قازاقستان قالتاسىنا قاراي كوسىلە باستادى. ءبىز بۇل ءساتتى ۇزاق كۇتكەن ەدىك. سەبەبى، بيىل اقىرىنداپ اقشا جيناي باستادىق. قارىز الۋدى دا ازايتۋ مۇمكىندىگى بار.

2022 جىلدىڭ جارتى جىلى ارتتا قالدى. كرەديت پەن دەبەتتى سوعىپ، قانشا تاپتىق، قانشا قۇرتتىق دەپ ەسەپ بەرەتىن ۋاقىت كەلدى.

وسى ورايدا، وتكەن 6 ايدىڭ باستى ەكى جاڭالىعى بار جانە ولار قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق راتسيوناليزم جولىنا تۇسكەندىگىن ايعاقتايدى.

ءبىرىنشىسى. ۇلتتىق قورعا تۇسكەن اقشا بىلتىرعى كولەممەن سالىستىرعاندا 2 ەسە كوبەيدى. ارينە، ول جوعارى مۇناي باعاسىنا قاتىستى ەكەنى تۇسىنىكتى. بىراق، سالىقتىق ديستسيپلينانىڭ جاقسارعانى بايقالادى. ەندى ونى جالپى بيۋدجەتتىك ديستسيپليناعا ۇلاستىرۋ كەرەك. سەبەبى، وسى جارتى جىلدا بيۋدجەتتىڭ شىعىس بولىگى تاعى 20 پايىزعا ارتىپ وتىر. قارجىگەرلەر قاۋىمداستىعى بەرگەن مالىمەت ىشىندەگى شوعىرلاندىرىلعان بيۋدجەت كورسەتكىشتەرىنە قاراساق، ءبىز التى ايدا 10,2 تريلليون تەڭگە سالىق جينادىق.

ەكىنشىسى. شوعىرلانعان بيۋدجەت ءپروفيتسيتتى جانە سىرتقى قارىز كولەمىن قىسقارتۋعا مۇمكىندىك اشادى. بيىل ۇكىمەتتىڭ قارىز الۋ جوسپارى 4,6 تريلليون تەڭگە بولاتىن. قازىر وسى كولەمنەن 1,7 تريلليون تەڭگە قارىز الىندى. سىرتقى جاعداي قولايلى بولسا، ۇكىمەت قارىز الۋ قارقىنىن باسەڭدەتە الادى. تاعى 2 تريلليون الىپ، 3,7 تريلليون تەڭگە قارىزبەن توقتاۋى مۇمكىن.

شوعىرلانعان بيۋدجەت ءبىراز جىلدان بەرى دەفيتسيتتى بولىپ كەلىپ ەدى. بيىل 1,4 تريلليون تەڭگە پروفيتسيت بايقالىپ وتىر.

بىراق ۇلتتىق قورعا قول سالۋ ماسەلەسىنىڭ ءالى دە شەشىلمەگەنىن مويىنداۋ كەرەك. بيىلعى ترانسفەرت كولەمى 2,4 تريلليون تەڭگە. ول بىلتىرعى جارتىجىلدىقتان 15 پايىزعا كوپ. ەندى 2023 جىلدان باستاپ، وسى ترانسفەرت كولەمى ازايادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. سەبەبى، ەگەر تارتا جەسەك، ءارى التىن وردا، باراحولكا، قورعاس، قورداي كەدەنى سىندى كولەڭكەلى ەكونوميكا وشاقتارىندا ءتارتىپ ورناتساق، ۇلتتىق قورسىز اق جينالعان سالىققا ءومىر سۇرۋگە بولادى.
ۇلتتىق قور اكتيۆتەرىنىڭ كولەمى تەك كىرىس پەن شىعىسقا بايلانىستى ەمەس. مىسالى، قازىر وعان تۇسكەن اقشا ەكى ەسەگە ارتسا دا، ونىڭ ءوسىمى تەك 6% بولىپ وتىر. سەبەبى، كۋرس ايىرماشىلىعىن، اكتسيالار قۇنىن قايتادان باعالاۋ/ەسەپتەۋدەن اكتيۆتەر وسىلايشا سەكىرىپ تۇرادى.

تاعى ءبىر نيۋانستى ايتا كەتپەسكە بولمايدى. ۇلتتىق قوردى تەڭگەمەن ەسەپتەۋدەن كەتۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. ول ءبارىبىر دوللارمەن تولىعاتىن، سونىڭ ەكۆيۆالەنتىندە ەسەپتەلەتىن اقشا. ونى تەڭگەگە شاعۋ (كۋرس اۋىسىپ تۇراتىندىقتان) نەبىر ستاتيستيكالىق مانيپۋلياتسيالارعا الىپ كەلىپ ءجۇر. مىسالى، دوللارداعى اكتيۆى 50 ميللياردتان وزگەرمەسە، بىراق التى ايدا تەڭگە باعامى قۇلاپ قالسا، ۇلتتىق قوردىڭ تەڭگەگە شاققانداعى كولەمى بالەنباي تريلليونعا ءوستى دەپ ماقتانا سالۋ قيىن ەمەس. بىراق ول ءوز-ءوزىڭدى الداۋ بولىپ شىعادى.

تاعى ءبىر بايقاعانىم، ەندى ءبىزدىڭ بيۋدجەتتىك شىعىستاردا ەكسپو، وليمپيادا، ۋنيۆەرسيادا، سامميت، سەزد دەگەن عالامدىق، تۇسىنىكسىز شىعىندار جوق. قازاقستاننىڭ ءيميدجىن، بەدەلىن دە ونسىز دا جاساۋعا بولاتىنىن ەندى عانا ءتۇسىنىپ جاتىرمىز.

ايبار ولجاەۆ

Abai.kz