اپتا باسىندا ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ تاعى دا «ەرلەدى». ماسكەۋدە وتكەن «قازاقستان مەن رەسەي ەۋرازيالىق ينتەگراتسيالىق جوبادا» «بىزدە ينتەگراتسياعا قارسى ۇلتشىل-پاتريوتتار بار.  ولار جۇمىرتقا قابىعىنىڭ ىشىنە جاسىرىنىپ وتىرعانىمىزدى قالايدى. كەدەندىك وداقتان شىعارۋ ءۇشىن رەفەرەندۋم وتكىزبەك» دەدى. ەلباسىمىزدىڭ ساياسي ماسەلەلەر جونىندەگى كەڭەسشىسىنىڭ بۇل پىكىرى  ەۋرازيالىق پارلامەنتتى «90 ح 5ح 5 »  فورمۋلاسىمەن ايشىقتاپ جۇرگەن رەسەيلىك ساياساتتانۋشىلاردىڭ بولجامىنا تويتارىس بەرگەن ۇلتجاندى ساياساتتانۋشىلار ەرلان كارين مەن ماۋلەن اشىمباەۆتان ەلگە ءمالىم بولعان پىكىرلەرىنە كەيىن ايتىلدى.  وسىدان ءبىراز بۇرىن رەسەيلىك ساياساتتانۋشى الەكسەي ۆلاسوۆ «ايقىن» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا «قازاقستاندا  قوعامدىق پىكىردى  قوعامدىق مىنبەردە سالقىنقاندى تۇردە ساراپتاپ بەرە الاتىن نۇرلان ەرىمبەتوۆ ءتارىزدى ساياسي مودەراتورلار وتە از.  سوندىقتان ىشكى جاعداي اندا -ساندا ايتىلىپ قالاتىن ىشكى -سىرتقى  وقىس ويلارعا تاۋەلدى» دەگەن بولاتىن. راس، ءبىزدىڭ  «وقىس ويلارعا» سونشالىقتى تاۋەلدى ەكەنىمىزدى  ساياساتتانۋشىلارىمىز دا جوققا شىعارمايدى. ولار مۇنىڭ سەبەبىن ويىن-پىكىرىن اشىق جەتكىزەتىن قوعامدىق مىنبەردىڭ جوقتىعىنان كورەدى.  كەشەگى ماسكەۋ تورىندە قازاقتىڭ ۇلتشىل پاتريوتتارىنا قارسى باعىتتالعان پىكىر ەرتىسباەۆ مىرزانىڭ ۇلتشىل-پاتريوتتاردى ءبىر شيراتىپ الۋدى ويلاعان   دوستىق پەيىلى مە، الدە    كەيبىر  ساياسي توپتاردىڭ قوعامنىڭ بەتالىسىن اڭداماق بولعان   كوزىر كارتاسى ما؟ ماسكەۋدە اڭداۋسىزدا ايتىلىپ قالعان وقىس وي جايلى  قازاقستاندىق ساياساتتانۋشىلاردىڭ پىكىرىن بىلگەن ەدىك.

ايدوس سارىم،  ساياساتتانۋشى:

-   راس، رەسەي بىزگە دوس ەل، ءبىزدى ستراتەگيالىق تەڭ دارەجەلى ارىپتەس ەل دەپ تانىعان ەل. ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى بايلانىستىڭ  تامىرى تىم تەرەڭدە جاتىر. ەندىگى جەردە ءبىز ودان باس تارتا المايمىز.    بىراق ساۋدا جاساۋ ءۇشىن، ەكونوميكالىق-ساياسي بايلانىستار ءۇشىن قۇشاقتاسىپ بىرگە ءجۇرىپ، ءبىر جاستىقتا باس ءتۇيىستىرۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى بىزدەردى ءبىر جاستىققا باس ءتۇيىستىرۋ مۇمكڭىندىگىنەن تىم الىستاتىپ جىبەرگەن ساياسي جاعدايلار تىم كوپ. ول - ءبىزدىڭ بوداندىق تاريحىمىز. ءتىپتى كۇنى كەشە كەڭەس وداعى كۇيرەيتىن تۇستا، 1986 جىلعى تاريحي وقيعالاردان كەيىن ماسكەۋ تاراپىنان قازاقتى ءبىر-بىرىنە ايداپ سالۋعا باعىتتالعان ءىس -ارەكەتتەر ءالى ۇمىتىلعان جوق.   دەمەك، ءبىز وتكەنگە ءدال بۇرىنعى جولمەن قايتا ورالعامىز كەلمەيدى.  ءبىز  اتاقتى قازىبەك ءبيدىڭ سوزىمەن ايتقاندا   «قازاق دەگەن مال باققان ەلمىز، ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەلمىز.    ەلىمىزدەن قۇت-بەرەكە قاشپاسىن دەپ، جەرىمىزدىڭ شەتىن جاۋ باسپاسىن دەپ نايزاسىنا جىلقىنىڭ قىلىن تاققان ەلمىز.   دۇشپان باسىنباعان ەلمىز، باسىمىزدان ءسوز اسىرماعان ەلمىز»

مەنىڭشە، ەرتىسباەۆ مىرزانىڭ «بىزدە ينتەگراتسياعا قارسى ۇلتشىل-پاتريوتتار بار.  ولار جۇمىرتقا قابىعىنىڭ ىشىنە جاسىرىنىپ وتىرعانىمىزدى قالايدى» دەگەنى دۇرىس ەمەس. ەگەر، ول تاۋەلسىز ساياساتانۋشىلاردىڭ ءبىرى بولسا، ءمان بەرمەي-اق قويۋعا بولار ەدى. ول بىرىنشىدەن، مەملەكەتتىك قىزمەتكەر، ەكىنشىدەن ەلباسىمىزدىڭ ساياسي ماسەلەلەر جونىندەگى كەڭەسشىسى. سوندىقتان، ەرتىسباەۆ  ءوز قانداستارىنىڭ، قازاق ۇلتشىل -پاتريوتتارىنىڭ اۋلاسىنا تاس لاقتىرماي تۇرىپ، بىزبەن ءوز تىلىندە  -اتا-بابالارى سويلەگەن قازاق تىلىندە تىلدەسىپ كوردى مە ەكەن. ءبىزدىڭ جيىندارىمىزعا كەلىپ قاتىستى ما ەكەن؟ بىزدەن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە پىكىر تالاستىرىپ كوردى مە ەكەن؟ ال سىرتتاي پىكىر ايتۋ -  سۋ ءىشىپ وتىرعان قۇدىعىڭا تۇكىرۋمەن بىردەي.

دوس كوشىم، ساياساتتانۋشى:

تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسپەگەن، سول ءۇشىن تەر توكپەگەن ادامدارعا تاۋەلسىزدىك قىمبات ەمەس

مەنىڭشە، ەرتىسباەۆ كەيبىر پىكىرلەرىنە سونشالىقتى ءمان بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇل پىكىر وعان ەشقانداي ۇپاي اكەلمەيدى.    قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ ءوزى ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ ارقاسىندا كەلدى. ول بارلىق جەردە مويىندالعان جانە تاريحھتا بار. ۇلتشىل پاتريوتتار ەشقاشان «جۇمىرتقانىڭ قاۋىزىنا» جاسىرىنىپ كورمەپتى.  مىسالى، 1990 جىلداردىڭ باسىندا قۇرامىندا ەرتىسباەۆ مىرزا بار كوممۋنيستەر  «كونفەدەراتسيا بولايىق، كەڭەس ۇكىمەتىن ساقتاپ قالايىق»  مالىمدەمە جاساپ، ەسكى جۇيەنى ساقتاپ قالۋعا تىرىستى. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسپەگەن، سول ءۇشىن تەر توكپەگەن ادامدارعا تاۋەلسىزدىك قىمبات ەمەس. ول تاۋەلسىزدىكتىڭ كەرمەك ءدامىن ءالى سەزىنىپ ۇلگىرگەن جوق. ولار ونىڭ قانشالىقتى قيىنشىلىقپەن كەلگەنىن  تۇسىنبەيدى.  مەنىڭشە، ۇلتشىلدىق جىنىسقا دا، ۇلتقا دا بولىنبەيدى. ول تۋعان جەردىڭ تامىرلى تاريحىنان عانا قۋات الادى. 1990 جىلداردىڭ باسىندا تاۋەلسىزدىكتى تۋ ەتىپ كوتەرگەندەردىڭ اراسىندا وزگە ۇلت وكىلدەرى كوپ بولدى.  ءبىز ايتار ويىمىزدى ەشقاشان بۇگىپ قالعان ەمەسپىز. سوندىقتان ءبىزدى «تىعىلىپ قالدى دەۋ» وتە ىڭعايسىز ايتىلعان پىكىر.  قاجەت دەسەڭىز. «الاش» پارتياسىنىڭ ءوزى ۇلتتىق باعىتتاعى ۇيىم. سولار بولماسا، قازاق مەملەكەتتىلىگى دەگەن ماسەلەنىڭ ءوزى كۇن تارتىبىنە قويىلماس ەدى.

مەنىڭشە، اندا -ساندا وعاش پىكىر، وقىس وي ايتىپ،  بىزدەردىڭ قانىمىزدى ءوىزدىرىپ قويۋ ەرتىسباەۆقا جاراسادى، بۇل ونىڭ مىندەتى مە دەپ ويلاپ   قالامىن كەيدە. ەگەر، ءدال وسى پىكىردى تاۋەلسىز ساياساتتانۋشىلاردىڭ ءبىرى ايتسا، مەن وعان اشۋلانىپ، الدىنا بارىپ، تويتارىس بەرۋگە تىرىسار ەدىم.    ال مىنا جاعدايدا ءسوزىمدى شىعىنداعىم كەلمەيدى.

امانگەلدى ايتالى، قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى:

ۇلتقا ءتونىپ تۇرعان قاۋىپ  - ۇلتسىزدىق

- قازىرگى تاڭدا قازاق ۇلتىنىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگى شىنىمەن كۇردەلى. ۇلتقا ءتونىپ تۇرعان قاۋىپ  ۇلتسىزدىق. اسقىنىپ كەتكەن دەرت. ميكروبتارى ۇلتتىڭ ورگانيزمىن كەڭىنەن جايلاپ الدى. بۇل ماسەلەگە نەمقۇرايلىلىق تانىتۋ  ۇلتتىڭ تۇگەلدەي اسسيميلياتسياعا ۇشىراۋىنا اكەلەدى. وسى باعىتتا جۇرە بەرسەك: بولاشاقتا دامىعان، وركەنيەتتى قازاقستان اتتى مەملەكەت بولۋى مۇمكىن، بىراق قازاق دەيتىن ۇلتتىڭ بولۋ-بولماۋى ەكىتالاي. ويتكەنى، بۇگىنگى ۇرپاق قادىم زاماننان بەرى،  اتادان بالاعا كوشىپ وتىراتىن زاۋزاتتىق تانىم-تاقىلەتتەن اجىراپ بارادى. بۇل ورىستانعان قازاقتارعا ءتان قۇبىلىسقا اينالدى. ەڭ قيىنى بۇقارا تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىن تۇسىنبەي ءجۇر! وعان سەبەپ، بۇگىنگى قازاق تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەستە ومىرگە كەلگەن ۇرپاق ەمەس. ازاتتىق ءۇشىن جان بەرىسىپ كورگەن جوق. سول سەبەپتى تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇنىن بىلمەي جاتىر. ۇلتتىڭ رۋحانياتىن، ءتىلى مەن ءداستۇرىن قولداي الماي وتىرعانى دا وسىدان. بۇلاردىڭ بىلەتىنى، اتا-بابامىزدان مۇرا بولىپ قالعان بايلىقتى ءوزى تاپقانداي ساتۋ، شاشۋ... باسقا ەشقانداي كوزدەگەن ماقساتى جوق. ۇلتجاندىلىق سەزىم جوق. بۇنى بىرنەشە سەبەپتەرمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. اۋەلى، ۇلتسىزدىقتىڭ ءبىر كوزى قازاق ينتەلليگەنتسياسىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتان گورى جىلى ورىندى جوعارى باعالاۋىندا جاتىر. ەكىنشىدەن، كەڭەس كەزىندەگى «مازمۇنى سوتسياليستىك، ءتۇرى ۇلتتىق، رۋحى ينتەرناتسيونالدىق مادەنيەت»، دەگەن ابستراكتسيالىق قاعيدا، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ سىرتقى بەلگىلەرىن عانا قالدىرىپ، مازمۇنىن سوتسياليزمگە بەيىمدەپ، بايىرعى تابيعاتىنان اجىراتىپ جىبەردى. شىن مانىندە قازىر ۇلتتى ساقتاۋ ءۇشىن قالاي كۇرەسۋ كەرەك، ونى دا تاڭداي المادىق. ۇلتتىق مۇددە ءۇشىن قۇرىلعان پارتيامىز جوق. نەمەسە ساياسي كۇشكە اينالاتىنداي قاۋقارىمىز دا جوق. وسىدان كەيىن قازاقپەن ارينە، ەشكىم دە ساناسپايدى. ولەسىڭ بە، قوياسىڭ با، ءوز ەركىڭ. قىسقاسى ءبىز قانشاما ەركىندىك العانىمىزبەن، ۇلتتىق ماسەلەلەردى شەشۋ جولىندا قاۋقارسىزبىز. نەگە؟ بويعا سىڭگەن بوداندىق پسيحولوگيا بۇرىنعىنى كوكسەتىپ بولمايدى. بىراق زامان وزگەردى. بىزدەن باسقا وتارشىلىقتان بوسانعان تمد ەلدەرى قانداي تىرلىك جاساپ جاتىر. بولماسا وسىنى ەسكەرۋگە مۇرشامىز بولمادى. بىزدەن باسقالارى الدىمەن مەملەكەتتىڭ ەتنومادەني باعىت-باعدارىن ايقىنداپ الدى. بەيبىت تۇردە ورىستىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىنەن قۇتىلۋدىڭ جولدارىن قاراستىردى. ورىستىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىن ۇلگى تۇتۋ باياعىداي حالىقتار دوستىعى ەمەس، كەرىسىنشە ۇلتارالىق قاتىناستاردى شيەلەنىستىرەتىن، ويانعان ۇلتتىق سانانى اشىندىراتىن، بارا-بارا جانجالعا دا اپارۋى مۇمكىن جول. بۇدان بىرنەشە عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن يتالياندىق ويشىل ن.ماكياۆەللي: «ۇزاق ۋاقىت قۇلدىقتا بولعان حالىق ەلىنە دەگەن قۇشتارلىقتان، پاتريوتيزم مەن يماندىلىقتان ايرىلىپ، كونگىش، جالتاق، تىلالعىش، جاعىمپاز بولادى دەگەن ەكەن. جانە ول مۇنداي جۇرت كەزدەيسوق جاعدايدا تابىلعان ەركىندىكتى دە پايدالانا المايدى» دەپتى. كەيدە وسى يتالياندىق فيلوسوف ءبىز تۋرالى ايتىپ وتىرعان جوق پا دەگەن وي قىلاڭ بەرەدى. ودان قالدى يندونەزيانىڭ پرەزيدەنتى سۋحارتو: «جاقسى اۋرۋ بولمايتىندىعى سياقتى، جاعىمدى وتارشىلدىق بولمايدى» دەپتى. ارينە، ءبىزدىڭ ۇلتتىق تۇرعىدان مۇنشاما قۇلدىراۋىمىز وتارشىلىقتىڭ كەسىرى ەكەنى ءسوزسىز. وتارلاۋشىلار وتارلانعان حالىققا كونفورميزم پسيحولوگياسىن قالىپتاستىرادى.

«Abai.kz»