شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى كينوسۇيەر قاۋىمدى رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ «شال» دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر سالماقتى تۋىندىسىمەن قۋانتتى. ءفيلمنىڭ كىرىسپە تيترلارىندا ونىڭ ايگىلى ەرنەست حەمينگۋەيدىڭ «شال مەن تەڭىز» اتتى پوۆەسىنىڭ جەلىسىمەن تۇسىرىلگەنى جازىلعان. مۇنداي فيلم ءتۇسىرۋ تۋرالى وي ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ ۇسىنىسىنان كەيىن باستالىپتى...

سلامبەك تاۋەكەل،
كينورەجيسسەر

ءفيلمدى كورگەن كورەرمەن سانتياگو شال مەن قاسىم شال بەينەلەرىنىڭ ۇقساستىعى مەن بولمىس بىتىمدەرىنىڭ جاقىندىقتارى تۋرالى قال-قادەرىنشە سالماقتاپ جاتقان بولۋى كەرەك. ەرمەك تۇرسىنوۆ پەن ەربولات توعىزاقوۆتىڭ «شال» فيلمىندەگى قاسىم قاريا مەن ەرنەست حەمينگۋەي مەن سپەنسەر ترەسسيدىڭ (رەجيسسەر دجون ستريۋجدىڭ «شال مەن تەڭىز» فيلمىندەگى سانتياگونىڭ بەينەسىن جاساعان اكتەر) شالى شىنىندا دا ۇقساس ادامدار. ولار ناعىز حالىقتىڭ پەرزەنتتەرى! توعىزاقوۆ پەن ترەسسي ەكەۋى دە بولاتتاي بەرىك بولمىس يەلەرىن شەبەر سومدادى.
تابيعات پەن ادامنىڭ، ءومىر مەن كەڭىستىكتىڭ ءوزارا تىعىز بايلانىستا ەكەندىگىنە وي جۇگىرتسەك، سانتياگوعا شەكسىز تەڭىز قالاي جاقىن بولسا، قاسىم شالعا دا شەگى كورىنبەيتىن دالا ەتەنە تانىس. سانتياگو مۇحيت پەن تەڭىزدى مەكەندەيتىن جىرتقىشتاردى قالاي جاقسى بىلسە، دالا قاسقىرلارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى دە قاسىمعا تۇگەل بەلگىلى. سانتياگونىڭ جاراتىلىسى مۇحيتپەن، تەڭىزبەن قالاي بىتە-قايناسىپ كەتسە، قاسىمنىڭ دا دالامەن زاتى بىرگە.

شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى كينوسۇيەر قاۋىمدى رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ «شال» دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر سالماقتى تۋىندىسىمەن قۋانتتى. ءفيلمنىڭ كىرىسپە تيترلارىندا ونىڭ ايگىلى ەرنەست حەمينگۋەيدىڭ «شال مەن تەڭىز» اتتى پوۆەسىنىڭ جەلىسىمەن تۇسىرىلگەنى جازىلعان. مۇنداي فيلم ءتۇسىرۋ تۋرالى وي ماۋلەن اشىمباەۆتىڭ ۇسىنىسىنان كەيىن باستالىپتى...

سلامبەك تاۋەكەل،
كينورەجيسسەر

ءفيلمدى كورگەن كورەرمەن سانتياگو شال مەن قاسىم شال بەينەلەرىنىڭ ۇقساستىعى مەن بولمىس بىتىمدەرىنىڭ جاقىندىقتارى تۋرالى قال-قادەرىنشە سالماقتاپ جاتقان بولۋى كەرەك. ەرمەك تۇرسىنوۆ پەن ەربولات توعىزاقوۆتىڭ «شال» فيلمىندەگى قاسىم قاريا مەن ەرنەست حەمينگۋەي مەن سپەنسەر ترەسسيدىڭ (رەجيسسەر دجون ستريۋجدىڭ «شال مەن تەڭىز» فيلمىندەگى سانتياگونىڭ بەينەسىن جاساعان اكتەر) شالى شىنىندا دا ۇقساس ادامدار. ولار ناعىز حالىقتىڭ پەرزەنتتەرى! توعىزاقوۆ پەن ترەسسي ەكەۋى دە بولاتتاي بەرىك بولمىس يەلەرىن شەبەر سومدادى.
تابيعات پەن ادامنىڭ، ءومىر مەن كەڭىستىكتىڭ ءوزارا تىعىز بايلانىستا ەكەندىگىنە وي جۇگىرتسەك، سانتياگوعا شەكسىز تەڭىز قالاي جاقىن بولسا، قاسىم شالعا دا شەگى كورىنبەيتىن دالا ەتەنە تانىس. سانتياگو مۇحيت پەن تەڭىزدى مەكەندەيتىن جىرتقىشتاردى قالاي جاقسى بىلسە، دالا قاسقىرلارىنىڭ تىنىس-تىرشىلىگى دە قاسىمعا تۇگەل بەلگىلى. سانتياگونىڭ جاراتىلىسى مۇحيتپەن، تەڭىزبەن قالاي بىتە-قايناسىپ كەتسە، قاسىمنىڭ دا دالامەن زاتى بىرگە.
سيۋجەتى بۇگىنگى زاماناۋي كينوتۋىندىلارعا ءتان جىلدامدىقپەن ءوربيتىن بۇل تاماشا ءفيلمنىڭ مازمۇنى تۋرالى اڭگىمەنى كورەرمەندەردىڭ ەنشىسىنە قالدىرىپ، ەرمەك تۇرسىنوۆ پەن ەرنەست حەمينگۋەيدىڭ شالدارىمەن تانىسايىق. ەن دالاداعى ءبىر ءۇيدىڭ اۋلاسىندا بۇزىلىپ قالعان تراكتوردىڭ ىشىندە كومپيۋتەردەن باس كوتەرمەيتىن سۇيكىمدى بالا (نەمەرە) (ورىنبەك مولداحان). ءۇيدىڭ ىشىندە تەلەديداردىڭ ارناسىن سىرعاۋىلداي ۇزىن بۇتاقپەن اۋىستىرىپ كورەتىن بەت-ءجۇزىن ءاجىم باسقان، اق شاشتى شال. (ەربولات توعىزاقوۆ). ول وتاندىق فۋتبولشىلاردىڭ ءالسىز ويىنىنان ابدەن كوڭىلى قالعان سوڭ، وزىنە-ءوزى تەك يسپان نەمەسە پورتۋگال فۋتبولىن عانا قىزىقتايمىن دەپ سەرت بەرگەن. پەشكە جاقىن تۇرعان ۇستەلدە وسى ۇيدەگى وت پەن وشاقتىڭ يەسى - نان يلەپ جاتقان كەلىن (ديانا مۇقىشەۆا). جەل كۇشەيىپ باعانا باسىنداعى تەلەانتەننانى قوزعاپ كەتكەندە فۋتبول ماتچتارىن كورىپ وتىرعان شال ەداۋىر مازاسىزدانىپ كەتەدى. ونى رەتتەۋ نەمەرەسىنىڭ جۇمىسى. عاسىرلار بويى جالعاسىپ، ءبىر بۋىن كەلەسى بۋىنعا تابيعي تۇردە اۋىسىپ جاتقان ۇيرەنشىكتى ءومىر. وتكەن عاسىر دەيىن دەسەڭ بالانىڭ قولىنداعى سمارتفون مەن اڭ اتۋشىلار مىنگەن «حاممەر» اۆتوكولىگى ححI عاسىردىڭ ناعىز ءوزى ەكەنىن بىلگىزىپ-اق تۇر. فۋتبول ويىنىندا ون ءبىر مەترلىك ايىپ دوبى تاعايىندالعان ۋاقىتتا تەلەديداردىڭ دۇرىس كورسەتپەي قالعانىنا جانۇشىرعان قاسىم شال ايقاي سالدى. «شايتانبەك! پەنالتي! شىقشى انانىڭ باسىنا! ...سولعا! وڭعا! جەتەدى، بولدى!» ساتىمەن باعاناعا كوتەرىلگەن نەمەرەسى اتاسىنىڭ ايتۋىمەن انتەننانى ولاي-بۇلاي بۇرايدى. كوماندالاردىڭ قۇرامىنداعى ويىنشىلاردى جەتە بىلەتىن قاسىم شالدىڭ ويىندى كىرپىك قاقپاي كورەتىنى سونداي، كۇيبەڭ تىرشىلىكتى مۇلدە ۇمىتىپ كەتەتىن سياقتى. اكتەر ەربولات توعىزاقوۆ بۇل ساحنالارعا وتە تابيعي ءار بەرىپ، كەيىپكەرىن سيپاتتاۋدىڭ سىرىن ءدال تاۋىپ، وتە نانىمدى وينايدى. كەيىپكەردىڭ جاعىمدىلىعىن ۇتىمدى سۋرەتتەپ، ونىڭ قاراپايىمدىلىعى مەن پەيىلىنىڭ كەڭدىگىن كورەرمەنگە بىردەن-اق جەتكىزە بىلگەن. ونىڭ ميميكاسى مەن قيمىلدارىنىڭ تابيعيلىعى سونداي، كورەرمەندى قالتقىسىز سەندىرەدى. اكتەر العاشقى كورىنىستەردەن-اق كورەرمەننىڭ نازارىن مىقتاپ وزىنە اۋدارىپ الدى. بۇل ەربولات توعىزاقوۆتىڭ كينوداعى ەڭ قوماقتى ءرولى، ول بۇعان دەيىن دە ءبىراز رولدەردى سومداعان. (ەربولات توعىزاقوۆ قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى قاسىم توعىزاقوۆتىڭ ۇلى ەكەنىن ايتا كەتكەن دۇرىس بولار).
ەستەرىڭىزگە سالايىق، حەمينگۋەيدىڭ شالى دا سپورت جانكۇيەرى، بىراق ونىڭ سۇيىكتى ويىنى - بەيسبول. اندا-ساندا ول دا بەيسبول ماتچتارى تۋرالى ءوزىنىڭ ويىن جاسىرماي ايتىپ وتىرادى. ونىڭ ەڭ جاقىن ادامى نەمەرەسى ەمەس - كورشى بالا. ايتسە دە ەكى شالدىڭ دا بەينەلەرىن، تىنىس-تىرشىلىگىن ەكى اكتەر وتە ۇقساس ينتوناتسيالاردى قولدانىپ ويناعان. رەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ قاسىم شالدىڭ قاسىنا نەمەرەسىن سەرىك ەتكەنى تۇسىنىكتى، داۋسىز دۇرىس شەشىم. سەبەبى، قازاق اقساقالدارى ءۇشىن نەمەرە - ءومىردىڭ جالعاسى، ولاردىڭ ۇعىمىندا بالا بالدان، نەمەرە جاننان ءتاتتى. اتاسى مەن نەمەرەسىنىڭ قارىم-قاتىناسى ءفيلمنىڭ ۇلتتىق رەڭىن ارتتىرا تۇسەدى. فيلم اياقتالعاندا زالدان شىعىپ بارا جاتقان كورەرمەندەردىڭ ءبىرىنىڭ: «قاسىم شال قازاقتىڭ اقساقالىنا ۇقسامايدى»، - دەگەنى ماعان تۇسىنىكسىزدەۋ بولدى. كوپشىلىكتىڭ ورتاسىندا باسقا پىكىر ايتۋ رەتسىز ەدى. كورەرمەن باۋىرىما ول شالدىڭ نەسى ۇنامادى ەكەن، قاسىم قاريانى قاي مىنەزى قا­زاقتان الشاقتاتتى ەكەن؟! مەنىڭ ويىمشا، ەرمەكتىڭ شالى ەرنەستىڭ شالىنان بيىك. ول سايىن دالامەن بىتە-قايناسىپ وسكەن، اۋداننان ءارى ەشقايدا ۇزاپ شىقپاسا دا، كورگەنى مەن تۇيگەنى مول، جەسىر كەلىنى مەن نەمەرەسىنىڭ تىرەگى. ال سانتياگو جالعىزباستى بولعانمەن، ءوزى سياقتى بالىقشىلار­دىڭ ورتاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ءوزىنىڭ ءارىپ­تەستەرىمەن كۇندە ارالاسادى، اڭگىمە-دۇكەن قۇرادى. ءومىر سالتى سولاي قالىپتاسىپ قالعان. ءبىزدىڭ قاسىم شال: «جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسادى، قۇداي جالعىزدىقتان ساقتاسىن!» دەگەن ۇعىممەن كەلىنى مەن نەمەرەسىن قورعاشتاپ، اقىلشى بولىپ ءجۇر. ونىڭ باسقا قازاق اقساقالدارىنان ايىرماشىلىعى (مۇمكىن باعاناعى كورەرمەنگە ۇناماعانى دا وسى شىعار) - نامازعا جىعىلماعاندىعى. ونى ءوزى دە مويىندايدى، قال-قادەرىنشە قۇدايعا جالبارىنادى، كەشىرىم سۇرايدى. ونىڭ ءومىر تۋرالى، ۇرپاق تۋرالى ۇعىمى اڭ اتۋعا كەلگەن قالالىق، جارالى جىگىتپەن اڭگىمەسىندە تولىق ايتىلادى. العاشقى كورىنىستەردەگى شايتانبەك (قاسىم شال نەمەرەسىن سولاي اتايدى) پەن ونىڭ اناسىنىڭ اڭگىمەسىنەن بالا مەن اتانىڭ اراسىندا تۇسىنىسپەۋشىلىك بار ەكەن دەپ ويلاپ قالاسىڭ. سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەر مۇلدە بايقالمايدى. مايموڭكەلەگەن جىلى سوزدەر دە ايتىلمايدى. بىراق فيلم بارىسىندا ناعىز قازاقى مىنەزدىڭ نەگىزى جىلى سوزدەردەن گورى، شىنايى جاناشىرلىقتا ەكەندىگى ايقىندالادى. بۇل - ەرمەكتىڭ ۇلكەن تابىسى. قازاق پەن لاتىنامەريكاندىق ەكى شالدىڭ مىنەزدەرىندەگى نەگىزگى ۇقساستىق - قايسارلىعى مەن وجەتتىلىكتەرىندە. قاسىم شال، ءتىپتى ءولىم مەن ءومىر اراسىنداعى مەجەنى كوردى، بىراق جەڭىلمەدى. جالعىز قايىقتى سانتياگو دا شەكسىز مۇحيتتىڭ ورتاسىندا قولعا تۇسكەن ولجاسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن سۋ جىرتقىشتارىمەن الپارىسادى. «شال» ءفيلمىنىڭ دە دامۋ بارىسى مەن شارىقتاۋ شاعىندا قاسىم شال دالا جىرتقىشتارى - قاسقىرلارمەن، العاشىندا، قويلارىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن كۇرەسسە، كەيىن شىبىن جانى ءۇشىن جانسەبىلدىكپەن جان القىمعا تاقالعانشا ايقاستى (وسى جەردە قويۋشى-وپەراتور مۇرات اليەۆ قاسقىر مەن ادامنىڭ كوز تۇيىستىرگەنىن شەبەر كورسەتە ءبىلدى), بىراق ۇتىلعان جوق! نەمەرەسىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك جەڭدى. - شىركىن-اي، نەمەرەم قاسىمدا بولسا عوي! -دەگەن ارمانى ورىندالدى، نەمەرەسىنە دارىتقان مەيىرىمى ونى اتاسىنا الىپ كەلدى!
رەجيسسەر ءفيلمنىڭ تۇجىرىمداۋ ساحنالارىنداعى اتاسىنىڭ جۇرەك ءلۇپىلىن سەزىنگەن نەمەرەنى، انا-قاسقىرعا قاراي اسىققان بولتىرىكتى، اناسىن ىزدەپ ماڭىراعان مارادوننا اتتى قوزىنى كورسەتۋ ارقىلى تىرشىلىكتىڭ ماڭگىلىك ەكەندىگىن كورسەتە ءبىلدى. كورەرمەننىڭ كەڭ تىنىس الۋىنا، تابيعاتتىڭ قۇدىرەتىن تاعى ءبىر رەت ۇعىنۋىنا مۇمكىندىك بەردى. دالا زاڭىن قادىرلەيتىن، اقساقالدارىن ارقا تۇتاتىن قازاق جۇرتشىلىعى بۇل فيلم ءۇشىن ەرمەك تۇرسىنوۆقا جاپپاي ريزا بولاتىنىنا سەنىمىم مول.
دالا حالقىنىڭ دارحان مىنەزىنىڭ ەسكىدەن كەلە جاتقان، داستۇرگە اينالعان تىرشىلىكتەگى تۇعىرلارى - اق نيەت پەن ادالدىق، يگىلىكتىلىك پەن جاناشىرلىق، ىزەتتىلىك پەن ادەپتىلىك، يبالىق پەن كەڭدىك بولسا، وعان قوسا جەكە باستىڭ ارى مەن ۇياتى، تىلەكتەستىگى مەن قايىرىمدىلىعى، ودان ءارى وجەتتىلىگى مەن قايسارلىعى سياقتى قۇندى قاسيەتتەر وزىنەن نەمەرەسىنە قونعاندىعىنا قۋانعان قارت قاتتى تولعاندى. وسىنى ۇتىمدى تۇردە قاراپايىم تىلمەن ايتىپ، كورسەتە بىلگەن ەرمەك تۇرسىنوۆ ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرىندەگى ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا: «بۇل - حالقىمنىڭ قارتتارىنا، اتالارىم مەن اعالارىما بىلدىرگەن شەكسىز العىسىم» دەپ ايتىپ ەدى. ەرمەكتىڭ ءسوزى قۇلاققا قالاي ەستىلسە، جۇرەككە ءدال سولاي جەتتى.
سونىمەن، ەرمەك تۇرسىنوۆ ەرنەست حەمينگۋەيدى قازاق حالقىنا ءبىر تابان جاقىنداتا ءتۇستى.

"قازاق ادەبيەتى" گازەتى