ءى

قازاق ادەبيەتىندەگى ەڭ ءبىر شوقتىعى بيىك شىعارمالاردىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى - جازۋشى تولەن ابدىكتىڭ «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى» پوۆەستى ەكەنى داۋسىز.

ەگەر ءبىز وزىمىزگە دەيىنگى ۇلتتىق ادەبيەت مەملەكەت تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى عاسىرعا جۋىق كۇرەستىڭ العىشارتىن جانە نەگىزىن قالاپ، حالىقتىڭ ساناسىنداعى ازاتتىق يدەياسىن ولتىرمەي تۇلەتىپ وتىردى دەپ مويىنداساق، وندا سول جاۋىنگەر ادەبيەتتىڭ قول باستاعان ساردار شىعارماسى - «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى».

اياۋلى تولەن اعامىز جۋىردا 70-كە تولدى. ال، كۇنى ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ شەشىمىمەن قازاق قالامگەرى تولەن ابدىك ادەبي جىل ادامى اتاندى. ارداقتى اعامىزدى مەرەيتويىمەن جانە دەبي جىل ادامى اتانۋىمەن قۇتتىقتايمىز!

تومەندە ايگىلى «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى» شىعارماسىنىڭ العاشقى پاراسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

«Abai.kz»

 

 

ۇزىن بويلى، كوزىلدىرىكتى كىسى ءوزىنىڭ سابىرلى، تاكاپپار كەيپى مەن ساركىدىر تارتقان جاس شاماسىنا قاراماي، جەڭىلتەك اسىعىستىقپەن ەسىكتى لاقتىرىپ اشىپ، ىشكە كىردى.

- ەدۋارد بەيكەر مىرزانىڭ وپەراتسياسى ءبىتىپ كەتتى مە؟ - دەدى باسقا ەلدىك اكتسەنتپەن ەنتىگە سويلەپ. سودان كەيىن زيالى ادامدارعا ءتان يناباتتى ءجون-جوبانى بۇزىپ العانىنا وكىنگەندەي:

- عافۋ وتىنەم، - دەدى قولىن كەۋدەسىنە اپارىپ. - ءسالاماتسىز با؟

ءى

قازاق ادەبيەتىندەگى ەڭ ءبىر شوقتىعى بيىك شىعارمالاردىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى - جازۋشى تولەن ابدىكتىڭ «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى» پوۆەستى ەكەنى داۋسىز.

ەگەر ءبىز وزىمىزگە دەيىنگى ۇلتتىق ادەبيەت مەملەكەت تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى عاسىرعا جۋىق كۇرەستىڭ العىشارتىن جانە نەگىزىن قالاپ، حالىقتىڭ ساناسىنداعى ازاتتىق يدەياسىن ولتىرمەي تۇلەتىپ وتىردى دەپ مويىنداساق، وندا سول جاۋىنگەر ادەبيەتتىڭ قول باستاعان ساردار شىعارماسى - «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى».

اياۋلى تولەن اعامىز جۋىردا 70-كە تولدى. ال، كۇنى ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنىڭ شەشىمىمەن قازاق قالامگەرى تولەن ابدىك ادەبي جىل ادامى اتاندى. ارداقتى اعامىزدى مەرەيتويىمەن جانە دەبي جىل ادامى اتانۋىمەن قۇتتىقتايمىز!

تومەندە ايگىلى «توزاق وتتارى جىمىڭدايدى» شىعارماسىنىڭ العاشقى پاراسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

«Abai.kz»

 

 

ۇزىن بويلى، كوزىلدىرىكتى كىسى ءوزىنىڭ سابىرلى، تاكاپپار كەيپى مەن ساركىدىر تارتقان جاس شاماسىنا قاراماي، جەڭىلتەك اسىعىستىقپەن ەسىكتى لاقتىرىپ اشىپ، ىشكە كىردى.

- ەدۋارد بەيكەر مىرزانىڭ وپەراتسياسى ءبىتىپ كەتتى مە؟ - دەدى باسقا ەلدىك اكتسەنتپەن ەنتىگە سويلەپ. سودان كەيىن زيالى ادامدارعا ءتان يناباتتى ءجون-جوبانى بۇزىپ العانىنا وكىنگەندەي:

- عافۋ وتىنەم، - دەدى قولىن كەۋدەسىنە اپارىپ. - ءسالاماتسىز با؟

شۆەيتسار شال تالاي شەت ەلدىك قوناقتاردى ءوز قولىمەن قابىلداعان، شەن-شەكپەندى كوپ كورگەن، ونىڭ ۇستىنە اسا لاۋا­زىمدى مەكەمەنىڭ قىزمەتشىسى بولعاندىقتان تۇك ابدىراماي، سىرتتان بالاشا جۇگىرىپ ەنۋدىڭ ابەستىك ەكەنىن كوزىمەن ءبىلدىرىپ، ءالى ىرعالىپ تۇرعان اينالمالى اينەك ەسىككە بەزبۇيرەكتەنە ءبىراز قارادى.

- ءبىتىپ كەتتى، - دەدى سودان كەيىن. - ارينە، ءبىتىپ كەتتى. كەش قالدىڭىز. ەندى مىرزا ەشكىمدى دە قابىلدامايدى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ءتورت ساعاتتىق وپەراتسيادان سوڭ، دۇرىس­تاپ ءبىر تىنىعۋ قاجەت قوي... سولاي ەمەس پە؟.. جوق، ءوزىڭىز ايتىڭىزشى؟ سولاي ەمەس پە؟!. - وسىنى ول تاپ بەي-
كەر مىرزا ەمەس، ءوزى تىنىعاتىنداي اسا ءبىر كەيىستىكپەن ايتتى.

- ەندەشە مىنانى بىلگىم كەلەدى: ول كىسى قازىر وسىندا ما، جوق، ۇيىندە مە؟

شۆەيتسارعا بۇل سۇراق ۇناماي قالدى.

- قابىلدامايتىن بولعان سوڭ ءبارىبىر ەمەس پە؟! - دەدى قاباعىن شىتىپ. بىراق وسى تۇستا-اق ءوزىنىڭ تىم ارتىق كەتكەنىن سەزە قويدى دا:

- دەگەنمەن، سىزگە قاجەت بولىپ تۇرسا، ايتۋعا بولادى. ول كىسى قازىر كابينەتىندە، - دەپ ءتۇسىن جىلىتتى.

بەيتانىس كىسى قالتاسىنان سيگارەت الىپ، "تارتسام با، تارت­پاسام با" دەگەندەي ساۋساعىنىڭ اراسىندا جۇگىرتىپ ۇزاق
تۇردى.

- اسىعىس بولماساڭىز، كۇتۋىڭىزگە بولادى... شىعىپ قالار... تەگى قاتەلەسسەم عافۋ وتىنەم، فرانتسۋزسىز با؟ - دەدى شۆەيتسار اڭگىمە تۋىپ كەتەر دەگەن ۇمىتپەن. ويتكەنى ول تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن جالعىز وتىراتىن دا، زەرىگىپ، سويلەسەتىن ادام ىزدەيتىن.

- يتاليادانمىن، - دەدى شەت ەلدىك كىسى سۇراققا ءمان بەرمەي، - سوندا قانشا كۇتەر ەكەم؟

- جيىرما مينۋت، - دەدى شۆەيتسار دا بۇل سۇراققا ءمان بەرمەي. - بەيكەر مىرزادا ىستەگەنىمە قازىر اتتاي بەس جىل. شەت ەلدىكتەردى تۇسىنەن اجىراتۋعا ماشىقتانىپ العام. سول ادەتپەن جوبالاپ ەدىم، ءسال-ءپال قاتەلەسكەن ەكەم... كەشىرىڭىز، ءيا!

- وقا ەمەس. وتىرۋعا بولا ما؟

- و، ارينە، مىرزا! وتىرىڭىز، وتىرىڭىز! - شۆەيتسار سەرىك تابىلعانىنا قۋانىپ كەتكەندەي، قالتاسىنان قوڭىر شىت ورامالىن الىپ، ايقىنىراق كورۋ ءۇشىن جىپپەن بايلاپ قۇراس­تىرىلعان ەسكى كوزىلدىرىگىنىڭ اينەگىن ىسا باستادى.

كەسكىنى سالقىن كورىنگەنمەن شەت ەلدىك قوناق كىشىپەيىل، اشىق مىنەزدى ادام بولىپ شىقتى.

- ءسىز، بالكىم، ەستىگەن شىعارسىز، وپەراتسيا قالاي اياقتالدى ەكەن؟ - دەدى اڭگىمەنى ءوزى باستاپ.

- قالاي اياقتالۋشى ەدى، - دەدى شۆەيتسار وسىناۋ جەر-جەردىڭ ءبارىن شۋلاتىپ جاتقان ۇلى وقيعاعا بويى ۇيرەنگەن بەيتاراپ پىشىنمەن. - ادەتتەگىدەي وتە ءساتتى اياقتالدى... نەسىن ايتاسىز، بەيكەر مىرزا توپىراقتان ادام جاراتقان جوق، قالعانىنىڭ ءبارىن جاساپ جاتىر ەمەس پە!.. كەرەمەت قوي، كەرەمەت! - شۆەيتسار سول "كەرەمەتكە" ءوزىنىڭ دە قاتىسى بارداي مۇجىلگەن ەسكى تىستەرىن كورسەتىپ، ماقتانىشپەن ىرجيا كۇلدى. بىراق ول مۇنىمەن توقتاپ قالا المادى، ۇيتكەنى بۇل تاقىرىپ ونىڭ ەڭ جاقسى بىلەتىن، نەگىزگى تاقىرىبى ەدى. سوندىقتان: - ماسەلەن، - دەدى ءسوزىن جالعاپ. - ماسەلەن، مەن ءوزىم وتكەن كۇزدەگى وپەراتسيانىڭ كۋاسى بولدىم. جەر-جەردەن دارىگەر دەگەندەرىڭ قاپتاپ كەتتى. كينوعا تۇسىرەتىندەر سىيماي كەتكەن سوڭ، ماعان "ەندى ەشكىمدى بوساتپا" دەپ تاپسىرعان. ەسىكتى بەكىتتىم دە، بەر جاعىنان مەن دە باردىم. بارعان سوڭ، قۇلاق سالىپ تىڭدايمىن عوي باياعى. ءتۇرلى-ءتۇرلى ءسوز... "ناۋقاستىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋعا ەش­قانداي مۇمكىنشىلىك جوق، اقىلعا سىيمايدى" دەستى بىرەۋلەر. بىرەۋلەر ءتىپتى: "ولەتىنىن دوكتور بەيكەردىڭ ءوزى دە بىلەدى، وپەراتسيانى اشەيىن رەكلاما ءۇشىن جاساپ جاتىر" دەستى. اقىرى نە بولدى؟.. ءوزىڭىز وقىعان شىعارسىز؟ وپەراتسيا ءساتتى شىقتى. ول ءۇشىن تەك ۋاقىتتان ۇتۋ كەرەك ەكەن. ەدۋارد بەيكەر 11 ساعاتتىق وپەراتسيانى ءتورت-اق ساعاتتا اياقتاعان... فەنومەن!.. مەديتسيناداعى فەنومەن!!! مورگتەن نەشە ادامدى تىرىلتكەنىن ەستىپ پە ەدىڭىز؟.. ينفاركتان ولگەن ادامدى 30 مينۋتتىڭ ىشىندە جەتكىزسە، قۇتقارۋعا بولادى دەيدى دوكتور بەيكەر... ول پىكىردى، شىندىعىندا مەن دە قولدايمىن... سەبەبى... مەن ءوزىم دە مەديك بولدىم عوي... راس... تاستاپ كەتتىم... كۇنكورىس... تىرشىلىك...

شۆەيتسار اڭگىمەنى وزىنە قاراي ءساتتى بۇرىپ العاننان كەيىن، ءوزى تۋرالى دا راقاتتانا بايانداعىسى كەلىپ ءبىر تۇردى دا، الدىندا تۇرعان ادامنىڭ شەت ەلدىك ەكەنىن ىقىلاسسىز مويىنداپ، ءمۇدىرىپ قالدى. - ءتونىپ كەلگەن اجالدان كىمدى قۇتقارمادى بۇل. شىن ءما­نىن­دە "مەديتسينا ءتاڭىرىسى" عوي. وسىنداي ءبىر ماقساتىنا جەتكەن ار­مانسىز ادام بولاتىن بولۋى كەرەك دۇنيەدە...

- دوكتوردىڭ بالا-شاعاسى بار شىعار؟ - دەدى شەت ەلدىك كىسى ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ...

- بالاسى جوق، ايەلى دە جوق. نەگە ەكەنىن ءبىر ءتاڭىرىم ءبىلسىن. عىلىمعا بەرىلىپ كەتكەننەن دەپ تە ايتادى. كىم بىلگەن؟.. ءوزىڭىز دە مەديتسينا جاعىنان شىعارسىز؟

- جوق، ءجۋرناليسپىن.

- ا-ا-ا، سولاي ما ەدى؟.. ءسىز ماعان مىنانى ايتىڭىزشى، جۋرناليست مىرزا، دوكتور بەيكەر ادام جاسىن ۇزارتاتىن ءدارى جاساپ جاتقان كورىنەدى. سوندا ءبىز قايدا بارامىز؟ اۋرۋ ولمەيدى، كارى ولمەيدى. جەر بەتىنە قالاي سىيامىز، ا؟ - ادامداردىڭ جەر بەتىنە سىيماي قالاتىنى شۆەيتسارعا ءبىرتۇرلى قىزىق بوپ كورىندى دە، جوتەلگەن سەكىلدى بۋلىعا كۇلىپ، كوزىنىڭ استىمەن جۋرناليسكە سىعى­رايا قارادى.

ءازىل جۋرناليسكە اسەر ەتكەن جوق. شۆەيتسارعا سۋرەتكە قاراعانداي تەسىلە قادالىپ، ويلانىپ قالدى.

- دوكتور كەلە جاتىر، - دەپ سىبىرلادى شۆەيتسار كوريدور تۇكپىرىنەن دابىرلاي سويلەسكەن ءبىر توپ ادامدى كورسەتىپ. - ورتاداعىسى دوكتور بەيكەر... ونىڭ وڭ جاعىندا اكادەميك كلەيتمان... سول شاق شەتتەگى دوكتور حولل...

جالپاق، كۇڭگىرت كوزىلدىرىك كيگەن، ۇزىن بويلى، ەرەكشە ءتىپ-تىك دوكتور بەيكەر بەيتانىس قوناققا جاقىنداپ كەلىپ:

- ءسىز مەنى كۇتىپ تۇرسىز با؟ - دەدى تاكاپپارلىقتان تۋاتىن باتىل ۇنمەن.

- ءدال سولاي، دوكتور بەيكەر. وپەراتسياڭىزعا ۇلگىرە المادىم.

- قايدانسىز؟

- يتاليادان كەلدىم. ليۆينو پالەتەللي، ءجۋرناليسپىن.

- قۋانىشتىمىن. نە قالايسىز؟

- دوكتور بەيكەر! مەن ءسىزدى وپەراتسيا ستولىنىڭ جانىنان كورمەك بوپ كەلىپ ەم. البەتتە شەشەندى مىنبەدەن كورگەن ابزال عوي. (دوكتور بەيكەر "ارينە عوي" دەگەندەي باسىن يزەدى). بىراق ول تىلەگىم ورىندالمادى. ەندىگى تىلەگىم - قابىل كورسەڭىز، سىزبەن تىلدەسۋ. رۇقسات ەتىڭىز، دوكتور بەيكەر! سىزبەن جولىعىسۋدىڭ مەن ءۇشىن قانشالىق كۋانىش ەكەنىن ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولماس.

دوكتور بەيكەر مۇنداي ءسوزدىڭ تالايىن ەستىگەم  دەگەندەي پاركەت ەدەنگە قاراپ، تاعى دا باسىن يزەدى.

- جۋرناليستەردىڭ كوپ مازالايتىنى راس. ونىڭ ۇستىنە قازىر مەنىڭ تىنىعاتىن ۋاقىتىم... - دوكتور ءجۋرناليستىڭ بەتىنە سىناي قارادى دا، ۇناتقان پىشىنمەن، - ەگەر تىم اۋىر سۇراقتار قويىپ، قيناماساڭىز، - دەدى بالاعا جىميعانداي جىميىپ، - ءبىر ساعات ۋاقىتىمدى ۇيدەگى كابينەتىمدە سىزبەن اڭگىمەلەسىپ وتكىزۋگە ريزامىن.

جۋرناليست مۇنداي باقىتتى ءتىپتى كۇتپەگەن ەكەن:

- و-و! - دەي بەردى قايتالاپ. - و، سىزگە ۇلكەن راقمەت، دوكتور بەيكەر.

سىرتقا شىققان سوڭ دوكتور جانىنداعىلارمەن قول الىسىپ قوشتاستى دا، جۋرناليسكە بۇرىلىپ، ماشينانى يەگىمەن كورسەتتى.

- وتىرىڭىز!

دوكتور جول بويى ءتىس جارىپ، ءۇن قاتپادى. ءتىپتى ماشينادان ءتۇسىپ، جاقتاۋلارى التىنداي جارقىراعان سۇر باس­قىشپەن جوعارى ورلەپ، كەڭ كوريدور بويىندا الجاپقىش بايلاعان قىزمەتشى ايەلدەردىڭ كەيبىرىمەن امانداسىپ، قاڭقا سۇيەككە، قان تامىرلارى ادىرايعان جالاڭاش مۇسىندەرگە تولى بىرنەشە بولمەلى ءزاۋلىم كابينەتكە ەنگەندە دە ءۇن قاتپادى. تەرەزەسى كۇنشىعىسقا قاراعان تۇپكى بولمەگە كىرگەندە بارىپ:

- سينور پالەتەللي، وتىرىڭىز، - دەدى كرەسلونى نۇسقاپ.

جۋرناليست وسىنشا بايلىق پەن ءسان-سالتاناتتىڭ عىلىم ادامىنا قانشا قاجەتى بولعانىنا تۇسىنبەي، قابىرعاداعى التىن رامالارعا سالىنعان رۋبەنستىڭ "ارىستان اۋلاۋى" مەن بريۋللوۆتىڭ "پومپەيدىڭ اقىرعى كۇنىنە" ت.ب. تولىپ جاتقان پورترەتتەرگە، سۋۆەنيرلەرگە، اسىل تاستارمەن اشەكەيلەنگەن پارسى كىلەمدەرىنە، دوكتور بەيكەردىڭ ءمارمار تۇعىر ۇستىندەگى وت ساۋلەسىندەي جارقىراعان التىن بيۋستىنە تاڭىرقاي قارادى. "شاماسى سىيلىقتار تۇراتىن بولمە بولدى عوي" دەپ ويلادى ىشىنەن.

دوكتور بەيكەر كرەسلوعا شالقايا وتىرىپ، گالستۋگىن كەڭەيتتى.

- سينور پالەتەللي، - دەي بەردى دە، الدەنە ەسىنە تۇسكەندەي، - توقتاي تۇرىڭىزشى، - دەدى ويلانىپ. - ءسىز وسى "يۋنەسكوعا" جازىپ تۇراتىن ليۆينو پالەتەللي ەمەسسىز بە؟

- دۇرىس ايتاسىز، سونىڭ ءوزىمىن.

- ءيا، ءيا!.. ءسىزدىن ساياسي تاقىرىپقا جازعان بىرنەشە ماقالاڭىزدى كورگەنمىن... راس... تولىق وقىپ شىعۋعا مۇمكىنشىلىك بولعان جوك. دالىرەك ايتسام، ۋاقىتىم بولمادى. ۋاقىت دەگەنىڭىز التىننان قىمبات بولىپ تۇرعان زامان عوي قازىر. ال ەندى قۇلاعىم سىزدە.

- دوكتور! ءسىزدىڭ مەديتسينا سالاسىنداعى ۇلى جەڭىستەرىڭىز سىزگە دەيىنگى تاريحتاعى عالىمداردىڭ ەشبىرىندە بولىپ كورگەن جوق. وسى ءبىر الدەقاشان مويىندالعان اقيقاتتى  اركىم وزىنشە دالەلدەيدى. بىرەۋلەر ءسىزدىڭ باسىڭىزعا قونعان ەرەكشە باقىت دەسە، بىرەۋلەر ۋاقىت تۋدىرعان قۇبىلىس دەپ قارايدى. ەندى بىرەۋلەر دالەلدەۋگە سىيمايتىن ميستيتسيزمگە تىرەيدى. مۇنىڭ ءبارى دە سايىپ كەلگەندە بىرىڭعاي بىرجاقتى پىكىرلەر دەپ ويلايمىن. دەگەنمەن وسى جايىندا ءوزىڭىز نە ايتار ەكەنسىز؟

- تەگىندە ادامنىڭ ءوزى جايلى سويلەگەنىنەن قيىن نارسە جوق... الگى ايتىلعان "بىرجاقتى" پىكىرلەر جايلى دا ەشتەڭە ايتقىم كەلمەيدى، - دەدى دوكتور سولقىلداق كرەسلودا تەربەلگەن كۇيى اسىقپاي سيگارىن تۇتاتىپ. - شىندىعىندا بەلگىلى ءبىر قۇبىلىستىڭ ءبىر عانا سەبەبى بولۋى مۇمكىن ەمەس. تاريحي سەبەپ، الەۋمەتتىك سەبەپ، بيولوگيالىق سەبەپ، فيزيكالىق سەبەپ... م-م-م، فيلوسوفيالىق سەبەپ، تاعى سول سياقتى دەگەندەي، تولىپ جاتىر عوي. ال تۆورچەستۆو ادامىن بيىككە شىرقاتاتىن قۇدىرەتتى كۇشتەر - ءبىلىم، ەڭبەك، ەرىك كۇشى جانە ينتۋيتسيا. ۇلى جاڭالىقتاردا وسىنىڭ ەڭ سوڭ­عىسى باسىم بولادى... ال ماعان كەلەتىن بولساق، مەنىڭ تۆورچەستۆولىق مەتودىمدا ءبىر عانا وزگەشەلىك بار. ول - شەكتەلۋ. ياعني... قالاي دەپ ايتسام ەكەن... ءوز بويىڭداعى بارلىق كۇش-قۋاتىڭدى ءبىر نۇكتەگە قاداۋ. مەديتسينادا مىڭداعان نۇكتە بار. مەن قالعان نۇكتەلەرگە كوڭىل اۋدارمايمىن. ءسىز سەنەسىز بە؟ - دەدى كەنەت دوكتور كۇلىمسىرەپ. - مەن مەديتسينانىڭ كەيبىر قاراپايىم ماسەلەلەرىنەن تۇك سەزبەيمىن. ءيا، ءيا، ءبىر وتىرىگى جوق. ەسەسىنە، مەن ماڭىزدى نۇكتەلەردى جاقسى ايىرامىن. سوندىقتان دا وسى ۋاقىتقا دەيىن مەنىڭ الدىمنان و دۇنيەگە اتتانعان ەشكىم جوق.

- ازاماتتىق بورىش پەن عىلىمي ماقسات جايلى نە ايتاسىز؟

- بۇل ەكەۋىنىڭ اراسىندا قايشىلىق بار دەگەنگە مەن ءتۇ­سىن­بەي­مىن. بورىشىم - جالپى ادامزات مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋ. سوندىق­تان دا مەنىڭ وبەكتىلەرىم - بۇعان دەيىن مەديتسيناعا بەرىلمەي كەل­گەن ەڭ باستى، قاتەرلى كەسەلدەر. مەنىمەن 10 جىل بويىنا جەكپە-جەككە تۇسكەن سول دەرتكە بارشا ادامزات داۋا كۇتكەلى قاي زامان! البەرت نوبەل بايگە تىككەننەن بەرى دە وسى دەرتكە شيپا ءىز­دەپ، باسىن بايلاعان قانشا عالىم ءوتتى! قانشا ۋاقىت ءوتتى! قان­شا­ما ۇلى ادام قۇربان بولدى. بىراق مەن جۇرەكسىنگەنىم جوق. جاۋ­لاسپاققا ءدال وسى قاتەرلى دەرتتى، "اقيقات اجالدى" تاڭداپ الدىم. گەتە شال ايتقانداي، ورىندالعان ۇساق ماقساتتان ورىندالماسا دا بيىك ماقسات ارتىق قوي قاشاندا. اقىرى، مەن جەڭدىم... ماقساتىما جەتتىم!.. راس... - دوكتور اۋزىنا ءدامسىز بىردەڭە ءتۇسىپ كەتكەندەي بەتىن تىجىرايتىپ، ۇندەمەي قالدى دا: - راس، - دەدى تاعى دا. - ادامزاتتىڭ ءبىر ماعان تىرەلىپ تۇرعان ەشتەڭەسى جوق. مەن بولماعاننان ەشتەڭەسى ادىرە قالىپ، قۇرىماس تا ەدى. سويتسە دە... - دوكتور بەيكەر ءسوزىن اياقتاعان جوق. سيگارىن سورىپ وتىرا بەردى.

جۋرناليست دوكتوردىڭ قىزىلكۇرەڭ، اشاڭ جۇزىنە قاراپ وتىرىپ، شۆەيتسار شالدىڭ "... اراب دەيدى، ەۆرەي دەپ بىرەۋ ايتادى" دەگەن ءسوزىن ەسىنە ءتۇسىردى.

دوكتور بەيكەر كرەسلوسىن تاعى دا تەربەپ جىبەردى دە:

- سوسىن نە ايتۋعا بولادى؟ - دەدى قولىن جايىپ. - ماقالا جازساڭىز وسىلاردى تولىقتىرىپ، بىردەڭە دەي سالارسىز.

- سىزگە تاعى ءبىر سۇراق. ءوز مەملەكەتىڭىزدىڭ وزگە حالىقتارمەن قارىم-قاتىناستا ۇستاپ وتىرعان ساياساتىنا قالاي قارايسىز؟

- سينور پالەتەللي! - دەدى دوكتور قاتقىل ۇنمەن. - مەن ساياساتپەن اينالىسپايمىن!

جۋرناليست تومەن قاراپ، ۇندەمەي قالدى دا:

- ساياسات وپپەنگەيمەردىڭ داڭقىنا زيانىن تيگىزگەن جوق قوي، - دەدى اقىرىن عانا.

- ال ءسىز ماعان وپپەنگەيمەردىڭ ساياسي قايراتكەرلىگىنەن ادامزاتقا تيگەن يگىلىكتى ايتىپ بەرىڭىزشى. ءيا، ءيا، ايتىپ بەرىڭىزشى. ول بوگەمەك بولعان زۇلىمدىقتىڭ ءدامىن حالىق ءبارىبىر تاتتى. ناتيجە بەرمەگەن ارەكەتتىڭ ءبارى اۋرەشىلىك دەپ قانا اتالادى. تاريحتىڭ ءوز زاڭى، ءوز ستيحياسى بار. ونى بۇزۋعا ءسىز بەن ءبىزدىڭ شامامىز جەتپەيدى. تىرشىلىكتىڭ دامۋ زاڭى ۇنەمى ادامداردىڭ پايداسىنا شەشىلەتىن شىعىنسىز ساتتىلىكتەن عانا تۇرسا دەپ تىلەۋدىڭ ءوزى قانداي اڭقاۋلىق دەسەڭىزشى! تاريحتىڭ مىنا تۇسىندا بالەنشە ءبۇيتىپ قاتەلەسپەگەندە جاعداي باسقاشا بولاتىن ەدى دەۋ، العاشقى داۋىردەگى دينوزاۆرلار تابيعات كەنەت سۋىتىپ كەتپەگەندە قۇرىپ كەتپەي، ءتىرى قالاتىن ەدى دەگەن سەكىلدى قيال عوي. بولماسا، سول مۇز ءداۋىرىنىڭ باستالۋىنىڭ ءوزى بەلگىلى ءبىر قاجەتتىلىكتەن تۋىپ وتىرعان تابيعي ءجايت ەمەس پە! - دوكتور ساعاتىنا قارادى دا: - قارسى بولماساڭىز، وسىمەن اڭگىمەمىزدى دوعارايىق، - دەدى. - مەنىمەن ءبىر پارتيا شاحمات ويناۋعا قالايسىز؟

ول وسىنى ايتىپ، وزىنە ەشكىم قارسى كەلىپ كورمەگەن داعدىمەن جاۋاپ كۇتپەي، كنوپكانى باسىپ، شاحمات اكەپ تىگۋگە قىزمەتشىسىن شاقىردى.

دوكتوردىڭ تاستان قاشالعان الپەتتەي، جادىراپ، يا تۇنەرىپ، قۇبىلىس بىلدىرمەيتىن، بەدىرەيگەن كوسە ءجۇزى مەن قاتقىل جانارى، پەندە بالاسىنا وعاشتاۋ، وكتەم مىنەزى، اقىرىندا اق-ادال ەڭبەكپەن ەمەس، الدەقالاي قۇپيا قاراقشىلىقپەن قولعا تۇسكەن قيساپسىز قازىناعا ۇقساس، ءبىر ادام بويىنا سىيعىزۋعا كەلمەيتىن عىلىمي تابىستار - وڭكەي ءبىر ساتتىلىك - وسىنىڭ ءبارى ۇعىمدى اۋىرلاتىپ، الدەبىر اقىلدان تىس تىلسىم كۇشكە، تۇسىنىكسىزدىككە اكەپ تىرەيتىن. جۋرناليست ءوزىنىڭ بولاشاق ماقالاسىندا دوكتوردىڭ حاراكتەرىن اشۋ ءۇشىن وسى تۇسىنىكسىزدىك پەن قاتالدىقتى نەگىزگى شتريح ەتىپ السام دا جاراپ جاتىر-اۋ دەپ ويلادى. سودان كەيىن ۇساق دەتالدار ءۇشىن قاجەت بولار دەپ، ءۇي ىشىندەگى بۇيىمداردى، ولاردىڭ ورنالاسۋ ءتارتىبىن مۇقيات قايتا قاراپ شىقتى.

- ءجۇرىڭىز، - دەدى دوكتور "كورولدىڭ" الدىنداعى پەشكاسىن ەكى ورىنعا جىلجىتىپ.

جۋرناليست تە پەشكاسىن ەكى ورىنعا جىلجىتتى. دوكتور f2-ءنى f4-كە جۇرگەندە، جۋرناليست d7-ءنى d5-كە جىلجىتتى. ودان كەيىن ءبىر پەشكاسىن قۇربان ەتىپ، d5-ءتى تاعى ىلگەرى باستى.

- ھ-م-م-م! - دەدى دوكتور ويناقى، كوڭىلدى ۇنمەن. - فالكبەەردىڭ كونترگامبيتى! وتە جاقسى!

دوكتور بەيكەردىڭ شاحماتتى سويلەپ وتىرىپ وينايتىن ادەتى بار ەكەن. تەگىندە ۇتۋدى ماقسات قىلمايتىن سەكىلدى. سول ادەتىمەن:

- سينور پالەتەللي، - دەدى ءبىر تۇستا شانىشقىسىمەن ءدامدى بىردەڭەنى تۇيرەپ العىسى كەلىپ وتىرعان ادامداي فەرزاسىن بۇلعاقتاتىپ، - قۇداي ءۇشىن بىردەڭە ايتا وتىرىڭىز. دۇنيە ءجۇزىنىڭ چەمپيوندىعىنا تالاسىپ وتىرماعان بولارمىز.

سينور پالەتەللي كۇلىپ جىبەردى. - ونىڭىز راس. بىراق نە ايتقاندى قالايسىز؟

- وتە جاقسى، ءبىز وندا بىلاي قورعانايىق، - دەدى دوكتور س2-ءنى سز-كە قويىپ. - دۇنيەدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى كوپ بىلەسىزدەر. كوپ كورەسىزدەر. سونىڭ ءبارى اڭگىمە.

- ونىڭىز راس، - دەدى جۋرناليست تاعى دا. - مەن وتە كوپ جۇرەمىن. ءار ءتۇرلى وقيعالارعا كەزىگەم. بىراق ونىڭ ءبارى سىزگە ۇناماۋى مۇمكىن.

- ەشتەڭە ەتپەيدى. - دوكتور فەرزاسىن كورولدىڭ الدىنا ءجۇردى.

- ۇناماۋى مۇمكىن، - دەدى جۋرناليست ءسوزىنىڭ اياعىن قايتالاپ. سونى ايتتى دا "اتىن" پەشكانىڭ الدىنا شىعاردى. - سەبەبى مەنىڭ ساياحات سايىن كورىپ قايتاتىندارىمنىڭ ءبارى كوڭىل جابىقتىراتىن، ايانىشتى ۋاقيعالار.

- ا-ا، سولاي ما؟

- ءيا، دوكتور، ءدال سولاي.

دوكتور بەيكەر قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى دە، وڭ قاناتتان راكيروۆكا جاسادى.

- قايتەمىز ەندى. اندا-ساندا جابىعىپ العان دا دۇرىس شىعار. تابيعات بەرگەن قۇبىلىستىڭ ءبارىن ادام بالاسى اڭساۋعا ءتيىستى. مەيلى ول قۋانىش بولسىن، مەيلى ۋايىم بولسىن. ۇيتكەنى ادام ءۇشىن ەڭ جامانى - زەرىگۋ. زەرىگۋدەن باسقانىڭ ءبارى سالىستىرمالى تۇردە ايتقاندا تۇگەل جاقسى.

- سونىمەن سىزگە كوڭىل جابىقتىراتىن اڭگىمە كەرەك قوي؟

دوكتور ۇزاق ويلانىپ وتىرىپ قالدى دا، كەنەت قۋانىپ كەتىپ:

- شاح!.. - دەدى. - ءيا، كوڭىل جابىقتىراتىن ءبىر اڭگىمە ايتىڭىز...

جۋرناليست كورولدىڭ الدىن پىلمەن بەكىتتى.

- بىزدەر ءۇشىن ەل ارالاۋدىڭ ەڭ الدىمەن ساياسي ءمانى قىمبات. ءار ءتۇرلى حالىقتاردىڭ تاريحىمەن، الەۋمەتتىك جاعدايىمەن، داستۇرلەرىمەن، ادەت-عۇرىپتارىمەن تانىسامىز. سوڭعى ساپاردان جيناعان ماتەريالدارىمدى جيناقتاپ وتىرىپ، مەن جاقىندا مىنانداي ءبىر پىكىرگە كەلدىم. جالپى بولاشاق اتاۋ­لى بارىمىزگە بىردەي جانە بىردەي قاجەت دەسەك تە، جەكە ادامداردىڭ تىلەك-ماقساتى، مۇڭ-مۇقتاجى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى عوي. ايتالىق بىرەۋ - اش، ەكىنشىسى - جالاڭاش، ءۇشىنشىسى - اۋرۋ. اش ادامعا تاماق كەرەك، جالاڭاشقا كيىم، ال اۋرۋعا تەك ءدارى كەرەك. ولاردىڭ قاجەتتەرىن شاتاستىرىپ ۇلەستىرۋگە بولمايدى. حالىقتار دا سول سياقتى... بىرەۋدىڭ مۇقتاجى بىرەۋگە يگىلىك بوپ جارىمايدى. الگى ءوزىمىز باسپا بەتتەرىندە تسيۆيليزاتسيانى تۋ ەتىپ، ادامزات مۇددەسى دەپ داۋرىعىپ جۇرگەنىمىز - ۇستەمدىك قۇرىپ وتىرعان ءتورت-بەس ۇلى حالىقتىڭ عانا مۇقتاجى ءتارىزدى.

- ءسىز جۇرمەي قويدىڭىز عوي.

- كەشىرىڭىز! - جۋرناليست ءبىر ءسات شاحمات تاقتاسىنا اڭتارىلا قارادى دا، قولايلى ەشتەڭە تاپپاعانداي شەتكى پەشكانى ىسىرا سالدى. - بولماسا مەملەكەتتەر ءومىرىنىڭ نەگىزگى جۇگىنەرى - ەكونوميكا ەمەس، مورال بولاتىن كەز جەتتى ەمەس پە؟! ايتىڭىزشى.

- شاح! - دەدى دوكتور.

- البەتتە سولاي بولۋعا ءتيىستى، - دەدى جۋرناليست كورولدى اسىعىس اتپەن جابا سالىپ. - بىراق ءىس جۇزىندە ولاي ەمەس. ءبىر حالىقتىڭ ار-نامىسىنان ءبىر دوللاردىڭ ىقپالى كۇشتى. بىزدەر حالىق ءۇشىن دەپ اۋەلى تاماشا ءبىر يدەيالاردى تاۋىپ الامىز دا، ارتىنان سول يدەيا ءۇشىن حالىقتىڭ ءوزىن قۇربان ەتكىمىز كەلەدى.

- مۇنىڭ ءبارى راس بولۋى مۇمكىن، بىراق ءسىز ايتقانداي كوڭىل جابىقتىراتىنداي ايانىشتى اڭگىمە ەمەس...

- راس، - دەدى جۋرناليست كەلىسىپ. - ايانىشتى ءحالدى مەن تەك سوڭىنان كوردىم. ءتىپتى سوعۋ ويىمدا جوق ەدى. اياق استى شەشىلدى... ءبىز تۇنگى ساعات 5-تە كەلدىك... ودان تاعى دا سامولەتكە وتىرىپ، ءۇش ساعات ۇشتىق. مەن وسى عۇمىرىمنىڭ ىشىندە مۇنداي كەرەمەت تابيعات كوركىن كەزدەستىرگەن ەمەسپىن... جەر بەتى كوز تۇنعان كوك جاسىل بىردەڭە. سان سالاعا بولىنگەن وزەندەر دەنەنىڭ قۇجىناعان قان تامىرىنداي ءجۇز تارام بولىپ ايقاسىپ جاتىر. ەندى ونى تىلمەن ايتىپ...

- ءسىز وسى قاي جەردى ايتىپ وتىرسىز؟

جۋرناليست "سوندا مەن باعانادان نە ايتىپ وتىرعانمىن" دەگەندەي دوكتورعا كوزىلدىرىگىن الىپ، تاڭىرقاي قارادى.

- امازونكا عوي. برازيلياعا بارعانىمدى ايتام.

- ا-ا؟ - دوكتوردىڭ كوزىلدىرىك جاقتاۋىنان اسىپ تۇرعان بيىك قاباعى ءدىر ەتە قالدى. - ا-ا، ءيا، ايتا بەرىڭىز.

- ءبىز نيامبيكۋارا تايپاسىنىڭ تەرريتورياسىنا قوندىق. ولاردىڭ ءبىرازى سونداعى امەريكاندىق ميسسيونەرگە جالدانىپ جۇمىس ىستەيدى ەكەن. مىنانى قاراڭىزشى، ميسسيونەرگە نيۋ-يوركتان نەمەرە ءىنىسى كەلگەن. جولاي سۋىق ءتيىپ، تۇماۋ بولىپتى. سونىڭ اكەلگەن تۇماۋىنان ءبىر كۇندە 50 يندەەتس ولگەن. "مەنىڭ بالالارىمنىڭ ىستىعى كوتەرىلسە، بۇكىل تايپانىڭ قىل ۇستىندە تۇرعانى" دەيدى ميسسيونەر. يندەەتستەر ءۇشىن تۇماۋ ەڭ قاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋلارمەن بىردەي كورىنەدى. مەن سول ارادا تۇراتىن دارىگەر جىگىتتىڭ كومەگىمەن ماتۋ-گروسسۋ شتاتىنداعى بىرنەشە تايپانىڭ مەكەنىن ارالادىم. يندەەتستەر وتانىن قازىر "جاسىل توزاق" دەپ اتايدى. بىراق امازونكانى توزاققا اينالدىرعان ۋلى جىلاندار مەن اۋرۋ تاراتاتىن ماسالار ەمەس، ءتۇپسىز قۇردىم باتپاقتار مەن اجال كولدەرى دە ەمەس، ادام جەگىش بالىقتار مەن كايماندار دا ەمەس... كادىمگى تسيۆيليزاتسيا مەن مادەنيەت اپارماق بولعان "اق نيەتتى" اق ادامدار. مىنا ءسىزدىڭ...

- ا-ا! - دەدى دوكتور تاعى دا ەستىمەي قالعانداي.

- مەن العاشقىدا جەرگىلىكتى تايپالاردىڭ ەتنوگرافياسى، ادەت-عۇرپى، سالت-جورالارى تۋرالى جولجازبا ستيلىندە كولەمدى ماقالا جازباق بولعام. بىراق مەن كەش قالىپپىن. تايپالاردىڭ كوبىسى جەر بەتىنەن مۇلدە قۇرىپ كەتكەن. ماسەلەن اريپۋانا وزەنىنىڭ بويىنداعى تسينتا لارگا تايپاسىن پۋلەمەتپەن قىرىپتى. كەيىن سامولەتپەن ءجۇرىپ تەكسەرگەندە ءبىر دە ءبىر يندەەتستىڭ ءتىرى قالماعانى ايقىندالعان. ارينە، ونىڭ ءبارىن جاساپ وتىرعان - سول جەردەگى كاۋچۋك فابريكاسىنىڭ قوجاسى. ونىڭ قارۋلانعان بەس ءبانديتتى 800 دوللارعا جالداعانى دا ايقىندالعان. بىراق بۇل قىلمىستى ايىپتاۋعا ەشكىمنىڭ شاماسى جەتپەيدى. ۇيتكەنى ول جوعار­عى ۇكىمەت ورىندارىمەن بايلانىسىپ جاتقان قۇپيا ارەكەت. ال تاپايۋنا تايپاسىنا نە ىستەگەن دەيسىز عوي؟.. تاپايۋناعا مىشياك قوسىلعان بىرنەشە جاشىك قانت سىيلاعان. كەيبىر دەرەۆنيالاردا لاشىقتارعا كىرىپ، سەميا باس سايىن ۇلەستىرىپتى. ءبىر جەتىنىڭ ىشىندە تاپايۋنا دا جوق بولعان. سودان كەيىن كەزەك پاتاشوعا كەلەدى. دەرەۆنياعا جالعان دارىگەرلەر كەلىپ، ءار ادامعا ەكى ەكىدەن ۋكول سالعان. ءشپريتستىڭ ىشىندە كىسى ولتىرەتىن شەشەك ۆاكتسيناسى بار. "پاتاشو شەشەكتەن ءولدى" دەپ جازىپتى كەيىن كەيبىر ەتنوگرافتار. ءبارى راس: پاتاشو ىندەتتەن قىرىلدى. بىراق ىندەت قولدان جاسالدى عوي... ءناسىل قۇرىپ بارادى. اق ادامدار دجۋنگلي ىشىندە ەڭ سوڭعى يندەەتستەردى اۋلاپ جۇر.

- ا-ا؟ - دەدى دوكتور بەيكەر ءۇشىنشى رەت قايتالاپ. ءسويتتى دە قولى قالتىراپ، ۇستاپ تۇرعان "اتىن" تاقتاعا قاراماستان جىلجىتا سالدى.

- دو-وك-تور! ات بۇل اراعا كەلە المايدى عوي!

- و، نە... اح، كەشىرىڭىز... مەن ءتىپتى قاتە ءجۇرىپپىن عوي. - دوكتور اتتى ەكىنشى رەت ءجۇردى.

- بۇل اراعا دا كەلە المايدى.

دوكتور بەيكەر ەسىنەن جاڭىلعان ادامشا نە ىستەرىن بىلمەي، شاحمات تاقتاسىنا مەلشيە ءۇڭىلىپ، وتىرىپ قالدى. جۋرناليست دوكتورعا تاڭىرقاي قارادى دا:

- بالكىم مىندا جۇرگىڭىز كەلگەن بولار، - دەپ قولىنان اتتى الىپ، ءى4-كە قويدى.

- راحمەت... سينور پالەتەللي!.. مەن... ءدال سول جەرگە ءجۇر­گىم كەلگەن... ايتا بەرىڭىز.

- قازىر عالىمدار تەك ولگەن تايپالاردىڭ ەتنوگرافياسىن جازۋدا. تەك ەستىگەندەرىن جازۋدا، ارينە. ۇيتكەنى راستايتىن ءبىر دە ءبىر كۋا جوق. جاقىندا تاعى ءبىر اراكۋ تايپاسىنىڭ قۇرىپ بىتكەنى ايقىندالدى...

- نەمەنە؟ - دەدى شۇبەرەكتەي بوپ-بوز بولعان دوكتور ورنىنان تۇرا بەرىپ.

جۋرناليست دوكتورعا ۇرەيلەنە قارادى.

- اراكۋ تايپاسى...

- سوسىن، - دەدى دوكتور قىرىلداپ.

- اراكۋ تايپاسىنان دا ءبىر دە ءبىر ادام قالماعان. "نەدەن قىرىلعانى بەلگىسىز، مەكەنجايلارى قاڭىراپ بوس قالدى" دەپ جازدى.

دوكتور سوقىر ادامشا كرەسلونىڭ جاقتاۋلارىن سيپالاپ، ءبىرتۇرلى مەڭىرەۋلەنگەن كۇيى قايتا وتىردى.

- سوندا ولاردىڭ جازىعى نە؟ - دەدى جۋرناليست اڭگىمەسىن ساباقتاي. - برازيليا ورمانىندا جاراتىلىپ، ءوسىپ-ونگەندىگى مە؟ الدە قيساپسىز بايلىعى ما؟ ءيا، ءيا، ءدال سولاي. بۇل كۇندە جەردىڭ كەڭدىگى مەن بايلىعى دا حالىقتىڭ سورىنا اينالعان. بولماسا ءXVىى عاسىردا تەمىردەن زات جاساپ، مادەنيەت قۇرعان، پاستەرگە دەيىن جىلاننىڭ ۋىنا ەم ويلاپ تاپقان، ەۆروپاعا كارتوپ پەن پوميدور ەگۋدى، قىزىل بۇرىش پەن تەمەكى ەگۋدى ۇيرەتكەن 2 ميلليون يندەەتستەن بىرنەشە ءجۇزى قالعانىنا كىم جاۋاپ بەرەدى؟ عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ەندى ون جىلدان كەيىن ءبىر دە ءبىر يندەەتس قالمايدى. قالسا، تەك زووپارككە قويۋعا ءبىردى-ەكىسى قالۋى مۇمكىن. مەنىمەن ايتىسقان ءبىر ميسسيونەر: "ولار قولدارىنا تۇسكەن تۇتقىندارىن جەيتىن كورىنەدى عوي" دەپ جاز­عىردى. بۇكىل برازيليادا ادام ەتىن جەيتىن ءبىر دە ءبىر تايپا جوق. ول - دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اكسيوما. سوندا شىن مانىندەگى ادام جەگىشتەر كىمدەر بولىپ شىقتى؟! - جۋرناليست قالتاسىنان سيگارەت الىپ تۇتاتتى دا، كوكشىل ءتۇتىن اراسىنان سىعىرايىپ، كىنالاعان ادامداي دوكتورعا قارادى. - مەن وسىلاردىڭ ءبارىن قۇلاعىممەن ەستىپ، كوزىممەن كوردىم. كوردىم دە بۇل بۇكىل ادامزاتتىڭ ارىنا باسىلعان وشپەس قارا داق دەپ ءتۇسىندىم. ءبىز جۇمساق ديۆاندا جاتىپ، قوسىلا الماعان ەكى جاس تۋرالى روماندار وقىپ نەمەسە فيلمدەر كورىپ، كوزىمىزگە جاس الامىز. ءبىز ءبىر ادامنىڭ تاعدىرى ءۇشىن جەر ءجۇزىنىڭ پرەسسالارىن شۋلاتىپ، ۇراندار ۇستاپ، كوشەگە شىعامىز، قىلمىستىنىڭ جازالانۋىن تالاپ ەتەمىز. ءولىم جازاسىنا بۇيىرامىز. ال تۇتاس ءبىر ءناسىلدىڭ، بىرنەشە حالىقتىڭ قۇرىپ كەتۋىن قاي تىلدە سۋرەتتەپ بەرۋگە بولادى. حالىقتى ولتىرۋشىلەرگە ادام­عا بىتكەن سانامەن قانداي جازا ويلاپ تابۋعا بولادى، دوكتور بەيكەر!

دوكتوردىڭ بۇدان ءارى تىڭداۋعا شاماسى جەتپەدى. تاعى دا سوقىر ادامشا سيپالاپ ءجۇرىپ كنوپكانى باستى دا، قىزمەتشىسىنە:

- سينور پالەتەلليدى شىعارىپ سالىڭىز، - دەدى كەكەشتەنىپ.

سودان كەيىن ول ءجۋرناليستىڭ قالاي قول بەرىپ قوشتاسقانىن، جايسىز اڭگىمە ايتىپ، كوڭىل-كۇيىن بۇزعانىنا كەشىرىم سۇراعانىن، شىعىپ بارا جاتىپ قالپاعىن ءتۇسىرىپ العانىن اڭعارعان جوق.

ەسىك باياۋ سىقىرلاپ، سىرتىنان جابىلعاندا دوكتور ەسىنەن تاندى.

دوكتور بەيكەر قۇرىسقان ساۋساقتارىن قىزمەتشىسى سىندىرا جازىپ جاتقان كەزدە ەسىن جيدى.

- مىرزا، مەن دارىگەر شاقىرتتىم، قازىر جەتۋگە ءتيىستى، - دەدى ابىرجىعان قىزمەتشى دوكتوردىڭ جۇزىنە ۇرەيلەنە قاراپ.

دوكتور بەيكەر قالتاسىنان ورامالىن الىپ، تەر بۇرشاقتاعان ماڭدايىنا باستى. باسىن سالبىراتىپ، ويلانىپ وتىردى دا:

- دارىگەردىڭ قاجەتى جوق، قايتارا سال، - دەپ قىزمەتشىسىن شىعارىپ جىبەردى.

دوكتور مەلشيىپ ۇزاق وتىردى. تالما اۋرۋىنا ۇشىراعان ادامدار ەسىنەن ايىرىلىپ، ويانعاندا ميدىڭ قايسى ءبىر بولىكتەرىندە جاڭعىرۋ پروتسەسى پايدا بولىپ، الدەقاشان ۇمىت بولعان وقيعالار، ۇساق دەتالدار، ءتىپتى ايى، كۇنى، ساعاتى، مينۋتىنا دەيىن ايقىندالاتىنىن ول بۇرىننان بىلەتىن. تاپ قازىرگى اقىل-ويىنداعى الدەبىر جاڭارعان ايقىن ەلەستەردى دە سونداي ساتكە ۇقساتتى.

ول قالىڭ توم كىتاپتىڭ اراسىنان جابىلىپ كەتكەن ءبىر پاراقتى ىزدەگەن ادامداي، ۋاقىتتى كەرى ساناپ، تۇگەندەپ جاتىپ، كەنەت كىلت توقتادى.

تسيۆيليزاتسيا الەمىنىڭ - نيۋ-يوركتەگى 100 قابات ۇيلەر مەن جارقىلداعان جاساۋ بۇيىمداردىڭ ولشەۋسىز سالتاناتى مەن دابىرا قوشەمەتتىڭ، الەمگە ايگىلى بولعان داڭق پەن عىلىمي تابىستاردىڭ، تالانتىنا باس ۇرعان سانسىز توبىردىڭ اھ ۇرعان داۋرىقپاسىنىڭ تاعى سول سياقتى ءومىردىڭ ويلانۋعا مۇرشا بەرمەگەن ءار ءتۇرلى الدانىشتارىنىڭ استىندا الدەقاشان ۇمىت بولىپ، ولدىگە سانالعان ءبىر تىرشىلىك الدەقالاي جان ءبىتىپ، قىبىر ەتكەندەي بولدى. جانە ول - و دۇنيە مەن بۇ دۇنيەنىڭ ارا قاشىقتىعىنداي الىستا، تىم الىستا قالعان تىرشىلىك ەدى. دوكتور بەيكەر سول ساتتە ادام بالاسىنىڭ ۇزاق عۇمىرىندا ءبىر-اق رەت كەزدەسەتىن، بولماسا كەزدەسپەي دە كەتە بەرەتىن ايرىقشا تاعدىر قالتارىسىنا تاپ بولعانىن جانە ەندىگى عۇمىرى وسى قالتارىسقا بايلانىستى ەكەنىن ءتۇسىندى.

ءىى

اناسىنان شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەندە اكەسى وعان كياكۋ دەپ ات قويدى. اكەسى چورو وسى توڭىرەككە ايگىلى باقسى بولاتىن. بىراق كوپ ويلانىپ جاتپاستان اشەيىن "كياكۋ" دەي سالدى. ۇيتكەنى اتتا تۇرعان تۇك جوق دەپ ويلايتىن.

ءۇش جاسقا دەيىن قالاي ءومىر سۇرگەنى كياكۋدىڭ ەسىندە جوق. ايتەۋىر وسى مەكەندەگى كوپ بالانىڭ ءبىرى بولعاندىقتان، ول تۋرالى جوبالاپ بىلاي دەۋگە بولار ەدى.

(جالعاسى بار)

«Abai.kz»