سۋرەتتە - ايگىلى سۋرەتشى ەدۆارد مۋنكتىڭ "ايقاي" كارتيناسى

سۋرەتتە - ايگىلى سۋرەتشى ەدۆارد مۋنكتىڭ "ايقاي" كارتيناسى

ۇستازىم ساكەن وزبەكۇلى ەلدە ورىن الىپ جاتقان كەلەڭسىز جايتتارعا قاتىستى كەيىپ  وتىرىپ «كوزقاماندار ەلدىڭ تۇبىنە جەتپەسە بولدى عوي» دەپ اۋىر كۇرسىنۋشى ەدى. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى اينالاسىنداعى ءورىس العان تەرىس قىلىقتار مەن وسپادار مىنەزدەرگە، قوعامدى كەرى يتەرىپ بارا جاتقان ءتۇرلى وپاسىز ارەكەتتەر مەن ۇلتقا قارسى جاسالىنىپ جاتقان جىمىسقى ساياساتقا ابدەن مەزى بولىپ، تەرىسىنە سىيماي ىزالانىپ، ىشقۇسالاناتىن.  قوعامداعى كەلەڭسىز كورىنىستەردەن جالىققاندىقتان با ۇستازىمىز كەزدەسە قالعاندا بۇگىنگى تىرلىك جايلى ءسوز قوزعاۋدان باس تارتىپ، ءولىم تۋراسىندا كوپ اڭگىمە ايتقاندى ءجون كورەتىن-ءدى. كەي كەزدەرى ادىلەتسىزدىككە قارسى كۇرەس مايدانىندا جەڭىسكە جەتە الماسا دا ءوزىنىڭ ءور مىنەزىمەن تالاي شاكىرتكە ۇلگى بولعان ۇستازىم جايلى ەسكە العاندا ونىڭ ىزبارلانا وتىرىپ ايتاتىن «كوزقامان» دەگەن ءسوزى ويىما ورالا بەرەدى. وسى ءسوزدىڭ ءمانىن بىردە دوسىم مۇقان يساحاننان سۇراعاندا ول بۇل ءسوزدىڭ قىرعىزدىڭ ماناس ەپوسىندا كەزدەسەتىندىگىن، ءوز ەلىندە ءومىر سۇرە تۇرا سول ەلدىڭ مۇددەسى ءۇشىن ەمەس، جەكەلەگەن توپتاردىڭ، سىرتقى كۇشتەردىڭ مۇددەسىنە جۇمىس ىستەيتىن ادامداردى «كوزقاماندار» دەپ اتايتىندىعىن ايتىپ ەدى. بۇرىن ەستىگەنىم بولماسا، ماتىنىمەن تانىسپاعان ماناس جىرىن ينتەرنەتتەن ءبىر شولىپ قاراپ، ونىڭ كوزقاماندارعا ارنالعان بولىمىمەن ءجىتى تانىستىم (وكىنىشكە وراي مەن جىردىڭ ورىس تىلىنە اۋدارىلعان نۇسقاسىمەن عانا تانىسا الدىم). ماناس جىرىندا باياندالعانداي قارا قىتاي ەسەن حاننىڭ ماناستىڭ باسىن العان ادامعا حاندىق ۇسىنعانىن ەستىپ ورازدىنىڭ ۇرپاعى ۇسەن «كوزقامان» دەپ وزىنە ەسىم الىپ، ماناستىڭ باسىن شابۋ ءۇشىن ۇلكەن ۇلى كوكشەكوز ەكەۋى ماناس حاننىڭ سارايىنا كەلىپ، ونىمەن جاقسى قاتىناس ورناتادى. كوزقامان -  كەزىندە قارا قىتايلاردىڭ قولىنا تۇتقىنعا ءتۇسىپ ءوز ءتىلىن، ءدىلىن ۇمىتقان ماناستىڭ تۋىسى بولاتىن. ءوزىنىڭ كەزىندە تۇتقىن بولىپ وزگە ەلدە ءومىر سۇرگەنى جايلى زارىن ايتىپ ماناسقا حات جازعان كوزقامان باتىردىڭ سەنىمىنە كىرىپ ەلگە كەلەدى. ماناستىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن كوزقامان بىردە اسكەرلەر كورشىلەس ايماققا كەتكەندە ماناستى  ۇيىنە شاقىرىپ ۋ قوسىلعان اراق بەرەدى. ۋلانعان باتىردىڭ باسىن كەسپەك بولىپ جاتقاندا ماناستىڭ ايەلى قانىكەي مەن قىزمەتشىسى اقايار قاسكويلەردى ءولتىرىپ باتىردى قۇتقارىپ قالادى. ون كۇن بويى قانىكەي ماناستى ەمدەپ جازىپ الادى. قىرعىزدىڭ ەپوستىق جىرى ارقىلى بىزگە كەلگەن كوزقامان ءسوزىنىڭ ءمانى مەن ماعىناسى تۋراسىندا اكادەميك راحمانقۇل بەردىبايدىڭ ورىس تىلىنە اۋدارىلعان «كوزكامانى يلي و ناتسيونالنوم پرەداتەلستۆە ي ەگو وتليچي وت مانكۋرتيزما» دەگەن ماقالاسىندا جان-جاقتى مالىمەت بەرىلىپ، اۆتور كوزقامان رەتىندە بۇگىنگى قازاق قوعامىنداعى ءوز ءتىلى مەن دىلىنەن جەرىپ قازاق ماسەلەسىنە قاتىستى كەرى پىكىر ءبىلدىرىپ، ۇلت مۇددەسىنە قارسى ارەكەت جاساۋشى ورىس ءتىلدى قازاقتاردى مىسالعا كەلتىرەدى. اۆتور ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن، بىلگىسى دە كەلمەيتىن، ءوز تاريحىن مەنسىنبەي وزگەنىڭ تاريحىن قىزىعا وقيتىن، ءبىلىمدى، جوعارى لاۋازىم يەلەنگەن ادامداردى ماڭگۇرت ەمەس، كوزقامان دەپ اتايدى. سەبەبى، بۇل ادامدار ماڭگۇرت سياقتى زورلىقپەن ەسىنەن اداسقان جوق، ءبىزدىڭ جاعدايىمىزبەن سارالاساق ولاردىڭ وزگە ءتىلدى بولىپ قالا بەرۋى اسا ماجبۇرلىلىكتەن ەمەس، تەك ولاردىڭ ءوز ءتىلىن مەنسىنبەۋشىلىگىنەن بولىپ وتىر. سونىمەن قاتار، بۇل ادامدار قازاقتىڭ ءتىلىنىڭ، ءدىلىنىڭ، ءدىنىنىڭ قايتا جاڭعىرىپ، كەڭ ءورىس الۋىنا قارسى، ياعني سانالى تۇردە ءوز ۇلتىنىڭ مۇددەسىنە قارسى ارەكەتتەرگە بارۋدا. دەگەنمەن، تەك ءوز ءتىلى مەن دىلىنەن ادا جانداردىڭ بارلىعىن دەرلىك ۇلت ءۇشىن زياندى ەلەمەنت، كوزقامان رەتىندە تانۋ دۇرىس ەمەستىگىن دە مويىنداۋ قاجەت، مۇندا اۆتور وزگە تىلدە سويلەيتىن قانداستاردىڭ ىشىندە ءوز ۇلتىن وگەيسىنىپ، ۇلت مۇددەسىنە قارسى ارەكەتكە بارۋشىلاردى عانا ءبولىپ قاراستىرادى. جالپى كوزقامان ورىس وتارىندا بولىپ ازاتتىق العان، ءالى دە ورىس وتارىنداعى تۇركى تەكتەس حالىقتاردىڭ بارلىعىنا ورتاق قۇبىلىس. ورىستىڭ وتارشىلدىق ساياساتى ءوز قاراماعىنداعى ۇلتتاردىڭ بەتكە ۇستار قايراتكەرلەرىنىڭ كوزىن جويىپ، ورىسقا جاعىنىپ، ورىس بولۋدى ماقسات ەتكەندەردى ايرىقشا قولداپ، قولپاشتاپ وتىردى. سايكەسىنشە، بۇل ادامدار ءوزى جاقسىلىعىن كورگەن ورىس ۇلتىنا تابىنىپ، ءوزىن دە، بالا شاعاسىندا ورىستارعا باعىنىشتى ەتتى. وسىلايشا، ورىستىڭ جاقسىلىعىن كورگەن، ورىسقا قىزمەت ەتكەن ادامداردىڭ ۇرپاقتارى ەندىگى جەردە ءوز ۇلتىنان جەرىنىپ، ۇلت ماسەلەسىنە قاتىستى سىڭارجاق پىكىرلەر ءبىلدىرىپ، ءتىپتى ءوز ۇلتىن ورىس ءتىلدى جانە قازاق، قىرعىز، تاتار جانە ت.ب. تىلدىلەر دەپ ءبولىپ قاراستىرۋعا ۇمتىلۋدا. كوزقاماندىقتىڭ نەگىزگى بەلگىسى ءوز تىلىندە سويلەمەۋ دەپ ءتۇسىنۋدىڭ قاتە ەكەندىگىن جوعارىدا ايتقان بولاتىنبىز، سەبەبى، ءوز انا تىلىندە سويلەمەيتىندەر عانا ءوز ۇلتىنا قاتىستى ساتقىندىققا، دۇشپاندىققا بارادى دەپ ويلاۋ قاتە بولار ەدى. بۇلاي دەۋىمىزگە سەبەپ  انا تىلىندە سويلەپ، ويلاعانىمەن ءوز ۇلتىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن ءوز مۇددەسى جولىندا تارك ەتەتىن ادامداردىڭ دا ەلىمىزدە ءجيى كەزدەسەتىندىگىن جاسىرا المايمىز.

جيىرما جىلدىق تاۋەلسىزدىك تاريحىندا قازاق حالقى نەبىر ساتقىندىققا كۋا بولدى، سول ساتقىندىقتىڭ سوراقى ءبىر نۇسقاسىن كەدەن قىزمەتكەرلەرى كورسەتتى. وسى ىسكە بايلانىستى جاريالانعان ماتەريالداردى قاراپ وتىرىپ تەك ورىس ءتىلدى عانا ەمەس، قازاق ءتىلدى قازاقتاردىڭ دا كوزقاماندىق سيپاتىنا كۋا بولاسىڭ. بۇگىنگى كۇنى ادامداردىڭ سانالى تۇردە جەكە باس مۇددەسىن ۇلتتىق مۇددەدەن جوعارى قويۋى ۇلتتىڭ اۋىر قاسىرەتى بولىپ تۇر. ياعني، ءوز ءتىلى مەن دىلىنەن اجىراپ ماڭگۇرتتىك كۇيگە تۇسكەندەر عانا ەمەس، قازاقشا سويلەپ، قازاقشا ويلاسا دا قازاق مۇددەسىن ءوز مۇددەسىنە باعىندىرا سالاتىن ادامدار قاراسىنىڭ كوبەيۋى ويلانتاتىن جايت. مەنىڭ ويىمشا، ۇلتتىق، مەملەكەتتىك مۇددەنى  قارا باسىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن قۇربان ەتەتىن ادام قانشا جەردەن ءوز ءتىلىن ءبىلىپ، سالت داستۇردەن اتتاماسا دا سول ۇلتتىڭ ناعىز وكىلى بولا المايدى. سەبەبى، ساناسى وتباسىلىق، رۋلىق دەڭگەيدە قالىپ ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلمەگەن ادام ۇلتقا پايدا بەرمەيدى. وسى نەگىزدەن العاندا ءتىلى مەن دىلىنەن، دىنىنەن جەرىگەندەردى عانا ەمەس، ءوز تىلىندە سويلەسە دە ارمان تىلەگى ۇلتتىڭ بولاشاعىمەن ۇشتاسپايتىن ادامداردى دا كوزقاماندار رەتىندە  تانۋعا بولاتىن سياقتى. مۇنداي ادامدار كەز-كەلگەن ساتتە  باس پايداسى ءۇشىن ۇلتتى، ەلدى ساتىپ كەتۋدەن تايىنبايتىنداردىڭ قاتارىنان.

ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ جاسالماۋى، ادامداردى ءبىر ارناعا باعىتتايتىن مىقتى يدەيانىڭ بولماۋى ادامداردىڭ بىتىراڭقى كۇيگە ەنىپ، قارا باسى ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋدى باستى ماقسات ەتىپ قويۋىنا اكەلدى. «اركىم ءوزى ءۇشىن ارەكەت جاساسىن» دەپ ادامدى قوعامنان ءبولىپ، دارا تىرلىك ەتۋگە ۇندەۋ، ادامنىڭ قوعام ءۇشىن جاۋاپتىلىعىن جوققا شىعارۋ - قاراپايىم ادامداردى بولسىن، بيلىكتەگى ازاماتتاردى بولسىن جەكە مۇددەنىڭ قۇلىنا اينالدىردى. ەندىگى جەردە ءار ادام مۇمكىندىگىنشە  باس پايداسى ءۇشىن قىزمەت ىستەپ، سول باس پايدا جولىندا ورتاق قۇندىلىقتار مەن ۇلتتىق مۇددەنى شەتكە ىسىرا سالاتىن بولدى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلىندا  مەملەكەتتىك جوعارعى لاۋازىمدى شەنەۋنىك بىلاي تۇرسىن،  تومەنگى ەشالونداعى ورىنتاقتى يەلەنگەن شەنەۋنىكتەردىڭ دە جاپپاي سىبايلاس جەمقورلىققا ۇرىنۋى قاراپايىم ادامنىڭ باسىنا «مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىرۋ - جاقسى ءومىر ءسۇرۋ» دەگەن ويدى جاپسىردى.  ەندىگى جەردە قاراپايىم ەڭبەك ادامى قولىنداعى بارىن ساتىپ بالالارىن زاڭگەر، ەكونوميست، كەدەن، حالىقارالىق قاتىناس ماماندىقتارىنا وقىتىپ، ولاردىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىرۋى ءۇشىن بارىن سالۋدا. سەبەبى، حالىق ساناسىندا مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىرگەن ادامنىڭ پارا الىپ، مەملەكەتتەن بولىنگەن قارجىنى جەپ، مەملەكەت مۇلكىن يەلەنىپ جاقسى ءومىر سۇرەتىندىگى، ءار جەردە ءسوزى ءجۇرىپ، تۋىستارعا كومەك بەرە الاتىندىعى جونىندە پىكىر مىقتاپ قالىپتاستى. ءتىپتى، بۇرىنعى قىزمەتىن تاستاپ مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىرۋ ءۇشىن زاڭ فاكۋلتەتتەرىنىڭ سىرتتاي بولىمىنە قۇجات تاپسىرىپ، ديپلوم الۋشىلاردىڭ جىلدان جىلعا ارتۋى دا وسى سوزىمىزگە دالەل بولا الادى.

قازىرگى ستۋدەنتتەر قاۋىمى اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ جەمىسىن جەپ جاتقان ۇرپاق، جان جاقتى كەمەل جاستار دەپ ايتۋعا بولادى. ستۋدەنتتەرمەن وي ءبولىسۋ، ولارعا پىكىر ايتىپ، جاۋاپتارىن تىڭداۋ مەن ءۇشىن ماڭىزدى.   سوندىقتان دا بولار كوبىنەسە اقىل ايتىپ، ءجون كورسەتۋگە كەلگەندە ولار مەنەن باسىم ءتۇسىپ جاتادى. مەن كەزىندەگى كەنەسارىنىڭ قازاقتىڭ سوڭعى حانى رەتىندە ءدۇيىم قازاق جۇرتىنىڭ باسىن بىرىكتىرۋگە قاتىستى ەرلىك ىستەرىن، مۇستافا شوقايدىڭ تۇركى جۇرتىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ ورىس پەن قىتايدان ازات، مىقتى مەملەكەت قۇرۋ يدەياسىن، جاعدا بابالىقۇلىنىڭ جەر جۇزىندەگى بىتىراپ كەتكەن قازاقتىڭ باسىن قوسىپ ءوز جەرىندە قازاقتىڭ باسىمدىعىن قامتاماسىز ەتۋ تۋراسىنداعى ۇسىنىستارىن ايتسام ولار ءۇنسىز تىڭداپ، مەنى قوشتاعان سىڭاي تانىتقانىمەن  ارتىنشا جەكەلەپ كەلىپ ماعان ءومىر جايلى اڭگىمە ايتىپ، ءجون كورسەتىپ جاتادى.

قازىرگى ۋاقىتتا جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى ورىن الىپ جاتقان ءارتۇرلى كەلەڭسىز جاعدايلار، ءارتۇرلى جولدارمەن عىلىمي اتاقتار مەن دارەجەلەردى يەلەنگەن پروفەسسورلىق وقىتۋشىلىق قۇرامنىڭ ساپاسىزدىعى، ستۋدەنتتەر قاۋىمىندا «وقىتۋشى بولىپ تەك وزگە سالادا جولى بولماعان ادامدار، زەينەتكەرلىككە شىعىپ ۇيىندە وتىرعاننان جالىققان شال كەمپىرلەر عانا جۇمىس ىستەيدى» دەگەن پىكىردى قالىپتاستىرا الدى. ۇزدىك وقيتىن ستۋدەنتتەرگە ماگيستراتۋراعا ءتۇسىپ عىلىممەن اينالىسۋدى ۇسىنۋ ولاردىڭ ەزۋىنە كۇلكى ۇيالاتىپ، كەكەسىنمەن جاۋاپ بەرگىزەدى. ال، ماگيسترانتتارعا ساباق وتۋگە كىرگەندە  عىلىم جولىنا ءتۇسىپ، عالىم بولۋدى ارمانداعان ازاماتتى  ەمەس، تەك ماگيستر اتاعىن الۋ ءۇشىن كەلگەن پىسىقاي ۇل-قىزداردى كەزدەستىرەسىڭ. بىرنەشە جوعارعى وقۋ ورنىندا قىزمەت ىستەگەنىممەن بارلىق جەردە ستۋدەنتتەردىڭ وقىتۋشىلارعا قاتىستى پىكىرى بىرىڭعاي، كوبىنەسە تەرىس. بۇل عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنا تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاپقى جىلدارىندا ناقتى كوڭىل بولىنبەۋىنىڭ، ءبىلىمنىڭ قۇنىنىڭ تومەندەپ،  بۇل سالانىڭ جەمقورلىقپەن لاستانۋىنىڭ سالدارى بولىپ وتىر.

كوپتەگەن ستۋدەنتتەر مەنىڭ نەلىكتەن وقىتۋشى بولىپ قىزمەت ىستەيتىندىگىمە تۇسىنىسپەۋشىلىكپەن قاراپ، ماعان باسقا سالاعا كەتۋگە اقىل بەرىپ جاتادى. سونداعى ايتاتىن ۋاجدەرى وقىتۋشىنىڭ جالاقىسىنىڭ تومەندىگى، قوعامدا ەشقانداي بەدەلىنىڭ، قولىندا ەشقانداي بيلىگىنىڭ، بايلىق جيىپ شالقىپ ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىگىنىڭ جوقتىعى تاعى س.س. وسىنداي اڭگىمەلەردەن مەنىڭ تۇيگەنىم كوپشىلىك جاستاردىڭ ومىردەگى نەگىزگى ماقساتى اقشا تابۋ، بايلىق جيۋ، قولدىڭ ۇزىن بولۋى سياقتى ماتەريالدىق قۇندىلىقتارمەن بايلانىستى نارسەلەر بولىپ وتىرعاندىعى. ال ۇلت مۇددەسى، ۇلتتىق قۇندىلىقتار، ەل ەرتەڭى سياقتى ماسەلەلەر ەكىنشى ورىنعا ىعىستىرىلىپ قالعانداي. وسى رەتتە شاكىرتتەرىمنىڭ وزىمە ايتقان ءبىر سارىندى اقىل كەڭەستەرىنىڭ ءبىرىن وقىرمانعا اڭگىمەلەپ بەرگەندى ءجون كوردىم.

بىردە ءدارىس سوڭىندا ابايدىڭ قارا سوزدەرىندەگى جەمقورلىققا قاتىستى ويلاردى وقىپ قوسىمشا باعا الۋ ءۇشىن ستۋدەنتتەرىمە تالداۋ جاساۋعا تاپسىرما بەردىم. ارتىنشا مەنىڭ كابينەتىمە ءبىر ستۋدەنتىم كەلىپ ماعان ايتار ءسوزى بار ەكەندىگىن ءبىلدىردى. ول ءوز ءسوزىن كەلەسىدەن باستادى: «اعاي، ءسىز بىزگە جەمقورلىقتان باس تارت، ول ۇلت ءۇشىن ۇلكەن قاۋىپ دەيسىز. ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى، پاراسىز، جەمقورلىقسىز ءبىز قازىر ءومىر سۇرە الامىز با؟ مىنە، مەنىڭ اكەم اۋداندىق دارەجەدەگى ورگاندا باستىق، ول ءوز ورنىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن وزىنەن ءبىر ساتى جوعارىداعىلارعا سالىق تولەيدى، ەگەر ول سالىقتى تولەمەسە، جۇمىسىنان ايرىلادى. سوندا نە، ول جەمقور بولمايمىن دەپ قىزمەتىنەن ايرىلۋى كەرەك پە؟ بۇل سحەما بارلىق جەردە جۇمىس ىستەيدى، ادام تانىسسىز، اقشاسىز ەشقانداي دا كارەرا جاساي المايدى. بارلىق جەردە اقشاسىز ەشتەڭە ونبەيدى، سەنىڭ اقشاڭ بولماسا، سەن يتتەن دە ارمەنسىڭ. سوندىقتان، ادام ەڭ الدىمەن اقشا تابۋى ءتيىس، ەگەر سەن اقشا تاپساڭ ويىڭا كەلگەندى جاساۋعا بولادى. بىزدە ءوز بەتىڭمەن كاسىپ ىستەپ اقشا تابا المايسىڭ، تاپساڭ دا ونىڭ جارتىسى كرىشاڭا كەتەدى. ەندەشە،  ەڭ دۇرىسى ءوزىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتە وتىرىپ باسقالاردان دوليا الىپ وتىرۋ. قانداي قىزمەتتە وتىرعىڭ كەلسە دە ەڭ الدىمەن اقشا، سوسىن تانىس بولۋى شارت. ال ءسىز ايتاتىن ادامگەرشىلىك، ۇلتىن ءسۇيۋ دەگەن اڭگىمە ەشكىمدى دە قىزىقتىرمايدى. سنيميتە سۆوي روزوۆىە وچكي. قاي عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرسىز؟ ءسىز ۋنيۆەردەن باسقا ەشتەڭە كورمەگەندىكتەن ءومىر كەرەمەت دەپ ويلايتىن شىعارسىز. حوتيا، باسقا ۋنيۆەردە وقىپ جۇرگەن تانىس بالدار وقىتۋشىلاردىڭ جەمقورلىعى تۋرالى ايتقاندا جاعىڭ ايرىلىپ قالارداي تاڭ قالاسىڭ. اعاي، سىزگە ايتار اقىلىم، تاستاڭىز مىنا جۇمىستى، ءسىز وقىتۋشى بولىپ ەشقاشان دا جاقسى اقشا تابا المايسىز، قايتسەڭىز دە ءبىر مەملەكەتتىك ورگانعا جۇمىسقا تۇرىڭىز. ءبىر اعاشكاعا جاعىپ الساڭىز ول سىزگە كرىشا بولادى، زاتو باسىڭىز بار، بارلىق جۇمىستى ىستەپ وتىراسىز. استىڭىزدا كرۋتوي ماشينە، باسىڭىزدا شيكارنىي كوتتەدج، بانكتە سچەتتا كوپ اقشاڭىز بولادى. جاقسى ماحيناتسيالار ويلاستىرىپ اقشا جاساپ، كەيىن شەت ەلگە كەتىپ قالۋعا بولادى. مەملەكەتتىك ورگاندارعا دا ءىستى جۇرگىزەتىن ساۋاتى بار ورىنداۋشىلار كەرەك قوي. وڭكەي ساۋاتسىز وتىرسا، مەملەكەت باياعىدا قۇلاپ قالار ەدى. سولاي اعاي، اقىلدى كوپ جاساعاننان ەمەس، كوپتى كورگەننەن سۇراۋ كەرەك. مەن سىزگە قاراعاندا اتا-انامنان، تۋىستارىمنان ءومىر جايلى كوپ ەستىگەنمىن، كوپتى كورگەنمىن، كوپ وقىماسام دا». وسىلايشا ماعان اقىل ايتقان شاكىرتىم كابينەتتەن شىعىپ جۇرە بەردى.

كەزىندە قىرعىز ەلىنىڭ تۇبىنە جەتىپ، كۇشتى مەملەكەتتى تالقان قىلعان ءوز ىشىنەن شىققان كوزقامانداردىڭ زامانعا ساي قايتا بوي كورسەتىپ جالپىلىق سيپاتقا ەنە باستاۋى، ادامداردىڭ ازاماتتىق ۇستانىمنان سانالى تۇردە باس تارتىپ ەل ەرتەڭىنە قاتىستى ماسەلەلەرگە ەنجار قاراۋى، باستى ماسەلە رەتىندە قارىننىڭ توقتىعىن قاراستىرۋى ولاردىڭ ساناسىن سەلت ەتكىزەر، باعىتتاۋشى يدەيانىڭ، قوعامدى بىرىكتىرەتىن جالپىعا ورتاق يدەولوگيانىڭ  بولماۋىنان دەپ تۇجىرىمداعان ءجون. ادامداردىڭ ساناعا سىڭگەن تۇجىرىمىنان اجىراۋى وتە قيىن، كوپشىلىك جاعدايدا ۇسىنىلعان يدەيانىڭ ادامداردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ،  جىلى قابىلداۋى ءۇشىن ول يدەيا ادامداردىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمەن، تاريحي قالىپتاسقان ءومىر ءسۇرۋ قالپىمەن قابىسىپ جاتۋى ءتيىس. يدەيانى ۇسىنۋشى ادام سول يدەيا جولىندا ءوزىن، ءوز بولاشاعىن قۇربان ەتۋگە دايىن بولۋى، سوعان وزگەلەردىڭ كوزىن جەتكىزە ءبىلۋى ءتيىس، سوندا عانا قوعام ول يدەيانى قابىلداپ، ءوزىن سول يدەياعا باعىشتاي الادى. مىسال ءۇشىن مۇستافا شوقايدىڭ «ۇلكەن تۇركىستان» يدەياسىن الساق، قانشاما جىل كەڭەستىك ۇكىمەت قارالاسا دا ونىڭ ءالى دە حالىق ساناسىنان وشپەي، ءومىر ءسۇرۋىن جالعاستىرىپ جاتقانىن كورە الامىز. تەك ونىڭ جاڭا زامانعا ساي كەيىپكە ەنىپ جۇزەگە اسىرىلۋى ءۇشىن تۇركى تىلدەس، كورشىلەس جاتقان بەس مەملەكەتتىڭ مەملەكەتتىك ساياساتتارىنىڭ سول يدەيامەن ۇشتاسپاۋى كەدەرگى كەلتىرۋدە. يدەيانىڭ حالىق ساناسىنا كىرىگۋى ءۇشىن حالىققا كۇشپەن تاڭىلۋى ونىڭ ۋاقىت وتە كەلە سوتسياليزم يدەياسى سياقتى كۇيرەيتىندىگىن تاريح كورسەتىپ بەردى. دامۋ تاريحىندا ءار حالىق ارى قاراي ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن وزىنە رۋحاني كۇش پەن يدەيانى ارقاۋ ەتەدى، ال ونىڭ بولماۋى ادامداردىڭ رۋحاني دەگراداتسياعا ۇشىراۋىنا جول بەرەدى. قازىرگى «قازاقستاندىق ءبىرتۇتاس ۇلت»، «ءۇش تۇعىرلى ءتىل»، «ءدىني ەركىندىك (بەيبەرەكەتسىزدىك)»، «كەدەندىك وداق»، «ەۋرازيالىق وداق» سياقتى سوڭعى جىلدارى ۇسىنىلعان يدەيالار حالىقتىڭ مۇددەسىمەن ۇشتاسپايتىندىقتان قاراپايىم ادامدار اراسىندا قولداۋعا يە بولا الماۋدا. ال، يدەيالىق جاڭالىقتىڭ بولماۋى  جۇرتتىڭ جاپپاي قۇلقىننىڭ قۇلىنا اينالىپ، كوزقاماندىق سيپاتقا ەنۋىنە جول اشۋدا.

«Abai.kz»