بءىز شىن مانىندە تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى، ەگەمەندى ەل رەتىندە ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزدى بەلگىلەپ، ۇلتتىق ماقساتىمىزدى انىقتاعان جوقپىز. سونىڭ سالدارىنان مۇحيتقا كومپاسسىز شىققان كەمەگە ۇقساپ، مەملەكەتىمىزدى قاي باعىتتا دامىتۋدى بىلمەي، جيىرما جىل بويى اداسىپ كەلدىك. ەندى الداعى ۋاقىتتا مۇنداي جاعداي قايتالانباس ءۇشىن، ءبىز ۇلتتىق مۇددەمىز بەن ماقساتىمىزدى تەوريا جۇزىندە ايقىنداپ الىپ، ونى ومىردە قالاي ىسكە اسىرۋدىڭ جولىن قاراستىرۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن، اۋەلى قوعامنىڭ دامۋىندا شەشۋشى ءرول اتقاراتىن سۋبەكتىلەردىڭ مۇددەسى مەن ماقساتىن دەر كەزىندە ءبىلىپ، ونىڭ ىشىندەگى ساياسي، الەۋمەتتىك، مادەني قايشىلىقتاردى بەيبىت جولمەن شەشىپ وتىرۋعا ءتيىسپىز. سوندا عانا قوعام پروگرەسسيۆتى جولمەن دامىپ، ادامدار اراسىندا تۇسىنۋشىلىك پايدا بولادى.

قوعام ىشىندەگى باستى سۋبەكتىلەرگە - تيتۋلدى ۇلتتى، ءدىني قاۋىمداستىقتى، الەۋمەتتىك توپتى جانە جەكە تۇلعالاردى جاتقىزعان دۇرىس. وسى سۋبەكتىلەردىڭ ىشىنەن مەملەكەت قۇرۋشى تيتۋلدى ۇلت، ياعني قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسى مەن ماقساتى ەلىمىز ەگەمەندىگىن العاننان بەرى قوعامىمىزدا قالاي قورعالىپ، دامىپ وتىر؟ وسى سۇراقتىڭ استارىنا ءۇڭىلۋ كەرەك.

بءىز شىن مانىندە تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى، ەگەمەندى ەل رەتىندە ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزدى بەلگىلەپ، ۇلتتىق ماقساتىمىزدى انىقتاعان جوقپىز. سونىڭ سالدارىنان مۇحيتقا كومپاسسىز شىققان كەمەگە ۇقساپ، مەملەكەتىمىزدى قاي باعىتتا دامىتۋدى بىلمەي، جيىرما جىل بويى اداسىپ كەلدىك. ەندى الداعى ۋاقىتتا مۇنداي جاعداي قايتالانباس ءۇشىن، ءبىز ۇلتتىق مۇددەمىز بەن ماقساتىمىزدى تەوريا جۇزىندە ايقىنداپ الىپ، ونى ومىردە قالاي ىسكە اسىرۋدىڭ جولىن قاراستىرۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن، اۋەلى قوعامنىڭ دامۋىندا شەشۋشى ءرول اتقاراتىن سۋبەكتىلەردىڭ مۇددەسى مەن ماقساتىن دەر كەزىندە ءبىلىپ، ونىڭ ىشىندەگى ساياسي، الەۋمەتتىك، مادەني قايشىلىقتاردى بەيبىت جولمەن شەشىپ وتىرۋعا ءتيىسپىز. سوندا عانا قوعام پروگرەسسيۆتى جولمەن دامىپ، ادامدار اراسىندا تۇسىنۋشىلىك پايدا بولادى.

قوعام ىشىندەگى باستى سۋبەكتىلەرگە - تيتۋلدى ۇلتتى، ءدىني قاۋىمداستىقتى، الەۋمەتتىك توپتى جانە جەكە تۇلعالاردى جاتقىزعان دۇرىس. وسى سۋبەكتىلەردىڭ ىشىنەن مەملەكەت قۇرۋشى تيتۋلدى ۇلت، ياعني قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسى مەن ماقساتى ەلىمىز ەگەمەندىگىن العاننان بەرى قوعامىمىزدا قالاي قورعالىپ، دامىپ وتىر؟ وسى سۇراقتىڭ استارىنا ءۇڭىلۋ كەرەك.

ول ءۇشىن، اۋەلى ۇلتتىق مۇددە دەگەنىمىز نە جانە ونىڭ قانداي بەلگىلەرى بار - سونى انىقتاپ الۋىمىز قاجەت. ۇلتتىق مۇددەگە - تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نىعايۋىن، جەرىمىزدىڭ تۇتاستىعىن، ءتىلىمىزدىڭ دامۋىن، ءدىنىمزىدىڭ ساقتالۋىن، سالت-ءداستۇرىمىزدىڭ وركەندەۋىن جاتقىزامىز. بۇلار ءاربىر ۇلت ءۇشىن باستى قۇندىلىق جانە مەملەكەتىمىزدىڭ قالىپتاسىپ، ۇلتىمىزدىڭ ساقتالۋىنىڭ ماڭىزدى كەپىلى.

ەگەر وسى بەس بەلگىنىڭ ءبىرى جوق نەمەسە جارتىكەش بولسا، ول حالىق تولىققاندى ۇلت بولىپ، تاۋەلسىز مەملەكەتى مەن ۇلتتىق بولمىسىن ساقتاي المايدى. ولاي بولسا، بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزدىڭ جاعدايى قانداي جانە قوعامىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى ۋاقىت ىشىندە ونى ءارى قاراي دامىتۋدا بيلىك نەندەي ارەكەت جاسادى؟

ارينە، بۇل پروبلەما جونىندە قوعامىمىزدا سوتسيولوگيالىق زەرتتەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلمەگەننەن كەيىن، ءبىزدىڭ قولىمىزدا ول جونىندە مالىمەتتەر جوق. سول سەبەپتى ءوزىمىزدىڭ كۇندەلىكتى ومىردەن كورىپ، ەستىپ جۇرگەن تاجىريبەمىزگە جانە قوعامدىق اقپارات قۇرالدارىنا جۇگىنۋگە تۋرا كەلەدى.

ءبىز جوعارىدا ۇلتتىق مۇددەمىزگە ءبىرىنشى كەزەكتە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نىعايۋىن جاتقىزدىق. ونىڭ سەبەبى - تاۋەلسىزدىك ءاربىر ۇلت ءۇشىن ءبىرىنشى قاجەتتىلىك. جەكە ادامدارعا بوستاندىق قانداي قاجەت بولسا، ءاربىر ۇلتقا دا تاۋەلسىزدىك سونداي قاجەت. تاۋەلسىزدىك بولماسا - ءتىل دە، ءدىن دە، سالت-ءداستۇر دە دامىماي، اقىر اياعىندا ۇلتپەن بىرگە ءوز-وزىنەن جويىلۋى مۇمكىن. سوندىقتان قازىرگى تاۋەلسىز مەملەكەتى بار ۇلتتارعا ونى ساقتاپ، ءارى قاراي دامىتۋ - باستى پارىز.

تاۋەلسىزدىكتى نەگىزىنەن «دە-يۋرە» جانە «دە-فاكتى» دەپ ەكى تۇرگە بولۋگە بولادى. ءبىزدىڭ قازىرگى قازاقستان جاعدايىندا «دە-يۋرە» تولىق ماعناسىندا بار دەپ ايتۋعا قۇقىعىمىز بار. بىراق، ول تاۋەلسىزدىك كۇندەلىكتى ومىردە «دە-فاكتى» مەن بەكىمەسە، ول جارتىكەش، ءفورمالدى، بىلايشا ايتقاندا تاۋەلسىزدىكتىڭ سىرتقى كورىنىسى بولىپ تابىلادى جانە ونداي تاۋەلسىزدىك ەرتە مە، كەش پە - ءوزىنىڭ كۇشىن جوعالتادى. سوندىقتان ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى ساقتاپ، ونى ءارى قاراي نىعايتۋ ءۇشىن، كۇش-جىگەرىمىزدى «دە-فاكتىنى» ىسكە اسىرۋعا جۇمساۋىمىز كەرەك.

«دە-فاكتى» ءوز كەزەگىندە - ساياسي، ەكونوميكالىق، رۋحاني بولىپ، ءۇش سالاعا بولىنەدى. وسى ءۇش سالانىڭ ءار قايسىسىنا تالداۋ جاساۋ ارقىلى قازىرگى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ءىس جۇزىندە قانداي دارەجەدە ەكەنىن بىلەمىز.

ەگەر ەلىمىزدىڭ ساياسي تاۋەلسىزدىگىنىڭ قازىرگى جاعدايىنا كەلەتىن بولساق، حالىقارالىق قاعيدا بويىنشا، مەملەكەتتى قۇرايتىن - تيتۋلدى ۇلت. سوندىقتان ءاربىر مەملەكەت ۇلتتىق سيپاتتا بولۋى كەرەك. ال تيتۋلدى ۇلت ءوز مەملەكەتىندە تولىققاندى ۇلت بولىپ دامۋى ءۇشىن، ونىڭ ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل مىندەتىن اتقارۋى ءتيىس. قازىرگى قازاقستان جاعدايىندا قازاق ءتىلى كونستيتۋتسيا بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىل بولا تۇرا، وسى كەزگە دەيىن قوعامىمىزدا ءىس جۇزىندە ءوزىنىڭ زاڭدى ءرولىن اتقارا الماي وتىر. ونىڭ باستى سەبەبى - بيلىك باسىنداعى ساياسي ەليتا نەگىزىنەن ورىس تىلدىلەر. سول سەبەپتى ولاردىڭ توقسان پايىزى قازاق ۇلتىنىڭ وكىلى بولا تۇرا، قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا مۇددەلى ەمەس. ولار ءسوز جۇزىندە قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك ءتىل دەپ ايتسا دا، ءىس جۇزىندە ونىڭ جۇمىس ىستەۋىنە كەدەرگى كەلتىرىپ باعادى. ونداعى ماقساتى - ۋاقىت ۇتۋ ارقىلى قازىرگى جاستاردى ورىس تىلىنە اسسيميلياتسيالاۋ. وسىنداي تاسىلمەن قازاق ۇلتىن «قازاق ءتىلدى» جانە «ورىس ءتىلدى» دەپ ەكى توپقا ءبولىپ، «ءبولىپ ال دا بيلەي بەر» پرينتسيپىمەن وزدەرىنىڭ ۇستەمدىگىن ونان ءارى جالعاستىرۋ.

ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العاننان بەرى جيىرما جىل بويى بيلىك قازاق ۇلتىنىڭ ۇلتتىق ساناسىنىڭ قالىپتاسۋىنا جول بەرمەس ءۇشىن قازاقستان «كوپ ۇلتتى مەملەكەت» دەگەن جەلەۋمەن قازاقتاردى باسقا ۇلت دياسپورالارىنىڭ قاتارىنا قوسىپ قويدى. ەگەر كىمدە-كىم بۇل تەوريامەن كەلىسپەي، مەملەكەت قۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن قورعاعىسى كەلسە، ول ادامعا ۇلتشىل، ياعني مەملەكەتتىڭ ساياساتىنا قارسى، ۇلت ارالىق ارازدىق تۋدىرۋشى ەكسترەميستتىك ەلەمەنت دەپ، وعان قوعامدىق پىكىردى قارسى قويۋعا تىرىسادى.

ساياسي بيلىك ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى ۇلتارالىق قاتىناستا كەڭەس وداعى كەزىندەگى ينتەرناتسيونالدىق يدەولوگيانى باسشىلىققا الىپ كەلەدى. بىراق، كوممۋنيستەردىڭ ماقساتى ينتەرناتسيونالدىق يدەولوگيا ارقىلى ۇساق ۇلتتاردىڭ ۇلتتىق ساناسىن جويىپ، ورىستاردىڭ ۇلىدەرجاۆالىق شوۆەنيستىك ساياساتىنا باعىندىرۋ ەدى. ال، ءبىزدىڭ بيلىك بولسا سول ساياساتتى جالعاستىرىپ مەملەكەت قۇرۋشى، تيتۋلدى ۇلت قازاق ۇلتىن ءوزىنىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىندە، ءوز وتانىندا زورلىقپەن ورىس مادەنيەتىنە اسسيميلياتسيالاۋ ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىر. ونىڭ سەبەبى ولاردىڭ وزدەرى ورىس مادەنيەتىنە اسسيميلياتسيالانعان جانە قازاق حالقىنىڭ اتىنان رەسپۋبليكامىزدىڭ ساياسي بيلىگىمەن بايلىعىنا قوجا بولىپ كەلەدى. ەندى وسى بايلىق پەن بيلىكتەن ايىرىلىپ قالماس ءۇشىن، قازاق حالقىنىڭ مۇددەسى مەن مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قۇرباندىققا شالىپ، قايتا رەسەيدىڭ بودانى جاساماق.

ارينە ولار ءبىز بوداندىققا كىرۋىمىز كەرەك دەپ حالىققا اشىق ايتا المايدى. سوندىقتان «ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى» سىلتاۋراپ، حالىقتى الداپ، بىرتە-بىرتە ەكونوميكالىق، رۋحاني تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىپ، اقىر سوڭىندا «ەۋرازيا وداعى» دەگەن ساياسي وداققا كىرگىزىپ، قايتادان رەسەي يمپەرياسىنىڭ وتارى جاساۋ.

قازىرگى ساياسي ەليتانىڭ مۇنداي قادامعا بارۋىنىڭ ەكى سەبەبى بار. ءبىرىنشى، بولاشاقتا قازاقستاندا قازاق حالقىنىڭ سانىن تابيعي جولمەن جانە ورالمانداردىڭ ەسەبىنەن كوپشىلىككە اينالۋى مۇمكىن. ونداي جاعدايدا ورىس ءتىلى السىرەپ ورىس تىلدىلەردىڭ ۇستەمدىگى جويىلاتىنى انىق. ەكىنشى، جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە حالىقتىڭ ەڭبەگىمەن جاسالىنعان بايلىقتى زاڭسىز جولمەن يەلەنىپ العان شەنەۋنيكتەر ەرتەڭ سول بايلىقتارىنان ايىرىلىپ قالماس ءۇشىن ورىس شوۆەنيستەرىنىڭ كولەڭكەسىنە پانالاعىلارى كەلەدىبۇل ايتىلعاندار ءبىزدىڭ قازىرگى ساياسي تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ كورىنىسى.

ەندى ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جاعدايىنا كەلەر بولساق رەسمي مالىمەتتەرگە قاراعاندا ەكونوميكامىز جىلدان-جىلعا قارقىندى دامىپ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك تۇرمىسى كۇننەن-كۇنگە جاقسارىپ كەلەدى ەكەن. بىراق، ەكونوميستەردىڭ ايتۋىنشا مۇنىڭ ءبارى تابيعي بايلىعىمىزدى توناپ، شيكى زاتتى شەتكە ارزان باعاعا كوپتەپ ساتۋ ارقىلى بولىپ وتىر. ولاي بولسا ءبىز قايتادان ورنىنا كەلمەيتىن كەن بايلىقتى تالان-تاراجعا سالىپ، بولاشاق ۇرپاعىمىزدىڭ ۇلەسىنە قىيانات جاساپ ونى ءوزىمىزدىڭ قۇلقىنمىزعا پايدالانىپ وتىر ەكەنبىز. مۇنداي جولمەن ەكونوميكانى دامىتۋ ماداقتان گورى قىلمىسقا كوبىرەك ۇقسايدى.

رۋحاني تاۋەلسىزدىك تۋرالى ءسوز ەتۋدىڭ ءوزى قيىن، سەبەبى رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ كىلتى بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىق ءتىلىمىز جۇمىس ىستەمەگەننەن كەيىن حالقىمىزدىڭ عاسىرلار بويى جاساعان رۋحاني بايلىعى قازىرگى جاس ۇرپاققا تۇسىنىكسىز، ياعني جات بولىپ،ولاردىڭ دۇنيە تانىمى، ومىرگە كوزقاراسى باتىستىڭ مادەنيەتىنە اۋىپ بارادى. بۇل دەگەنىڭىز بولاشاقتا قازاق حالقى ءوزىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنان ايىرىلىپ، ۇلتتىق بولمىسىن جوعالتادى دەگەن ءسوز. مۇنىڭ ءبارى ءبىز ءوزىمىزدى تاۋەلسىز مەملەكەتپىز دەپ ساناعانداعى قازىرگى كورىنىس. ەرتەڭ «ەۋرازيا وداعى» ارقىلى بۇرىنعى مەتروپوليانىڭ قوينىنا قايتا ەنسەك، مەملەكەتتىك تاەلسىزدىگىمىز بەن ۇلتتىق بولمىسىمىزدى جوعالتقانىمىزعا ەشبىر كۇمان جوق. ولاي بولعان جاعدايدا ءبىز قولىمىزداعى ەگەمەندىككە يە بولا الماي، عاسىرلار بويى تاۋەلسىزدىكتى ارمانداپ وتكەن اتا-بابامىزدىڭ ارۋاعىنىڭ الدىندا كىنالى بولىپ، بولاشاق ۇرپاعىمىزعا بوداندىقتىڭ قامىتىن ءوز قولىمىزبەن كيگىزەتىن بولامىز.

ءبىز جەمقورلىق پەن پاراقورلىق تۋرالى ءسوز قىلعاندا پالەنشە شەنەۋنيك مۇنشا ميلليون قارجىنى ءىشىپ-جەپ قويىپتى دەپ جاتامىز. ياعني ونىڭ قىلمىسىنىڭ ولشەمى بار جانە ول ماتەريالدىق قىلمىس بولىپ سانالادى. ال، ميلليونداعان حالقى بار بۇكىل مەملەكەتتى ساياسي، ەكونوميكالىق، رۋحاني تاۋەلسىزدىكتەن ايىرىپ، ونى بوداندىققا اينالدىرسا، مۇنى ەشقانداي ماتەريالدىق ولشەممەن ولشەۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ول ساياسي قىلمىس بولىپ سانالادى جانە ول ماتەريالدىق قىلمىستان الدەقايدا اۋىر. ونداي قىلمىستىڭ ءبىر-عانا اتى بار، ول - وتانىنا وپاسىزدىق.

بۇل جەردە اڭگىمە جەر كولەمى جونىنەن دۇنيە ءجۇزى بويىنشا العاشقى وندىققا، حالقىنىڭ سانى جونىنەن العاشقى جۇزدىككە كىرەتىن ءبىر مەملەكەتتىڭ بولاشاق تاعدىرى تۋرالى بولىپ وتىر. سوندىقتان بۇل ايتىلعان پىكىرمەن كەلىسپەيتىن نەمەسە ونى جالا دەپ سانايتىن ادام بولسا، ونىڭ دا پىكىرىن تىڭداۋعا دايىنمىن. اقيقات پىكىر تالاسىنان تۋىندايدى، ونىڭ ۇستىنە مەن سول مەملەكەت باسقارىپ وتىرعان جوعارعى باسشىلاردان باستاپ، ونداعان مىڭ شەنەۋنيكتەردى وزدەرىنىڭ جەكە باسىنىڭ مۇددەسىن حالىق مۇددەسىنەن جوعارى قويىپ، ساتقىندىق جاسادى دەپ ايپتاپ وتىرمىن. سوندىقتان، مەنىڭ ايتقاندارىم شىندىققا كەلمەيتىن جالا بولسا، ءوز ءسوزىم ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋگە دايىنمىن.

ەندى ءبىز ادامزات قاۋىمداستىعىنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە الدىمىزعا قانداي ماقسات قويىپ، وعان قالاي قول جەتكىزۋگە بولادى دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەۋىمىز كەرەك.

تاريحتا قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى وتە كۇردەلى بولدى. ءبىز XIX عاسىردىڭ اياعىنا دەيىن نەگىزگى كاسىبىمىز مال شارۋاشىلىعى بولىپ، كوشپەلى ءومىر سالتىمەن ءومىر ءسۇرىپ كەلدىك. سوندىقتان جەرىمىزدە قالالار سالىپ، ونەركاسىپپەن اينالىسۋعا ءبىزدىڭ مۇمكىندگىمىز بولمادى. سول سەبەپتى وتىرىقشىلىققا قاراعاندا كوشپەلى ءومىر سالتىنىڭ وزىنە ءتان تۇرمىسىندا، پسيحولوگياسىندا، مەنتاليتەتىندە ۇلكەن ايىرماشىلىقتار بولدى.

XX عاسىردىڭ باس كەزىندە قازاقتار وتىرىقشىلدىققا كوشىرىلگەنىمەن ولار اۋىلدىق جەردە ورنالاسىپ ءوزىنىڭ قالا مادەنيەتىن جاساي المادى. ال قالاعا كەلگەن جاستار بولسا، ولار ورىس تىلىمەن، مادەنيەتىمەن ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر بولىپ، اسسيميلياتسياعا ۇشىرادى. ونىڭ ۇستىنە كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ جۇرگىزگەن «سوۆەتتىك ءومىر سالتى» مەن كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ينتەرناتسيونالدىق يدەولوگياسى از ۇلتتاردىڭ ۇلتتىق ساناسىن جويىپ، ولاردى ورىستاندىرۋ ساياساتى بولاتىن. سونىڭ كەسىرىنەن قازىرگى قازاق ۇلتى ءوز الدىنا تاۋەلسىز ەل بولا تۇرا، ءوزىنىڭ وتانىندا ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاي الماي، قوعامىمىزدا الەۋمەتتىك جاعىنان بولسىن، مادەني جاعىنان بولسىن باسقا دياسپورالارعا قاراعاندا ەڭ ارتتا قالعان مارگينالدى ۇلتقا اينالىپ وتىر. وعان قوسا قازىرگى ساياسي بيلىكتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى دا قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىنە زيانىن تيگىزۋدە.

وسى تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشىن قازاق حالقى ءوزىنىڭ بولاشاق ماقساتىن بەلگىلەپ الىپ، سوعان قول جەتكىزۋگە ۇمتىلۋى كەرەك. ءبىز قازىرگى بيلىكتى قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن قورعامايدى دەپ قانشا سىناپ، قارعاپ-سىلەگەنمەن ونان جاعداي وزگەرمەيدى، ەگەر ءبىز العا قويعان ماقساتىمىزعا جەتۋ ءۇشىن ءوزىمىز ۇمتىلىپ، كەرەك جەرىندە زاڭدى قۇقىعىمىزدى بيلىكتەن تالاپ ەتىپ وتىرۋعا ءتيىسپىز. «حالقى قانداي بولسا، بيلىگى دە سونداي بولادى» دەگەن ماتەل بار، سوندىقتان بيلىكتى تۇزەۋ ءۇشىن حالىق ساياسي ساۋاتتى بولىپ ءوزىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاي ءبىلۋى كەرەك. ءبىز وسى كەزگە دەيىن جيىرما جىل بويى بيلىكتى يماندىلىققا شاقىرىپ، ولارعا مورال ايتىپ كەلدىك، بىراق ونى تىڭداعان بيلىك بولعان جوق. ەندى زاڭدى قۇقىعىمىزدى بيلىكتەن تالاپ ەتۋگە ءبىزدىڭ زاڭدى قۇقىمىز بار. الداعى ۋاقىتتا ونان ناتيجە بولماسا، ءبىزدىڭ ساياسي كۇرەسكە شىعۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. ول ءۇشىن ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىز بەن ماقساتىمىز انىق بولۋعا جانە ساياسي ساۋاتتى بولۋىمىز كەرەك. ونىڭ ۇستىنە وسى كۇرەسكە بىزگە باعىت-باعدار كورسەتىپ وتىراتىن ۇلتتىق يدەولوگيامىز بولۋعا ءتيىس.

ارينە ءومىر بولعاننان كەيىن، ول قانداي ءادىل قوعام بولسا دا، ونىڭ ىشىندەگى باستى سۋبەكتىلەردىڭ اراسىندا ءار كەز تۇسىنبەۋشىلىك، قاراما-قايشىلىقتاردىڭ بولىپ تۇراتىنى زاڭدى قۇبىلىس. ول ساياسي ما، الەۋمەتتىك پە، قۇقىقتىق پا سونى دەر كەزىندە انىقتاپ، سوعان بايلانىستى ءتيىستى شارالار قولدانۋ ارقىلى ونى رەتتەپ وتىرۋعا بولادى. بۇل جەردە ءبىر نارسەنى ەسكەرۋىمىز كەرەك. قوعام ىشىندەگى قايشىلىقتى ەكى كاتەگورياعا بولۋگە بولادى. بيلىكتىڭ بىلمەستىكتەن ىستەگەن قاتەلىگى، ول - كەمشىلىك. سانالى تۇردە ىستەگەن قاتەلىگى بولسا، ول - قىلمىس. وسى قاتەلىكتەر مەن كەمشىلىكتەردى بەيبىت جولمەن تۇزەپ وتىرۋ ءۇشىن قوعامىمىزدىڭ قۇرىلىمى دەموكراتيالىق پرينتسيپپەن دامۋى قاجەت. ال قازرگى ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا قوعام ىشىندەگى قايشىلىقتاردا بەيبىت جولمەن شەشۋ مۇمكىن بولماي تۇر. سەبەبى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ساياسي قۇرىلىمى اۆتوريتارلىق جۇيە ارقىلى قالىپتاسقان. سونىڭ سالدارىنان بارلىق قايشىلىقتار سۋبەكتيۆتى قارالادى دا وعان بىردەن ساياسي سيپات بەرىلىپ، ونى وبەكتيۆتى بەيبىت جولمەن شەشۋدىڭ ورنىنا، ول ونان ءارى كۇردەلەنىپ، شيەلەنىسە تۇسەدى.

ارينە، ءبىز اۋەلى ءبىر ارەكەتكە بارماستان بۇرىن الدىمەن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن انىقتاپ الۋعا ءتيىسپىز. ءبىز كوبىنە اناۋ كەرەك، مىناۋ كەرەك دەگەندى ءجيى ايتامىز دا توق ەتەرگە كەلگەندە نەدەن باستاۋدى بىلمەي ابدىراپ قالامىز. سوندىقتان مەن ۇلتتىۇق مۇددەمىز بەن ماقساتىمىزدى ءسوز ەتكەندە بۇل قۇر ۋاعىز بولماس ءۇشىن ۇلتتىق مۇددە تۋرالى «تاۋەلسىزدىك - ءبىزدىڭ تاعدىرىمىز» جانە ۇلتتىق ماقسات تۋرالى «سالاۋاتتى ءومىر سالتى - ۇلتتىق يدەولوگيامىز» دەگەن ەكى كىتاپ جازدىم. سول كىتاپتاردا بۇل پروبلەمالار جونىندە، نە ىستەۋ كەرەكتىگى جونىندە كەڭىنەن تالقىلانعان.

قازىر قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى ءوزىنىڭ شەشۋشى كەزەڭىنە تاپ بولىپ وتىر. ەگەر ءبىز بۇرىنعى مەتروپولياعا قايتادان بودان بولساق، ونان ەندى قايتىپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان پرەزيدەنت نازارباەۆ «ەۋرازيا وداعىن» قۇرۋ يدەياسىنىڭ قاتە ەكەنىن ءتۇسىنىپ، ونان باس تارتاتىن بولسا، حالىق ونىڭ وسى كەزگە دەيىنگى قاتەلىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرىن كەشىرىپ تاريحتا ابىلاي حان سياقتى قازاق حالقىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، مەملەكەت قۇرۋشى ءبىرىنشى پرەزيدەنت بولىپ قالادى. ال ەگەر كەرىسىنشە قازىرگى ساياساتىن جالعاستىرىپ قازاقستاندى «ەۋرازيا وداعىنا» زورلاپ كىرگىزسە، ءابىلحايىر حان قۇساپ قازاق حالقىن تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىپ، قايتادان رەسەيگە بودان جاساعان پرەزيدەنت بولىپ تاريحقا ەنەدى. سوندىقتان بۇگىنگى كۇنى قازاق حالقىنىڭ بوستاندىعى مەن مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ تاعدىرى پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ قولىندا، ياعني ونىڭ نيەتى مەن جىگەرىنە بايلانىستى بولىپ تۇر. ەگەر ءبىز وسى شىندىقتى قازىر اشىق ايتپاساق، ەرتەڭ نازارباەۆ كەتكەننەن كەيىن كەش بولادى.

ەرمەك

مۇقانعاليەۆ

"وبششەستۆەننايا پوزيتسيا"

(پروەكت "DAT" № 44 (172) وت 29 نويابريا 2012 گ.