مۇنايدار بالمولدا. اقتان باتىر
«جايىق شاھارىنىڭ قۇپياسى» اتتى حيكاياتتان ءۇزىندى
كۇن اقتىمىق. شارپىنى جارعا سوعىلىپ، اسپانعا اتقىلاپ جاتاتىن جايىق كوپتەن ساباسىنا تۇسكەن. جاعالاۋدا شاندىك شاعالالار ءورىپ ءجۇر. كەيدە مۇنداي مۇلگۋدىڭ ارتى جويقىن تاسۋعا اپارىپ، «قاراعاي باسىن شورتان شالعانداي» وزەننىڭ ىشكى بۇلقىنى سىرتقا تەۋىپ، جەر-دۇنيەگە ءوزىنىڭ وكتەمدىگىن جۇرگىزىپ باعاتىنى بار. «جايىق دەگەن جاندى سۋ» دەپ بەكەر ايتىلعان با؟ ءبىر اۋىق مىنەز كورسەتىپ، شەرىن شارپىنىمەن تىسقا شىعارعىسى كەلەتىن شىعار-اۋ، بۇ جايىقتىڭ؟ كىم ءبىلسىن؟ ە، جالعان-اي، بۇ جايىق نەنى كورمەگەن، ءبارىن كەشكەن، بىراق سو قالپى، تولاسسىز اعىپ جاتىر، اعىپ جاتىر...» اقتان باتىر وزەنگە ءار قاراعان سايىن وسىنداي ويلاردىڭ ىرقىنا قۇلايدى.
«جايىق شاھارىنىڭ قۇپياسى» اتتى حيكاياتتان ءۇزىندى
كۇن اقتىمىق. شارپىنى جارعا سوعىلىپ، اسپانعا اتقىلاپ جاتاتىن جايىق كوپتەن ساباسىنا تۇسكەن. جاعالاۋدا شاندىك شاعالالار ءورىپ ءجۇر. كەيدە مۇنداي مۇلگۋدىڭ ارتى جويقىن تاسۋعا اپارىپ، «قاراعاي باسىن شورتان شالعانداي» وزەننىڭ ىشكى بۇلقىنى سىرتقا تەۋىپ، جەر-دۇنيەگە ءوزىنىڭ وكتەمدىگىن جۇرگىزىپ باعاتىنى بار. «جايىق دەگەن جاندى سۋ» دەپ بەكەر ايتىلعان با؟ ءبىر اۋىق مىنەز كورسەتىپ، شەرىن شارپىنىمەن تىسقا شىعارعىسى كەلەتىن شىعار-اۋ، بۇ جايىقتىڭ؟ كىم ءبىلسىن؟ ە، جالعان-اي، بۇ جايىق نەنى كورمەگەن، ءبارىن كەشكەن، بىراق سو قالپى، تولاسسىز اعىپ جاتىر، اعىپ جاتىر...» اقتان باتىر وزەنگە ءار قاراعان سايىن وسىنداي ويلاردىڭ ىرقىنا قۇلايدى.
اقتان - جايىق قالاسىنىڭ قولباسشىسى. بۇگىن عادەتىنشە ازداعان ساربازىمەن شەكاراعا شولعىنشىلاي شىققان بويلارى. سەكەمدى ەشنارسە ەلەنبەگەن سوڭ ەندى اتتىڭ باسىن كەرى بۇرعالى تۇرعان، قاشاندا قىراعى، مۇرتى تەبىندەي باستاعان قىرعي «قيق» دەپ بەلگى بەرىپ، يەگىمەن تومەندى نۇسقادى. جانىنداعىلارعا سىبىس شىعارماڭدار دەپ كۇرەكتەي الاقانىن ەرنىنە اپارىپ، يشارا قىلعان قولباسشى وزدەرى تۇرعان جارقاباقتان اۋدەم جەردە، وزەن جاعاسىندا قۇنجىڭداپ بىردەڭە ىستەپ جۇرگەن اتتىلى ادامداردى كوردى. ارقادان قۇلاعان كۇننىڭ وتكىر جارىعى جانە قالىڭ جاپىراقتى جەلەكتەردىڭ تاساسىندا تۇرعان شولعىنشىلاردى تومەندەگىلەردىڭ وڭايلىقپەن بايقاماسى بەلگىلى. وزەن بويىنداعىلاردىڭ جيىرما شاقتى ەكەنىن اڭداعان قولباسشى دەرەۋ ءبىر شەشىمگە كەلدى.
- جىگىتتەر، سەندەر وسى ارادا قالىڭدار. مىنالار جات بىرەۋلەر سياقتى. نە بولسا دا ءوزىم،-دەپ قوزعالا بەرگەن، نايزاگەر جىگىت ەركەسەك جانىڭىزعا مەنى الا كەتىڭىز دەگەندى ءبىلدىرىپ، قاراگەرىن تەبىنىپ، قولباسشى مىنگەن شۇبارمەن ۇزەڭگى قاعا قاتارلاستى.
- ەركەسەك، توقتا. بۇلار قاراقشىلار سەكىلدى. اۋسەلەسىن ءوزىم-اق كورىپ-باعايىن. بولماسا، بەلگى بەرەم عوي. قازاقتىڭ جالعىزىنىڭ ءوزى نەگە تۇرارىن جاۋىمىز جاقسىلاپ ۇعىپ كەتسىن،-دەپ اقتان شۇبارىن تەبىنگەندە، اۋىزدىعىن قارش-قارش شايناعان قازانات ورنىنان ىتىرىلا اتىلدى. ءا دەگەندە تومەندەگىلەردىڭ تۇمسىعىنىڭ استىنان شىعا كەلدى.
- كىم بولاسىڭدار؟ ءبىزدىڭ جاققا ۇرلانىپ، قايدان كەلدىڭدەر؟ نە ىستەپ جۇرسىڭدەر؟
- ەي، مىناۋ قايتەدى؟ تەز اتىنان اۋدارىپ، جون ارقاسىنان تاسپا تىلەيىك!-دەپ قابا ساقالدى جۋان قارا كۇرزىسىن بۇلعالاپ، اقتانعا تۋرا شاپتى. ورتالارىنا قورىقپاستان كەلە قالعان بۇل قانداي باتىر دەپ وزگەلەرى دە نايزا-قىلىشتارىن كەزەپ، كەيبىرى ساپىلارىن ايقۇش-ۇيقىش اينالدىرا ويناقشىتىپ، قورشاي ۇمتىلدى. ءتونىپ كەلگەن قابا ساقالدىڭ قۇلاشتاي سىلتەگەن كۇرزىسىنەن جالتارىپ ۇلگەرگەن اقتان ارتىنا دا بۇرىلماستان بۇزاۋ ءتىس دويىرىن وراپ كەپ قالعان، بار ەكپىنىمەن اعىنداي وتكەن جۋان قارا ات جالىنا جابىسىپ، بىلق-سىلق كەتە باردى. قاراقۇسىنا تيگەن قورعاسىن تالايدى اتتان اۋداراتىن، مىناۋ ولارعا قاراعاندا مىقتى ەكەن، ەردەن اۋمادى. وڭ كەلگەنىن وڭ، سول كەلگەنىن سول سۇلاتىپ، جالعىز دويىرمەن-اق جاۋىن جۋساتقان اقتان باتىر شايقاسىپ جۇرگەننەن گورى ويناپ جۇرگەن ادامعا ۇقسايدى. ەڭگەزەردەي ءبىرى كوك سۇڭگىسىن تار قولتىقتان سالام دەپ ىشقىنعان، ارتىنشا موينىنا جىلانداي وراتىلعان قامشى ونى دا ات ۇستىنەن جۇلىپ ءتۇسىردى. سۇڭگىسى اقتاننىڭ قولىندا قالدى. ءبىرىنىڭ شىرەنە اتقان جەبەسى توبەسىنەن ىسقىرىپ وتكەن قامشىنىڭ تىلىندە كەتتى. قارۋ ۇستار ءبىرى دە قالماعاندا ارقا تۇسىنان «ءجا، باتىر، جەتتى!» دەگەن ءۇن ەستىلدى. اقتان تۇكتە بولماعانداي جايمەن ارتىنا قايىرىلعان، قاباقتىڭ ۇستىندە قارۋلى جاۋ قاپتاپ تۇر ەكەن. «بۇلار جەر استىنان شىقتى ما؟ وزدەرى بىرنەشە ءجۇز بولار؟» دەپ شامالاعانشا جاڭا داۋىستاعان باسشىسى بولسا كەرەك، ەسىك پەن توردەي ءسۇمبىل قارا ات مىنگەن، ۇزىن مۇرتى شيراتىلىپ، ەكى ۇرتىنا سالبىراعان، كەسەك ءبىتىمدى، شەگىر كوزدى سارى مۇنىڭ الدىندا تاياپ كەلدى.
- ءوزىڭ وسى جەردىڭ ەركەسىندەي تىم ەركىن قيمىلدايسىڭ. باتىر، كىم بولاسىڭ؟ ءجونىڭدى بىلەيىك،-دەپ پىسقىرىنىپ، جەر تارپىعان اتىن موينىنان قاعىپ، سارى اقتانعا سۇزىلە كوز تىكتى.
- ءجوندى مەن ەمەس، سەن ايت. بۇل جەر مەنىڭ اتا جەرىم. ولاي بولسا، مەن ەركىنسىمەگەندە كىم ەركىنسيدى؟ كىمسىڭدەر؟- دەپ ءسوزىن نىقتاعاندا قولباسشىنىڭ وڭ بەتىندەگى تىرتىق تەرەڭدەپ، ءجۇزىن تىم ايبارلى قىلىپ جىبەردى.
- ەرەگەسەسىڭ باتىر. مەن دە ەركىن اداممىن. وزىڭە سەنىمدى بولساڭ، مەنىمەن شىق. سەندەردى، قىسىق كوزدەردى قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەن دەسەدى، مەنىڭ قولىمدا دا سەن قۇساعان قىسىقتار بار. بىراق ولاردىڭ وعى مەنىكىنەن ءالسىز... سەنى بايقايىق،-دەپ سارى ساداعىن ىڭعايلاپ، اۋدەم جەرگە بارىپ، اتىنان ءتۇستى. اقتان ۇندەمەدى. اتىنان ىرعىپ ءتۇسىپ، اشىققا شىعىپ، كەۋدەسىن كەرە تۇرا قالدى. سارى بىرنەشە قادام العا باسىپ، ءوزى قالاعان قاشىقتىقتى تاڭداپ، ساداعىن شىرەنە تارتتى.
- باتىر، جاڭا مەنىڭ ادامدارىمدى تۋلاق قۇرلى كورمەي جايپاپ تاستادىڭ، سوندىقتان ەندىگى كەزەك مەنىكى.
توڭىرەك قىبىرسىز. دەمدەرىن ىشىنە الىپ، بولار قىزىقتىڭ ءار ءساتىن جىبەرىپ الماۋعا ۇيىسقان. اقتان ءوزىنىڭ نىساناعا ىلىككەنىن اڭداماعان ادامشا، جاۋ جاساعىنا قاراپ، تىم جايباراقات تۇر. سارىنىڭ ءمۇلت كەتپەسىنە نىق سەنىمدى جاساعى ەكى جاققا الما-كەزەك قاراعىشتاپ، دالا باتىرىنىڭ قازىر-اق ەكى بۇكتەتىلىپ، دومالاپ ءتۇسۋىن عانا كۇتۋلى. اقتان بولسا، بەيقام قالپى، كىسەسىنە ىلىنگەن جانتورسىعىن الماق بوپ اۋرە. سارىنىڭ بۇرىسكەن الاقانى اشىلدى. ۇشكىر جەبە اۋانى ءتىلدى. اقتان ەزۋىنەن اققان قىمىزدى جەڭىمەن ءسۇرتىپ، تورسىعىنا ءبىر، ساداق تارتقان سارىعا ءبىر قارادى.
- وسىنداي ءبىر جەكپە-جەكتە ويراتتىڭ وعى كوكتەي ءوتىپ ەدى، سەنىكى كەپتەلىپ قاپتى. جانىمنان تاستامايتىن ادەمى تورسىعىمدى تاعى جامايتىن بولدىم-اۋ،-دەپ اقتان جەبەنى شىبىقشا سىندىرىپ، اۋلاققا لاقتىرا سالدى. جاۋ جاساعى نە بولعانىن تۇسىنبەۋلى. بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس. اتاماندارىنىڭ اتقانى قاشان قيىس كەتىپ ەدى؟ ەشقاشان. ولاي بولسا، مىنا قىپشاق ول ساداق تارتقاندا سۋسىنىن تامسانا ۇرتتاپ، قالايشا جايباراقات تۇردى؟ ولار اقتاننىڭ وققا تورسىعىن توسىپ، ءوزى ەلەۋسىز قيمىلمەن ايلاسىن اسىرعانىن اڭعارمادى. سارىنىڭ قانى باسىنا تەۋىپ، توبىلعىداي تۇسكە ەنىپتى. « ءاپ، سەنى مە، ءوزىڭنىڭ وققاعارىڭ بار ەكەن» دەپ تىستەرىن شىقىرلاتا قايزاپ، شەگىر كوزدەرى قانتالاپ شىعا كەلدى. بىراق كوپتى كورگەن سابازىڭ ساسپادى، ەندىگى كەزەك سەنىكى دەپ، اقتانعا اڭدىسا قارادى. اقتان اسىقپادى. اتامان سونى پايدالانىپ، شەگىنشەكتەي بەردى. بالكىم قاپيادا مىنا قازاقتىڭ قولىنان وققا ۇشامىن با دەگەن وي ساناسىن باستى ما، ايتەۋىر ارىرەكتەگى اعاش تۇبىنە جەتىپ، ارەڭ توقتادى. اقتان ارقاسىنداعى اي سيپات دىراۋ جاقتى اسىقپاي الىپ، قورامساعىنا قول سالعانداي بولعان، سۇر جەبە زۋىلداي ۇشتى. دەمدە تىزەرلەي قالىپ جانە ءبىر سايگەز وعىن بوساتقاندا، قوس جەبە جارىسا زىمىرادى. قاراعاي تۇبىندەگى سارىنىڭ ءدال تۇمسىعىنىڭ الدىنا جەتە، ىلكى ۇشقانىن، كەيىنگىسى قاعىپ، قوس جەبە اتاماننىڭ شيىرشىق مۇرتىن جاناي اعاشقا كىرش-كىرش قادالدى. ەشكىم ەشتەڭەنى ۇعىپ بولمادى. دۇشپان جاعى اتاماندارىنىڭ مۇنداي ءتۇرىن ومىرلەرىندە العاش رەت كورۋى، ۇرەي شەگىر كوزدەرگە ۇيا سالىپ ۇلگەرىپتى. بىراق اتامان باسىن تارتىپ قاپ، جەبەلەرگە ىلىنگەن مۇرتىن ۋقالاپ، قارقىلداي كۇلىپ، ورتاعا جۇگىرە شىقتى.
- قىسىق كوزدىم مىقتى! كەرەمەت! كىم بۇلاي اتا السىن؟ مەنىڭ ورنىمدا بولساڭدار، بۇتتارىڭدى دىمدار ەدىڭدەر،-دەپ جاساعىنا ايقايلاي سويلەپ، قولدارىن شاپاتتاپ، اقتانعا قاراي ەنتەلەي ءجۇردى.
- قاباقتا ونشاقتى ساربازىم قالعان، انە، كوزىڭە ءتۇستى مە؟ سولاردىڭ ارقايسىسى مەنەن دە اسقان مەرگەن،- دەپ اقتان كورسەتكەن قاباققا سارى شەگىر كوزدەرىن سىعىرايتا قادادى. «بۇل جالعىز بولمادى» دەگەندەي قول استىنداعى جاساعى دا كۇننەن كوزدەرىن كولەگەيلەپ، جوعارىعا تەلمىردى. قازاق جاساعى شاعىن بولسادا اق دۋلىعا، كوك سۇڭگىدەن كوز سۇرىنگەندەي. سارى ءسوز جالعادى:
- ساربازدارىڭنىڭ بارى سول ما؟ تىم كوپ ەكەن. سەن سوندا كىمسىڭ؟-دەپ كەكەتۋى كەيىندە تۇرعان جاساقتىڭ اششى كۇلكىسىنە ۇلاستى.
- قازاقپىن! قازاق قولىنىڭ قولباسشىسىمىن!
- قازاق؟
- ءيا، ونداي ۇلتتى، ەلدى ەستىمەپ پە ەدىڭ؟
- نەگە ەستىمەيىن، ەستىگەم. بىلەمىز. الدىنداعى مالى قالاي قاراي ىقسا، سولاي قاراي كوشىپ، قاڭباق قۇساپ ىعىپ جۇرەتىن قاراتابان ءبىر ەل بار دەۋشى ەدى. سول ەل سەندەر ەكەنسىڭدەر عوي. سولاي ەمەس پە؟ بىراق تاپ سەندەي بولار دەپ ويلاماپپىن. سەنىڭ الدىڭا سالعان مالىڭ كورىنبەيدى. قارۋ ۇستاعان كادىمگى باتىرسىڭ. سوندا قازاق دەگەنىڭ نە ماعىنا بەرەدى؟ قا-زاق،-دەپ سارى بۋىنعا بولە، ءسوزىن ءتىس اراسىنان ىسىلداي بوساتتى.
- ايتپادىم با، ەركىن ەل دەگەندى بىلدىرەدى دەپ. ءبىز تۋرالى مۇلدەم بىلمەيدى ەكەنسىڭ. التاي مەن اتىراۋ اراسى مەكەنىم، ءجا، ارىگە بارماي، بەرىدەن عانا قايىرسام، ەدىل مەن جايىق بويى قالا سوعىپ، ءتۇتىن تۇتەتكەن، كوش تۇزەپ، ۇرپاق تۇلەتكەن، تىنىش جاتقان ەل بولامىز. ال سەندەر دە الدەرىڭە قاراماي وزدەرىڭدى ەركىن سانايدى ەكەنسىڭدەر، مەن بىلسەم، سەندەر قاشىپ-پىسىپ جۇرگەن، جول تورۋىلداپ، بەيبىت ەلدەردى توناپ، قاراقشىلىقپەن اينالىسىپ جۇرگەن ناشار ادامسىڭدار.
- باتىر باتىر دەگەنگە، ءتىلىڭدى بەزەي بەرمە. وداندا ساربازدارىمىزدىڭ كۇشىن سىناپ بايقالىق، قا-زاق!- دەپ سارى اتامان اسكەرىنە بۇرىلىپ، الدەنە دەپ ءامىر بەردى. ورتاعا قولدارى ارتىنا قايىرىلىپ، بايلانعان ەكى ادام كەلتىرىلدى.
- قازاق، سەن كەلىپ، ءبىزدىڭ ءبىر ءىسىمىزدى كىدىرتتىڭ. ايتپەگەندە مىنا ەكەۋدىڭ جانى باياعىدا جاھاننامعا جونەلەر ەدى. ەندى سونى سەنىڭ كوزىڭشە بىتىرەمىز.
- بۇلار ءوز ادامدارىڭ سياقتى عوي.
- سولاي، وزىمىزدىكى. بىراق بۇلار ءتارتىپتى بۇزعان سۇمىرايلار. ءبىز ۇنەمى جورىقتا جۇرەمىز، سەندەر سياقتى بالا-شاعالى بولىپ وتىرۋ بىزگە ولىممەن پاراپار. سوندىقتان ۇيلەنۋگە ەشكىمنىڭ قۇقى جوق. ايەل ءلاززات كوزى عانا. ال مىنا وڭباعان انا قاتىنعا ۇيلەنىپ، ودان بالا كورىپتى. ونى مەنەن جاسىرىپ كەلگەن. وسى جايتتى بىلگەن مىنا شال وسىنى ماعان تەك بۇگىن عانا ايتتى. وسىلاي ەكەۋى دە وزدەرىنە وزدەرى ۇكىم شىعارىپ قويدى،-دەپ سارى اتامان ىسقىرىپ قالعان، كىنالىلەردى ەكى كىسى نايزالارىمەن تۇيگىشتەپ، وزەنگە قاراي ايدادى. جار باسىندا تۇرعان قازاق جىگىتتەرى قولباسشىنىڭ كەشىككەنىنە الاڭداۋلى. تومەندەگى تىرلىكتى الىستان باقىلاۋلى.
وزەننىڭ جايىلمالاۋ جەرى ەكەن، بايلاۋلى ەكەۋ كەڭىردەكتەرىنەن سۋ كەلگەنشە ۇزادى. سالدەن سوڭ تۇنشىعادى. بايعۇستار سوڭعى مارتە ارتتارىنا بۇرىلا بەرگەن، ءبىرىنىڭ كوزىنە، ەكىنشىسىنىڭ جەلكە شۇقىرىنا سۇعىنعان جەبە ەكەۋىن دە باتىرىپ جىبەردى. سۋ بەتىندە جەبە ماساقتارى عانا قالقىپ بارا جاتتى. توپ اراسىندا تۇرعان بەس-التى جاسار بالاقايدىڭ كىشكەنە جۇدىرىعىنان قان سورعالادى. ول ولگەن جىگىتتىڭ ۇرپاعى بولاتىن. تۇيىلگەن جۇدىرىعىندا كىشكەنە ايقىش، كوگىلدىر كوزدەرىندە جاس. جانىنداعى شەشەسىنىڭ دە داۋىس شىعارىپ جىلاۋعا قالى جوق، وكسىپ، تۇنشىعادى. سارى اتىنا قارعىپ ءمىندى.
- باتىر، مىنە، ءبىز جاۋىمىزعا قانداي قاتال بولساق، باعىنباعان ءوز ادامدارىمىزعا ودان بەتەر قاتىگەزبىز. ءبىزدىڭ كۇشىمىز وسىندا،-دەپ مۇرتىن شيراتىپ، ماساتتاندى،- ەندى سەن ماقتاعان ساربازدارىڭنىڭ ونەرىن كورەلىك. شاقىر بەرمەن. سارىنىڭ ءسوزىن ەستىمەگەندەي اقتان قارسى سۇراق تاستادى.
- ايەل مەن بالانى قايتپەكسىڭدەر؟
- اياققا ورالعى قىلمايمىز. ماقتاۋلى مەرگەندەرىڭدى شاقىر. مەنىڭ اسكەرىم قازاقتاردىڭ جاي ساربازىنىڭ ساداق اتقانىن كورسىن،-دەپ اتامان قاباق ۇستىندەگىلەرگە قولىن بۇلعاپ، قاتتى ىسقىرىپ كەپ جىبەردى. ونىسىن جەلىككەن جاساعى قوشتاپ، توڭىرەكتى ايقاي-شۋعا ۇلاستىرىپ، ساپىلارىن ويناقشىتتى. اقتان ءبىر شەتكە شىعىپ، ىممىن بەلگى بەردى. الدىمەن ورتادا تۇرعان شەشەسى مەن بالاعا قامشىسىن نۇسقادى، سوسىن قورامساعىنان ەكى جەبە سۋىرىپ، ءبىر-بىرىنە قايشىلادى. قاباقتاعى ونشاقتى اتتىلىنىڭ اراسىنان ەكى سارباز ەكى قاپتالعا بولەكتەنىپ شىعا بەردى. اقتان شىرامىتتى. بۇلار تالاي سوعىستى بىرگە وتكىزگەن قاندىكويلەك سەرىگى جاۋجاپىر مەن اڭقىلداعان جاس سارباز قىرعيعا ۇقسايدى. قارت ساربازدىڭ جاق تارتقانى بايقالدى. جاسى بولسا سونىڭ اتۋىن اڭدىپ، ءالى قيىستاپ، شاۋىپ بارادى. توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتارداي موڭىرەگەن سايگەز وق قالىڭ اسكەردىڭ ۇستىمەن كەۋلەي ۇشىپ، كوزدەگەن نىساناسىنا تاياپ كەلە جاتقانىن ءار كىم سەزۋلى. ىسقىرىنعان داۋىستار تيىلىپ، مىنا ءبىر ۇرەيلى، توسىن، موڭىرەپ بەرگەن دىبىستان مازالارى قاشقان. بالا مەن شەشەسىنە بىردەي شانشىلار ۇزىن قارا جەبە نىساناعا بىرەر ادىم قالعاندا شارت سىنىپ، ءبولىنىپ جەرگە ءتۇستى. ماساعى سارعىش ءتۇستى اق جەبە قاپتالداعىلاردىڭ ءبىرىنىڭ قالقانىنا كىرش ەتىپ قادالدى. جاۋجاپىردىڭ توعىز ساۋىتتى تەسكەندەي اۋىر وعىن قىرعيدىڭ اق جەبەسى قيىپ تۇسكەنىن اقتان جازباي تانىدى. ساربازدارىنىڭ بۇل ونەرىنە ىشتەي رازى بولعان قولباسشى وقتاردى تەرىپ الىپ تۇرىپ:
- بۇل جەبەلەر ءومىر مەن ءولىمنىڭ ارپالىسۋىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن اتىلدى. بىزدەر ءبىر-ءبىرىمىزدى بايقاستىق. قۇداي شايقاسۋعا جازباسىن. مىنا ەكى بەيباقتىڭ جانىن قي، بىزگە قالدىر،-دەپ سەكپىل بەت بالاقايدىڭ اقسارى شاشىنان سيپادى. ءسۇدىنى جات بولسا دا وزدەرىنە اراشا ءتۇسىپ تۇرعانىن ۇققان ايەل اقتانعا جىلىشىرايلانا قارادى. بالانىڭ كوزى اقتان باتىردىڭ قولىنداعى جەبەلەردە.
- قا-زاق، ول قيىن شارۋا. بىراق تۇرلەرىن كورمەسەم دە سەنىڭ اناۋ قاباق باسىندا قالعان جىگىتتەرىڭنىڭ مىنا ونەرىن كورىپ، ءبىز ءسۇيسىنىپ تۇرمىز. جەسىر قاتىن مەن جەتىمەككە كوزىڭ تۇسكەن ەكەن، ال، بىراق قۇنىن تولەۋ كەرەك.
- نە قالايسىڭ؟ مەن ەلىمنىڭ قورعاۋشى، جاي ساربازىمىن، استىمداعى اتىمنان باسقا بايلىعىم جوق.
- بوپتى. سەنىڭ مىنا شۇبارىڭنىڭ جاڭا قالاي قۇيعىتقانىن، ايقاس ۇستىندەگى تەگەۋرىنىن بايقاپ قالعام، ناعىز جانۋار-اق ەكەن. جانە ءبىر كەزدەسكەندە ءوز اسكەري ونەرلەرىڭىزبەن بولىسەرسىڭدەر،- دەپ سارى كوزدەرىن سىعىرايتا، اقتاننان جاۋاپ توستى. اقتان سوزگە كەلمەدى، اتىنىڭ كەكىلىنەن قىل قيىپ، اۋىز سىلەكەيىن الىپ، بار ابزەل-جاراعىمەن اتاماننىڭ الدىنا تارتتى.
- ءوزىڭ ءمارت ەكەنسىڭ. شەتىڭنەن وسىنداي بولارمىسىڭ؟ بايقايمىن، ونەرىڭدى قيمايسىڭ، ءبارىبىر ۇيرەنەمىز. بۇل ءبىزدىڭ اقىرعى كەزدەسۋىمىز بولماس. ءبىزدى جورىق كۇتىپ تۇر،-دەپ سارى ىسقىرىپ كەپ جىبەرگەن، بەس جۇزدەي جاساق قوپارىلا قوزعالىپ، قيقۋلاپ، اتتارىنا قامشى باستى. جاياۋ قالعان قولباسشىلارىنا جەتكەن قازاق ساربازدارى كەلبەتى بوگدە ايەل مەن بالاعا تاڭدانىسپەن قاراي بەرەدى. الدىمەن جاۋجاپىر ءتىل قاتتى:
- قولباسشى، ولار كىمدەر ەكەن؟
« ءاي، قويشى سولاردى» دەگەندەي اقتان قولىن سىلتەپ، سۇراقتى جاۋاپسىز قالدىردى.
- قولباسشى، تالايدى بىرگە وتكەرگەن شۇبارداي قاناتىڭىزدى جاۋعا ۇستاتىپسىز...
- سىرتى تۇك، ءىشى بوق جانۋار ەمەس پە، تاقىمعا ات تابىلار، ال انا مەن بالانى ولىمگە قالاي قيارسىڭ. مىنا ەكەۋىن اتتارىڭا مىنگەستىرىڭدەر، شاھارعا اپارامىز.
بالاقاي اكەسىنىڭ مۇردەسى اعىپ كەتكەن وزەنگە جىلامسىراي قاراپ، الدەنە دەپ ايقايلاپ، قولىنداعى ايقىشتى سۋعا اتپاقشى بولدى. ءبىر سارباز قولىنان ۇستاپ قالدى:
- ءا، بالاقاي، مۇنىڭ جارامايدى. سۋعا كەتكەن اكەڭنىڭ ولىمىنە مۇنىڭ كىناسى جوق، قاتىگەز قاراقشىلار ەمەس پە ولتىرگەن.
- قۇتقارمادى عوي، اراشا تۇسپەدى ەمەس پە؟-دەپ بالا ەكىلەنىپ، شەشەسىنىڭ ەتەگىنە جارماستى.
- ءا، قۇتقارمادى دەيسىڭ بە،-دەپ جاڭاعى سارباز ايقىش بەلگىنىڭ ارتىنداعى « قۇتقار، ساقتاي گور!» دەگەن ۇساق جازۋعا ءۇڭىلىپ، كۇلىمسىرەپ، سەن بىردەڭە ايتارسىڭ دەگەندەي قولىنداعىنى جانىندا تۇرعان قارت جاۋىنگەر جاۋجاپىرعا ۇستاتتى. ايقىشتىڭ شيەلەنگەن كەندىر بايلاماسىن تارقاتىپ، تۇزەپ، اينالدىرا قاراعان ول:
- بالكىم، ءبىز سەنىڭ سول دۇعاڭا بولا وسى اراعا كەلگەن بولارمىز، قايدان بىلەسىڭ؟ مىنانى لاقتىرماعانىڭ ءجون،-دەدى، شارماقتى بالانىڭ شەشەسىنە بەرىپ جاتىپ.
ايەلدى ءبىر سارباز ءوز اتىنا مىنگىزىپ، ءوزى جاياۋ جەتەگىنە السا، بالانى جاۋجاپىر الدىنا وتىرعىزدى. اجالدان اراشالاپ قالعان قازاق ساربازدارىنىڭ ورتاسىندا ايەل مەن بالا وزدەرىن قاۋىپسىز سەزىنە باستادى. بارلىعى شاھارعا بەت تۇزەدى.
«Abai.kz»
