ قالا بەرۋىنە بولادى»، - دەپ تاعىدا وزگەلەرگە كەڭەس بەرىپ، كوسىلتە جاۋاپ بەرىپتى. 
قازاقستاننىڭ يۋنەسكو-داعى وكى­لى،­ الەمدىك دەڭگەيدەگى اقىنى ولجاس سۇلەي­مە­نوۆتىڭ قالانىڭ تاريحي اتاۋىنىڭ الماتى ەكەندىگىن بىلە تۇرا، ونىڭ ءورىستىلدى ورتادا «الما-اتا» دەپ اتالعانىن قۇپ كورۋى بۇگىنگى تىلبۇزارلارعا ازىق بولىپ كەلەدى. اسىرەسە، تەلەارناداعى كەيبىر ءورىستىلدى جۋرناليستەردىڭ ءسوز ساپتاۋىنا قۇلاق تۇرسەڭىز، «الما-اتا» دەگەندى ءجيى ەستيسىز. بالكىم، ولار «الما-اتا» الماتىنىڭ ورىس تىلىندەگى نۇسقاسى دەيتىن شىعار. جوق، ولاي ەمەس. 1993 جىلى تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە قايتارىلعان الماتى اتاۋىن بۇرمالاپ ايتۋعا ەشكىمنىڭ دە قاقىسى جوق. كوپتەگەن لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەر مەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر دە وسىلاي ايتۋعا قۇمار. ءتىپتى وندايلار قالاداعى كوشەلەردىڭ جاڭاشا اتالاتىنىن بىلمەيتىن دە سياقتى. 
الايدا وسىنى بىلسە دە بىلمەگەنسيتىندەر الماتى قالاسىندا جىل سايىن «الما-اتا - مويا پەرۆايا ليۋبوۆ» رەترو-فەستيۆالىن ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. وسىمەن 13 مارتە وتكەن بۇل دۋماندى شارانىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندەر - كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس ۇكىمەتىن ەرەكشە ساعىنىشپەن ەسكە الىپ، اڭسايتىندار. وعان مول قارجى ءبولىنىپ جاتقانى بىلاي تۇرسىن، بۇل فەستيۆال - قازاقستاندىق ەليتانىڭ كوڭىل كوتەرەتىن ويىن-ساۋىق «وتاۋ­ى­نا» اينالىپ كەتكەن. شەتەلدەن كەلگەن انشىلەرمەن بىرگە سول وتپەلى كەزەڭنىڭ اندەرىن قوسا شىرقاپ، ءماز-مەيرام بولىسادى-اي. مەيلى، شەتەلدەن قوناقتار شاقىرا بەرسىن. ونسىز دا ەلىمىزدىڭ اقشاسى وسىنداي پايداسى جوق ساۋىق كەشتەرىنە كەتىپ جاتقان جوق پا؟! بىزدەگى ءبىر تىلەك - رەترو-فەستيۆالدىڭ اتىن «الماتى - مەنىڭ العاشقى ماحابباتىم» دەسە، جاراسپاي ما؟ الدە، جەتى مىڭداي كورەرمەن «الما-اتا» دەپ اتامادىڭدار دەپ كەلمەي قالا ما؟ ارينە، بۇلاي دەسە ءجاي سىلتاۋ بولار ەدى. شىن مانىندە، 1999 جىلدان بەرى ۇيىمداستىرىلىپ كەلە جاتقان رەترو-فەستيۆالدىڭ كوكسەگەنى نە؟ بالكىم، مۇنىڭ استارىندا الماتىعا «الما-اتا» اتاۋىن قايتارىپ الۋ ساياساتى جاتقان شىعار، كىم ءبىلسىن؟ «الما-اتا» دەپ اتاۋدىڭ قۇلاققا جاعىمدى ەكەنىن اۋىق-اۋىق ايتاتىنداردىڭ قاراسى كوبەيگەنى دە سوندىقتان شىعار. قالاي دەسەك تە، كارتادا «الما-اتا» دەگەن اتاۋ جوق! ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگى كسرو-نى ەرىكسىز ەسكە سالاتىن رەترو-فەستيۆالدار مەن باعدارلامالارعا تولى بولسا دا، الماتى اتاۋىن قالايدا قورعاپ قالۋعا ءتيىسپىز. قاراعاندى مەن وسكەمەن اتاۋىن دا. ولاردى ورىسشالاپ بۇرمالاۋعا جول بەرۋىمىز كەلەر ۇرپاق الدىنداعى كەشىرىلمەس كۇنا بولماق. 
اقپاراتتىق كەڭىستىك دەگەننەن شىعادى، «ورت-ەۋرازيا» تەلەارناسى دا وسى «تاز كەپەشتى» قايتا كيدى. جەكسەنبى سايىن ەفيردەن كورسەتىلىپ جۇرگەن «دوبرىي ۆەچەر، كازاحستان!» شوۋى دا كەڭەستىك كەزەڭدەگى ورىستىڭ رەترو اندەرىن قايتا جاڭعىرتۋعا ارنالعان سياقتى. قازاق كورەرمەنىن كەڭەستىك اندەردىڭ تابىنۋشىسى كورە مە، وعان رەسەيلىك انشىلەردى دە ارنايى قاتىستىرىپ باعۋدا. ال ءبىزدىڭ ەسترادا انشىلەرى دە ولاردان قالىسپايدى. ەستە جوق ەسكى زامانداعى ورىستىڭ اندەرىن اقتارىپ، قايتا جاڭعىرتقاندارىنا ءماز. باسىنان اياعىنا دەيىن تەك ورىس تىلىندە. انشەيىندە قازاق تىلىندە سويلەپ جۇرگەن قىز-جىگىتتەر دە ورىسشا زىرىلداپ ءجۇر. كورىپ وتىرىپ، ىزاڭ كەلەدى. بۇلار قازاق ءتىلىنىڭ تاسىن ورگە دومالاتپاق تۇگىل، كەرىسىنشە اياسىن تارىلتىپ جۇرگەندەي كورىنەدى. «تاز كەپەشتى» تاستاماي جۇرگەنىمىزدىڭ تاعى ءبىر بەلگىسى، ەندى ەلىمىزدە باياعى «سوۆەتسكي سپورت» گازەتى قايتادان شىعارىلىپ، كەڭ تاراتىلا باستادى. تاعى دا رەسەي سپورتشىلارىن، سولاردىڭ جەتىستىكتەرىن جاپپاي ناسيحاتتاۋدىڭ تايعاناق جولىنا تۇستىك.
سول سياقتى «31 تەلەارنا» مەن «7 ارنا» دا رەسەيلىك فيلمدەر مەن باعدارلامالاردى كوشىرىپ كورسەتۋگە قۇشتار. ءتىپتى «كۇزگى ماۋ­سىمدا كورەرمەندەرىمىزدى جاڭا جوبالارمەن قۋانتتىق» دەپ جۇرگەن بۇل تەلەارناداعى «وتاندىق ونىمدەردىڭ» ءوزى تازا كوشىرمە. بۇعان دەيىن «ناشا كازاشا»، «كامەدي كلاب» سىندى جوبالاردا قازاققا قارسى قىڭىر اڭگىمەلەرىمەن تانىس نۇرتاس ادامباەۆ باستاعان توپ بۇل ماقساتىن ەندى «7 ارنادا» «پوبەگ يز اۋلا-2» اتتى جوبادا جالعاستىرىپ ءجۇر. الگى نۇرتاس قازاق ەندى «شالا قازاقتىڭ» وبرازىنا ەنىپ الىپتى. اۋىلدان كەلگەن اتاسى قازاقشا سويلەپ جاتسا، «شالا قازاق» ايەلىنەن «اتام نە دەپ جاتىر؟» دەپ ورىسشا سۇرايدى عوي. سوندا ايەلى وعان ءبارىن ورىس تىلىندە ءتۇسىندىرىپ الەك بولۋدا. بۇل نە ماسقارا؟ بۇل اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزگە ءوزىمىز قوجا، ءوزىمىز بي بولا الماي جاتقانىمىزدى انىق دالەلدەمەي مە؟ 
«ىشتەن شىققان جاۋلارىمىز» الماتىنى «الما-اتا» دەپ اسپەتتەۋىن قويماي جۇرگەندە، ولاردان قوعامدىق كولىك جۇرگىزۋشىلەرى مەن كوندۋكتورلارى دا قالىسار ەمەس. ءالى كۇنگە كوشە اتاۋلارىن باياعى اتىمەن ايتۋ قالماي كەلەدى. ءتىپتى بولماسا، بۇرىنعى مەن قازىرگى اتىن قوسامجارلايدى كەپ. ول ول ما، قازاق ۇلتىنىڭ قامى ءۇشىن قامىققان زيالىلارىمىزدىڭ اتى-ءجونىن ورىسشا حابارلاپ، «ايەل زاتىنا» اينالدىرىپ جىبەردىك ەمەس پە؟ بۇل سوندا كىمگە كەرەك؟ مۇنى قاداعالاۋى ءتيىس الماتى قالاسى جولاۋشىلار كولىگى جانە اۆتوموبيل جولدارى باسقارماسى قايدا قاراپ وتىر؟ ءبىز قاشان سانامىزدى كەڭەستىك سارقىنشاقتاردان ارشىپ الۋعا اسىعار ەكەنبىز؟!

دينارا مىڭجاسارقىزى

"تۇركىستان" گازەتى