جاراسباي سۇلەيمەنوۆ. جۇرەكتەگى جانار
جارىق دۇنيەگە كەلىپ كوزىن اشقانى جاڭا عانا سياقتى ەدى، ءبارى ءبىر ساتتە جالپ ەتىپ ءسوندى. ءوشتى. بۇل ءۇشىن تاڭ اتپاي، كۇن شىقپاي قالدى. ءتۇن. قويۋ قاراڭعىلىق سەيىلەر ەمەس. ءتورت جاسار بالا نە تۇسىنەدى. قولدى - اياققا تۇرمايدى، ويناعىسى، جۇگىرگىسى كەلەدى. ءۇي ىشىندە تارسىل - گۇرسىل كوبەيدى. التىن اسىقتاي اسىر سالىپ ويناپ جۇرگەن بالالارىنىڭ ءبىر ساتتە ءمۇساپىر كۇيگە ءتۇسىپ، ءبىر ۋىس بولىپ قالعانىن كورۋ اتا - اناعا وڭاي ما. اكە - شەشە ەسەڭگىرەپ قالدى. شىبىن جاندارىن قويارعا جەر تاپپاي قينالدى. سەنگىلەرى كەلمەيدى. قۇلىنشاقتارى ءدال قازىر كوزدەرىن اشىپ جۇگىرىپ كەتەتىندەي كورىنەدى. «قىزىلشامەن كىم اۋىرماي جاتىر. ەرتەڭ - اق ءتاۋىر بولادى.» تاعى دا ماڭدايىن كەرەۋەتتىڭ قىرىنا سوعىپ الدى ارينە، جاس ءسابي قۇلىنداي شىرقىراپ جىلايدى. وعان قوسىلىپ اناسى ەڭىرەيدى. ءسابيىن باۋىرىنا باسىپ، اللادان كومەك سۇرايدى. العاشىندا، كەشىكپەي ءتاۋىر بولىپ كەتەتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنگەن. جوق. دارىگەرلەر ءۇمىت وتىن ءبىرجولا ءوشىردى.
وسىلاي كۇن ءوتتى، اي ءوتتى...ۇيدەن بەرەكە قاشتى. وتاعاسىنىڭ دا قاباعى اشىلمايدى. جاس كۇنىندە بالالاردىڭ ءبارى دەرلىك اۋىراتىن قىزىلشا وسىلاي ويلاماعان جەردەن اقتوبە وبلىسىنىڭ شالقار اۋدانى اۋماعىنداعى 71 رازەزدە تۇراتىن جۇرەبەكوۆتەر وتباسىن ەسەڭگىرەتىپ كەتتى. كومەگى تيەر دەپ، الماتىعا، ءبىر شەتى ورىنبورعا دەيىن، دارىگەرلەرگە شاپقىلادى. ولاردان دا قايىر بولعان جوق. ءبارىنىڭ ايتاتىنى ءبىر اق ءسوز: «بالانىڭ جانارىن قايتارۋ مۇمكىن ەمەس.»
جارىق دۇنيەگە كەلىپ كوزىن اشقانى جاڭا عانا سياقتى ەدى، ءبارى ءبىر ساتتە جالپ ەتىپ ءسوندى. ءوشتى. بۇل ءۇشىن تاڭ اتپاي، كۇن شىقپاي قالدى. ءتۇن. قويۋ قاراڭعىلىق سەيىلەر ەمەس. ءتورت جاسار بالا نە تۇسىنەدى. قولدى - اياققا تۇرمايدى، ويناعىسى، جۇگىرگىسى كەلەدى. ءۇي ىشىندە تارسىل - گۇرسىل كوبەيدى. التىن اسىقتاي اسىر سالىپ ويناپ جۇرگەن بالالارىنىڭ ءبىر ساتتە ءمۇساپىر كۇيگە ءتۇسىپ، ءبىر ۋىس بولىپ قالعانىن كورۋ اتا - اناعا وڭاي ما. اكە - شەشە ەسەڭگىرەپ قالدى. شىبىن جاندارىن قويارعا جەر تاپپاي قينالدى. سەنگىلەرى كەلمەيدى. قۇلىنشاقتارى ءدال قازىر كوزدەرىن اشىپ جۇگىرىپ كەتەتىندەي كورىنەدى. «قىزىلشامەن كىم اۋىرماي جاتىر. ەرتەڭ - اق ءتاۋىر بولادى.» تاعى دا ماڭدايىن كەرەۋەتتىڭ قىرىنا سوعىپ الدى ارينە، جاس ءسابي قۇلىنداي شىرقىراپ جىلايدى. وعان قوسىلىپ اناسى ەڭىرەيدى. ءسابيىن باۋىرىنا باسىپ، اللادان كومەك سۇرايدى. العاشىندا، كەشىكپەي ءتاۋىر بولىپ كەتەتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنگەن. جوق. دارىگەرلەر ءۇمىت وتىن ءبىرجولا ءوشىردى.
وسىلاي كۇن ءوتتى، اي ءوتتى...ۇيدەن بەرەكە قاشتى. وتاعاسىنىڭ دا قاباعى اشىلمايدى. جاس كۇنىندە بالالاردىڭ ءبارى دەرلىك اۋىراتىن قىزىلشا وسىلاي ويلاماعان جەردەن اقتوبە وبلىسىنىڭ شالقار اۋدانى اۋماعىنداعى 71 رازەزدە تۇراتىن جۇرەبەكوۆتەر وتباسىن ەسەڭگىرەتىپ كەتتى. كومەگى تيەر دەپ، الماتىعا، ءبىر شەتى ورىنبورعا دەيىن، دارىگەرلەرگە شاپقىلادى. ولاردان دا قايىر بولعان جوق. ءبارىنىڭ ايتاتىنى ءبىر اق ءسوز: «بالانىڭ جانارىن قايتارۋ مۇمكىن ەمەس.»
وسىلاي كۇندەر ءوتىپ جاتتى. قاراتۇنەك تۇمشالاعان تۇننەن ايىرعىسىز كۇندەر. تاعدىر باسقا سالعان سوڭ، نە امال، بارىنە دە كوندىگەسىڭ. ول كورمەسە دە، شەشەسىنىڭ جانارى جاسقا تولىپ، كەمسەڭدەپ وتىرعانىن سەزەدى. «اپا نەگە جىلايسىڭ؟» «قۇداي جىلاتىپ قويسا، جىلاماعاندا نە ىستەيمىن، ءوزىڭ سياقتى جۇرتتىڭ بالالارى مەكتەپكە بارىپ جاتىر.» اپاسى ودان سايىن ەگىلەدى. التى جىل اجەپتاۋىر ۋاقىت قوي، ونعا اياق باسقان بالا ءبىراز نارسەنى تۇسىنە باستادى. اكەسى ۇيدە بولعان كەزىندە ونى الدىنان تۇسىرمەيدى، باۋىرىنا باسىپ: «ولە - ولگەنشە قۇلىنىمدى جىلاتپايمىن، ەشكىڭمنەن كەمقىلمايمىن، قور بولمايدى!»-دەيدى. «سوسىن...سوسىن بۇل بەيباقتىڭ كۇنى نە بولادى!؟.» شەشەسىنىڭ ۇنىندە ۇرەي بار. وسىنداي سوزدەردى قۇلاعى شالعان مۇنىڭ دا جۇرەگى مۇزداپ كەتەدى.
اكە مەن بالا وڭاشا قالعان ءبىر ساتتە قۇلانباي تۇتقيىلدان سۇراق قويعان. «اكە، مەن وسىلاي جۇرە بەرەمىن بە؟» توسىن سۇراق اكەسىن تۇيىققا تىرەگەن سياقتى. ول ءۇن-ءتۇنسىز كوپ وتىردى. نە دەسىن، بالاسىنىڭ جايىن ويلاماي جۇرگەن جوق. تالاي ءتۇندى كىرپىك ىلمەي وتكىزگەنىن كىمگە ايتادى.ۋاقىت بولسا زىرىلداپ ءوتىپ بارادى. «ون بىرگە تولادى. ەرتەڭ ەر جەتىپ ەسەيەدى. سونداعى كۇنى نە بولماق؟ وزدەرى دە ماڭگىلىك ەمەس قوي، كوزدەرى جۇمىلا قالسا، قۇلانبايدى كىم اسىرايدى، كىم ساقتايدى؟!» وسىلاردى ويلاسا، جۇرەگى ەزىلىپ، جانىن قويارعا جەر تاپپايدى. جان - جاققا سۇراۋ سالعان. قاراعاندىدا وسىنداي زاعيپ بالالاردى وقىتىپ، تاربيەلەيتىن ينتەرنات بار كورىنەدى. بىراق، كوزىن جاۋدىرەتىپ اپارىپ تاستاۋعا قيمايدى. قورقادى. قانشا دەگەنمەن، ۇيدەگىدەي بولمايدى عوي. جاي دا تاعدىردىڭ تالكەگىنە تۇسكەن بالاسىنىڭ موينىنا ءتىرى جەتىمنىڭ قامىتىن ءوز قولىمەن قالاي ىلمەك؟! ول وسىنداي كوپ ساۋالدىڭ جاۋابىن تابا الماي قينالادى. «ءوزىڭ قالاي ويلايسىڭ؟» قۇلانبايدىڭ جاۋابى دايىن ەكەن. «وقۋىم كەرەك»،- دەدى بىردەن. «جاقىن جەردە تۇرعان وقۋ جوق قوي.» « الىسقا اپار!» بالاسىنىڭ سەنىمدى ءۇنى اكەنىڭ دۇرىس سۋارىلماعان پىشاقتىڭ جۇزىندەي جاسىپ قالعان قايراتىن ءبىر جانىپ ءوتتى. سونىڭ وزىندە قاراعانداعا بارماساق دەگەن ءۇنى ازەر شىقتى.
قۇلانباي قاراعاندىنىڭ قايدا ەكەنىن قايدان ءبىلسىن. قۇداي سەزدىردى مە ەكەن، ايتەۋىر، سول كۇندەرى ول قايدا بولسا دا ءبارىبىر بارۋىم كەرەك، ءبىلىم الۋىم كەرەك دەگەن ويعا بەكىپ، اكەسىنە «مەنى قاراعاندىعا اپار»، -دەدى. قازىر ايتۋعا جەڭىل عوي، ايتپەسە، ەكى كوزى كورمەيتىن بالانى بوتەن ورتاعا اپارىپ تاستاپ كەتۋ اكە- شەشەگە وڭاي ما. بالا بولسا دا قۇلانباي ىشتەي تاعدىرىنا مويىن ۇسىنىپ، بەلدى بەكەم بۋعان سەكىلدى. جول بويى اكەسىن كادىمگى ۇلكەن كىسىدەي اڭگىمەگە تارتىپ،ءبىراز جايدىڭ باسىن شالدى. «ماعان الاڭداماڭدار، وقىپ، ماماندىق الامىن،ەرتەڭ سەندەرگە كومەكتەسەمىن»،- دەپ قويادى. وسى سوزدەردى ەستىگەندە اكەسىنىڭ كوڭىلى بوساپ، كوزىنە جاس ءۇيىرىلدى. ونى قۇلانبايعا سەزدىرگىسى كەلمەيدى، اقىرىن عانا قالتاسىنان قول ورامالىن الا بەرگەنى سول ەدى، قۇلانباي: «اكە، جىلاما، ءبارى جاقسى بولادى»،-دەدى. «ءتاۋبا، اللا بالاسىنىڭ جانارىن السا دا جۇرەگىنە ساۋلە قۇيعان سەكىلدى. وسىعان دەيىن ەشكىمگە مىندەتىن ارتقان ەمەس، ءبارىن بىلەدى، ءبارىن تۇسىنەدى. «ءومىر بويى مەنى جەتەلەپ جۇرمەيسىڭدەر» دەپ جالعىز ءجۇرۋدى ۇيرەندى. ءسۇرىندى.قۇلادى. جىلادى... بىراق، العان بەتىنەن قايتقان جوق. ءبىر ەستىگەنىن قاعىپ الادى. اسىرەسە، نارسەنىڭ ءتۇر-ءتۇسىن قايتالاۋعا قۇمار. سونىسىمەن اينالاسىندارعا ءوزىنىڭ كوزى كورمەيتىنىن ۇمىتتىرىپ جىبەرەتىنى دە بار...»
قۇلانباي قوشتاساردا دا جاسىعان جوق. «اپاما سالەم ايت، دەمالىستا كەلەمىن»،-دەدى. ينتەرناتتا ءوزى سياقتى بالالار كوپ ەكەن، وزدەرى كەلىپ تانىسىپ جاتىر. كەيبىرەۋى مۇلدە كورمەسە، كەيبىرەۋلەرى تابان استىن اجىراتا الاتىن سياقتى. تاربيەشىلەر دە جاڭا قوسىلعان مۇنى شەت قاققان جوق. ارينە، ول العاشقى كۇندەرى الىستاعى اۋىلىن، سوندا قالعان اناسىن، باۋىرلارىن ساعىندى. ساعىنىش مەڭدەپ، ەشتەڭەگە كوڭىلى سوقپاي قينالعان كەزدەرى دە بولدى. «ۇيگە قايتسام قايتەدى؟» دەگەن وي دا ناق وسى كەزدە قىلاڭ بەرگەن. جوق دەيتىن ول سالدەن سوڭ ءوز ويىنان ءوزى شوشىپ. «ۇيدە نە بىتىرەمىن، قايتكەن كۇندە دە تاعدىردى جەڭۋىم، ءبىلىم الۋىم كەرەك. الدا ۇلكەن ءومىر كۇتىپ تۇر. قيىندىقتاردىڭ دا اتتاعان سايىن اياقتان شالارى انىق. سوندا ءبىلىم عانا كومەككە كەلەدى. ءبىلىم عانا العا جەتەلەيدى. بىلىمنەن قۇرالاقان قالسا،ناعىز سوقىرلىق سول. باسقا تاڭداۋ، باسقا جول جوق.» وسىلاي ءوزىن قايراپ - قايراپ الىپ كىتاپحاناعا جونەلەدى. مۇنداعىلىار كىتاپتى ساۋساقپەن سيپالاپ وتىرىپ وقيدى ەكەن، سول ءادىستى تەز مەڭگەرىپ الدى. «ساۋ بولسا دا، سوقىر بولسا دا بالانىڭ اتى بالا عوي، كوپكە دەيىن جاڭا ورتاعا كوندىگە المادىم، نە ىستەرىمدى بىلمەي كوپ قينالدىم.بار بىتىرەتىنىم- تورىققاندا ، تاماق ىشپەي جاتىپ الامىن. وسىنىڭ بارىنەن مەنى قۇتقارعان كىتاپ.كىتاپ وقي الاتىن بولعاننان كەيىن ءومىرىم كۇرت وزگەردى. اسىرەسە، نيكولاي وستروۆسكي دەگەن اۆتوردىڭ «قۇرىش قالاي شىنىقتى» دەگەن كىتابى قاتتى اسەر ەتتى، ونى مۇنداعىلاردىڭ ءبارى كەزەكتەسىپ وقيدى ەكەن. مەن ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت وقىپ شىقتىم. ۇيگە كەتىپ قويماعانىما قۋاندىم. كىتاپتان باس المايتىن بولدىم، ءوزىمدى ءوزىم اياماي ءبىلىمنىڭ سوڭىنا ءتۇستىم. بۇل مىندەتتى ويداعىداي شەشتىم عوي دەيمىن. مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن كوپپەن بىرگە ۋنيۆەرسيتەتكە تۇسۋگە ۇيعاردىم. وزىمە دەگەن سەنىمىم سونداي كۇشتى بولدى»،- دەپ سول كۇندەردى ەسكە الادى ول.
قۇلانبايدىڭ تاڭداۋى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىنە تۇسكەندە، ونى بىلەتىندەر تاڭدانعان جوق. اۋىزشا ەمتيحانداردان سۇرىنبەي وتكەن ول كوپپەن بىرگە شىعارما جازۋعا وتىردى. ول ول ما، بولىنگەن ۋاقىت اياقتالماي جاتىپ - اق، «مەن بولدىم» دەپ شىعارماسىن تەكسەرۋگە ۇسىنعان. وسى ارادا ەمتيحان الىپ وتىرعان ۇستازدار اڭتارىلىپ قالدى. ولاردىڭ اراسىندا قۇلانبايدىڭ جازۋىن وقي الاتىن وقىتۋشى جوق بولىپ شىقتى. قۇلانباي سەزىپ وتىر. قالاي تەكسەرەمىز دەگەندەي ولار بىرىنە-ءبىرى قارايدى. ونىڭ جولىن قۇلانبايدىڭ ءوزى ايتىپ بەردى. «مەن جازعانىمدى سىزدەرگە ءۇتىر-نۇكتەسىن قالدىرماي وقىپ بەرەيىن، سىزدەر كوشىرىپ الىڭىزدار دا وقىپ شىعىڭىزدار»، -دەدى. بۇل ۇسىنىسقا ەمتيحان الۋشىلار قارسى بولعان جوق. ولار قۇلانبايدىڭ ەڭبەگىنە بەس دەگەن باعا قويدى. كەشىكپەي ستۋدەنت كۋالىگىن قالتاسىنا سالدى، كوپپەن بىرگە جاتاقحاناعا ورنالاستى. وقۋعا ءتۇسۋىن تۇسكەنمەن قاتاردان قالماۋ وڭايعا سوقپاسىن ول العاشقى كۇندەرى - اق سەزىنگەن.ويتكەنى، بۇعان دەيىن مۇندا ەكى كوزى مۇلدە كورمەيتىن ادام وقىماعان بولۋى كەرەك، برايل تىلىنە تۇسىرىلگەن وقۋلىقتار جوق بولىپ شىقتى. جادى مىقتى. لەكتسيادا اۋىزدان شىققان ءسوزدىڭ ءبارىن قاعىپ الادى. بىراق، جاقسى وقۋ، جان-جاقتى ءبىلىم الۋ ءۇشىن بۇل از. نە ىستەۋ كەرەك؟ وسى ارادا وعان وزىمەن ءبىر توپتا وقيتىن بالالار كومەككە كەلدى. ولار كىتاپحاناعا بارعاندا قۇلانبايدى قالدىرماي ساباققا بىرگە دايىندالدى، وعان قاجەتتى ادەبيەتتەردى وقىپ بەرىپ وتىردى. وسىنىڭ ءبارىن ايتقىزباي ىستەدى. ءتىپتى وزدەرى بۇعان ايتپاي كەزەك تە قۇرىپ الىپتى.
-مەنىڭ باعىما قاراي ءبىزدىڭ توپقا كىلەڭ ساباقتى ۇزدىك وقىعان بالالار ىلىگىپتى. ءبارى سۋىرىلىپ تۇر، بىرىنەن ءبىرى وتەدى. سەمينار ساباقتارىندا بىرەۋى ءبىر پىكىر ايتىپ جاتسا، ەكىنشىسى تۇرىپ «مەن پالەن دەگەن عالىمنىڭ ەڭبەگىن وقىدىم، ول كىسى بىلاي دەيدى»- دەپ كۋرستاسىنا قارسى ءۋاج ايتادى. مەن دە ولاردان قالىسپاۋعا ۇيعاردىم،- دەيدى قۇلانباي.- قاتار جۇرگەن بالالار قانشا كومەكتەسسە دە، ولارعا عانا قاراپ وتىرا المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. سوسىن وزىمە كەرەك كىتاپتاردى ماگنيتوفونعا جازدىرىپ الاتىن بولدىم. سولاردى قايتا-قايتا تىڭداپ، كوپتەن قالمادىم.
ۋاقىتتا توقتاۋ جوق قوي. ءار كۇنى قاربالاسقا، قيىندىققا تولى بولعانى سونشالىق، ول ءتورت جىلدىڭ قالاي وتە شىققانىن اڭعارماي دا قالدى. الدا- پراكتيكا، ديپلومدىق جۇمىس... وسىلاي ءوز ءومىرىنىڭ تاعى ءبىر بەلەسى جايلى ويلانىپ - تولعانىپ جۇرگەندە ول كۇتپەگەن جايعا تار بولدى. وتكەن جىلى 8 - ناۋرىز مەرەكەسى كەشىندە تانىسقان قىز جاتاقحاناعا كەلۋىن جيىلەتىپ كەتتى. جەتەلەپ اندا دا اپارادى، مىندا دا اپارادى،كەرەكە كىتاپتارىن وقىپ بەرەدى. ايتەۋىر قاسىنان شىقپايدى. ءدال وسى كەزدە ول جۇرەك تۇكپىرىندە ءبىر سەزىمنىڭ تۇتانعانىن سەزگەن. سول ساتتە ءوز ويىنان ءوزى شوشىپ، تۇتانباعان سەزىمدى تۇنشىقتىرۋعا تىرىسقان. «ول كىم، مەن كىممىن؟» مەيىرحاننىڭ قۇلانبايعا ءجيى كەلەتىنىن بالالار دا بايقاسا كەرەك، ءبارى دە جاقسى قىز دەپ ماقتايدى. ورتا بويلى، اققۇبا ءوڭدى،دوڭگەلەك ءجۇزدى قىز بارىنە دە ۇناعان. ءوزى اقجارقىن، بىردە كورمەسەم ساعىنىپ قالامىن دەپ قۇلانبايدىڭ جۇرەگىن تاعى ءبىر ءدىر ەتكىزگەن. قۇلانباي ءتىپتى ويلاۋعا قورقادى. «جاي بالالىق شىعار، ءبارى دە ۋاقىت وتە ۇمىتىلادى. اللا تاعالا ماڭدايىما نە جازسا سونى كورەرمىن» دەپ ىشتەي ءوزىن ءوزى قايراي تۇسەدى. وسى كۇنگە دەيىن ول وزىنە ءوزى سەنىپ كەلدى. الدا ءوزىن تالاي سىن كۇتىپ تۇرعانىن تۇسىنەدى.سولارعا دايىن بولۋى كەرەك. وسىنداي ويلار مەڭدەگەن ول ءوزىن ەشقاشان اياپ كورگەن ەمەس. سونىڭ ارقاسىندا ءبىراز ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. ەڭ باستىسى ەشكىمنىڭ كومەگىنسىز جالعىز ءوزى ءجۇرىپ-تۇرا الاتىن بولدى، ەشكىمگە سالماق سالماق ەمەس، ءبارىن ءوزى ىستەيدى. جاسىنان سپورتپەن اينالىسقانىنىڭ دا پايداسىن كورىپ ءجۇر. دەنەسى جەڭىل، ءجۇرىسى شيراق. جالعىزدىققا دا ۇيرەنىپ كەلەدى. اتتەڭ...اتتەڭ!!! وعان مويىپ جاتقان بۇل جوق. اللا سالدى، بۇل كوندى. تاۋبە، بۇگىنگە دەيىن ءبىراز جەردى ارالادى. زاعيپتار اراسىندا ۆەلوسيپەتتەن بەلورۋسسيادا وتكەن حالىقارالىق جارىستا ءتورتىنشى ورىن الدى. بىشكەكتە شاحماتشىلار اراسىندا توپ جاردى. سپورتتىق گيمناستيكادان ەكىنشى رازريادتىڭ نورماسىن ورىندادى.
وسىلارمەن اينالىسا ءجۇرىپ ول مۋزىكاعا ەرەكشە دەن قويدى.بۇل بايان مەن گيتاراعا قوسىلىپ ءان سالعاندا جۇرت ۇيىپ تىڭدايدى. سوڭعى جىلدارى ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنداعى ءبىر دە ءبىر كونتسەرت مۇنىڭ قاتىسۋىنسىز وتكەن ەمەس. ءىشى سەزەدى، قىزدىڭ جۇرەگىنە شوق سالىپ جۇرگەن دە وسى ونەرى بولۋى كەرەك. بىردە گيتارادا قالاي جاقسى ويناسىز دەپ مەيرامحاننىڭ ءوزى دە سەزدىرىپ قويعان. قۇلانباي مۋزىكاعا كەزدەيسوق كەلگەن جوق. «سۋعا كەتكەن تال قارمايدى دەگەندەي، الداعى ءومىر جايلى ءجيى ويلانامىن عوي، قالاي نان تاۋىپ جەيمىن، نەمەن اينالىسسام جۇرتتان كەم بولمايمىن. وسىنداي ساۋالدار ءجيى مازالايتىن. اقىرى مۋزىكامەن شىنداپ اينالىسۋعا ۇيعاردىم.» وسى ىسكە شىنداپ كىرىستى، بەتحوۆەن، باح، گلينكا، شوپەن، چايكوۆسكي، بەككەر سىندى كلاسسيك كومپوزيتورلاردىڭ شىعارمالارىن ورىندايتىن دەڭگەيگە جەتتى. تىڭدارمان وعان ابايدىڭ اندەرىن دە قايتا-قايتا ايتقىزاتىن. الماتىعا كەلگەننەن كەيىن امىرە قاشاۋباەۆ اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبىنە ءتۇسىپ، ونى ويداعىداي اياقتاپ شىقتى.
بىردە ولار الماتىنىڭ كوشەسىندە قول ۇستاسىپ كەلە جاتتى. ەكەۋى دە وتە كوڭىلدى. قۇلانباي بۇگىن ءوزىن كوپتەن مازالاپ جۇرگەن ويدىڭ شەتىن شىعارماق. بارىنەن دە سەزىم كۇشتى ەكەن، اقىل دا، سابىر دا ونىڭ الدىندا باس يگەن. ءدال قازىر وعان مەيرامحانسىز ءومىر قىزىق ەمەس. ءبىر ويى بۇگىن ايت، ەرتەڭ كەش بولادى دەيدى. ۇركىتىپ الامىن با، ءبىر جولا ايىرىلىپ قالامىن با دەپ تە قورقادى. «جوق، ايتۋ كەرەك، بۇگىن ايتۋ كەرەك!» «مەيرامحان، بىردەڭە ايتسام رەنجىمەيسىڭ بە؟» «ايتساڭ ايتا بەرمەيسىڭ بە، قاشاننان بەرى مەنەن رۇحسات سۇرايتىن بولعانسىڭ؟! ايت،ايت! رەنجىپ قاۋىمدا مۇمكىن، اۋەلى ءسوزىڭدى ەستيىك،سوسىن كورە جاتارمىز؟!» قىزدىڭ داۋسى سىڭعىر- سىڭعىر ەتەدى. ول ۇندەمەي قالدى. ىشتەگى ارپالىس اۋزىن بۋىپ تۇر. ونى قىز قايدان ءبىلسىن. «ايتاتىن بولساڭ، بۇلدانباي ايتسايشى»،- دەيدى نازدانىپ. «ماڭايدا ورىندىق بار ما؟ وتىرايىقشى.» ءجۇر دەپ قىز مۇنى جەتەلەي جونەلدى. باقتىڭ ءىشى بولۋى كەرەك، قۇستار ءان سالادى، گۇلدەردىڭ جۇپار ءيسى مۇرنىڭدى قىتىقتايدى. بۇلار جالعىز ەمەس سياقتى. انا جەردەن، مىنا جەردەن جاستاردىڭ جامىراي كۇلگەن داۋىستارى ەستىلەدى. كۇننىڭ ىستىعى ما، الدە ىشكى تولعانىسى بۋىپ بارا ما، ماڭدايى شىپ-شىپ تەرلەدى. ءسىرا دا، ومىردە بۇلاي تولقىماعان شىعار، قازىر ايتادى، ءبارى بۇلىنەدى. تاعى دا جالعىز قالادى. ول بارىنە ۇيرەندى. تەك قورقاتىنى جالعىزدىق قانا. جولداستارى كوپ.مۇنىڭ كومەگىنە زارۋلەر از ەمەس. دەگەنمەن سولاردىڭ ءبارى مەيرامحانعا جەتپەيدى. ونىمەن تانىسقالى ءومىرى وزگەردى.
- قۇلانباي نە ايتاىن دەپ ەدىڭ؟
- اللا جازسا، وقۋىم بىتەدى عوي.
- ءيا، سوسىن اۋىلعا تارتىپ كەتپەكسىڭ بە!؟ قىز تاعى دا سىلق-سىلق كۇلدى.
- اۋىلدى دا ساعىنامىن. بىراق ول جاققا بارعاندا نە بىتىرەمىن. اكە- شەشەمە ماسىل بولىپ ۇيدە وتىرعىم كەلمەيدى. نەدە بولسا وسىندا قالىپ باعىمدى سىناعىم كەلەدى.
- دۇرىس ايتاسىڭ.سىنا، وعان كىم بوگەت بولادى؟!
- ايتايىن دەگەنىم ول ەمەس.
- ەندى ايتاتىن بولساڭ ايتسايشى، جۇمباقتاي بەرمەي.
- رەنجىمەيسىڭ بە؟
- رەنجىمەيمىن دەدىم عوي، نەشە رەت قايتالاۋ كەرەك.
- مەنىڭ ءوزىڭدى سۇيەتىنىمدى بىلەسىڭ عوي...
- سان رەت ايتقانسىڭ! مەنىڭ جاۋابىمدى دا بىلەسىڭ، سان مارتە ەستىگەسىڭ!
- ەندەشە ماعان تۇرمىسقا شىقساڭ قايتەدى؟!
قىز ءۇنسىز قالدى. دەمىن ىشىنەن الىپ بۇل وتىر. ۋاقىت وتەر ەمەس، سەكۋنتتىڭ ءوزى ۇزارىپ كەتكەن سياقتى. جۇرەگى اۋزىنا تىعىلىپ، ءدۇرسىلى جيىلەپ بارادى.
- مەيرامحان!
قىز ءۇنسىز.
-مەيرامحان!!!
- نە بولدى سونشا؟
داۋىسىندا وزگەرىس جوق سياقتى. دەمەك، رەنجىگەن جوق. وعان كەرەگى وسى.قالعانى ماڭىزدى ەمەس، مەيرامحانى رەنجىمەسە بولعانى.يىعىنان ءبىر اۋىر جۇك تۇسكەندەي، بويى جەڭىلدەپ سالا بەردى. ەڭباستىسى -ايتىلاتىن ءسوز ايتىلدى. ەندى اسىقتىرمايدى. قانشا كۇت دەسە دە كۇتەدى. ءوزى قويعان ساۋالدىڭ جاۋابى وڭاي شەشىلمەيتىنىن ول دا تۇسىنەدى. ءوزى دە ونىڭ توڭىرەگىندە مىڭ ويلانىپ، مىڭ تولعانعان. ايتۋدىڭ رەتىن تابا الماي قينالعان، بىراق، جۇرەگى قويار دا قويمادى، ايتقىزىپ تىندى. وسىعان دەيىن ساپىرىلىسىپ، تايتالاسىپ مازا بەرمەگەن سان ءتۇرلى ويلار زىم- زيا جوق بولدى. بۇل جاي ايتىلا سالعان ءسوز ەمەس. بويىنا ءوزى دە ايتىپ تۇسىندىرە المايتىن ءبىر سەنىم پايدا بولدى.
-ءجۇر ، كۇن كەشكىرىپ بارادى، ۇيگە قايتايىق ،- دەدى مەيرامحان ونىڭ قولىن الىپ. الاقانى كۇيىپ تۇر ەكەن. بۇل سول ساتتە الاسۇرعان قىز جۇرەگىنىڭ ءدۇرسىلىن ەستىگەندەي بولدى. «قازىر...قازىر ءوز شەشىمىن ايتادى. مەيرامحان- اشىق قىز، كوڭىلىڭە قارامايدى، ويىنداعىسىن بۇكپەسىز اقتارا سالادى...» جاتاقحاناعا جەتكەنشە مەيرامحان ءتىس جارعان جوق. تەك قوشتاساردا عانا:
-ويلانۋعا ۋاقىت بەرەسىڭ بە؟ دەدى. ءۇنى جۇمساق.
- ارينە، ارينە! دەدى ول قۋانىشىن جاسىرا الماي. ءۇزىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعان ءۇمىت ءجىبى قايتا جالعانعان سياقتى. ول ەندى كوپ بوگەلگەن جوق، باسقا ءسوزدى ەستىگىسى كەلمەگەندەي، تەز - تەز باسىپ بولمەسىنە بەت الدى.
ول سول ءتۇندى ۇيقىسىز وتكىزدى. «ارينە مەيرامحان اكە-شەشەسىمەن، تۋىستارىمەن اقىلداسادى. ءوزى دە ويلانادى. شەشىم قابىلداۋ وعان وڭاي سوقپاسى انىق.» بۇل دا ءبىر توقتامعا كەلە الماي كوپ قينالعان. كوزى كورمەسە دە ەشكىمنەن كەم ەمەس. وقۋىن ۇزدىك باعامەن تامامداعالى وتىر. قولىنان ءبارى كەلەدى. وسىعان دەيىن ءوزى وقىعان كىتاپتاردان كوڭىلگە تۇيگەندەرى كوپ. بالا كۇنىنىڭ وزىندە-اق باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى دۇرىس باعالاپ، بولعان ىسكە بەكەمدىك تانىتتى. مۇنداي جاعدايدى ەشكىمنىڭ باسىنا بەرمەي - اق قويسىن. قوس جانارى ءبىر ساتتە سونگەن، تابان استىن كورمەي قالعان ادامنىڭ قانداي كۇيدە بولاتىنى تۇسىنىكتى. بويىن ۇرەي بيلەيدى. الاسۇرىپ، باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرادى.جانۇشىرادى. بەيمازا كۇي كەشەدى. ول مۇنىڭ ءبىرىن دە ىستەگەن جوق. ويتكەنى، ول قوس جانارىنان ايرىلعاندا ءالى وڭى مەن سولىن تانىپ ۇلگەرمەگەن ءسابي ەدى. ءومىردىڭ ءتاتتى ءدامى تاڭدايىنا تاتىماعان، ەرنىندەگى انا ءسۇتى كەپپەگەن ول ەسەيە كەلە دە ساسقالاقتاپ بىرەۋدىڭ ەتەگىنەن ۇستاۋدى ويلاعان جوق، ءوزىن الدا كۇتىپ تۇرعان قيىن ومىرگە دايىندادى. ەكى كوزى كورمەيدى دەمەسەڭ قولىنان ءبارى كەلەدى، ءوز مىندەتى وزىندە. كيىمدەرىن ءوزى جۋادى، وتەكتەۋدى دە ۇيرەنىپ الدى. نەگىزىندە ول جالعىزدىقتان قورىقسا دا، ءوزىن جالعىزدىققا، قيىندىقتارمەن جالعىز كۇرەسۋگە دايىندادى. ونىڭ ءبارى وڭايعا سوققان جوق. قۇلادى،ءسۇرىندى. قايتا تۇردى. قازىر باسقالار سياقتى بىرەۋدىڭ جەتەگىندە جۇرمەگەنى- سونىڭ ارقاسى.ول ءوزىن مۇگەدەكپىن دەپ سەزىنبەيدى. «مەيرامحان! مەيرامحان! قازىر قانداي كۇيدە ەكەن؟! وعان دا وڭاي بولمادى-اۋ!؟» ول ءبىر ءسات وسى مەن شەكتەن شىعىپ كەتكەن جوقپىن با، دەپ ءوزىن كىنالاي باستادى. «مەن كىممىن؟! ول كىم؟ ون ەكى دە ءبىر گۇلى اشىلماعان بويجەتكەن تاعدىرىن مۇنىمەن نەگە بايلانىستىرۋعا ءتيىس، بىرەۋدىڭ باعىن نەگە بايلاۋىم كەرەك؟!» وسى ساتتە ول ءوزىن تۇڭعيىققا باتىپ بارا جاتقانداي سەزىندى. جان دارمەن باسقا ءبىر ويدىڭ تىزگىنىنە جارماستى. «مەيرامحاننان ايىرىلۋ بۇل ءۇشىن ولىممەن تەڭ. مەيلى، كىم نە دەسە، و دەسىن ،مەيرامحانسىز بۇعان ءومىر جوق!»
وسىلاي ءتۇنى بويى ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا جاتقان ول تاڭ الدىندا عانا كوز ىلگەندەي ەدى. دالىزدەگى ابىر- سابىر ءجۇرىس وياتىپ جىبەردى. دەگەنمەن، ول ادەتتەگىدەي ورنىنان سەرگەك كوتەرىلىپ، دەنە جاتتىعۋلارىن جاساي باستادى. بۇگىن ساباق جوق، ديپلوم جۇمىسىن اياقتاۋى كەرەك. الگى ازىردە مەيرامحاندى ءبىر ساتكە جايىنا قالدىرعانداي ەدى، قايتادان كوز الدىنا كەلىپ تۇرا قالدى. «قايدا ەكەن؟ نە ىستەپ ءجۇر؟»
تانىسقاننان بەرى كۇندە كەزدەسىپ، بوس ۋاقىتتارىن بىرگە وتكىزەتىن مەيرامحان ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ءبىرىنشى رەت كەلمەي قالدى. قۇلانبايدىڭ كەشەدەن بەرى ورەكپىگەن كوڭىلى سايابىر تاپقانداي. «تۇسىنىكتى بولدى. تەڭ تەڭىمەن، تەزەك قابىمەن دەگەندى ۇمىتىپ، اسپانداعى ايعا قولىمدى سوزعان ەكەنمىن عوي. الدە... اتا-اناسى قارسى بولىپ، ۇيدەن شىعارماي قويدى ما ەكەن؟!.» ءۇمىتىن ۇزگىسى كەلمەيدى. ۋاقىت توقتاپ قالعان سەكىلدى. بارىنە قولدى ءبىر-اق سىلتەپ، كىتاپحاناعا دا بارماي، تاماق تا ىشپەي جاتىپ العىسى كەلدى. «جوق، ولاي بولمايدى» دەيدى تاعى ءبىر ويى. «بۇل العاشقى اۋىر سوققى. ءالى تالايىن كورەسىڭ. اللا تاعالا سەنىڭ ماڭدايىڭا وسىنى جازعان. بوساما! بەلىڭدى بۋ! جىگەرىڭدى جانى، قايراتىڭا ءمىن!!!»
ول كىتاپحانادا ۇزاق وتىردى. قايدا اسىعادى. تاماققا دا زاۋقى جوق. ءبىر كەزدە ول وقۋ زالىندا جالعىز قالعانىن سەزدى. جۇمىس اياعى تايالعان بولۋى كەرەك. بۇل دا جايلاپ ورنىنان تۇرىپ، كىتاپتارىن جيناستىرا باستادى. كەنەت ... «ءيا، ءوزى! قاتەلەسۋى مۇمكىن ەمەس! تىق -تىق باسىپ جاقىنداپ كەلەدى...» بۇل ءجۇرىستى ول ءجۇز ادامنىڭ، ءتىپتى مىڭ ادامنىڭ اراسىنان اجىراتۋعا بار. جۇرەگى دۇرسىلدەي جونەلدى، كەۋدەسىنە سىيماي بارادى. «جاتاقحاناعا باردىم، باققا سوقتىم، ەش جەردە جوقسىڭ! ءوزىم دە ويلاپ ەدىم داۋدە بولسا كىتاپحانادا عوي دەپ، قاتەلەسپەپپىن! ءجۇر كەتتىك!» مەيرامحان ادەتتەگىدەي بەتىنەن ءشوپ ەتكىزدى. بۇل بىرەۋ قازىققا بايلاپ قويعانداي قوزعالا الار ەمەس. «ءجۇر سىرتقا شىعايىق، ءبارىن سوسىن ايتامىن!» مەيرامحان بۇگىن ەرەكشە كوڭىلدى. ءوڭى مە، ءتۇسى مە، تۇك تۇسىنە الار ەمەس.
ەكەۋى قولتىقتاسىپ سىرتقا شىقتى. كوشەدەگى ابىر- سابىر ءبىرشاما باسەڭدەگەن سەكىلدى. قۇلانباي كۇندە ءوزى جۇرەتىن كوشەگە بەتتەي بەرگەن ەدى، مەيرامحان: «ماشيناعا وتىرايىق»، -دەدى. بۇل بولسا، «كولىكتىڭ نە قاجەتى بار ەدى. وسى تۇرعان جەر ەمەس پە، جاياۋ-اق بارمايمىز با، الدە سەن ءبىر جاققا اسىعىپ تۇرسىڭ با؟» دەپ دەگبىرسىزدەنە باستادى. «ءجۇر دەگەن سوڭ، ءجۇر، ءبارىن كەيىن ايتامىن.»
قۇلانبايدىڭ جاتاقحاناسى كىتاپحانادان الىس ەمەس، ءتيىپ تۇر دەسە دە بولادى. تاكسي تەز-اق الىپ كەلدى. مەيرامحان: «اعاي، ءبىزدى ازىراق كۇتە تۇرىڭىز، قازىر شىعامىز»،- دەدى. «تۇككە تۇسىنسە بۇيىرماسىن. بۇل نە جۇمباق؟» ماناعى ۋايىمنىڭ ءبارى ۇمىتىلدى. ءبىر تىلسىم كۇش قۇلانبايدى ءۇيىرىپ اكەتىپ بارا جاتقان سياقتى. ول قارسىلاسقان جوق، اياعىن تەز -تەز باسىپ، مەيرامحانعا ەردى.
قۇلانبايدىڭ بولمەسى ەكىنشى قاباتتا. ءبىر كىلتتى مەن جوقتا كەلىپ قالساڭ ەسىك الدىندا تۇرما دەپ مەيرامحانعا بەرىپ قويعان. ەسىكتى مەيرامحان اشتى. تابالدىرىقتان اتتاعان قۇلانباي تاياعىمەن الدىندا تۇرعان چەموداندى ءتۇرتىپ: «مىناۋ نەگە ەسىك الدىنا كەلىپ قالعان؟»- دەدى. «بىرەۋىن ۇستا، كەتتىك، تاكسي كۇتىپ قالادى.» مەيرامحان الدى-ارتىنا قاراتار ەمەس،ءبىر چەموداندى بۇعان ۇستاتتى دا، ەكىنشىسىن ءوزى الىپ، سىرتقا بەتتەدى.
قۇلانبايدىڭ باسى ءتىپتى قاتتى. تاكسي يرەلەڭ-يرەلەڭ قالا كوشەلەرىمەن زىرىلداپ كەلەدى. «نە دە بولسا اياعىنا دەيىن شىدايىن، جاس بالاشا قىڭقىلداي بەرگەنىم دۇرىس بولماس» دەپ ويى ون ساققا جۇگىرىپ، ءىشى استان-كەستەن بولسا دا،ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ، شىداپ وتىر. شاماسى جارتى ساعاتتاي ءجۇردى عوي دەيمىن، ماشينا ءبىر ءۇيدىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى دا، بۇلار ءتۇسىپ قالدى. مەيرامحان چەموداننىڭ ءبىرىن بۇعان ۇستاتىپ جاتىپ: «ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلەمىز»،- دەدى. بۇل ءۇن-ءتۇنسىز ەرىپ كەلەدى. جايشىلىقتا اۋزى جابىلماۋشى ەدى، ءدال قازىر ءتىلى بايلانىپ، مەيرامحانعا ەرگەننەن باسقا امالى قالماعانداي. «قايدا كەلدى؟ كىمنىڭ ءۇيى؟..» وسى سياقتى ساۋالدار مازالاسا دا، جاۋابىن تابۋعا اسىققان جوق.بۇل ءۇيدىڭ دە ەسىگىن مەيرامحاننىڭ ءوزى اشتى. «وڭ اياعىڭمەن اتتا»،- دەدى.
ۇيگە كىرگەننەن كەيىن مەيرامحان مۇنىڭ سىرتقى كيىمدەرىن شەشىندىرىپ، قولىڭدى جۋ دەپ ءبىر بولمەگە باستادى، سوسىن ستولدىڭ باسىنا اكەلىپ وتىرعىزدى. «تاماق ىشەمىز»،- دەدى. قۇلانبايدا ءۇن جوق. نە بولعانىن تۇسىنە الماي وتىر. «نەدە بولسا ارتىن كۇتەيىن، مەيرامحاننىڭ ءبىر بىلگەنى بار شىعار...» سوندا دا مىنا جايدىڭ ءمانىسىن بىلگىسى كەلىپ ءولىپ وتىر. «مەيرامحان، دۇنيە نە بولىپ كەتتى ءوزى، قيناي بەرمەي تۇسىندىرسەيشى؟!.» مەيرامحان سىلق -سىلق كۇلسىن كەلىپ. «قورقايىن دەدىڭ بە، وسى اڭگىمەنى باستاعان ءوزىڭ ەمەسسىڭ بە؟ تۇرمىس قۇرايىق دەدىڭ بە، دەدىڭ! مەن سول ۇسىنىسىڭدى قابىل الدىم. بار بولعانى وسى عانا. ۇرەيلەنەتىن ەشتەڭە جوق!» مەيرامحان مۇنى تۋ سىرتىنان كەلىپ قۇشاقتاپ، ايمالاي باستادى.
قۇلانباي وسىلاي باقىتتىڭ ءبىر ساتتە ءوز باسىنا ۇيىرىلە كەتكەنىنىە سەنە الماي وتىر. «ايتسايشى، شىنىڭ با، ويىنىڭ با؟! اتا -اناڭ نە دەدى؟» وسىدان كەيىن مەيرامحان بۇگىنگى كۇننىڭ وقيعالارىن رەت -رەتىمەن ايتا باستادى. «تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرىپ پاتەر ىزدەدىم. جايشىلىقتا بىلمەيدى ەكەنبىز، پاتەر تابۋ ءبىر قيىن ءىس ەكەن. سودان ۇشكە دەيىن ءجۇردىم عوي. ايتەۋىر تابىلدى. باسقالارعا قاراعاندا ارزانداۋ. سودان كەيىن كەلىپ ساعان ايتايىن دەسەم، ۇيدە جوقسىڭ. زاتتارىڭدى جيناستىرىپ، ەكى چەمودانعا سالدىم. سوسىن بازارعا بارىپ تاماق الدىم، ءوزىڭ جاقسى كورەتىن كەسپە دايىندادىم. سويتكەنشە كەش تە بولدى. سوسىن تاكسي الىپ ءوزىڭدى ىزدەدىم.» وسىنىڭ ءبارى قۇلانباي ءۇشىن ءتۇس سياقتى. سەنەرىن دە سەنبەسىن دە بىلمەيدى. «بارىمەن اقىلداسقان بولارسىڭ»، دەدى اقىرىن عانا. «اقىلداستىم، اقىلداستىم! ولاردىڭ نە ايتاتىنى بەلگىلى عوي. «اسىقپاڭدار»،- دەيدى. بىراق مەن ەندى سەنى ءبىر كۇن دە جالعىز قالدىرعىم كەلمەدى. وعان قارسى ەمەس شىعارسىڭ؟!» مەيرامحاننىڭ كۇلكىسى تيىلار ەمەس. وقيعانىڭ ءدال وسىلاي بولعانى راس ەدى. بىراق ول جەڭگەسىمەن ەكى ارادا بولعان اڭگىمەنى بۇگىپ قالدى. كەشە كەشكىسىن قۇلانبايدىڭ نە دەگەنىن جەڭگەسىنە جەتكىزگەن. ول بىردەن شورشىپ ءتۇستى. «ەركەم -اۋ، نە دەگەنىڭ، نە ايتىپ تۇرعانىڭدى تۇسىنەسىڭ بە؟! ەكى كوزى كورمەيتىن ادامنىڭ ەتەگىنەن ۇستايتىنداي ساعان نە كورىندى!؟ اي دەسە اۋزىڭ، كۇن دەسە كوزىڭ بار. ءتىپتى تۇرمىسقا شىعۋعا اسىعاتىن دا كەزىڭ ەمەس قوي. ونداي ءسوزدى ايتپا! بولاشاعىڭدى ويلا. اقىلدى بول»،- دەگەن جەڭگەسىنە مەيرامحان دا ءوز شەشىمىن ءتۇيىپ ايتتى: «جەڭەشە، ءوزىڭىز جۇرەككە ءامىر جۇرمەيدى دەمەۋشى مە ەدىڭىز. قۇلانبايدى تاڭدادىم. باعىم با، سورىم با، ونى الادعى ءومىر كورسەتەدى. مەن بۇعان دەيىن دە كوپ ويلانعانمىن. قۇلانبايدىڭ ونداي ءسوزدى ەرتە مە، كەش پە ءبىر ايتاتىنىن جۇرەگىم سەزەتىن. مەن ونى جاۋابىمدى كۇتكىزىپ، سارىلتىپ قويا المايمىن. ءسويتىپ، تاعدىردىڭ وعان ارتقان جۇگىنە بۇگىننەن باستاپ يىعىمدى توسامىن. ءسىز دە مەنى ءتۇسىنىڭىز. اتا - اناما ايتارسىز. كەيىن ءوزىم ءبارىن تۇسىندىرەمىن.»
كوزى كورمەيتىن ادامنان شوشيتىن جالعىز جەڭگەسى عانا ەمەس ەكەن. پاتەر ىزدەپ بارماعان جەرى جوق. كەلىسىپ تۇرعان ادام كۇيەۋىنىڭ ەكى كوزى كورمەيتىنىن ەستىگەننەن كەيىن اينىپ شىعا كەلەدى. وسىلاي بىرنەشە ءۇيدىڭ ەسىگىن قاقتى. ونى ەلەگەن مەيرامحان جوق. جۇرەگى الىپ ۇشىپ، تۇسكى تاماعىن ىشپەگەنىن دە ۇمىتىپ، زىر جۇگىردى، ەندى قۇلانبايى قاسىندا، ۋھ دەپ وتىر. قۇلانباي ءسىرا دا ماسەلە وسىلاي شەشىلەدى دەپ كۇتپەسە كەرەك، ءبىر ءتۇرلى ويلانىپ قالدى. «وسىنىم قالاي بولدى؟ مەيرامحاندى سۇيەتىنىم راس. ول دا سۇيەتىنىن دالەلدەپ وتىر. دەگەنمەن الداعى كۇندەردىڭ سىندارىنا شىداي الار ما ەكەنبىز؟ بىرەۋدىڭ وبالىنا قالىپ جۇرمەيمىن بە؟» ول وسىنداي ءدۇدامال ويلاردى قۋىپ تاستاپ، « مەيرامحان، مەن ەكى كوزىم كورمەسە دە ەشكىمگە اۋىرتپالىعىمدى سالمايمىن. مەن بالا كەزىمنەن باسىما تۇسكەن جايدى دۇرىس باعالاپ، ءوزىمدى تولىققاندى ءومىر سۇرۋگە دايىنداعان اداممىن.مەنىڭ قولىمنان ءبارى دە كەلەدى. ونى ءوزىڭ دە كورىپ ءجۇرسىڭ. ماعان سەنگەنىڭە، جەتەگىڭە العانىڭا ايتار العىسىم شەكسىز. قارىزدارمىن! ەرتەڭ وقۋىمدى بىتىرەمىن، جۇمىسقا ورنالاسامىن. ەشكىمنەن كەم بولمايمىز، كور دە تۇر»،- دەدى نىق سەنىممەن. «انتىڭدى قابىلدايمىن. تەك، جەتەگىڭە العانىڭا دەمە، جەتەگىمە ەرگەنىڭە دە،» مەيرامحان تاعى دا سىلق-سىلق كۇلدى.
شىنى سول، قۇلانباي مەن مەيرامحاننىڭ ومىرىندەگى وسىنداي كۇرت وزگەرىستى وزدەرى ارالاسىپ جۇرگەن قۇربى -قۇرداستارى دۇرىس باعالاپ، قۋانىشپەن قابىلدادى. بۇل قالاي بولدى دەگەن ءبىرى جوق. ولار بۇلاردىڭ اراسىنداعى دوستىقتىڭ ماحابباتقا ۇلاسىپ كەتكەنىن كورىپ، سەزىپ جۇرەتىن. سودان دا جاستار ەمەس پە، باسقا جۇمىستاردىڭ ءبارىن سىرىپ تاستاپ، دۋىلداسىپ توي قامىنا كىرىسىپ كەتتى. الدىمەن ۋلاپ - شۋلاپ قۇلانبايدىڭ اتا - اناسىنا، شالقارعا باردى. بۇل ومىردە وتە سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي عوي، بالالارىنىڭ ەكى كوزى كورمەيتىنىن ويلاعاندا جۇرەكتەرى قايعىدان قارس ايىرىلاتىن اتا - انانىڭ سونداعى قۋانىشىن تىلمەن ايتقىزىپ جەتكىزۋ قيىن. قۇلانباي قوس جانارى مولدىرەگەن كيىكتىڭ لاعىنداي سۇلۋ قىزدى ەرتىپ كەلەدى دەپ كىم ويلاعان. وسى ساتتە ولار وزدەرىن باقىتتى سەزىندى.باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتارعا مويىماي ءومىر باسپالداقتارىمەن جوعارى ورلەپ كەلە جاتقان قۇلانباي اتا - اناسىنا قۋانىش سىيلادى، وتكەن كۇندەردىڭ قايعىسىن ۇمىتتىردى.
ولار تۋعان ەلدىڭ توپىراعىندا اۋناپ - قۋناپ ءبىراز دەم العاننان كەيىن الماتىعا ورالدى. مۇندا دا ولاردى قۋانىش كۇتىپ تۇر ەدى. جەڭگەسى مەيرامحانعا حات جازىپ، اتا - اناسىنىڭ مۇنىڭ شەشىمىنە قارسى ەمەس ەكەندەرىن، بۇلاردى كۇتىپ وتىرعاندارىن حابارلاپتى. جازعى دەمالىستىڭ ۋاقىتى بولسا دا، قۇلانباي جولداستارىن جيناپ ەندى مەيرامحاننىڭ اۋىلىنا تارتتى. مۇندا دا جاقسى قارسى الدى،توي بولدى، جينالعاندار ەكى جاسقا باقىت تىلەدى. «اتا - اناڭ قانداي جاقسى ادامدار ەدى!» دەپ قۇلانباي كوپكە دەيىن ءسۇيىنىشىن قايتالاۋمەن بولدى. مۇندايدا ۋاقىت تەز وتەدى عوي. قۇلانباي مەن مەيرامحان كۇزدىڭ قالاي كەلگەنىن دە اڭعارماي قالدى. ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق باستالدى. ىلە قۇلانباي پراكتيكاعا شىعىپ، ديپلوم جۇمىسىن جازۋعا كىرىستى. قايدا بارسا دا مەيرامحان قاسىنان قالمايدى. قۇلانبايعا دا قانات بىتكەن سياقتى، ۇشىپ ءجۇر. وسىلاي باقىتتان باسى اينالىپ جۇرگەندە مەيرامحان وعان تاعى ءبىر قۋانىشتى حابار جەتكىزدى، تاياۋدا كىشكەنتايلى بولاتىندارىن حابارلادى. وسىدان كەيىن قۇلانباي «اللا تاعالا، سول كۇنگە تەزىرەك جەتكىزە گور»، دەپ تىلەيتىن بولدى.
ءسويتىپ، 1977 جىل جورەبەكوۆتەردىڭ وتباسىنا قوس قۋانىش الا كەلدى. قۇلانباي وقۋىن ءبىتىرىپ الماتىداعى قازاق سوقىرلار قوعامىنا قاراستى ۇلكەن مەكەمەگە جۇمىسقا ورنالاستى. كەشىكپەي تۇڭعىشتارى مارات ومىرگە كەلدى. ارادا ەكى جىل وتكەننەن كەيىن ارمان تۋدى. بۇل كەزدە قۇلانبايدىڭ قىزمەتى ءوسىپ، كاسىپورىننىڭ زاڭ ءبولىمىن باسقارىپ جۇرگەن-ءدى. ءبىراز جىل پاتەر جالداۋدىڭ بەينەتىن تارتقان ولار جاڭا ۇيگە تۇسكەندە ءتىپتى قۋاندى.
قۇلانبايعا قوعام باسشىلارى كاسىپورىندى باسقارۋدى تاپسىرعاندا، ول كوپ ويلانباستان كەلىسىمىن بەرگەن. ويتكەنى، ول مۇنداعى جاعدايدى، وزىمەن قاتار جۇرگەن ادامداردى جاقسى بىلەدى، بارىمەن كوپتەن بەرى قويان - قولتىق ارالاسىپ ءجۇر. جالپى، قۇلانبايعا ادامدار ءۇيىر. ينتەرناتتا، ۋنيۆەرسيتەتتە سولاي بولعان، كەيىن دە ولاردىڭ قاتارى قالىڭداماسا، سيرەگەن جوق. كوبى قۇلانبايعا قينالعاندا كومەك سۇراپ كەلەدى. قۇلانباي ەشتەڭەسىن ءبولىپ بەرمەسە دە، سولاردىڭ ماسەلەسىن شەشىپ ريزا قىلىپ شىعارىپ سالادى. «مەن جاس كەزىمدە ادامنىڭ مىنەز- قۇلقىنا قاتىستى ادەبيەتتەردى كوپ وقىدىم، جۋرنالداردى ماسكەۋدەن، لەنينگرادتان جازدىرىپ الاتىنمىن. كومەك سۇراپ كەلگەن ادامدى جىلى قابىلدايمىن، الدىمەن ونىڭ باسىنداعى قيىنشىلىق باسقالاردا دا بار ەكەنىن، ونى شەشۋگە بولاتىنىن، ول ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزىڭ كۇرەسۋىڭ كەرەك ەكەنىن ايتىپ تۇسىندىرەمىن. ولار مەنىڭ سوزدەرىمە سەنەدى. ال سەنىم بار جەردە جۇمىس جاقسى جۇرەدى»،-دەيدى ول.
جالپى، قۇلانباي مەن مەيرامحاننىڭ ءومىرى، وتباسى، ورتاسى، ارالاسىپ جۇرگەن جولداس-جورالارى جايلى توم - توم رومان جازۋعا بولار ەدى. ءبىزدىڭ قازىرگى ماقساتىمىز باسقا. ولاردى جاستارعا ۇلگى ەتۋ، سولاردىڭ ونەگەلى ءومىن ءسوز ەتە وتىرىپ باسقالارعا وي سالۋ. قوعامدا مۇنداي قاجەتتىلىك بار. جاسىراتىنى جوق ،كوپتەگەن جاستارىمىز بولماشى قيىندىقتارعا شىداي الماي، قوسىلماي جاتىپ ايىرىلىسىپ جاتادى. ءوز باسىم وسىنداي جاعدايدى- ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان بويجەتكەننىڭ ەكى كوزى سۋ قاراڭعى جىگىتكە تۇرمىسقا شىعىپ، باقىتتى ءومىر سۇرگەنىن، بالا-شاعا قۋانىشىنا بولەنگەنىن بۇرىن-سوڭدى كەزدەستىرمەپپىن، ەستىگەن دە ەمەسپىن. بۇل ناعىز ەرلىك!
قازىر جورەبەكوۆتەر استانادا تۇرادى. ماراتى مەن ارمانى ەرجەتكەن، قىزمەت ىستەيدى.نەمەرەلەرى بار. ولار اتاسى مەن اجەسىنە جان تەڭگەرمەيدى. اتا - انا ءۇشىن بۇدان اسقان قانداي باقىت بار.
وسىنداي جايلاردى تىلگە تيەك ەتە وتىرىپ، قۇلانباي مەن مەيرامحاننىڭ ءومىرى جەڭىل بولدى، ولار ەشقانداي قيىندىق كورگەن جوق دەسەك، قاتەلەسەر ەدىك. ءبىزدىڭ ۇعىمىزدا ەكى كوزى كورمەيتىن اداممەن ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءوزى ازاپ. جوق. مەيرامحان بۇلاي ويلامايدى. «ءبىزدىڭ ارالاساتىن ادامدارىمىز، دوستارىمىز كوپ. سولار كەيدە قالاي تۇراسىڭدار دەپ تاڭعالىپ سۇراپ جاتادى. قالاي تۇرامىز؟ جۇرت سياقتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. قۇلانباي ەرەكشە جارالعان ادام. اللا تاعالا ونىڭ جانارىن العانمەن جۇرەگىندەگى ساۋلەنى وشىرمەگەن. ونىڭ ونەرى ءبىر باسىنا جەتىپ جاتىر. مەن العاش ونىڭ انىنە، داۋسىنا عاشىق بولدىم. مەن عانا ەمەس، ونى توڭىرەكتەگەندەر كوپ بولاتىن، ايتەۋىر ماعان بۇيىردى عوي (كۇلەدى). ول وسى كۇنگە دەيى سپورتپەن اينالىسىپ كەلەدى. قىستا شاڭعى تەپسە، جازدا ۆەلوسيپەدتەن تۇسپەيدى. ۇيدە دە ءوزىنىڭ سپورتتىق جابدىقتارى بار. كوشەدە ەشكىمنىڭ كومەگىنسىز جالعىز جۇرە بەرەدى. ومىردە بولىپ جاتقان بارلىق وقيعالاردان حاباردار. كومپيۋتەردى دە ءبىر ادامداي مەڭگەرىپ الدى. ارينە، قيىندىقتار دا كەزدەسەدى. قيىندىق كىمنىڭ ومىرىندە جوق. ءبىز تۇگىلى ساۋ ادامنىڭ ءوزى كەيدە قينالىپ، تۇيىققا تىرەلىپ جاتپاي ما؟!. » ول راس. ءومىر ءسۇرۋدىڭ ءوزى قيىندىقتارمەن كۇرەسۋ عوي. وسىلار جايىندا قۇلانبايدىڭ ءوزى نە ويلايدى ەكەن؟
«سوقىر دەگەندە جۇرتتىڭ ءبارى قارا تۇنەكتە جۇرگەن ادامدى ەلەستەتەدى. جوق، ولاي ەمەس. مەن كوشەدە جالعىز جۇرە بەرەمىن.باراتىن جەرىمە ءوزىم بارامىن. ءتىپتى شەتەلگە دە شىعىپ ءجۇرمىن. ويتكەنى مەن كەزىندە باسىما قانداي اۋىرپالىق تۇسكەنىن ءتۇسىنىپ، ءوزىمدى كۇردەلى جاعدايدا ءومىر سۇرۋگە دايىندادىم. ماقتانعانىم ەمەس، كەبىرەۋلەر سياقتى جىلاپ -سىقتاپ جەڭىلدىڭ استىمەن،اۋىردىڭ ۇستىمەن جۇرۋگە تىرىسقان جوقپىن. قينالدىم بارىنە شىدادىم. ءسويتىپ، ءومىر داعدىم قالىپتاستى. شىنى كەرەك، مەن ءوزىمدى جالعىز تۇرۋعا دايىندادىم. ەس كىرىپ ەسەيگەن كەزدە مەن سياقتى تابان استىن كورمەيتىن جاندا باسقا ءومىر بولۋى مۇمكىن ەمەس سياقتى كورىنەتىن. قۇداي سالدى، مەن كوندىم دەپ مەملەكەتتىڭ كومەگىنە عانا ارقا سۇيەپ، قوڭىرقاي ءومىر كەشۋگە دە بولاتىن ەدى. مەن ونداي جولدى قالامادىم. مەنى تۇيىقتان ءبىلىم عانا الىپ شىعاتىنىن ءتۇسىندىم. بۇل جولدا دا جەڭىلدىك ىزدەگەن جوقپىن. جالعىزدىق كىمگە جاراسقان. باعىما قاراي مەيرامحانعا كەزدەستىم. مەنىڭ ويلارىمنىڭ جۇزەگە اسۋىنا جول اشقان سول. جالپى، ومىردە مۇنداي ادامدار كوپ دەپ ويلامايمىن. سول ساناۋلىلىردىڭ بىرەۋىن الللا ماعان بۇيىرتسا، مەنى دە اياعانى عوي. مەن سول باعىمدى باعالاي ءبىلدىم.»
ايتسا ايتقانداي، قۇلانبايدىڭ قولىنان ءبارى كەلەدى ەكەن. ءوز كيىمىن (ارينە قاجەت بولىپ جاتسا) ءوزى وتەكتەيدى، ءتىپتى ينە دە ساباقتايدى، ىدىس جۋادى، كارتوپ ارشيدى، دۇكەنگە بارۋ كەرەك بولسا ، ەشكىمنىڭ كومەگىنسىز وعان دا بارىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كومپيۋتەردى اشىپ جىبەرىپ، نەشە ءتۇرلى سايتتارعا ەنگەندە تاڭعالعانىمىزدى جاسىرا المادىق. ەڭ باستىسى، ول- بولاشاققا ۇمىتپەن قارايتىن ادام. جاقىندا عانا مەيرامحان ەكەۋى وڭتۇستىك كورەياعا بارىپ كەلدى. «دارىگەرگە كورىندىك، قازىر نە نارسەنىڭ بولسىن، دامىعان زامانى عوي، جۇرەك، باۋىر وزىمىزدە دە اۋىستىرىلىپ جاتىر. ءبىر شيپاسى بولا ما، ومىرلىك سەرىگىم- مەيرامحانىمنىڭ اي ديدارىن، بالالارىم مەن نەمەرەلەرىمدى ءبىر كورسەم دەپ ەدىم، ماماندار ونداي مۇمكىندىك جوق ەكەنىن ايتتى، -دەيدى ول. - رەنجىمەيمىن. اللا تاعالاعا، تاعدىرىما ريزامىن!»
ول مىنە، وسىنداي جان!
«Abai.kz»
